Gelijkheid en non-discriminatie vanzelfsprekend?
Iedereen wordt gelijk geacht voor de wet. Deze stelling klinkt eenvoudig en vanzelfsprekend, maar de realiteit blijkt vaak een stuk complexer. Hoewel gelijkheid en non-discriminatie tot de hoekstenen van onze samenleving behoren, worden LGBTQ+-personen ook vandaag nog geconfronteerd met discriminatie, ongelijkheid of zelfs uitsluiting.
Precies die spanning tussen theorie en praktijk stond centraal in mijn thesis. Ik onderzocht hoe twee invloedrijke rechtsstelsels, het Europese en het Amerikaanse, omgaan met discriminatie op grond van seksuele geaardheid. Daarbij vergeleek ik de wettelijke waarborgen en de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie en het Amerikaanse Hooggerechtshof. Het doel van mijn onderzoek was na te gaan welk systeem vandaag de meest doeltreffende bescherming biedt, en of beide rechtssystemen iets van elkaar kunnen leren.
Een consistent maar beperkt Europees rechtskader
Het Europese kader wordt gekenmerkt door rechtszekerheid, consistentie en continuïteit. Uit mijn onderzoek blijkt dat het Hof van Justitie de bescherming tegen discriminatie zo ruim mogelijk interpreteert, waarbij de effectiviteit van het recht centraal staat. Hoewel rechten zelden absoluut zijn en in bepaalde gevallen uitzonderingen mogelijk blijven, waakt het Hof streng over pogingen om van deze waarborgen af te wijken. Deze houding sluit nauw aan bij de fundamentele waarden waarop de Europese Unie is gebouwd, waaronder gelijkheid en non-discriminatie.
Toch kent het Europese systeem duidelijke beperkingen. Dat heeft te maken met de bevoegdheidsverdeling tussen de Europese Unie en de lidstaten, maar ook met het rechtsdomein waarin de Europese antidiscriminatierichtlijn 2000/78/EG van toepassing is. Deze richtlijn geldt namelijk enkel binnen de arbeidscontext. Daardoor vallen andere domeinen van het dagelijkse leven, zoals gezondheidszorg, onderwijs of huisvesting, buiten haar toepassingsgebied. Het blijft dan ook een gemiste kans dat het Unierecht niet in staat is om bescherming tegen discriminatie op grond van seksuele geaardheid te bieden in die andere levenssferen, en zo een meer inclusieve en alomvattende bescherming te waarborgen.
In andere gevallen blijkt de Europese bescherming onder Richtlijn 2000/78/EG afhankelijk van het nationale recht van de lidstaten. Dat betekent dat net de groepen die de bescherming het hardst nodig hebben, in de praktijk soms in de kou blijven staan. Dat geldt bijvoorbeeld voor personen in lidstaten die geen huwelijksgelijkheid erkennen of geen alternatieve samenlevingsvormen voor koppels van hetzelfde geslacht voorzien. Voor deze groepen schiet de bestaande bescherming tekort.
Een Amerikaans systeem dat met de tijd wankelt
De Amerikaanse rechtspraak toont een heel ander beeld. Het Hooggerechtshof ontwikkelde een drieledig kader om discriminatieclaims te beoordelen. Afhankelijk van het betrokken persoonskenmerk varieert de strengheid van het rechterlijk toezicht. In theorie zorgt dat voor duidelijkheid, maar in de praktijk blijft de bescherming van LGBTQ+-personen vaak onvoorspelbaar.
Het Hooggerechtshof gebruikt daarbij de zogenaamde animus-doctrine, die verwijst naar vijandigheid of vooroordeel tegenover een bepaalde minderheidsgroep. Hoewel dit in het verleden een belangrijk instrument was om bescherming te bieden tegen discriminatie op grond van seksuele geaardheid, wordt deze doctrine vandaag soms geïnstrumentaliseerd om verworven rechten opnieuw te betwisten of zelfs uit te hollen. Daarnaast blijkt uit de rechtspraak dat de juridische grondslag waarop bescherming wordt geboden in de loop der jaren verschuift — en die verschuiving is niet zonder gevaren. Door het zwaartepunt te verleggen, verdwijnt de kernvraag of een onderscheid op grond van seksuele geaardheid gerechtvaardigd is steeds vaker naar de achtergrond.
