Hoe fictie ons beeld van bipolariteit kleurt

Hoe fictie ons beeld van bipolariteit kleurt

Films en series bepalen vaak ons beeld van bipolariteit, maar de manier waarop die stoornis in beeld komt, is de laatste decennia sterk veranderd. Vandaag tonen fictiemakers meer nuance en empathie, en dat heeft gevolgen voor hoe wij mensen met een bipolaire stoornis bekijken.

Beeldvorming op het scherm

Eén op twintig Vlamingen leeft met een bipolaire stoornis. Toch is de kans groot dat je eerste beeld van die aandoening niet uit de praktijk komt, maar van het scherm. Van grote Hollywoodfilms tot populaire Vlaamse reeksen: fictie vormt vaak onze eerste kennismaking met bipolariteit.

Denk maar aan de populaire reeks Knokke Off. Hoofdpersonage Louise, vertolkt door Pommelien Thijs, worstelt met manische pieken en diepe dalen. Ze slikt haar pillen niet, krijgt woede-uitbarstingen en vernielt zelfs de galerij van haar vriend. “Een gek mens”, zou je misschien denken. Maar klopt dat beeld wel? En hoe gaan fictiemakers eigenlijk om met zo’n gevoelige psychische stoornis?

Van taboe tot taboedoorbreker

De weg die bipolariteit in fictie aflegde, leest als een spiegel van onze samenleving. De representatie ervan is doorheen de jaren sterk veranderd. Waar de stoornis vroeger werd afgeschilderd als hysterie of gevaarlijk gedrag, zoeken makers vandaag vaker nuance en menselijkheid. Hollywoodfilms als Silver Linings Playbook en series als Homeland gingen daarin voorop. Vlaamse fictie, met Knokke Off als voorbeeld, volgt dezelfde trend.

En vandaag? Fictiemakers betrekken steeds vaker psychologen en ervaringsdeskundigen. Dat levert verhalen op die niet alleen spannender zijn, maar ook eerlijker en meer herkenbaar.

“Ik wil niet dat mensen denken dat Louise gek is”

Hoe dat in Vlaanderen werkt, toont Knokke Off. Bedenker Anthony Van Biervliet was aanvankelijk terughoudend toen scenaristen Luk Wyns en Nele Vandael voorstelden om Louise bipolair te maken. “Ik was bang dat we het niet goed zouden doen en met de grond gelijkgemaakt zouden worden,” vertelt hij.

Toch haalde hun persoonlijke ervaring met bipolariteit hem over de streep. “Zij hebben hun hart en ziel blootgelegd in die serie, vanuit eigen ervaring. Dan kan je hen toch niet in vraag stellen over de waarachtigheid van die scènes?”

Ook actrice Pommelien Thijs bereidde zich grondig voor met research en gesprekken met psychologen én mensen die zelf bipolair zijn. “Ik wil niet dat mensen denken dat Louise gek is,” benadrukte Van Biervliet. “We hebben wéken gediscussieerd over details. Zelfs over welk achtergrondliedje bij een bepaalde scène paste.”

Leven zoals Louise?

Maar hoe kijken mensen die écht bipolair zijn naar zo’n reeks? Wij spraken met vier Vlamingen met de diagnose. Hun meningen waren verrassend genuanceerd.

Geert (58), die na een trauma in Honduras een schizoaffectieve stoornis ontwikkelde, herkent veel. “Het beeld is geloofwaardig, maar het blijft fictie. Je kan mijn leven niet samenvatten in een paar scènes.”

Patrick (64), ondervoorzitter van lotgenotenorganisatie Ups & Downs, ziet de reeks als een stap vooruit. “Pakweg twintig jaar geleden werden we nog standaard als slechterik opgevoerd in horrorfilms. Vandaag worden we meer gezien als mensen, met sterktes én kwetsbaarheden.”

Lisa (25) kreeg pas begin dit jaar haar diagnose. “Voor ik het wist, zei iemand tegen mij: ‘Jij lijkt té veel op Louise uit Knokke Off’. Dat raakte me, maar het zorgde er ook voor dat ik hulp zocht. Ik ben blij dat die herkenbaarheid er is.”

Nadia (52) ziet vooral de keerzijde van fictie: “Het blijft vaak overdreven en uitvergroot. Dat maakt het moeilijk om mijn omgeving uit te leggen dat bipolariteit niet altijd zo dramatisch is.”

Stigma of spiegel?

Volgens professor Frederik Dhaenens (UGent, populaire mediacultuur) hangt alles af van context. “In Knokke Off zijn alle personages over-the-top. Dan springt Louise er niet extra uit. Het is pas stigmatiserend als enkel het bipolaire personage overdreven wordt afgebeeld.”

Hoogleraar Baldwin Van Gorp (KU Leuven, coördinator Media Innovation & Persuasion Lab) wijst erop dat fictie vaak vertrekt vanuit verhaaltechnische eisen. “Televisiemakers zoeken extreme verhalen. Maar er is wel een positieve trend: ze zijn zich bewuster van hun maatschappelijke impact en vermijden steeds vaker platte clichés.”

Geen regels, wel verantwoordelijkheid

Opmerkelijk: in Vlaanderen bestaan amper regels over hoe psychische stoornissen in fictie afgebeeld mogen worden. Wel over gender, afkomst of religie – maar niet over mentale gezondheid.

Volgens Patrick Colemont van Ups & Downs hoeft dat ook niet. “Richtlijnen kunnen helpen, maar verantwoordelijkheid bij de makers zelf is belangrijker. En die zie ik bij Knokke Off wél.”

Een verhaal dat deuren opent

Wat ons eigen onderzoek vooral duidelijk maakt: representatie doet ertoe. Films en series beïnvloeden hoe we naar bipolariteit kijken. Ze kunnen stigma’s versterken, maar evengoed doorbreken.

Voor veel mensen is fictie de eerste en soms enige kennismaking met deze stoornis. En precies daarom is het zo belangrijk dat makers het onderwerp met nuance en empathie aanpakken.

Zoals bedenker Anthony Van Biervliet het verwoordt: “Wij zijn heel blij dat ons verhaal resoneert bij de mensen. Voor seizoen drie nemen we de persoonlijke ervaringen uit deze bachelorproef mee. We willen tonen dat iemand met bipolariteit óók gelukkig kan zijn.”

Tussen fictie en werkelijkheid

Bipolariteit blijft een complexe psychische kwetsbaarheid die bij iedereen anders vorm krijgt. Knokke Off toont één versie daarvan, niet meer, maar ook niet minder.

Toch maakt de reeks één ding glashelder: de tijd dat bipolariteit enkel synoniem was voor “gek” of “gevaarlijk” ligt achter ons. Dankzij fictie die de nuance opzoekt, kunnen we mensen met bipolariteit zien zoals ze zijn: mensen.