De pastor als schakel in het proces van vroegtijdige zorgplanning
De pastor als schakel in het proces van vroegtijdige zorgplanning
Afbeelding: Canva
Een pastor in een ziekenhuis, wat doet die eigenlijk? Het is een vraag die iedere ziekenhuispastor waarschijnlijk al vaak heeft gehoord. Het antwoord is dat een pastor er is voor verschillende vormen van patiëntenbegeleiding. Eén van deze vormen van begeleiding ligt in het spreken met patiënten over vroegtijdige zorgplanning (VZP).
Misschien heb je volgende uitspraak ooit wel al gehoord bij een familielid of een ander persoon: “Wanneer ik van niets meer weet, dan moet je mij niet meer blijven behandelen, laat me dan gewoon maar gaan.” Niet iedereen wenst namelijk tot het uiterste te gaan wat behandelingen betreft. Dat hoeft ook niet, want een patiënt heeft altijd zelf inspraak in welke zorg deze wil ontvangen. Zo kan een patiënt behandelingen weigeren, nu en in de toekomst. Een toegankelijke manier om behandelingen te weigeren, is via vroegtijdige zorgplanning. Dit is een proces waarbij de toekomstige zorgwensen van een patiënt worden uitgeklaard. Dit kan een meerwaarde zijn omdat men bij een patiënt die niet meer in staat is zelf beslissingen te maken toch weet welke zorg deze zou wensen.
Gesprekken over VZP kunnen op verschillende plaatsen gebeuren, zoals bij de huisarts, in het woonzorgcentrum of in het ziekenhuis. In het ziekenhuis zijn het vaak zorgverleners die actief met een patiënt in contact komen, die spreken over deze zorgwensen. Zo ook de pastor.
Het onderzoek
Mijn thesis genaamd ‘Bruggen bouwen naar zorg op maat’, gaat dieper in op wat een pastor precies kan doen rond vroegtijdige zorgplanning bij een patiënt in het ziekenhuis. In verschillende interviews vertelden acht ziekenhuispastores hoe zij werken rond vroegtijdige zorgplanning. Zo is duidelijker hoe zij het werken rond VZP bij een patiënt invullen.
Spreken over VZP
Stel je voor: Iemand die je heel dierbaar is komt in het ziekenhuis terecht. Daar denkt deze na over welke zorg deze wel of niet wenst. De pastor komt op patiëntenbezoek en je naaste besluit te vertellen over deze gedachten. Uit mijn onderzoek blijkt dat de pastores hier effectief op ingaan en het belangrijk vinden om deze wensen te bespreken. Je naaste zal hierover dus kunnen praten met de pastor. Verder kan het ook zijn dat de pastor je naaste helpt om deze wensen effectief neer te schrijven in een wilsverklaring, waardoor deze ook wettelijk vaststaan voor later. Maar dit is niet altijd zo. Sommige pastores vinden dit stuk namelijk te medisch en houden het bij het voeren van gesprekken. Een pastor zei bijvoorbeeld: “Ik vind het pastorale eerder dat patiëntondersteunende, ik vind dat wilsverklaringen helpen opstellen eigenlijk niet bij ons werk als pastor hoort.”
Misschien kom jij op een bepaald moment op bezoek in het ziekenhuis. Dan kan je dierbare met jou spreken over hun wensen, zodat jij ook weet dat deze nadenkt over VZP. Niet iedere patiënt vindt het praten hierover echter makkelijk. In dit geval blijkt dat de pastor een brugfunctie heeft omdat deze de patiënt en naasten kan ondersteunen om met elkaar te praten over VZP. Ook kan deze jouw naaste helpen om te praten met de artsen over hun wensen, want niet iedere patiënt durft dit openlijk te bespreken. Een pastor legde deze brugfunctie als volgt uit: “Eigenlijk is het ook de bedoeling dat de patiënt met naasten praat. Wij zijn daarbij aanwezig of maken het mogelijk, maar het is hun gesprek. Wij moeten het niet in hun plaats doen.”
Multidisciplinair werken
Het feit dat een pastor kan helpen om met de dokter te praten, toont aan dat deze niet de enige is die werkt rond vroegtijdige zorgplanning in een ziekenhuis. VZP is namelijk een multidisciplinair proces. Dit betekent dat naast de pastor ook de arts, verpleegkundigen, sociaal werkers of anderen hiermee kunnen helpen. Hoe ze dit samenwerken invullen verschilt wel per ziekenhuis.