Twee systemen, één doel maar een verschillende realiteit
Zowel in de Europese Unie als in de Verenigde Staten is de bescherming tegen discriminatie op grond van seksuele geaardheid in de praktijk niet vanzelfsprekend, en vertonen beide rechtsstelsels belangrijke leemtes in hun juridische bescherming. Hoewel beide systemen op bepaalde vlakken sterker presteren dan het andere, zijn de verschillen duidelijk. Waar het Hof van Justitie een coherente en stabiele bescherming biedt, blijft de Amerikaanse aanpak wisselvallig en de geboden bescherming kwetsbaar. Dit roept onvermijdelijk de vraag op wat gelijkheid en non-discriminatie in de Amerikaanse realiteit nog betekenen.
Daarom kan moeilijk anders worden geconcludeerd dan dat de Europese Unie – ondanks haar beperkingen, zowel institutioneel als bevoegdheidsmatig – een meer gestructureerde en systematische benadering vertoont in de bescherming tegen discriminatie op grond van seksuele geaardheid.
Een voortdurende inspanning
Wat dit onderzoek vooral aantoont, is dat gelijkheid geen eindpunt is, maar een voortdurende inspanning. Wetgevers kunnen juridische waarborgen vastleggen, maar het vergt meer dan dat om gelijkheid te verwezenlijken. De bescherming tegen discriminatie op grond van seksuele geaardheid blijft een werkpunt dat voortdurende aandacht en inzet vereist.
Bibliografie
Bibliografie
- Wetgeving
Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (Handvest), Pb.C 326, 26 oktober 2012.
Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU), Pb.C. 306, 17 december 2007.
Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU), Pb.C. 326, 26 oktober 2012.
Richtlijn 2000/78/EG van de Raad van 27 november 2000 tot instelling van een algemeen kader voor gelijke behandeling in arbeid en beroep, Pb.L. 303, 2 december 2000.
Richtlijn 2000/43/EG van de Raad van 29 juni 2000 houdende toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van personen ongeacht ras of etnische afstamming, Pb.L. 180, 19 juli 2000.
Richtlijn 2004/38/EG van het Europees Parlement en de Raad van 29 april 2004 betreffende het recht van vrij verkeer en verblijf op het grondgebied van de lidstaten voor de burgers van de Unie en hun familieleden, tot wijziging van Verordening (EEG) nr. 1612/68 en tot intrekking van de Richtlijnen 64/221/EEG, 68/360/EEG, 72/194/EEG, 73/148/EEG, 75/34/EEG, 75/35/EEG, 90/364/EEG, 90/365/EEG en 93/96/EEG, Pb.L. 158, 30 april 2004.
Voorstel voor een Richtlijn van de Raad betreffende de toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van personen ongeacht godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd of seksuele geaardheid, Europese Commissie, 2 juli 2008, COM(2008) 426 definitief.
Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s - Werkprogramma van de Commissie 2025, Europese Commissie, 11 februari 2025, COM(2025) 45 final.
U.S. Constitution amendement I.
U.S. Constitution amendement V.
U.S. Constitution amendement XIII §1.
U.S. Constitution amendement XIV §1.
-
Rechtspraak
Europese rechtspraak
HvJ 13 mei 1986, C-170/84, Bilka ECLI:EU:C:1986:204.
HvJ 2 oktober 2003, Garcia Avello, C-148/02, EU:C:2003:539.
HvJ 22 november 2005, Mangold, C-144/04, ECLI:EU:C:2005:709.
HvJ 1 april 2008, Maruko, C-267/06, ECLI:EU:C:2008:179.
HvJ 10 juli 2008, C-54/07, Feryn, ECLI:EU:C:2008:397.
HvJ 17 juli 2008, Coleman, C-303/06, EU:C:2008:415.
HvJ 23 september 2008, Bartsch, C-427/06, ECLI:EU:C:2008:51.
HvJ 14 oktober 2008, Grunkin en Paul, C-353/06, EU:C:2008:559.
