Hoe denken burgers écht over de volksjury?
Iedereen kent het beeld: twaalf gewone mensen die als volksjury beslissen over moordzaken in het hof van assisen. Het beeld is iconisch, maar ook controversieel. Het hof van assisen, diep verankerd in de Belgische rechtscultuur, ligt al jaren onder vuur. Critici hekelen de hoge kosten, de lange procedures en het gebrek aan motivering. Voorstanders benadrukken daarentegen het democratisch karakter en de symbolische waarde van burgerinspraak. Maar hoe kijkt de burger zélf naar de volksjury?
Een grootschalige survey aan de Universiteit Gent geeft voor het eerst een duidelijk en genuanceerd antwoord. Het onderzoek toont dat burgers hun stem wel degelijk willen laten horen in de rechtszaal, maar niet onvoorwaardelijk.
Twaalf burgers, één arrest
Het onderzoek positioneert zich precies in het spanningsveld tussen democratische legitimiteit en efficiëntie. Terwijl de volksjury symbool staat voor inspraak en rechtvaardigheid, groeit de druk om het systeem te hervormen.
In politieke discussies over justitie wordt geregeld gefantaseerd over een afschaffing van assisen, terwijl de stem van de burger zelden aan bod komt. Nochtans toont dit onderzoek aan dat die stem er wél is. Burgers zijn namelijk bereid om mee te denken, te oordelen en te wegen op de rechtsgang. Tegelijk verwachten ze daarbij de nodige ondersteuning.
Wat zegt de burger?
De cijfers zijn duidelijk: volledige afschaffing van de volksjury vindt weinig steun. Ook een ongewijzigd behoud spreekt de meeste mensen niet aan. Wat wél aanslaat, is een gemengd model waarbij juryleden en beroepsrechters samen oordelen over zowel schuld als straf. Maar liefst 83% kiest voor zo’n hybride aanpak, die burgerbetrokkenheid koppelt aan juridische expertise.
Twee derde van de respondenten steunt het principe van de volksjury. Toch bestaan er twijfels: kunnen leken wel oordelen over complexe strafdossiers? Het beeld dat naar voren komt, is er dus geen van simplistische voor- of tegenstand, maar van een doordachte zoektocht naar balans.
Wie is kritisch, wie blijft geloven?
Niet iedereen kijkt door dezelfde bril naar de volksjury. Zo blijkt uit het onderzoek dat mensen met een juridische achtergrond het systeem opvallend kritischer benaderen en vaker twijfelen aan de meerwaarde van leken in de rechtszaal. Burgers die de huidige straffen te mild vinden, pleiten daarentegen juist sterker voor burgerdeelname omdat ze verwachten dat dit tot strengere beslissingen kan leiden. Factoren zoals leeftijd, geslacht of slachtofferschap blijken daarentegen nauwelijks een verschil te maken. Het beeld van een eenduidige publieke perceptie valt daarmee in duigen.
Tijd voor een open debat
De resultaten van dit onderzoek tonen aan dat het debat over de volksjury meer verdient dan politieke deals. De bevolking heeft een mening en die is best doordacht en genuanceerd. Voor veel burgers staat de volksjury symbool voor inspraak en eerlijkheid. Het idee dat niet alleen rechters, maar ook gewone mensen meebeslissen, geeft vertrouwen. Tegelijk zijn er twijfels: zijn leken wel opgewassen tegen ingewikkelde dossiers?
De oproep is duidelijk: bouw aan een hervormd assisenproces waarin burgerparticipatie en expertise hand in hand gaan. Zo blijven assisenzaken ook in de toekomst een zaak van ons allemaal.
Bibliografie
Baarda, B., de Goede, M., & van Dijkum, C. (2010). Basisboek Statistiek met SPSS. Noordhoff Uitgevers.
Bekaert, P. (2020). Vijf argumenten om de volksjury af te schaffen. VRT. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/02/25/schaf-de-volksjury-af/
Berk, R. A. (1983). An Introduction to Sample Selection Bias in Sociological Data. American Sociological Review, 48(3), 386-394. https://doi.org/https://doi.org/10.2307/2095230
De Hert, P. (2004). De discussie over de jury in België. Beschuldigde, sta op. Actueel debat over de juryrechtspraak, 25, 9-20.
