“Je moet dat niet aan iedereen vertellen”: Hoe abortusstigma vrouwen in Vlaanderen raakt
De weg naar de legalisering van abortus was lang. Tot 1990 was abortus volledig strafbaar. Zelfs vandaag is abortus buiten de wettelijke voorwaarden nog steeds een misdrijf, en moeten er jaarlijks meer dan 400 vrouwen naar Nederland reizen omdat ze de Belgische termijn overschreden. In 2023 ondergingen 19.686 vrouwen in België een abortus. Toch worden wetsvoorstellen om de procedure te versoepelen herhaaldelijk weggestemd.
Wettelijke acceptatie betekent nog geen maatschappelijke acceptatie. Meer dan dertig jaar later worstelen vrouwen nog steeds met veroordeling en vooroordelen wanneer ze kiezen voor een zwangerschapsafbreking. Voor mijn masterproef binnen de Criminologische Wetenschappen onderzocht ik hoe het abortusstigma het leven van vrouwen in Vlaanderen beïnvloedt. Door diepte-interviews met tien vrouwen die een abortus ondergingen, kwam een complexe realiteit naar boven waarin het taboe nog steeds blijft bestaan.
Stigma komt uit onverwachte hoeken
Iedereen focust zich voornamelijk op de wet: de termijn moet verlengd worden, de verplichte bedenktijd moet worden afgeschrapt… maar weinigen hebben het over het taboe dat er nog altijd heerst.
Het stigma komt uit onverwachte hoeken. Zo kreeg Eva van haar gynaecoloog te horen: “Je moet wel zien dat je geen derde keer moet gaan.” Een andere respondent, Kristel, moet bij het abortuscentrum langs een protesteerder met een religieuze poster. En Olivia kreeg van een vriendin te horen: “En als je dat doet, ik praat nooit meer tegen je.”
Maar vaak zijn het de subtielere vormen die het diepst raken. Vrienden die aanraden om erover te zwijgen, het ongemakkelijke stilzwijgen wanneer het onderwerp ter sprake komt…
‘Abortus plegen’: de taal die stigmatiseert
Een opvallende bevinding is hoe diep stigmatiserende taal in onze samenleving verankerd zit. “Ik heb een paar mensen die zeggen ‘je hebt abortus gepleegd’, en dan verbeter ik ‘nee, ik heb dat niet gepleegd, ik heb ervoor gekozen’” vertelt Veerle. “Ik denk dat ze het zelf ook wel beseffen dat dat zo een negatieve klank heeft. Maar dat zit er zodanig ingebakken.”
Zoë benadrukt: “Ik zeg zelf: ‘Ik heb een abortus gehad, ik heb het niet gepleegd, ik heb het gehad’. Als je zegt dat je iets pleegt dan heeft het een negatieve connotatie in mijn oren.”
De meeste vrouwen merkten pas na hun eigen ervaring op hoe beladen de terminologie is. Deze criminaliserende taal, die een overblijfsel is van toen abortus strafbaar was, houdt het stigma mee in stand.
Vooroordelen die blijven bestaan
Vooroordelen over vrouwen die een abortus laat uitvoeren kwamen ook vaak naar voren tijdens de gesprekken. De geïnterviewde vrouwen kenden het stereotype van de onverantwoordelijke tiener die zwanger wordt. Ironisch genoeg hadden ze dit beeld vaak zelf geïnternaliseerd.
“Als je in de wachtzaal zit, zie je ook wel iedereen daar zitten. Dat komt overal voor”, realiseert Iris zich. Kristel herinnert zich een verpleegster die ze daar tegenkwam: “Dan denk ik: ‘Het overkomt iedereen’. Dat is mij toen wel bijgebleven”.
Psychologische impact en de impact op relaties
Hoewel alle vrouwen achter hun beslissing stonden, liet het stigma zijn sporen na. Zelfs korte confrontaties met veroordeling veroorzaakten gevoelens van schuld en schaamte. “Ik voelde daar ook wel schaamte bij, denk ik”, vertelt Iris. “Ook qua schuld van ‘ik had maar zo onvoorzichtig niet moeten zijn, waar zat ik ook met mijn hoofd’. En ik wist ook nog precies waar het waarschijnlijk was misgelopen.”