HvJ 19 januari 2010, Kücükdeveci, C-555/07, ECLI:EU:C:2010:21.
HvJ 10 mei 2011, Jürgen Römer, C-147/08, ECLI:EU:C:2011:286.
HvJ 26 februari 2013, Fransson, C‑617/10, ECLI:EU:C:2013:105.
HvJ 25 april 2013, Asociaţia Accept, C-81/12, ECLI:EU:C:2013:275.
HvJ 12 December 2013, Hay, C‑267/12, ECLI:EU:C:2013:823.
HvJ 29 april 2015, Léger, C-528/13, ECLI:EU:C:2015:288.
HvJ 16 juli 2015, CHEZ, C-83/14, ECLI:EU:C:2015:480.
HvJ 8 juni 2017, Freitag, C‑541/15, EU:C:2017:432.
HvJ 5 juni 2018, Coman, C-673/16, ECLI:EU:C:2018:385.
HvJ 8 mei 2019, C-161/18, Villar Láiz, ECLI:EU:C:2019:382.
HvJ 23 april 2020, NH, C-507/18, ECLI:EU:C:2020:289.
HvJ 14 December 2021, Pancharevo, C-490/20, ECLI:EU:C:2021:1008.
HvJ, Europese Commissie / Hongarije, C-769/22 (hangende zaak).
HvJ 12 januari 2023, J.K., C-356/21, ECLI:EU:C:2023:9.
HvJ 4 oktober 2024, C‑4/23, ECLI:EU:C:2024:845.
Conclusie Adv. Gen. RUIZ-JARABO COLOMER van 6 september 2007, C-267/06, Maruko, ECLI:EU:C:2007:486.
Conclusie Adv. Gen. SHARPSTON van 22 mei 2008, Bartsch, C-427/06, ECLI:EU:C:2008:297.
Conclusie Adv. Gen. Jääskinen van 15 juli 2010, C-147/08, Jurgen Römer, ECLI:EU:C:2010:425.
Conclusie Adv. Gen. KOKOTT van 31 mei 2016, Samira Achbita en Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding v G4S Secure Solutions NV, C-157/15, ECLI:EU:C:2016:382.
Conclusie Adv. Gen. SHARPSTON van 13 juli 2016, C-188/15, Bougnaoui en ADDH, ECLI:EU:C:2016:553.
Conclusie Adv. Gen. WATHELET van 11 januari 2018, Coman , C-673/16, ECLI:EU:C:2018:2.
Conclusie Adv. Gen. SHARPSTON van 31 oktober 2019, NH, C-507/18, ECLI:EU:C:2019:922.
Amerikaanse rechtspraak
Plessy v. Ferguson, 163 U.S. 537 (1896).
Meyer v. Nebraska, 262, U.S. 390 (1923).
United States v. Carolene Prods. Co., 304 U.S. 144 (1938).
Bolling v. Sharpe, 347 U.S. 497 (1954).
Griswold v. Connecticut, 381, U.S. 479 (1965).
Frontiero v. Richardson, 411 U.S. 677 (1973).
Craig v. Boren, 429 U.S. 190 (1976).
Regents of Univ. of Cal. v. Bakke, 438 U.S. 265 (1978).
Plyler v. Doe, 457 U.S. 202 (1982).
City of Cleburne v. Cleburne Living Ctr., 473 U.S. 432 (1985).
Bowers v. Hardwick, 478 US 186 (1986).
Lyng v. Castillo, 477 U.S. 635 (1986).
Bowen v. Gilliard, 483 U.S. 587 (1987).
Federal Communications Commission v. Beach Communications, Inc., 508 U.S. 307 (1993).
Romer v. Evans, 517 U.S. 620 (1996).
United States v. Virginia, 518 U.S. 515 (1996).
Boy Scouts of America v. Dale, 530 U.S. 640 (2000).
Lawrence v. Texas, 539 U.S. 558 (2003).
United States v. Windsor, 570 US 744 (2013).
Obergefell v. Hodges, 576 U.S. 644 (2015).
Masterpiece Cakeshop, Ltd. v. Colorado Civil Rights Commission, 584 U.S. 617 (2018).