De Roos, T. A. (2006). Is de invoering van lekenrechtspraak in de Nederlandse strafrechtspleging gewenst? Retrieved from https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-30800-VI-20-b1.pdf
de Roos, T. A. (2007a). De meerwaarde van leken in de strafrechtspraak. Strafblad, 2(2007), 115-123.
De Roos, T. A. (2007b). Lekenrechtspraak: Een hot issue inmiddels al weer afgekoeld? https://pure.uvt.nl/ws/portalfiles/portal/943144/leken_RvdR.PDF?utm_
De Standaard. (2015). Assisen vijf keer duurder dan gewone strafzaak. https://www.standaard.be/cnt/dmf20150630_01756731
Debacker, K. (2015). Mary: ‘Schaf assisen helemaal af’. https://www.standaard.be/binnenland/mary-schaf-assisen-helemaal-af/41661106.html
Demeulemeester, S. (2010). Lekenrechters in strafzaken Universiteit Gent ]. Gent. https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/277/RUG01-001458277_2011_0001_AC.pdf
Devloo, R., Jorens, Y., & Martyn, G. (2018). Kennismaking met recht en rechtspraktijk. die Keure.
Duff, P. (2011). The compatibility of Jury Verdicts with article 6: Taxquet v Belgium. The Edinbrugh Law Review, 15, 246-251. https://doi.org/10.3366/elr.2001.0023
Duquenne, S. (2015). Discussie over het belang van de jury binnen België en een kritische evaluatie van de juryrechtspraak van het hof van assisen. Universiteit Gent]. Gent. https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/213/514/RUG01-002213514_2015_0001_AC.pdf
Emerson, R. W., & Hardwicke, J. W. (2021). The Use and Disuse of the Magna Carta: Due Process, Juries, and Punishment. North Carolina Journal of International Law, 46(3), 571. https://scholarship.law.unc.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2114&context=ncilj
Franssen, V. (2016). Op zoek naar de grenzen van het mechanisme van correctionalisering. Panopticon, 37(1), 49-58. https://www.maklu-online.eu/nl/tijdschrift/panopticon/jaargang-volume-37/issue-1-january-february-2016/op-zoek-naar-de-grenzen-van-het-mechanisme-van-cor/pdf
Geens, K. (2015). Het justitieplan. Een efficiëntere justitie voor meer rechtvaardigheid.
Germain, C. M. (2018). Trials by Peers: The Ebb and Flow of the Criminal Jury in France and Belgium. UF Law Faculty Publications. https://scholarship.law.ufl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1845&context=facultypub
Hamitov, R., Tumanov, D., & Sakhapov, R. (2017). Origin of a Jury Trial in the European Countries. Journal of History Culture and Art Research, 6(5), 152-159. https://doi.org/doi:http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v6i5.1286
Hardyns, W. (2019). Onderzoeksontwerp in de criminologie. Institute for International Research on Criminal Policy - UGent. http://hdl.handle.net/1854/LU-8658916
Hardyns, W., Ponnet, K., & Hauspie, T. (2022). Toegepaste statistiek: from zero to statistical hero Pelckmans.
Heirbaut, D., & Martyn, G. (Eds.). (2005). Napoleons nalatenschap: tweehonderd jaar Burgerlijk Wetboek in België. Kluwer. http://hdl.handle.net/1854/LU-317496.
Hoge Raad voor de Justitie. (2024). Vijfde justitiebarometer 2024: De blik van de burger. https://hrj.be/admin/storage/hrj/vijfde-justitiebarometer-2024.pdf
Jackson, J., & Kovalev, N. (2006). Lay adjudication and human rights in Europe. Columbia Journal of European Law, 13(83). https://www.researchgate.net/publication/291005283_Lay_adjudication_and_human_rights_in_Europe
Latoir, G. (2009). Bloemen verwelken, schepen vergaan, maar het hof van assisen blijft eeuwig
bestaan. Het debat omtrent het hof van assisen. Ad Rem, 2, 30-41.
