Van straat tot stem: hoe Sri Lankaanse straatjongeren leren dat hun rechten ook tellen

Voor veel (straat-gerelateerde) jongeren in Sri Lanka zijn kinderrechten geen vanzelfsprekendheid. Niet omdat ze ze onbelangrijk vinden, maar omdat ze ze eenvoudigweg niet kennen. Dat werd al snel duidelijk tijdens een stage bij de afterschool van Child Action Lanka (CAL) in Colombo, toen een jongere opmerkte: “Ben je zeker dat de kinderrechten van Sri Lanka dezelfde zijn als die van België? Want die gelden hier volgens mij niet.” Het benadrukte het tekort aan kennis over kinderrechten, iets wat uiteindelijk het vertrekpunt werd van een praktijkonderzoek waarbij volgende vraag centraal stond: Welke factoren dragen bij aan een duurzame integratie van bewustwording van de kinderrechten bij de jongeren in de afterschool van CAL Colombo?

Een stille generatie 

“Parents killing their children.”, “The right to have healthy food, education and protection against abuse.”, ...

De woorden stonden met kinderlijke letters op papier, geschreven door straat-gerelateerde jongeren van de afterschool van CAL Colombo. Hun antwoorden op de vraag welke kinderrechten in hun land niet worden gerespecteerd, waren rauw en eerlijk. In een land dat de internationale kinderrechtenverdragen ondertekende, geloven velen niet dat die rechten ook voor hen gelden.

Een land in crisis, een generatie zonder stem

De nasleep van de covid-19-pandemie bracht Sri Lanka in een diepe economische crisis. Steeds meer kinderen verlaten de schoolbanken, niet uit onwil, maar uit noodzaak. Ze moeten werken, kunnen transport naar school niet betalen of worden op straat gestuurd om te bedelen. 
CAL, een organisatie die kwetsbare en straat-gerelateerde jongeren ondersteunt, zag hoe de stem van deze jongeren uitbleef, ondanks de kritieke en risicovolle situatie waar ze inzaten. Daarom besloot CAL zelf actie te ondernemen. CAL bereidde in 2024 namelijk een groep jongeren voor op een deelname aan het allereerste Child Rights Council (CRC) van Sri Lanka: een jongerenraad waarin kinderen uit gemarginaliseerde gemeenschappen voor het eerst hun stem konden laten horen. 
Maar al snel bleek er een probleem: veel jongeren wisten amper wat kinderrechten waren. En de kennis die hen werd aangeleerd ter voorbereiding van het CRC, was al vergeten tegen de tijd dat het CRC daar was. De reden? Deze kennis werd slechts eenmalig aangeboden aan de jongeren. Hoe kun je opkomen voor iets waarvan je het bestaan nauwelijks kent?

Van kennis naar cultuur

Dat inzicht vormde het vertrekpunt voor een praktijkonderzoek dat onderzocht hoe men een duurzame kinderrechtencultuur kan creëren in de afterschool van CAL Colombo, waarin rechten niet enkel aangeleerd, maar ook geleefd worden. 
De Zelfdeterminatietheorie bood hierbij richting. Ze stelt dat motivatie om tot gedragsverandering te komen pas groeit als drie psychologische basisbehoeften vervuld zijn: autonomie (de vrijheid om keuzes te maken), competentie (het gevoel iets te kunnen) en verbondenheid (steun ervaren van anderen). 
Op basis van literatuur, interviews en focusgroepen met jongeren, leerkrachten en een lokale onderwijsexpert werd een 8-stappenplan ontwikkeld: een praktisch instrument dat CAL helpt om kinderrechten structureel te verankeren in haar dagelijkse werking en zo tot een duurzame kinderrechtencultuur te komen.

Een veilige basis als voorwaarde voor groei

Tijdens de gesprekken en creatieve sessies werd één ding duidelijk: kennis alleen volstaat niet. Jongeren én teachers kunnen pas leren, groeien en dromen wanneer ze zich veilig voelen; wanneer iemand luistert, vertrouwen schenkt en kansen biedt. 
In de afterschool kwam dat tot leven. Tussen de verhalen van armoede en onzekerheid schuilde talent: jongeren die konden tekenen, dansen, debatteren en ondanks alles vol zorg en respect met elkaar omgingen. Hun kracht toonde hoe essentieel een veilige basis is. 
Pas wanneer iemand zich gedragen voelt, durft iemand te experimenteren, leren en geloven in eigen kunnen. Dat werd ook het hart van het stappenplan: veiligheid en samenwerking als fundament van elke vorm van ontwikkeling.

Het 8-stappenplan in actie

Het stappenplan is zo opgebouwd dat elk individu ermee aan de slag kan en begrijpt waarom elke stap belangrijk is. 
Het begint bij de leerkrachten. Zij krijgen opleiding, ondersteuning en ruimte om zich bekwaam te voelen met kinderrechten. Daarna worden jongeren actief betrokken: via debatten, kunstprojecten of jongerenraden leren ze wat hun rechten zijn én hoe ze ernaar kunnen handelen. 
Daarnaast legt het plan de nadruk op samenwerking met het bredere netwerk en de community, zodat kinderrechten niet beperkt blijven tot de muren van de afterschool. 
In de voorlaatste stap wordt het CRC ingezet als onderdeel van de duurzame cultuur: een platform waar jongeren jaarlijks thema’s en voorstellen kunnen formuleren die rechtstreeks doorstromen naar het beleid van de organisatie. 
Zo groeit CAL van een opvangplek tot een thuis waar rechten leven. Het resultaat? Meer zelfvertrouwen bij jongeren, meer motivatie bij leerkrachten, en een center dat evolueert naar een gedragen kinderrechtencultuur.

Onderzoek met impact

De resultaten reiken verder dan één organisatie. Onderzoek toont dat zo’n cultuur niet enkel kennis verhoogt, maar ook probleemgedrag vermindert, motivatie versterkt en de duurzaamheid van organisaties vergroot. 
Door kinderrechten te verankeren in dagelijkse interacties, krijgen kinderrechten een gezicht. Het gaat niet langer om wetten of verdragen, maar om het gevoel dat elke jongere heeft: ik mag er zijn, ik kan iets, ik hoor erbij.

Een cirkel van verbondenheid

Het onderzoek bij CAL toont dat verandering niet altijd begint bij grootschalige hervormingen, maar bij iets eenvoudigers: een kind dat zich veilig voelt. 
Wanneer jongeren ervaren dat ze er mogen zijn, bloeit hun stem open. Wanneer die stem gehoord wordt, groeit hun zelfvertrouwen. En wanneer dat zelfvertrouwen zich vertaalt in actie, ontstaat echte maatschappelijke verandering. 
De jongeren in Colombo hebben mij als onderzoeker geleerd wat verbondenheid betekent. Hun lach, talent en kracht vormen de basis van een nieuwe generatie die haar rechten kent én durft te claimen.

Meer dan onderzoek

Wat begon als een stage en een praktijkonderzoek, werd een missie met blijvende impact. Deze jongeren verdienen, net zoals ieder kind, veiligheid en een toekomst waarin hun stem telt. 
Misschien is dat de kern van kinderrechten: niet enkel weten dat je ze hebt, maar voelen dat je ze waard bent. 
Echte verandering begint bij een veilige basis. Door jongeren en leerkrachten te leren wat hun rechten zijn én hen de ruimte te geven om ze te beleven, groeit niet alleen kennis, maar ook toekomst, verbondenheid en vertrouwen.