303 Creative LLC v. Elenis, 600 U.S. 570 (2023).
- Rechtsleer
ALLARD, M.-P. en WILLEMS, G., “5.1.1. - Le couple homosexuel” in DANDOY, N. en WILLEMS, G. (eds.), Les grands arrêts du droit au respect de la vie familiale, 1e édition, Bruxelles, Larcier, 2022, 565-604.
ARAIZA, W. D., Enforcing the Equal Protection Clause: Congressional Power, Judicial Doctrine, and Constitutional Law, NYU Press, 2016, 336 p.
ARAIZA, W. D., Animus: A Short Introduction to Bias in the Law, NYU Press, 2017, 224 p.
BELAVUSAU, U., “The NH Case: On the “Wings of Words” in EU Anti-discrimination Law”, European Papers 2020, vol. 5, 2, 1001-1020.
BELL, M., “Article 20 – Equality Before the Law” in PEERS, S., HERVEY, T., KENNER, J. en WARD, A. (eds.), The EU Charter of Fundamental Rights: A Commentary, second edition, Bloomsbury Publishing, 2021, 598-612.
BOELE-WOELKI, K. en VAIGE, L., Cross-Border Recognition of Formalized Same-Sex Relationships, 1e edition, Bruxelles, Intersentia, 2022, 480 p.
BRIBOSIA, E., RORIVE, I. en HISLAIRE, J., “Article 20. - Égalité en droit” in PICOD, F., RIZCALLAH, C. en VAN DROOGHENBROECK, S. (eds.), Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne, 3e édition, Bruxelles, Bruylant, 2023, 587-615.
BRIBOSIA, E., RORIVE, I. en HISLAIRE, J., “Article 21. - Non-discrimination” in PICOD, F., RIZCALLAH, C. en VAN DROOGHENBROECK, S. (eds.), Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne, 3e édition, Bruxelles, Bruylant, 2023, 617-652.
CARPENTER, D., “The Dead End of Animus Doctrine”, Alabama Law Review 2023, vol. 74, 3, 585-648.
CHEMERINSKY, E., “The Rational Basis Test Is Constitutional (and Desirable)”, Georgetown Journal of Law & Public Policy 2016, vol. 14, 2, 401–416.
CHEMERINSKY, E., Constitutional law, 9th edition, Aspen Publishing, 2023, 1504 p.
CHOPER, J. H. en ROSS, S. F., “The Political Process, Equal Protection, and Substantive Due Process”, Journal of Constitutional Law 2018, vol. 20, 5, 983-1042.
COLE, D., “We Do No Such Thing”: 303 Creative v. Elenis and the Future of First Amendment Challenges to Public Accommodations Laws”, Yale Law Journal Forum 2024, Vol. 133, 499-524.
COVAIS, J. R., Baby, “We Were Born This Way: The Case for Making Sexual Orientation a Suspect Classification Under the Equal Protection Clause of the Fourteenth Amendment”, Touro Law Review 2022, vol. 38, 1, 238-321.
DE CAPITANI, C., “Anti-discrimination and labour rights: CJEU confirms protection from discrimination (including on grounds of sexual orientation) covers self-employed workers”, EU law analysis blog, 24 maart 2023, https://eulawanalysis.blogspot.com/search?q=J.K.
DE VOS, M., “The European Court of Justice and the march towards substantive equality in European Union antidiscrimination law”, International Journal of Discrimination and the Law 2020, vol. 20, 1, 62-87.
DORF, M. C. en MORRISON, T. W., Oxford introductions to U.S. law: Constitutional Law, Oxford University Press, 2010, 268 p.
ELLIS, E. en WATSON, P., EU Anti-discrimination Law, second edition, Oxford EU Law Library, 2012, 519 p.
EYER, K. R., “Protected Class Rational Basis Review”, North Carolina Law Review 2017, vol. 95, 4, 975-1070.
EYER, K. R., “The Canon of Rational Basis Review”, Notre Dame Law Review 2018, vol. 93, 3, 1317-1370.
FALLON, R. H., The Nature of Constitutional Rights: The Invention and Logic of Strict Judicial Scrutiny, Cambridge University Press, 2019, 212 p.