Loobuyck, P. (2022). Burgerschap; politiek-filosofische perspectieven. Boom. https://lib.ugent.be/catalog/rug01:003095381
Malsch, M. (2009). Democracy in the Courts: Lay participation in European criminal justice systems. Routledge. https://doi.org/https://doi.org/10.4324/9781315576428
Medallia. (2015). De steekproefgrootte bepalen van je enquête. https://nl.checkmarket.com/blog/de-steekproefgrootte-bepalen-van-je-enquete/
Nikodimov, I. Y., Burmistrov, I. A., Mironovan, E. A., Zakhartsev, S. I., & Dobruskina, T. N. (2020). Jury trial. Utopía y Praxis Latinoamericana, 25, 187-195. https://doi.org/https://doi.org/10.5281/zenodo.3984230
Pradel, J. (2001). Le jury en France: Une histoire jamais terminée. Revue internationale de droit pénal, 72, 175-179. https://droit.cairn.info/revue-internationale-de-droit-penal-2001-1-page-175?lang=fr&tab=texte-integral
Roberts, J. V., & Hough, M. (2009). Public Opinion and the Jury: An International Literature Review. Ministry of Justice Research. https://www.researchgate.net/publication/237526529_Public_Opinion_and_the_Jury_An_International_Literature_Review
Rosendor, I. (2017). De gevolgen van de Potpourri II-wet op het hof van assisen: Evolutie of Revolutie? Universiteit Gent]. https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/349/426/RUG01-002349426_2017_0001_AC.pdf
Safaryan, E. (2019). Lekenrechters in strafzaken: iets bijzonders? Universiteit Gent]. Gent. https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/782/733/RUG01-002782733_2019_0001_AC.pdf
Speltens, T. (2018). De afbouw van het hof van assisen: Bron van vertrouwen van de burger in de jury? Universiteit Gent]. Gent. https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/479/264/RUG01-002479264_2018_0001_AC.pdf
Stevens, G. (2015). Strafpleiters zijn het oneens over afschaffing assisen. Het Nieuwsblad.https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20151006_01905597?journeybuilder=nopaywall
Tak, P. J. P. (2008). The Dutch criminal justice system. Wolf Legal Publishers. http://hdl.handle.net/20.500.12832/2945
Tumanov, D. Y., Sakhapov, T. R., Faizrahmanov, D. I., & Safin, R. R. (2016). The Origin of a Jury in Ancient Greece and England. International journal of environmental & science education, 11(11), 4154-4163. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1114887.pdf
Van Beethoven, L. (2019). De toekomst van het hof van assisen: Hervormen of afschaffen? Universiteit Gent].
Van den Wyngaert, C., Vandromme, S., & Traest, P. (2019). Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen. Gompel&Svacina.
Van Driessche, V., & Leestmans, D. (2022). Minstens 41,7 miljoen euro: het proces over de aanslagen wordt niet alleen het grootste, maar ook het duurste proces ooit. VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/12/01/het-duurste-proces-ooit-in-ons-land-dit-is-wat-het-proces-over/
Van Hulle, S. (2015). Wie betaalt waarom, wanneer welke kosten van het strafproces? Universiteit Gent]. https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/213/427/RUG01-002213427_2015_0001_AC.pdf
Vandenberghe, J. (2024). Economische analyse van de afschaffing van het hof van assisen: (in)directe kosten Universiteit Gent]. Gent.
Verstraeten, R., & Gyselaers, L. (2006). Naar een hervorming van de assisenprocedure? Malku 13. https://www.maklu-online.eu/nl/tijdschrift/recht-beweging/2006/13de-vrg-alumnidag-2006/naar-een-hervorming-van-de-assisenprocedure//pdf
Vilain, R., & Royer, S. (2020). In getrouwtrek om toekomst assisen trekt niemand aan het langste eind. De Juristenkrant, 2020(404), 11-11.
Von Moschzisker, R. (1921). The historic origin of trial by jury. University of Pennsylvania Law Review and American Law Register,70(1), 1-13. https://doi.org/https://doi.org/10.2307/3314114