Voor sommigen had het stigma concrete gevolgen. Zo stapte Eva over naar een andere gynaecoloog. Bij Meyra leidde het stigma tot sociaal isolement omdat ze haar ervaring met niemand kon delen, ook niet met haar moeder: “Ik had liever alles verteld aan mijn mama… Ik had echt wel iemand nodig waarmee ik hierover kon praten.”
Zwijgen om jezelf te beschermen
De angst voor veroordeling leidde ertoe dat vrouwen hun ervaring geheimhielden of zeer selectief deelden. Ze ontwikkelden een intuïtie voor bij wie ze hun verhaal veilig konden vertellen. “Ik ben daar ook sowieso wel al voorzichtig over tegen andere mensen waarvan ik niet weet of ze daar wel of niet voor zijn”, vertelt Olivia. Factoren als positieve houding tegenover gezinsuitbreiding, religieuze overtuiging en culturele achtergrond speelden een rol in die afweging.
Deze geheimhouding heeft ook een prijs. Sociale steun bleek zeer belangrijk voor het verwerken van een abortus. Door het stigma moeten sommige vrouwen deze ondersteuning missen wanneer ze die het hardst nodig hebben.
Politiek als katalysator
Het wegstemmen van wetsvoorstellen om de abortuswet te versoepelen, versterkt volgens de vrouwen het stigma. Noor was teleurgesteld: “Ik heb net omwille van abortus en andere vrouwenrechten voor Vooruit gestemd. En als ik daarna, na de verkiezingen hoor dat Conner Rousseau tegenstemt, dan voel ik mij heel hard voor lul gezet eigenlijk.”
Meerdere vrouwen problematiseerden dat beslissingen over abortus vaak genomen worden door mannen die zelf er nooit mee geconfronteerd zullen worden. “Een beslissing maken voor iets waar je zelf nooit in terecht gaat komen, dat vind ik een heel raar gegeven”, aldus Zoë.
Meer angst dan werkelijkheid
Een opvallende bevinding was dat vrouwen wel geconfronteerd werden met stigma maar het vaker verwachtten dan ze daadwerkelijk ervoeren. Deze angst voor veroordeling zorgde ervoor dat vrouwen hun gedrag aanpasten. Luz vertelde dat ze zich extra zorgvuldig kleedde toen ze naar het abortuscentrum ging: “Ik ben zelf wel altijd bang dat mensen gaan denken dat ik onverantwoordelijk was, of heel seksueel actief, of dat ze vooroordelen over mij gaan hebben. Maar ik kan niet echt zeggen dat ik al direct in mijn gezicht er iets over gehoord heb.”
Een weg vooruit
Mijn onderzoek toont aan dat het stigma rond abortus in Vlaanderen nog steeds aanwezig is, ondanks wetenschappelijke acceptatie. De aanbevelingen van het onderzoek richten zich op bewustwordingscampagnes, training voor zorgprofessionals en het aanpakken van stigmatiserend taalgebruik. Uiteindelijk gaat deze masterproef niet alleen om het verzamelen van data, maar om het creëren van een maatschappelijke ruimte waarin vrouwen zich gesteund, begrepen en gerespecteerd voelen in hun meest kwetsbare en persoonlijke beslissingsmomenten.
Bibliografie
Abrams, P. (2015). The Bad Mother: Stigma, Abortion and Surrogacy. Journal of Law, Medicine & Ethics, 43(2), 179-191. https://doi.org/10.1111/jlme.12231
Adamczyck, A., Chunrye, K., & Dillon, L. (2020). Examining Public Opinion about Abortion: A Mixed-Methods Systematic Review of Research over the Last 15 Years. Sociological Inquiry, 90(4), 920-954. https://doi.org/10.1111/soin.12351
Adamczyck, A., Suh, B., & Lerner, L. (2024). Analysis of the relationship between religion, abortion, and assisted reproductive technology: Insights into cross-national public opinion. Social Science Research, 120, 1-22, https://doi.org/10.1016/j.ssresearch.2024.103012
Annas, G. J. (2010). Worst Case Bioethics: Death, Disaster, and Public Health. Oxford University Press.