FARRELL, R. C., “Equal Protection Rational Basis Cases in the Supreme Court since Romer v. Evans”, Georgetown Journal of Law & Public Policy 2016, vol. 14, 2, 441-474.
GALVIN, D. J., “There's Nothing Rational About It: Heightened Scrutiny for Sexual Orientation Is Long Overdue”, William & Mary Journal of Race, Gender and Social Justice 2019, vol. 25, 2, 405-431.
GOLDBERG, S. B., “Equality Without Tiers”, Southern California Law Review 2004, vol. 77, 481-583.
GOLDSTEIN, J. K., “Teaching the Transformative Fourteenth Amendment”, Saint Louis University Law Journal 2018, vol. 62, 3, 581-602.
HAULE, K., “It’s Complicated: The Unusual way Obergefell v. Hodges Legalized Same-Sex Marriage”, Loyola of Los Angeles Law Review 2016, vol. 49, 2, 561 en 561-573.
HELLEMAN, D., “The Epistemic Function of Fusing Equal Protection and Due Process”, William & Mary Bill of Rights Journal 2019, vol. 28, 2, 383-405.
HILLHOUSE, R. J., “Reframing the Argument: Sexual Orientation Discrimination as Sex Discrimination under Equal Protection”, Georgetown Journal of Gender and the Law 2018, vol. 20, 1, 49-106.
HOLOSZYC-PIMENTEL, R., “Rational Basis Review: When does rational basis bite?”, New York University Law Review 2015, vol. 90, 6, 2070-2117.
HUNTER, N. D., “The Sex Discrimination Argument in Gay Rights Cases”, Georgetown Journal of Law & Public Policy 2001, vol. 9, 397-416.
ILIOPOULOU PENOT, A., “Chapitre V – Principe d’égalité et de non-discrimination” in AUBY, J.-B en DUTHEIL DE LA ROCHÈRE, J. (eds.), Traité de droit administratif européen, 3e édition, Bruxelles, Bruylant, 2022, 535-564.
JACKSON, V. C., “Constitutional Law in an Age of Proportionality”, The Yale Law Journal 2015, vol. 124, 8, 3094-3196.
JANSSENS, C., MIRGAUX, S., SMIS, S. en VAN LAETHEM K., Handboek Mensenrechten: de internationale bescherming van de rechten van de mens, Antwerpen, Intersentia, 2011, 660 p.
KAHN, R., “The Right to Same-Sex Marriage: Formalism, Realism, and Social Change in Lawrence (2003), Windsor (2013), & Obergefell (2015)”, Maryland Law Review 2015, vol. 75, 1, 271-311.
KENDRICK L. en SCHWARTZMAN, M., “The Etiquette of Animus”, Harvard Law Review 2018, vol. 32, 1, 33-70.
KILPATRICK, C. en EKLUND, H., “Article 21 – Non-Discrimination” in PEERS, S., HERVEY, T., KENNER, J. en WARD, A. (eds.), The EU Charter of Fundamental Rights: A Commentary, second edition, Bloomsbury Publishing, 2021, 613-637.
LAMPARELLO, A., “Obergefell v. Hodges: How the Supreme Court Should Have Decided the Case”, Constitutional Law Journal 2016, vol. 7, 1, 27-36.
LENAERTS, K. en GUTMAN, K, “The Comparative Law Method and the European Court of Justice: Echoes Across the Atlantic”, The American Journal of Comparative Law 2016, vol. 64, 4, 841–864.
LENAERTS, K. en VAN NUFFEL, P., Europees Recht, 7e editie, Antwerpen, Intersentia, 2023, 809 p.
LENAERTS, K., VAN NUFFEL, P. en CORTHAUT, T., EU Constitutional Law, Oxford University Press, 2021, 1024 p.
LESLIE, C. R., “Embracing loving: trait-specific marriage laws and heightened scrutiny”, Cornell Law Review 2014, vol. 99, 2, 1077-1132.
MEEUSEN, B., Variërende toetsingsintensiteit in de rechtspraak van het Grondwettelijk Hof, Wolters Kluwer, 2024, 366 p.
MITCHELL, J. F., “Textualism & the Fourteenth Amendment”, Standford Law review 2017, vol. 69, 5, 1237-1322.