Om ervoor te zorgen dat iedereen in het ziekenhuis op de hoogte is van de wensen van jouw naaste, zal wat deze zegt meestal geregistreerd worden. De pastores willen graag dat een persoon open kan praten over hun wensen en zullen hier echter wel voorzichtig in zijn. Zo zullen ze vragen of ze mogen registreren en zullen ze alleen neerschrijven wat ze echt belangrijk vinden voor anderen om te weten. Een pastor zei bijvoorbeeld dat ze altijd “registreert alsof de patiënt over haar schouder meekijkt”. Dit zorgt vaak voor een gevoel van veiligheid bij patiënten, wat de pastores zelf beschouwen als een voordeel van hun betrokkenheid bij vroegtijdige zorgplanning. Daarnaast zijn er meer voordelen die jouw naaste zou kunnen ondervinden van de betrokkenheid van de pastor. Zo kan deze vaak meer tijd vrijmaken dan andere zorgverleners en heeft deze geen doelgerichtheid. Dit betekent dat het gesprek met de patiënt belangrijker is dan het meteen kennen en neerschrijven van de wensen die deze uit.
De inbreng van de pastor
In het proces van VZP nemen de pastores wel enkele waarden mee, ze staan er dus niet volledig neutraal in. Zo vinden ze het zelf belangrijk dat behandelingen “menswaardig” blijven. Dit betekent dat men volgens hen op tijd moet stoppen met behandelingen als deze nog weinig beterschap lijken te bieden. Dit is voor hen vaak ook een drijfveer om bezig te zijn met VZP.
Pastores die werken rond vroegtijdige zorgplanning doen dit trouwens niet zonder kennis. Zo vinden ze het belangrijk om opleidingen te volgen waarin ze bijleren over VZP en omgaan met het levenseinde. Daarnaast zijn er ook enkele pastores die hier zelf ook opleidingen over geven in hun ziekenhuis. Als jouw naaste dus in contact komt met een pastor in het proces van VZP, is deze zeker genoeg onderricht om dit te doen.
Op de vraag wat ziekenhuispastores nu precies doen, blijkt ook hun betrokkenheid in VZP een belangrijk element te zijn. Want, als jijzelf of iemand die je dierbaar is in het ziekenhuis ligt, kunnen zij meehelpen in het uitklaren van jullie zorgwensen. Zo kunnen ze ook bij jou of jouw naasten een verschil maken en is hun betrokkenheid dus groter dan vaak wordt aangenomen.
Bibliografie
Departement Zorg Vlaanderen, Hervorming van de palliatieve zorg in Vlaanderen; https://www.departementzorg.be/nl/hervorming-van-de-palliatieve-zorg-vl… (toegang 18.04.2025).
Elisabeth, Spirituele zorg & doelgroepen, ouderen; https://www.pastoralezorg.be/page/ouderen/ (toegang 28.03.2025).
Federale Overheidsdienst Justitie, 28 MEI 2002. - Wet betreffende de euthanasie; https://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N… (toegang 05.03.2025).
Federale Overheidsdienst Justitie, 14 JUNI 2002. - Wet betreffende de palliatieve zorg; https://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N… (toegang 05.03.2025).
Federale Overheidsdienst Justitie, 22 AUGUSTUS 2002. - Wet betreffende de rechten van de patiënt; https://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N… 09.03.2025).
Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, euthanasie; https://www.health.belgium.be/nl/gezondheid/zorg-voor-jezelf/levensbegi… (toegang 05.03.2025).
Federale regering, Federaal regeerakkoord 2025-2029; https://www.belgium.be/sites/default/files/resources/publication/files/… (toegang 06.03.2025).
Keirse, Manu, Het levenseinde teruggeven aan de mensen. Over vroegtijdige planning van de zorg (2009); https://www.modernedementiezorg.nl/upl/levenseinde_en_zingeving/brochur… (toegang 07.05.2025).
KU Leuven, Anonymisation & Pseudonymisation; https://www.kuleuven.be/rdm/en/guidance/legal-ethical/anonymise-pseudon… (toegang 01.05.2025).
LEIF, DNR en de negatieve wilsverklaring; https://leif.be/vragen-antwoorden/dnr-en-de-negatieve-wilsverklaring/ (toegang 11.03.2025).
LEIF, Negatieve wilsverklaring; https://leif.be/voorafgaande-zorgplanning/negatieve-wilsverklaring/ (toegang 09.03.2025).
LEIF, Bewindvoering - Nieuw beschermingsstatuut voor wilsonbekwamen; https://leif.be/vragen-antwoorden/bewindvoering/ (toegang 11.03.2025).
LEIF, Vertegenwoordiger; https://leif.be/vragen-antwoorden/verwar-de-volgende-3-begrippen-niet-v… (toegang 09.03.2025).
LEIF, Voorafgaande zorgplanning; https://leif.be/voorafgaande-zorgplanning/ (toegang 27.02.2025).
LEIF, Wilsverklaring inzake euthanasie (bij onomkeerbaar coma); https://leif.be/vragen-antwoorden/wilsverklaring-inzake-euthanasie/ (toegang 06.03.2025).
