Burn-out bij vroedvrouwen: een stille crisis in de zorg

Burn-out bij vroedvrouwen: een stille crisis in de zorg

Een vroedvrouw begeleidt dagelijks het begin van nieuw leven. Toch wordt dit mooie en betekenisvolle werk vaak overschaduwd door uitputting en psychische belasting. Burn-out is een groeiend probleem in de gezondheidszorg en treft vroedvrouwen in het bijzonder. [1] Volgens internationale onderzoeken ervaart tot 40% van hen burn-outklachten. [2] In België ontbreken nog specifieke cijfers, maar studies tonen aan dat minstens één op vijf ziekenhuiswerknemers symptomen vertoont. [3] Dit maakt burn-out niet alleen een individueel probleem, maar ook een maatschappelijke uitdaging die de kwaliteit van zorg rechtstreeks beïnvloedt.

  (gemaakt met Chatgpt)

Een kwetsbare beroepsgroep

Zoals veel zorgverleners werken ook vroedvrouwen in een veeleisende context. Personeelstekorten, administratieve lasten en ziekenhuisfusies zorgen voor een hoge werkdruk en weinig ruimte voor herstel. Deze factoren treffen het volledige zorgveld en verhogen algemeen het risico op burn-out. [4]

Wat vroedvrouwen echter extra kwetsbaar maakt, zijn een aantal beroepseigen kenmerken. Hun werk gaat gepaard met een sterke emotionele betrokkenheid: naast de vreugde van een geboorte maken zij ook ingrijpende en soms schokkende situaties mee, bijvoorbeeld verlies of medische noodsituaties. Zulke gebeurtenissen kunnen diepe sporen nalaten. [5]

Daarbovenop zorgt de medische hiërarchie in ziekenhuizen vaak voor een gebrek aan autonomie. Veel vroedvrouwen ervaren te weinig zeggenschap in beslissingen, terwijl ze wel de eerste lijn van zorg vormen. [4,6]

Deze combinatie van algemene en specifieke stressoren leidt op termijn tot emotionele uitputting en een verminderd gevoel van persoonlijke competentie. Onderzoek toont bovendien dat meer professionele zelfstandigheid een beschermende factor vormt: het verlaagt het risico op burn-out en versterkt de band met patiënten. [7] In landen als Nederland en Noorwegen, waar vroedvrouwen meer autonomie kennen, liggen de burn-outcijfers dan ook significant lager. [6]

Job Demands-Resources-model [8]

 JDR-model (Demerouti et al., 2001)

Het ontstaan van burn-out wordt vaak verklaard aan de hand van het Job Demands-Resources-model. Het model geeft weer dat burn-out ontstaat wanneer de jobvereisten (Job Demands) doorwegen ten opzichte van de job-hulpbronnen (Job resources). De belangrijkste jobvereisten voor vroedvrouwen zijn hierboven reeds vernoemd. Voorbeelden van de hulpbronnen zijn autonomie, collegiale steun en jobtevredenheid. Daarnaast spelen ook persoonlijke factoren mee. Jongere vroedvrouwen lopen een hoger risico, net zoals mensen met perfectionistische of altruïstische persoonlijkheden. Sociale steun en een steunende partner kunnen daarentegen een beschermende rol spelen. De wisselwerking tussen deze drie factoren is dus essentieel om het ontstaan van burn-out beter te begrijpen. 

Gevolgen voor de zorg

De impact van burn-out gaat verder dan de individuele vroedvrouw. De gevolgen sijpelen mee door naar de zorgverlening, zowel de fysieke als de emotionele zorg komt onder druk te staan. [9]

Rechtstreeks leidt uitputting tot minder oplettendheid en meer kans op medische fouten. Zo kan huid-op-huidcontact tijdens het eerste levensuur, cruciaal voor de hechting en gezondheid van moeder en kind, in het gedrang komen door de verplichte administratieve taken. Overbevraging kan zelfs een gevaar vormen voor de veiligheid van moeder, zoals bij het opvolgen van de foetale harttonen bij risicosituaties. [4]

Daarnaast gaat ook de emotionele zorg achteruit. Compassiemoeheid is hierbij een bekend fenomeen. Vroedvrouwen moeten voortdurend geven, maar krijgen nauwelijks ruimte om hun eigen emoties te verwerken. Daardoor verliezen ze geleidelijk hun empathie. Vaak voelen ze zich ook schuldig, omdat ze geen echte band kunnen opbouwen met patiënten waardoor ze uiteindelijk afgestompt raken. [4, 10] 