MITTEN, J., ABAN, L., ABECASSIS, L., GARCIA-BOU, G., PACWA, J., PLOFSKY, T., SCHNEIDER, T., WIESE, K., YOUNG, S. en ZHANG, Y. (eds.), “Equal Protection”, The Georgetown Journal of Gender and the Law 2022, vol. 23, afl. 2, 267-324.
MULDER, J., “Dignity or Discrimination: What paves the road towards equal recognition of same-sex couples in the European Union?”, Journal of Social Welfare and Family Law 2018, vol. 40, 1, 129-144.
MURRAY, M., “Inverting Animus: Masterpiece Cakeshop and the New Minorities”, Supreme Court Review 2018, 257–297.
PASSALACQUA, V., “Homophobic Statements and Hypothetical Discrimination: Expanding the Scope of Directive 2000/78/EC: ECJ 23 April 2020, Case C-507/18, Associazione Avvocatura per i diritti LGBTI”, European Constitutional Law Review 2020, vol. 16, 3, 513-524.
PEERS, S., “Love wins in the CJEU: Same Sex Marriages and EU free movement law”, EU Law Analysis Blog, 5 juni 2018, https://eulawanalysis.blogspot.com/2018/06/love-wins-in-cjeu-same-sex-marriages.html.
PICOD, F., “Article 51. - Champ d’application” in PICOD, F., RIZCALLAH, C. en VAN DROOGHENBROECK, S. (eds.), Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne, 3e édition, Bruxelles, Bruylant, 2023, 1313-1340.
POLLVOGT, S. W., “Beyond suspect classifications”, Journal of Constitutional Law 2014, vol. 16, 3, 739-803.
POLLVOGT, S. W., “Marriage Equality, United States v. Windsor, and the crisis in Equal Protection jurisprudence”, Hofstra Law Review 2014, vol. 42, 4, 1045-1062.
POLLVOGT, S. W., “Unconstitutional Animus”, Fordham Law Review 2012, vol. 81, 2, 887-937.
ROBINSON, R. K., “Unequal Protection”, Stanford Law Review 2016, vol. 68, 1, 151-233.
SMITH, J. B., “The Flaws of Rational Basis with Bite: Why the Supreme Court Should Acknowledge Its Application of Heightened Scrutiny to Classifications Based on Sexual Orientation”, Fordham Law Review 2005, vol. 73, 6, 2769-2814.
SOBEL, S. L., “When Windsor Isn't Enough: Why the Court Must Clarify Equal Protection Analysis for Sexual Orientation Classifications”, Cornell Journal of Law and Public Policy 2015, vol. 24, 3, 493-531.
STEARNS, M. L., “Obergefell, Fisher, and the inversion of tiers”, Journal of Constitutional Law 2017, vol. 19, 5, 1043-1110.
STRAUSS, M., “Reevaluating Suspect Classifications”, Seattle University Law Review 2011, vol. 35, 1, 135-174.
SUNSTEIN, C. R., “Sexual Orientation and the Constitution: A Note on the Relationship between Due Process and Equal Protection Essays”, University of Chicago Law Review 1988, vol. 55, 1161-1180.
SURREL, H., “Les couples homosexuels”, Revue des affaires européennes 2014, vol. 2, 327-335.
TOBLER, C., “Equality and Non-Discrimination under the ECHR and EU Law: A Comparison Focusing on Discrimination against LGBTI Persons”, ZaöRV 2014, vol. 74, 521-561.
TOBLER, C., “General principles of equal treatment in EU non-discrimination law” in ZIEGLER, K. S., NEUVONEN, P. J. en MORENO-LAX, V. (eds.), Research Handbook on General Principles in EU Law: Constructing Legal Orders in Europe, Edward Elgar Publishing, 2022, 351-366.
TRIBE, L. H., “Equal Dignity: speaking its name”, Harvard Law Review 2015, vol. 129, 16-32.
TRYFONIDOU, A., “Awaiting the ECJ Judgment in Coman: Towards the Cross-Border Legal Recognition of Same-Sex Marriages in the EU?”, EU Law Analysis, 5 maart 2017, https://eulawanalysis.blogspot.com/2017/03/awaiting-ecj-judgment-in-coman-towards.html.