Mediportal, Multidisciplinair samenwerken in de gezondheidszorg; https://mediris.be/nl/nieuws/multidisciplinair-samenwerken-in-de-gezond… (toegang 23.03.2025).
Nakano, Davi & Muniz Jr., Jorge, Writing the Literature Review for Empirical Papers, in Production 28 (2018); https://www.scielo.br/j/prod/a/6X3VYMYLYYpNtzfjgmR5QTS/?format=pdf&lang… (toegang 13.02.2025).
Notaris.be, De zorgvolmacht; https://www.notaris.be/schenken/brochures/downloads/118 (toegang 14.05.2025).
Palliatieve Zorg Vlaanderen, Competentieprofielen vroegtijdige zorgplanning; https://palliatievezorgvlaanderen.be/wp-content/uploads/2024/02/p37.-we… (toegang 28.03.2025).
Palliatieve Zorg Vlaanderen, Interprofessioneel samenwerken rond vroegtijdige zorgplanning; https://palliatievezorgvlaanderen.be/zorgverlener/tools-en-documentatie… (toegang 29.03.2025).
Palliatieve Zorg Vlaanderen, Wat is vroegtijdige zorgplanning; https://palliatievezorgvlaanderen.be/zorgverlener/tools en documentatie… (toegang 11.02.2025).
Palliatieve Zorg Vlaanderen, wilsverklaring; https://palliatievezorgvlaanderen.be/patient-mantelzorger/wat-kan-ik-ze… (toegang 27.02.2025).
Scribbr, Een (a)selecte steekproef in je scriptie. Uitleg & voorbeelden; https://www.scribbr.nl/onderzoeksmethoden/steekproef-in-je-scriptie/ (toegang 07.05.2025).
Scribbr, Een introductie tot empirisch onderzoek. Uitleg & Voorbeelden; https://www.scribbr.nl/onderzoeksmethoden/empirisch-onderzoek/ (toegang 29.04.2025).
Scribbr, Een introductie tot thematische analyses. Met voorbeelden; https://www.scribbr.nl/onderzoeksmethoden/thematische-analyse/ (toegang 02.05.2025).
Scribbr, Hoe transcribeer je een interview? Voorbeelden en software; https://www.scribbr.nl/onderzoeksmethoden/interview-transcriberen/ (toegang 01.05.2025).
Scribbr, Hoeveel interviews neem je af voor je scriptieonderzoek?; https://www.scribbr.nl/onderzoeksmethoden/aantal-interviews/ (toegang 30.04.2025).
Universiteit Utrecht, Inleiding Letterkunde/Literatuurwetenschap: Zoekstrategie; https://libguides.library.uu.nl/c.php?g=202268&p=1331977 (toegang 13.02.2025).
UZ Leuven, Beslissingen bij ernstige ziekte-Vroegtijdige zorgplanning-Beslissingen bij het levenseinde (2021); https://www.uzleuven.be/nl/media/5e006eff-1dc5-4a83-9d53-7ba69adc1c21/b… (toegang 19.02.2025).
Vlaams patiëntenplatform, Weet jij dat je je kan laten bijstaan door een vertrouwenspersoon en/of vertegenwoordiger; https://vlaamspatientenplatform.be/nl/advies-en-tips/weet-jij-dat-je-je… (toegang 09.03.2025).
Vlaanderen, Negatieve wilsverklaring; https://www.vlaanderen.be/negatieve-wilsverklaring (toegang 05.03.2025).
Vlaanderen, Wilsverklaring inzake euthanasie; https://www.vlaanderen.be/wilsverklaring-inzake-euthanasie (toegang 06.03.2025).
Monografieën
De Cock, Greet & Meersseman, Phillipe, Grenzen aan genezen. Hoe menselijke zorg een zorginfarct voorkomt, Tielt, Lannoo Campus, 2024.
Distelmans, Wim, Een waardig levenseinde, vijftiende, volledige herziene druk, Antwerpen, Houtekiet, 2020.
Liégeois, Axel, Waarden in dialoog. Ethiek in de zorg, Tielt, Lannoo Campus, 2019.
MELC consortium, Palliatieve zorg en euthanasie in België. Evaluatie van de praktijk en de wetten, Brussel, ASP, 2011.
Van Mechelen, Wouter et al., Richtlijn vroegtijdige zorgplanning, Vilvoorde, Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen, e-boek.
Verhoeven, Nel, Thematische analyse. Patronen vinden bij kwalitatief onderzoek, Amsterdam, Boom, 2020.
Artikelen in verzamelwerken
Mason, Jennifer, Semistructured Interview, in M. Lewis-Beck, A. Bryman, T. Futing Liao (ed.), The SAGE Encyclopedia of Social Science Research Methods (volume III), Thousand Oaks, CA, Sage, 2003, 1021.
