Waarom zegt ons brein ‘nee’ tegen slangenprints?
Je staat voor een etalage. Je oog valt op een paar schoenen met slangenmotief. Even blijf je kijken. Je twijfelt. En dan loop je verder. Wat je misschien niet beseft, is dat je hersenen die beslissing waarschijnlijk allang genomen hadden. In mijn onderzoek ontdekte ik dat slangenprints producten gemiddeld minder aantrekkelijk maken. En dat heeft alles te maken met een oeroud verhaal dat diep in ons brein gegrift zit.
Toen opletten het verschil maakte tussen leven en dood
Stel je een groep mensen voor, honderdduizenden jaren geleden. Ze lopen door het hoge gras, speurend naar voedsel. Plots kronkelt er iets tussen hun voeten. Wie het op tijd ziet, springt achteruit. Wie niet, riskeert een beet.
Voor onze voorouders was het herkennen van 
slangen letterlijk van levensbelang. Een fractie van een seconde kon het verschil maken tussen leven en dood. Generatie na generatie overleefden vooral diegenen die snel reageerden op bepaalde vormen, kleuren of bewegingen die op slangen leken. Zo ontwikkelden mensen een automatische, bijna reflexmatige gevoeligheid voor slangen. Het werd een ingebakken waarschuwingssysteem dat onze hersenen activeert nog voor we bewust beseffen wat we zien.
Opvallend genoeg reageren we niet alleen op echte slangen, maar ook op afbeeldingen en patronen die eraan doen denken. Zelfs een slangenprint op een paar schoenen kan onbewust datzelfde alarmsignaal activeren. Het is alsof ons brein, ondanks millennia van mode- en cultuurgeschiedenis, nog steeds waakzaam is voor een gevaar dat allang niet meer in de etalage schuilt.
Tussen angst en bewondering
Toch roept de slang niet alleen angst of afkeer op. Doorheen de geschiedenis kreeg ze ook een bijna mythische status. In vele culturen is de slang een symbool van wijsheid, verleiding of macht. Denk aan
de slang die zich rond de staf van Asclepius kronkelt in het medische symbool, of aan de luxueuze handtassen en schoenen die haar huid nabootsen.
Slangen roepen dus twee tegengestelde emoties op: aan de ene kant een diepgewortelde afweerreactie, aan de andere kant bewondering en fascinatie. Precies dat spanningsveld vormde de kern van mijn onderzoek. Wat gebeurt er als we dat oeroude waarschuwingssignaal confronteren met moderne designkeuzes?
Een oeroude reflex in een moderne winkelstraat
In reclame en productontwerp worden kleuren en patronen gebruikt om onze aandacht te trekken en ons gevoel te sturen. We denken vaak dat we bewust kiezen wat we kopen, maar in werkelijkheid speelt ons onderbewuste een grote rol. Nog voor we er erg in hebben, beïnvloeden zulke visuele prikkels hoe we over een product denken. Maar wat als zo’n visueel element niet neutraal is, maar teruggrijpt naar ons evolutionaire verleden?
Om dat te onderzoeken, voerde ik een experiment uit met 128 deelnemers. Ze kregen telkens twee versies van hetzelfde product te zien: een neutrale versie zonder print en een versie met een slangenprint. Het ging zowel om modeartikelen, zoals schoenen en handtassen, als om alledaagse voorwerpen, zoals spiegels en gieters.
Bij elk paar moesten de deelnemers beslissen welke versie ze mooier vonden. Daarvoor kregen ze maar enkele seconden de tijd. Op die manier kon ik hun eerste, spontane reactie meten, vergelijkbaar met hoe je in een winkel vaak intuïtief beslist wat je aanspreekt.
Het instinct beslist
De uitkomst liet weinig ruimte voor twijfel. In bijna alle gevallen kozen de deelnemers voor de neutrale versie. Producten met een slangenprint werden dus minder aantrekkelijk gevonden. Zelfs vandaag, in een context waarin zo’n print helemaal geen gevaar meer inhoudt, wint onze automatische vermijdingsreactie het van onze culturele waardering. Die reflex, ooit cruciaal om slangen in het gras te ontwijken, speelt nog steeds mee in alledaagse keuzes, zoals de aankoop van een handtas of een paar schoenen.
De resultaten illustreren hoe krachtig en hardnekkig onze evolutionaire erfenis is. Zelfs bij iets ogenschijnlijk banaals als een patroon op een product blijkt ons brein nog altijd geprogrammeerd om eerst te letten op mogelijke gevaren, en pas daarna op stijl of esthetiek.
Wat dit zegt over ons koopgedrag
Dit onderzoek gaat over veel meer dan mode of interieur. Het laat zien hoe diepgewortelde reflexen nog altijd in ons gedrag doorwerken. Reflexen die ooit het verschil konden maken tussen leven en dood, spelen vandaag mee in iets alledaags als onze winkelkeuzes.