TRYFONIDOU, A., “Free Movement of Same-Sex Spouses within the EU: The ECJ’s Coman judgment”, European Law Blog, 19 juni 2018, https://www.europeanlawblog.eu/pub/free-movement-of-same-sex-spouses-within-the-eu-the-ecjs-coman-judgment/release/1.
TRYFONIDOU, A., “Same-Sex Marriage: The EU is Lagging Behind”, EU Law Analysis Blog, 29 juni 2015, https://eulawanalysis.blogspot.com/2015/06/same-sex-marriage-eu-is-lagging-behind.html.
TRYFONIDOU, A., “The ECJ recognises the right of same-sex spouses to move freely between EU Member States: the Coman ruling”, European Law Review 2019, vol. 44, 5, 663-679.
TRYFONIDOU, A., “The EU Top Court Rules that Married Same‑Sex Couples Can Move Freely Between EU Member States as “Spouses”: Case C‑673/16, Relu Adrian Coman, Robert Clabourn Hamilton, Asociaţia Accept v Inspectoratul General pentru Imigrări, Ministerul Afacerilor Interne”, Feminist Legal Studies 2019, vol. 27, 211–221.
TRYFONIDOU, A., “The impact of the framework equality directive on the protection of LGB persons and same-sex couples from discrimination under EU law” in BELAVUSAU, U. en HENRARD, K. (eds.), EU Anti-Discrimination Law beyond Gender, Hart Publishing, 2018, 229-248.
VAN DROOGHENBROECK, S. en RIZCALLAH, C., “Article 52-1. - Limitations aux droits garantis” in PICOD, F., RIZCALLAH, C. en VAN DROOGHENBROECK, S. (eds.), Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne, 3e édition, Bruxelles, Bruylant, 2023, 1341-1384.
VAN ELSUWEGE P., DEVISSCHER, P. en VAN BOSSUYT, A., “Het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie: implicaties voor de nationale rechtsorde”, Tijdschrift voor Privaatrecht 2010, vol. 47, 2, 529-588.
VERMEULEN, L., Discriminatie in arbeidsrelaties 2.0, 1e editie, Bruxelles, Intersentia, 2020, 314 p.
VLADIMIROVICH KOCHENOV, D. en BELAVUSAU, U., “After the celebration: Marriage equality in EU Law post-Coman in eight questions and some further thoughts”, Maastricht Journal of European and Comparative Law 2020, vol. 27, 5, 549-572.
WARD, A., “Article 51 - Field of Application” in PEERS, S., HERVEY, T., KENNER, J. en WARD, A. (eds.), The EU Charter of Fundamental Rights: A Commentary, second edition, Bloomsbury Publishing, 2021, 1553-1610.
WARD, A., “The Impact of the EU Charter of Fundamental Rights on Anti-Discrimination Law: More a Whimper than a Bang?”, Cambridge Yearbook of European Legal Studies 2018, vol. 20, 32-60.
WILLEMS, G., “Article 9. - Droit de se marier et de fonder une famille” in PICOD, F., RIZCALLAH, C. en VAN DROOGHENBROECK, S. (eds.), Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne, 3e édition, Bruxelles, Bruylant, 2023, 223-269.
WINTEMUTE, R., “European Law Against Discrimination on Grounds of Sexual Orientation” in BOELE-WOELKI, K. en FUCHS, A. (eds.), Same-Sex Relationships and Beyond: Gender Matters in the EU, Intersentia, 2017, 179-204.
X., “Romer has it”, Harvard Law Review 2023, vol. 136, 7, 1936-1957.
YOSHINO, K., “A New Birth of Freedom?: Obergefell v. Hodges”, Harvard Law Review 2015, vol. 129, 1, 147-179.
YOSHINO, K., “Rights of First Refusal”, Harvard Law Review 2023, vol. 137, 1, 244-288.
YOSHINO, K., “The New Equal Protection”, Harvard Law Review 2011, vol. 124, 3, 747-803.
YOSHINO, K., “Why the court can strike down marriage restrictions under rational-basis review”, N.Y.U Review of Law & Social Change 2013, vol. 37, 331-337.