Astbury-Ward, E., Parry, O., & Carnwell, R. (2012). Stigma, Abortion, and Disclosure—Findings from a Qualitative Study. Journal of Sexual Medicine, 9(12), 3137-3147. https://doi.org/10.1111/j.1743-6109.2011.02604.x
Bank, A., & Eftekhar, M. (2020). Abortion: a dilemma in Medical ethics. Archives of Pharmacy Practice, 11(S4), 91-94. https://archivepp.com/storage/models/article/H3oiO4sDGhJR9X9rwk42zrbky4…
Bauwens, P. (1 maart 2023). 10 jaar paus Franciscus: progressief, conservatief of revolutionair?. Doorbraak. https://doorbraak.be/10-jaar-paus-franciscus-progressief-conservatief-o…
Beyens, K., Kennes, P., & Tournel, H. (2017). Mijnwerkers of ontdekkingsreizigers? Het kwalitatieve interview. In T. Decorte en D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (pp. 187-222). Acco
Bosmans, G. (30 september 2024). Paus noemt dokters die abortus uitvoeren "huurmoordenaars" bij terugkeer naar Rome. VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/09/30/paus-noemt-dokters-die-abortus-…
Clark, C. S., Paluck, E. L., Westwood, S. J., Sen, M., Malhorta, N., & Jessee, S. (2024). Effects of a US Supreme Court ruling to restrict abortion rights. Nature Human Behaviour, 8, 63-72. https://doi.org/10.1038/s41562-023-01708-4
Celis, K., & Coene, G. (2015). Nog altijd een vrouwenrecht? Belgische voor- en tegenstanders van abortus 25 jaar na de wet. Brood & Rozen, 20(4), 4-25. https://doi.org/10.21825/br.v20i4.7947
Cockrill, K., & Nack, A. (2013). “I'm Not That Type of Person”: Managing the Stigma of Having an Abortion. Deviant Behavior, 34(12), 973-990. https://doi.org/10.1080/01639625.2013.800423
Cook, R. J., Cusack, S., & Dickens, B. M. (2010). Unethical female stereotyping in reproductive health. International Journal of Gynecology and Obstetrics, 109(3), 255-258. https://doi.org/10.1016/j.ijgo.2010.02.002
Davis, M. F. (2022). The state of abortion rights in the US. International Federation of Gynecology and Obstetrics, 159, 324-329. https://doi.org/10.1002/ijgo.14392
Decorte, T. (2017). Kwalitatieve data-analyse. In T. Decorte en D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (pp. 463-512). Acco
Dedrie, F. (2016). Het taboe op abortus gezien vanuit de praktijk van de abortuscentra. Ethische Perspectieven, 26(4), 370-373, https://doi.org/10.2143/EPN.26.4.3191682
de Goei, L., Plooy, A., & van Weeghel, J. (2006). Ben ik goed in beeld? Handreiking voor de bestrijding van stigma en discriminatie wegens een psychische handicap. Trimbos-instituut. https://www.trimbos.nl/docs/af0646-ben-ik-goed-in-beeld.pdf
deMens.nu. (28 september 2021). LUNA wil abortus bespreekbaar maken. deMens.nu. https://demens.nu/2021/09/28/luna-wil-abortus-bespreekbaar-maken/
deMens.nu. (n.d.-a). Abortus – Vrijwillige zwangerschapsafbreking. deMens.nu. https://demens.nu/abortus-2/
deMens.nu. (n.d.-b). Compagnon – Toegang tot abortus na 12 weken. deMens.nu. https://demens.nu/compagnon/
Descheemaeker, K. (2022). Dertig jaar abortuswetgeving in België. Verslag van het symposium op 28 oktober 2021 te Gent. Brood & Rozen, 27(3), 32-65. https://doi.org/10.21825/broodenrozen.90287
Donegan, M. (13 november 2024). ‘Your body, my choice’: what misogynistic Trump supporters feel about sexual power. The Guardian. https://www.theguardian.com/commentisfree/2024/nov/13/your-body-my-choi…
Donnay, F., Bregentzer, A., Leemans, P., Verougstraete, A., & Vekemans, M. (1993). Safe Abortions in an Illegal Context: Perceptions from Service Providers in Belgium. Studies in Family Planning, 24(3), 150-162. https://doi.org/10.2307/2939230