Hieropvolgend geeft burn-out eveneens onrechtstreekse gevolgen. Zo zet het teams en organisaties zwaar onder druk: spanningen tussen collega’s nemen toe, ziekteverzuim stijgt en steeds meer vroedvrouwen overwegen hierdoor het beroep te verlaten. Er ontstaat dus een vicieuze cirkel: personeelstekorten verhogen de werkdruk, wat opnieuw leidt tot meer uitval. De gevolgen zijn voelbaar in de zorgkwaliteit én in de tevredenheid van patiënten. [4] Bovendien draagt de samenleving een zware kost. In Nederland wordt de jaarlijkse prijs van burn-out in de zorgsector geraamd op 2,8 miljard euro, wat vergelijkbaar is met België. [3]

Oplossingen zijn mogelijk

Burn-out is geen individueel falen, maar een structureel probleem dat vraagt om oplossingen op meerdere niveaus. [3,8,11]

1. Zelfzorg

In eerste instantie kunnen vroedvrouwen zelf stappen ondernemen om hun veerkracht te versterken: bijvoorbeeld via ademhalingstechnieken, mindfulness of lichaamsbeweging. Belangrijk is ook het bestaan van peersupportgroepen: dit zijn bijeenkomsten waarin vroedvrouwen en kraamverzorgenden samenkomen om ervaringen rond werkdruk en emotionele belasting te delen. De gesprekken worden begeleid door collega’s die hiervoor een specifieke opleiding kregen. Door herkenning, steun en het uitwisselen van praktische tips, krijgen deelnemers meer houvast en leren ze dat hun klachten geen individueel falen zijn. [12,13,14,15, 16,17]

2. Ziekenhuizen als hefboom

Ziekenhuizen kunnen een groot verschil maken door een gezonde werkcultuur te bevorderen; waarin autonomie wordt gestimuleerd, teamreflectie wordt georganiseerd en persoonlijke grenzen bespreekbaar zijn. Werkgevers spelen hierbij een cruciale rol door dergelijke initiatieven te ondersteunen. Informele debriefingsmomenten na stressvolle gebeurtenissen helpen medewerkers om emoties te verwerken en stress te verminderen, waardoor een positieve en ondersteunende werkomgeving wordt versterkt. [3,11,14,18]

3. Beleidsniveau

Op beleidsniveau is het herzien van het beroepsprofiel van de vroedvrouw noodzakelijk. De huidige versie uit 2016 houdt geen rekening met de toenemende psychologische belasting. Het is daarbij essentieel dat het vernieuwde profiel sterker inzet op mentale veerkracht, professionele autonomie en interdisciplinaire samenwerking. [11,19]

4. Het belang van de opleiding vroedkunde

Ook de opleiding speelt een sleutelrol in het voorkomen van burn-out. Studenten moeten niet alleen medische kennis en technische vaardigheden opdoen, maar ook leren omgaan met emotionele belasting, werkdruk en persoonlijke grenzen. Door aandacht te besteden aan zelfzorg, stresshantering en communicatievaardigheden stappen toekomstige vroedvrouwen veerkrachtiger het werkveld in. Zo kan burn-out al preventief worden aangepakt nog voor de eerste werkervaring begint. [8,12,18]

Een gedeelde verantwoordelijkheid

Burn-out bij vroedvrouwen is meer dan een individueel probleem. Het is een stille crisis die de fundamenten van de gezondheidszorg bedreigt en de kwaliteit van de zorg voor moeder en kind rechtstreeks beïnvloedt. 

De oplossing ligt in een holistische aanpak: het versterken van vroedvrouwen zelf, het creëren van een werkbare en ondersteunende werkomgeving binnen ziekenhuizen en het structureel aanpassen van beleid en opleiding. Alleen door te investeren in het welzijn van vroedvrouwen kan de vicieuze cirkel doorbroken worden, want uiteindelijk draait alles om één simpele waarheid: wie goed zorgt voor vroedvrouwen, zorgt ook beter voor moeder en kind.

Voor de volledige bronvermelding, verwijs ik naar mijn bachelorproef: ‘Burn-out bij de vroedvrouw in het ziekenhuis’