We denken graag dat we rationele beslissers zijn. Dat we een paar schoenen kopen omdat ze “bij ons passen” of een spiegel omdat we hem mooi vinden. Maar onder die bewuste afweging zit een laag die veel ouder is: een brein dat nog steeds gevoelig is voor dezelfde signalen als dat van onze verre voorouders.
Voor ontwerpers en marketeers is dat een interessante les. Een patroon kan er luxueus en trendy uitzien, maar tegelijk onbewust een afkeer oproepen. Slangenprints tonen dat perfect: ze trekken onze aandacht, maar activeren ook een oeroud alarmsignaal. Die spanning verklaart waarom producten met zo’n print niet altijd aanslaan, zelfs als ze perfect passen binnen de mode van het moment.
Terug naar de etalage
Ons koopgedrag wordt dus niet alleen gestuurd door trends en persoonlijke smaak, maar ook door reflexen die miljoenen jaren oud zijn. Wat ooit levensreddend was, kleurt vandaag onbewust onze voorkeuren in winkels en webshops. Slangenprints herinneren ons eraan dat zelfs in de meest moderne winkelstraat ons oerbrein nog steeds meespeelt in elke keuze die we maken.
Bibliografie
Abse, D. W. (2014). Snakes and us. In S. Akhtar & D. Volkan (Eds.), Mental Zoo: Animals in the Human Mind and its Pathology (pp. 201-236). Oxford: Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429477232-7
Agras, W. S., Sylvester, D., & Oliveau, D. C. (1969). The epidemiology of common fears and phobia. Comprehensive Psychiatry, 10(2), 151-156. https://doi.org/10.1016/0010-440x(69)90022-4
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5e editie). Washington (D.C.): American psychiatric association.
Artsen zonder Grenzen. (2018, 24 januari). Jaarlijks 10.000 doden door slangenbeten. Artsen Zonder Grenzen. Geraadpleegd op 16 juni 2025, van https://www.artsenzondergrenzen.nl/nieuws/elk-jaar-100000-doden-door-sl…
Balling, J. D., & Falk, J. H. (1982). Development of visual preference for natural environments. Environment and Behavior, 14(1), 5-28. https://doi.org/10.1177/0013916582141001
Bennett, K. (2018). Environment of evolutionary adaptedness (EEA). In V. Zeigler-Hill & T.K. Shackelford (Eds.), Encyclopedia of Personality and Individual Differences. Cham: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-319-28099-8_1627-1
Bennett, K. (2019). Ancestral threats vs. modern threats. In T. K. Shackelford & V. A. Weekes-Shackelford (Eds.), Encyclopedia of Evolutionary Psychological Science (pp. 1-3). Cham: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-319-16999-6_2997-1
Birkett, T. (2019). The Norse Myths: Stories of the Norse Gods and Heroes Vividly Retold. London: Quercus Publishing.
Bower, A. B., & Landreth, S. (2001). Is beauty best? Highly versus normally attractive models in advertising. Journal of Advertising, 30(1), 1-12. https://doi.org/10.1080/00913367.2001.10673627
Bowlby, J. (1969). Attachment and loss. 1: Attachment. New York (N.Y.): Basic books.
Buss, D.M. (2012). Evolutionary Psychology: The New Science of the Mind (4e editie). New York (N.Y.): Allyn & Bacon.
Crawford, C. B., & Krebs, D. L. (1998). Handbook of evolutionary psychology: ideas, issues, and applications. Mahwah (N.J.): Erlbaum.
De Keyzer, F., Dens, N., & De Pelsmacker, P. (2021). The processing of native advertising compared to banner advertising: An eye-tracking experiment. Electronic Commerce Research, 23(3), 1921-1940. https://doi.org/10.1007/s10660-021-09523-7
Dunbar, R. I. M. (1993). Coevolution of neocortical size, group size and language in humans. Behavioral and Brain Sciences, 16 (4), 681-735. https://doi.org/10.1017/S0140525X00032325
Estevão-Costa, M., Sanz-Soler, R., Johanningmeier, B., & Eble, J. A. (2018). Snake venom components in medicine: From the symbolic rod of Asclepius to tangible medical research and application. The International Journal of Biochemistry & Cell Biology, 104, 94–113. https://doi.org/10.1016/j.biocel.2018.09.011
Floyd, K. (2021). Interpersonal communication. Fourth edition. New York (N.Y.): McGraw-Hill.
Frijda, N.H., Kuipers, P., & ter Schure, E. (1989). Relations among emotion, appraisal, and emotional action readiness. Journal of Personality and Social Psychology, 57(2), 212-228. http://dx.doi.org/10.1037/0022-3514.57.2.212
Gibson, J. J. (1979). The Ecological Approach to Visual Perception. Boston (Mass.): Houghton Mifflin Company.