Egmonts, P., Englert, Y., Hiele, M., Jacquemyn, Y., Roegiers, L., Roelens, K., & Verougstraete, A. (2023). Studie en evaluatie van de abortuswet en -praktijk in België. Vlaams Interuniversitaire Raad. https://vlir.be/wp-content/uploads/2023/03/230411-Abortion-law-and-prac…
Elliott, G. C., Ziegler, H. L., Altman, B. M., & Scott, D. R. (1982). Understanding Stigma: Dimensions of Deviance and Coping. Deviant Behavior, 3(3), 275-300. https://doi.org/10.1080/01639625.1982.9967590
Fan, J. (2017). The Embodiment and Development of Feminism in English and American Literature. Advances in Social Science, Education and Humanities Research, 123, 1745-1750. https://doi.org/10.2991/icesame-17.2017.371
Fara. (n.d.-a). Lotgenotencontact abortusverwerking. Fara. https://www.fara.be/zwangerschapsverlies/abortusverwerking/lotgenotenco…
Fara. (n.d.-b). Wie kan mij helpen verwerken na mijn zwangerschapsafbreking? Fara. https://www.fara.be/zwangerschapsverlies/afbreking-om-medische-redenen/…
Fathalla, M. F. (2020). Safe abortion: The public health rationale. Best Practice & Research Clinical Obstetrics and Gynaecology, 3, 2-12. https://doi.org/10.1016/j.bpobgyn.2019.03.010
Frost, D. M. (2011). Social Stigma and its Consequences for the Socially Stigmatized. Social and Personality Psychology Compass, 5(11), 824-839. https://doi.org/10.1111/j.1751-9004.2011.00394.x
GACEHPA. (n.d.). À propos de nous. GACEHPA. https://www.gacehpa.be/?page_id=48
García, S. G., Tatum, C., Becker, D., Swanson, K. A., Lockwood, K., & Ellertson, C. (2004). Policy Implications of a National Public Opinion Survey on Abortion in Mexico. Reproductive Health Matters, 12(24), 65-74. https://doi.org/10.1016/S0968-8080(04)24003-4
Gimenez, M. E. (2018). Feminism, Pronatalism, and Motherhood. In M. E. Gimenez (Ed.), Marx, Women, and Capitalist Social Reproduction (pp. 159-187). Brill. https://doi.org/10.1163/9789004291560_009
Goffman, E. (1963). Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity. Simon & Schuster Inc.
Groen. (2024). Verkiezingsprogramma. [Brochure]. https://assets.nationbuilder.com/groen/pages/16938/attachments/original…
Grommen, S., & Arnoudt, R. (27 september 2024). Freya Van den Bossche (Vooruit) diep ontgoocheld nu modernisering abortuswetgeving is weggestemd: "Besef dat mensen aan ons twijfelen". VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/09/27/vooruit-boegbeeld-freya-van-den…
Haché, E., & Kanmaz, M. ((6 april) 2020). 30 jaar abortuswet – De vergeten rol van feministen. Furia. https://www.furiavzw.be/standpunt-thema-artikel/30-jaar-abortuswet---de…
Hanschmidt, F., Linde, K., Hilbert, A., Riedel-Heller, S. G., & Kersting, A. (2016). Abortion Stigma: A Systematic Review. Perspectives on Sexual and Reproductive Health, 48(4), 169- 177. https://doi.org/10.1363/48e8516
Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. (2024a). Bijlage Jaarrapportage 2023 Wet afbreking zwangerschap (Wafz). https://www.igj.nl/binaries/igj/documenten/rapporten/2024/11/06/jaarrap…
Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. (2024b). Jaarrapportage 2023 Wet afbreking zwangerschap (Wafz). https://www.igj.nl/binaries/igj/documenten/rapporten/2024/11/06/jaarrap…
Jaffe, S. (2024). Harris or Trump? Health in the US election. The Lancelet, 404(10464), 1715-1718. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(24)02413-9