ZACCARONI, G., Equality and Non-Discrimination in the EU: The Foundations of the EU Legal Order, Edward Elgar Publishing, 2021, 232 p.
- Andere bronnen
ACLU, “Mapping Attacks on LGBTQ Rights in the U.S. State Legislatures in 2025, American Civil Liberties Union, https://www.aclu.org/legislative-attacks-on-lgbtq-rights-2025.
CHAPMAN, N. S. en YOSHINO, K., “Common Interpretation of The Fourtheenth Amendement Due Process Clause, National Constitution Center, https://constitutioncenter.org/the-constitution/articles/amendment-xiv/clauses/701.
DE GROOT, D., “The Rights of LGBTI people in the European Union”, European Parliamentary Research Service (EPRS), mei 2023, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2023/747896/EPRS_BRI(2023)747896_EN.pdf.
EPRS Briefing, “The rights of LGBTI people in the European Union”, 2023, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2023/747896/EPRS_BRI(2023)747896_EN.pdf.
European Union Agency for Fundamental Rights, “LGBTIQ Equality at a crossroads – Progress and Challenges, 2024”, 14 mei 2024, https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/fra-2024-lgbtiq-equality_en.pdf.
FAIRFAX, R. A. en HARRISON, J. C., Common Interpretation of The Fifth Amendement Due Process Clause, National Constitution Center, https://constitutioncenter.org/the-constitution/amendments/amendment-v/clauses/633.
LEGAL INFORMATION INSTITUTE, “Fundamental Right”, Cornell Law School, https://www.law.cornell.edu/wex/fundamental_right.
LEGAL INFORMATION INSTITUTE, “Substantive Due Process”, Cornell Law School, https://www.law.cornell.edu/wex/substantive_due_process.
MEDINA C. en MAHOWALD, L., “Discrimination and Barriers to Well-Being: The Staten of the LGBTQI+ Community in 2022, Center for American Progress, 12 januari 2023, https://www.americanprogress.org/article/discrimination-and-barriers-to….
RAEYMAKERS, M., “Hongarije op ramkoers: Orbán wil met grondwetswijziging Gay Pride verbieden en genderidentiteiten negeren”, DeMorgen, 14 april 2025, https://www.demorgen.be/snelnieuws/hongarije-op-ramkoers-orban-wil-met-….
SMITH C. en NORRIS, H., “The LGBTQI+ Community Reported High Rates of Discrimination in 2024”, Center for American Progress, 12 maart 2025, https://www.americanprogress.org/article/the-lgbtqi-community-reported-….
U.S. Constitution Annotated, “Amdt13.4 Ratification of Thirteenth Amendment”, https://constitution.congress.gov/browse/essay/amdt13-4/ALDE_00013209/.
U.S. Constitution Annotated, “Amdt14.S1.8.1.1 Overview of Race-Based Classifications”, https://constitution.congress.gov/browse/essay/amdt14-S1-8-1-1/ALDE_00000816/.
U.S. Constitution Annotated, “Amdt14.S1.8.1.2 Equal Protection and Rational Basis Review Generally”, https://constitution.congress.gov/browse/essay/amdt14-S1-8-1-2/ALDE_00000817/.
U.S. Constitution Annotated, “Amdt14.S1.8.11 Sexual Orientation-Based Classifications”, https://constitution.congress.gov/browse/essay/amdt14-S1-8-11/ALDE_00000837/.
U.S. Constitution Annotated, “Amdt14.S1.8.8.3 General Approach to Gender Classifications”, https://constitution.congress.gov/browse/essay/amdt14-S1-8-8-3/ALDE_00000832/.
X., “Europese Commissie start procedures tegen Hongaarse ‘antihomowet’ en Poolse ‘LGBT-vrije zones”, DeMorgen, 15 juli 2021, https://www.demorgen.be/nieuws/europese-commissie-start-procedures-tege….
X., “LGBT-vrije Poolse regio’s trekken omstreden resolutie in nadat Europa tanden laat zien”, DeMorgen, 29 september 2021, https://www.demorgen.be/nieuws/lgbt-vrije-poolse-regio-s-trekken-omstre….