Gorn, G. J. (1982). The effects of music in advertising on choice behavior: A classical conditioning approach. Journal of Marketing, 46(1), 94-101. https://doi.org/10.1177/002224298204600109
Gutman, J. (1982). A means-end chain model based on consumer categorization processes. Journal of Marketing, 46(2), 60-72. https://doi.org/10.2307/3203341
Haq, S. M., Calixto, E. S., Yaqoob, U., Ahmed, R., Mahmoud, A. H., Bussmann, R. W., Mohammed, O. B., Ahmad, K., & Abbasi, A. M. (2020). Traditional usage of wild fauna among the local inhabitants of Ladakh, trans-Himalayan region. Animals, 10(12), 2317. https://doi.org/10.3390/ani10122317
Heath, R. (2012). Seducing the subconscious: the psychology of emotional influence in advertising. Chichester, West Sussex: Wiley.
Hoeken, H. (1998). Het Ontwerp van Overtuigende Teksten: Wat Onderzoek Leert Over de Opzet van Effectieve Reclame en Voorlichting. Bussum: Coutinho.
Hwang, I. S., Won, E. J. S., & Byun, S. E. (2012). Music as a magical cue. Asia Marketing Journal, 14(3), 103-118. https://doi.org/10.53728/2765-6500.1491
Isbell, L. A. (2006). Snakes as agents of evolutionary change in primate brains. Journal of Human Evolution, 51(1), 1–35. https://doi.org/10.1016/j.jhevol.2005.12.012
Kawai, N. (2019). The Fear of Snakes: Evolutionary and Psychobiological Perspectives on Our Innate Fear. Cham: Springer.
Kellert, S. R., & Wilson, E. O. (1993). The Biophilia Hypothesis. Washington (D.C.): Island press.
Kweon, B.-S., Ulrich, R.S., Walker, V.D., Tassinary, L.G. (2008). Anger and stress: The role of landscape posters in an office setting. Environment and Behavior, 40(3), 355–381. https://doi.org/10.1177/0013916506298797
Lawrence, C. (1978). The healing serpent: The snake in medical iconography. The Ulster Medical Journal, 47(2), 134–140.
LeDoux, J. E., & Daw, N. D. (2018). Surviving threats: Neural circuit and computational implications of a new taxonomy of defensive behaviour. Nature Review Neuroscience, 19(5), 269-282. https://doi.org/10.1038/nrn.2018.22
Leeming, D. (2013). Medusa: In the Mirror of Time. London: Reaktion Books.
Michaels, C. F., & Carello, C. (1981). Direct Perception. Englewood Cliffs (N.J.): Prentice-Hall.
Miller, G. (2009). Spent: Sex, Evolution, and Consumer Behavior. New York (N.Y.): Viking.
Mobbs, D., Hagan, C. C., Dalgleish, T., Silston, B., & Prévost, C. (2015). The ecology of human fear: Survival optimization and the nervous system. Frontiers, 9. https://doi.org/10.3389/fnins.2015.00055
Moran, T., Nudler, Y., & Bar-Anan, Y. (2022). Evaluative conditioning: Past, present, and future. Annual Review of Psychology, 74(1), 245–269. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-032420-031815
Muthu, S. S. (2017). Textiles and Clothing Sustainability: Sustainable Fashion and Consumption. Singapore: Springer. https://doi.org/10.1007/978-981-10-2474-0
Muthu, S. S., & Gardetti, M. A. (2016). Green Fashion: Volume 1. Singapore: Springer. https://doi.org/10.1007/978-981-10-0111-6
O’Keefe, D. J. (2012). The Elaboration Likelihood Model. In J.P. Dillard & L. Shen (Eds.), The SAGE Handbook of Persuasion: Developments in Theory and Practice (pp. 137-149). Los Angeles: SAGE Publications. https://doi.org/10.4135/9781452218410
Öhman, A., & Mineka, S. (2003). The malicious serpent: Snakes as a prototypical stimulus for an evolved module of fear. Current Directions in Psychological Science, 12(1), 5-9. https://doi.org/10.1111/1467-8721.01211
Öhman, A., Soares, S. C., Juth, P., Lindström, B., & Esteves, F. (2012). Evolutionary derived modulations of attention to two common fear stimuli: Serpents and hostile humans. Journal of Cognitive Psychology, 24(1), 17-32. https://doi.org/10.1080/20445911.2011.629603
Orians, G. (2014). Snakes, Sunrises, and Shakespeare: How Evolution Shapes Our Loves and Fears. Chicago: University of Chicago Press. https://doi.org/10.7208/9780226003375
Park, C. W., & Young, S. (1986). Consumer response to television commercials: The impact of involvement and background music on brand attitude formation. Journal of Marketing Research, 23(1), 11-24. https://doi.org/10.1177/002224378602300102
Petty, R. E., & Cacioppo, J. T. (1986). Communication and Persuasion: Central and Peripheral Routes to Attitude Change. New York (N.Y.): Springer. https://doi.org/10.1007/978-1-4612-4964-1_1
Pinker, S. (1997). How the Mind Works. New York (N.Y.): Norton.