Artikelen in tijdschriften
Brinkman-Stoppelenburg, Arianne, Rietjens, Judith, van der Heide, Agnes, The Effects of Advance Care Planning on End-Of-Life Care: A Systematic Review, in Palliative Medicine 28/8 (2014) 1000-1025.
Cerulus, Marie, Bossuyt, Inge Vanderhaeghen, Birgit, An Integrative Literature Review of the Implementation of Advance Care Planning in Hospital Settings, in Journal of Clinical Nursing 30 (2021) 3099-3110.
Dillen, Let, Steyaert, Jan, Verschraegen, Jurn, Vroegtijdige zorgplanning. Garantie op kwaliteitsvol ouder worden?, in Pastorale Perspectieven 161/4 (2013) 5-10.
Goffin, Tom & Walraet, Paulien, Van patiëntenrechten naar patiëntenwaarden, in Tijdschrift voor Geneeskunde en Gezondheidszorg 78/4 (2022) 325-332.
Gurr, Hannah et al., The Importance of Positionality for Qualitative Researchers, in Dhaulagiri Journal of Sociology and Anthropology 18/1 (2024) 48-54.
Houben, Carmen et al., Efficacy of Advance Care Planning: A Systematic Review and Meta-Analysis, in Journal of Post-Acute and Long-Term Care Medicine 15 (2014) 477-489.
Kallio, Hanna et al., Systematic Methodological Review: Developing a Framework for a Qualitative Semi-Structured Interview Guide, in Journal of Advanced Nursing 72/12 (2016) 2954-2965.
Kwak, Jung et al., An Interprofessional Approach to Advance Care Planning, in American Journal of Hospice & Palliative Medicine 39/3 (2022) 321-331.
Kwak, Jung et al., Patients’ Spiritual Concerns and Needs and How to Address Them During Advance Care Planning Conversations: Healthcare Chaplains’ Perspectives, in Palliative and Supportive Care 22/1 (2024) 49-56.
Kwak, Jung et al., The Role and Activities of Board-Certified Chaplains in Advance Care Planning, in American Journal of Hospice & Palliative Medicine 38/12 (2021) 1495-1502.
Lee, Aoife et al., Using Chaplains to Facilitate Advance Care Planning in Medical Practice, in JAMA Internal Medicine 178/5 (2018) 708-710.
Liégeois, Axel, Een ethische reflectie op vroegtijdige zorgplanning, in Pastorale Perspectieven 161/4 (2013) 11-15.
Lovell, Alisson & Yates, Patsy, Advance Care Planning in Palliative Care: A Systematic Literature Review of the Contextual Factors Influencing its Uptake 2008–2012, in Palliative Medicine 28/8 (2014) 1026-1035.
Massey, Kevin et al., What Do I Do? Developing a Taxonomy of Chaplaincy Activities and Interventions for Spiritual Care in Intensive Care Unit Palliative Care, in BMC Palliative Care 14/10 (2015) 1-8.
Nolan, Steve, Leget, Carlo, Saltmarsh, Philip, Spiritual Care in Palliative Care: Working Towards an EAPC Taskforce, in European Journal of Palliative Care 18/2 (2011) 86-89.
Smith, Mette et al., “Gives Peace of Mind” – Relatives’ Perspectives of End-Of-Life Conversations, in Palliative and Supportive Care 22/5 (2024) 1209-1216.
Song, Mi-Kyung, Effects of End-Of-Life Discussions on Patients’ Affective Outcomes, in Nursing Outlook 52/3 (2004) 118-125.
Vandenhoeck, Anne, Vroegtijdige zorgplanning als vorm van levens- en stervenskunst, in Pastorale Perspectieven 161/4 (2013) 16-18.
Vanderhaeghen, Birgit et al., Helping Hospital Professionals to Implement Advance Care Planning in Daily Practice: A European Delphi Study from Field Experts, in Journal of Research in Nursing 24/6 (2019) 433-443.
Vanderhaeghen, Birgit et al., Toward Hospital Implementation of Advance Care Planning: Should Hospital Professionals Be Involved?, in Qualitative Health Research 28/3 (2017) 456-465.
Vanderhaeghen, Birgit et al., Vroegtijdige zorgplanning in het ziekenhuis. Aanbevelingen gebaseerd op interviews met zorgverleners, in Tijdschrift voor geneeskunde 74/13 (2018) 925-934.
van Meurs, Jacqueline et al., Identifying, Exploring and Integrating the Spiritual Dimension in Proactive Care Planning: A Mixed Methods Evaluation of a Communication Training Intervention for Multidisciplinary Palliative Care Teams, in Palliative Medicine 36/10 (2022) 1493-1503.