Kumar, A., Hessini, L., & Mitchell, E. M. H. (2009). Conceptualising abortion stigma. Culture, Health & Sexuality, 11(6), 625-639. https://doi.org/10.1080/13691050902842741
Kurzban, R., & Leary, M. R. (2001). Evolutionary Origins of Stigmatization: The Functions of Social Exclusion. Psychological Bulletin, 127(2), 187-208. https://doi.org/10.1037/0033-2909.127.2.187
LeBel, T. B. (2008). Perceptions of and Responses to Stigma. Sociology Compass, 2(2), 409-432. https://doi.org/10.1111/j.1751-9020.2007.00081.x
Lindgren, Y. (2022). Dobbs v. Jackson Women's Health and the Post-Roe Landscape. Journal of the American Academy of Matrimonial Lawyers, 35, 235-283. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.4240017
Link, B. G., & Phelan, J. C. (2001). Conceptualizing Stigma. Annual Review of Sociology, 27, 363-385. https://doi.org/10.1146/annurev.soc.27.1.363
Link, B. G., & Phelan, J. (2014). Stigma power. Social Science & Medicine, 103, 24-32. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2013.07.035
Lopez, R. (2012). Perspectives on Abortion: Pro-Choice, Pro-Life, and What Lies in between. European Journal of Social Sciences, 27(4), 511-517. https://citeseerx.ist.psu.edu/document?repid=rep1&type=pdf&doi=bbdcb17b…
LUNA. (n.d.-a). Cijfers & feiten over abortus. LUNA. https://abortus.be/over-ons/cijfers-feiten/
LUNA. (n.d.-b). Psychosociale nazorg. LUNA. https://abortus.be/hoe-verloopt-een-abortus/psychosociale-nazorg/
Maesschalck, J. (2017). Methodologische kwaliteit in het kwalitatief onderzoek. In T. Decorte en D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (pp. 132-160). Acco
Major, B., & Gramzow, R. H. (1999). Abortion as Stigma: Cognitive and Emotional Implications of Concealment. Journal of Personality and Social Psychology, 77(4), 735-745. https://doi.org/10.1037/0022-3514.77.4.735
Markowitz, S. (1990). Abortion and Feminism. Social Theory and Practice, 16(1), 1-17. https://doi.org/10.5840/soctheorpract19901611
McCan, A., & Walker, A. S. (6 maart 2025). Tracking Abortion Bans Across the Country. The New York Times. https://www.nytimes.com/interactive/2024/us/abortion-laws-roe-v-wade.ht…
Mégret, F. (2013). Practices of Stigmatization. Law and Contemporary Problems, 76(3&4), 287-318. https://heinonline.org/HOL/LandingPage?handle=hein.journals/lcp76&div=4…
Michiels, C. (25 september 2024). "Abortus opnieuw deel van politiek spel": vrouwenrechtenorganisaties en centra ontgoocheld dat Vooruit en MR tegen nieuwe wet stemmen. VRT NWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/09/25/abortus-wet-weggestemd-vooruit-…
Millar, E. (2020). Abortion stigma as a social process. Women's Studies International Forum, 78, 1-7. https://doi.org/10.1016/j.wsif.2019.102328
Mortelmans, D. (2017). Het kwalitatief onderzoeksdesign. In T. Decorte en D. Zaitch (Eds.), Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (pp. 82-130). Acco
Nationale evaluatiecommissie zwangerschapsafbreking. (2025). Verslag ten behoeve van het Parlement 1 januari 2022 – 31 december 2023. https://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/sites/default/files/documen…
Norrander, B., & Wilcox, C. (1999). Public Opinion and Policymaking in the States: The Case of Post-Roe Abortion Policy. Policy Studies Journal, 27(4), 707-722. https://doi.org/10.1111/j.1541-0072.1999.tb01998.x
Norris, A., Bessett, D., Steinberg, J. R., Kavanaugh, M. L., De Zordo, S., & Becker, D. (2011). Abortion Stigma: A Reconceptualization of Constituents, Causes, and Consequences. Women’s Health Issues, 21(3S), S49-S54. https://doi.org/10.1016/j.whi.2011.02.010