Poiesz, T. B. C. (1989). De Transformatie van een Karikatuur: Over de Ontwikkeling van het Consumentenbeeld in de Psychologie van de Reclame. Tilburg: Katholieke Universiteit Brabant.
Poiesz, T. B. C. (1999). Gedragsmanagement: Waarom Mensen Zich (Niet) Gedragen. Tilburg: Immerc.
Polák, J., Rádlová, S., Janovcová, M., Flegr, J., Landová, E., & Frynta, D. (2019). Scary and nasty beasts: Self‐reported fear and disgust of common phobic animals. British Journal of Psychology, 111(2), 297–321. https://doi.org/10.1111/bjop.12409
Polák, J., Sedláčková, K., Landová, E., & Frynta, D. (2020). Faster detection of snake and spider phobia: Revisited. Heliyon, 6(5), 1-6. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2020.e03968
Postlewaite, A. (1998). The social basis of interdependent preferences. European Economic Review, 42(3-5), 779-800. https://doi.org/10.1016/s0014-2921(97)00144-x
Puškarević, I., Nedeljković, U., Dimovski, V., & Možina, K. (2016). An eye tracking study of attention to print advertisements: Effects of typeface figuration. Journal of Eye Movement Research, 9(5), 1-18. https://doi.org/10.16910/jemr.9.5.6
Saad, G. (2004). Applying evolutionary psychology in understanding the representation of women in advertisements. Psychology & Marketing, 21(8), 593-612. https://doi.org/10.1002/mar.20020
Sethna, Z., & Blythe, J. (2019). Consumer Behaviour (4e editie). London: SAGE Publishing.
Small, E. (2012). The new Noah’s Ark: Beautiful and useful species only. Part 2. The chosen species. Biodiversity, 13(1), 37-53. https://doi.org/10.1080/14888386.2012.659443
Soliman, W. (2022). “A tail in the mouth”: Ouroboros during the Greco-Roman period. Minia Journal of Tourism and Hospitality Research, 14(2), 16-41. https://doi.org/10.21608/mjthr.2022.154120.1050
Staňková, H., Janovcová, M., Peléšková, Š., Sedláčková, K., Landová, E., & Frynta, D. (2021). The ultimate list of the most frightening and disgusting animals: Negative emotions elicited by animals in central European respondents. Animals, 11(3), 1-21. https://doi.org/10.3390/ani11030747
Stutesman, D. (2005). Snake. London: Reaktion Books.
Ulrich, R.S. (1984). View through a window may influence recovery from surgery. Science, 224(4647), 420-421. https://doi.org/10.1126/science.6143402
Vakratsas, D., & Ambler, T. (1999). How advertising works: What do we really know? Journal of Marketing, 63(1), 26-43.
Vyncke, P. (2011). Cue management: Using fitness cues to enhance advertising effectiveness. In G. Saad (Ed.), Evolutionary Psychology in the Business Sciences (pp. 257-287). Berlin, Germany: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-540-92784-6_10
Vyncke, P. (2013). Decoding Advertising and Consumption: The Ultimate Framework. Ghent: University Press.
Wilson, E. O. (1984). Biophilia. Cambridge (Mass.): Harvard university press.
Yoon, H. J., & Tinkham, S. F. (2013). Humorous threat persuasion in advertising: The effects of humor, threat intensity, and issue involvement. Journal of Advertising, 42(1), 30-41. https://doi.org/10.1080/00913367.2012.749082
Yorzinski, J. L., Penkunas, M. J., Platt, M. L., & Coss, R. G. (2014). Dangerous animals capture and maintain attention in humans. Evolutionary Psychology, 12(3), 534-548. https://doi.org/10.1177/147470491401200304
Zhang, Y., & Zinkhan, G. M. (2006). Responses to humorous ads: Does audience involvement matter? Journal of Advertising, 35(4), 113-127. https://doi.org/10.2753/joa0091-3367350408
Zsido, A. N., Arato, N., Inhof, O., Janszky, J., & Darnai, G. (2017). Short versions of two specific phobia measures: The snake and the spider questionnaires. Journal of Anxiety Disorders, 54, 11–16. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2017.12.002
Zsidó, A. N., Coelho, C. M., & Polák, J. (2022). Nature relatedness: A protective factor for snake and spider fears and phobias. People and Nature, 4(3), 669-682. https://doi.org/10.1002/pan3.10303