O’Mahen, P. N. (2024). Abortion access, public opinion, direct democracy, and state political institutions in the United States. World Medical & Health Policy, 16(4), 767-773. https://doi.org/10.1002/wmh3.622
Redactie. (24 september 2024). ‘Duidelijk de bedoeling om Arizona als conservatieve mannenclub in de markt te zetten’: na wegstemmen van versoepeling abortustermijn. De Morgen. https://www.demorgen.be/nieuws/duidelijk-de-bedoeling-om-arizona-als-co…
Rutgers. (22 maart 2022). Einde aan wettelijke bedenktijd van vijf dagen bij abortus nabij. Rutgers. https://rutgers.nl/nieuws/mogelijk-einde-aan-wettelijke-bedenktijd-van-…
Rye, B. J. & Underhill, A. (2020). Pro‐choice and Pro‐life Are Not Enough: An Investigation of Abortion Attitudes as a Function of Abortion Prototypes. Sexuality & Culture, 24, 1829-1851. https://doi.org/10.1007/s12119-020-09723-7
Ryff, C. D. (1989). Happiness Is Everything, or Is It? Explorations on the Meaning of Psychological Well-Being. Journal of Personality and Social Psychology, 57(6), 1069-1081. https://doi.org/10.1037/0022-3514.57.6.1069
Saletan, W. (2003). Bearing Right: How Conservatives Won the Abortion War. University of California Press.
Shellenberg, K. M., Moore, A. M., Bankole, A., Juarez, F., Omideyi, A. K., Palomino, N., Sathar, Z., Singh, S., & Tsui, A. O. (2011). Social stigma and disclosure about induced abortion: Results from an exploratory study. Global Public Health, 6(1), s111-s125. https://doi.org/10.1080/17441692.2011.594072
Sorhaindo, A. M., & Lavelanet, A. F. (2022). Why does abortion stigma matter? A scoping review and hybrid analysis of qualitative evidence illustrating the role of stigma in the quality of abortion care. Social Science & Medicine, 311, 1-15. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2022.115271
Stephens, M., Jordens, C. F. C., Kerridge, I. H., & Ankeny, R. A. (2010). Religious Perspectives on Abortion and a Secular Response. Journal of Religion and Health, 49, 513-535. https://doi.org/10.1007/s10943-009-9273-7
Strong, J., Coast, E., & Nandagiri, R. (2023). Abortion, Stigma, and Intersectionality. In P. Liamputtong (Ed.), Handbook of Social Sciences and Global Public Health (pp. 1579-1600). Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-031-25110-8_103
Sykes, G. M., & Matza, D. (1957). Techniques of Neutralization: A Theory of Delinquency. American Sociological Review, 22(6), 664-670. https://doi.org/10.2307/2089195
Vatican News. (29 september 2024). Pope on bombardment of Lebanon: Every disproportionate defense is immoral. Vatican News. https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2024-09/pope-francis-press-conf…
Vekemans, M., & Dohmen, B. (1982). Induced Abortion in Belgium: Clinical Experience and Psychosocial Observations. Studies in Family Planning, 13(12), 355-364. https://doi.org/10.2307/1966329
Vooruit. (2024). Verkiezingsprogramma 2024. [Brochure].
Vossen, J. P. H., de Pooter, G. L., & Meier, P. (2022). Conceptualizing morality policy: a dyadic morality frame analysis of a gendered legislative debate on abortion. Policy Sciences, 55, 185-207. https://doi.org/10.1007/s11077-022-09449-3
Vrouwenraad. (n.d.). Abortus.Vrouwenraad. https://vrouwenraad.be/trefwoord/abortus/
Witte, E. (1990). Twintig jaar politieke strijd rond de abortuswetgeving in België (1970-1990). Res Publica, 32(4), 427-478. https://doi.org/10.21825/rp.v32i4.19251
