Collegiale visitatie: waarom leerkrachten wel mogen spieken
Beeld je in, je start met een job als leerkracht in het onderwijs. Vol enthousiasme ga je de uitdaging aan, maar al snel komen enkele vragen de kop opsteken. Hoe kan ik de leerlingen van 1A nu sneller stil krijgen? Hoe zou mijn collega deze woordenschatlijst aanbrengen? Hoe kan ik met succes ICT inzetten in mijn les? De antwoorden liggen misschien wel binnen handbereik…
Collegiale wat?
September; één van de drukste maanden van het jaar voor alle leerkrachten onder ons. Tussen de drukte door had ik een kort gesprek met een leerkracht op mijn stageschool, de Broederschool te Sint-Niklaas. Ze sprak over collegiale visitatie, een begrip dat ik zelf nog nooit had gehoord. Ze legde me uit dat je hierbij een bezoek brengt aan een collega leerkracht met als doel te leren van elkaar. Ook voegde ze hier meteen aan toe dat ze al enkele jaren op school initiatieven opzetten om het aantal visitaties op te krikken, maar dat dit niet zonder slag of stoot gaat. Ik was meteen getriggerd. Waarom zou je als school zo sterk willen inzetten op collegiale visitatie? Maar ook, waarom is niet iedereen hier zo enthousiast over als zij (en ik)?
Ik zou collegiale visitatie omschrijven als een leermoment waarbij je met je ogen kan stelen van collega’s, maar waarbij je je eigen stijl van lesgeven wel waardig blijft. (Aanvangsbegeleider)
Gluren over de klasmuren
Na wat opzoekwerk werd het me meteen duidelijk waar de drijfveer van de school vandaan kwam om in te zetten op collegiale visitatie. Het is een efficiënte en effectieve manier om (startende) leerkrachten verder te professionaliseren. Efficiënt omdat je je als leerkracht niet moet verplaatsen buiten de schoolmuren én omdat het je slechts één uur de tijd kost (een uur van 50 minuten in dit geval). Effectief omdat je als leerkracht deze vorm van bijscholing volledig kan personaliseren. De focus van je observatie kan zijn: welke afspraken laat mijn collega gelden aan het begin van de les zodat deze snel en rustig kan starten. Dankzij deze vraaggestuurde vorm van professionalisering krijg je een antwoord op de vragen die jóú bezighouden.
De kracht van collegiale visitatie vond ik ook terug in het enthousiasme van de startende leerkrachten van de Broederschool. Zij geven aan dat, mits een goede begeleiding van de aanvangsbegeleiding, ze collegiale visitatie een meerwaarde vinden. Zij leerden vooral hun eigen werkpunten te (h)erkennen, andere werkvormen te hanteren en ervaarden een positief effect op hun zelfvertrouwen.
Een opvallende bevinding uit het onderzoek is dat visitaties vaak eenzijdig zijn: de starter observeert, maar wordt zelf niet geobserveerd. Nochtans blijkt uit onderzoek dat wederkerigheid het vertrouwen versterkt en de leeropbrengst verhoogt. Ook het betrekken van collega’s uit andere vakken kan verrijkend zijn. Zo ligt de focus niet op de lesinhoud, maar op de aanpak en interactie met de leerlingen. Daarnaast kan het betrekken van leerlingen via feedbackinstrumenten helpen werkpunten te detecteren. De Vlaamse Scholierenkoepel biedt hiervoor een gebruiksvriendelijke tool aan. Op deze manier wordt zelfreflectie versterkt en kan de focus van een visitatie gerichter bepaald worden.
Leerkracht als directeur in eigen klas
Toch blijkt het, net zoals in de Broederschool, vaak nog moeilijk om een echte visitatiecultuur te creëren op school. Leerkrachten voelen zich vaak beoordeeld als een collega hen observeert. Uit enkele interviews met aanvangsbegeleiders en directies van secundaire scholen in Sint Niklaas blijkt dat vooral de meer ervaren leerkrachten hier moeite mee hebben. Om het aantal visitaties toch op krikken steekt de aanvangsbegeleiding de handen uit de mouwen om enkele initiatieven op poten te zetten. Openklasweken, waarbij er een poster in de leraarskamer wordt gehangen waar leerkrachten op kunnen aanduiden bij wie ze een bezoekje gaan brengen, zijn hier een voorbeeld van. Toch merken meerdere scholen dat het enthousiasme ook weer snel gaat liggen en het gewenste effect van deze initiatieven vaak maar van korte duur is. Ik ging op zoek naar mogelijke voorstellen die de Broederschool kunnen helpen om collegiale visitatie in te bedden in de schoolcultuur.
Alles heeft zijn tijd
Het onderzoek in de Broederschool toont aan dat collegiale visitatie werkt, maar dat het ook geen wondermiddel is. Het vraagt tijd, draagvlak en een cultuur van openheid. Als ik jou zou verplichten om iets te doen waar je zelf niet achterstaat, heb je vaak twee mogelijkheden; je doet het niet of je doet het tegen je zin en haalt er weinig voldoening uit. Bij collegiale visitatie is dat net zo. Ervaren leerkrachten van de ene op de andere dag verplichten om bij elkaar op bezoek te gaan, zal niet warm onthaald worden. Als je hen daarentegen bijvoorbeeld informeert over hoe het hele proces van een collegiale visitatie eruitziet en welke voordelen dit met zich mee kan brengen speel je in op hun intrinsieke motivatie. Intrinsieke motivatie? De drijfveer om iets te doen omdat je er voldoening uithaalt. Daarbovenop kan je een visitatiecultuur creëren door deze stillaan te laten groeien vanuit de aanvangsbegeleiding. Want jong geleerd is oud gedaan, toch? Ook de directie kan een rol op zich nemen, door zijn percepties t.o.v. dit instrument te delen met zijn lerarenkorps. Dit kan mondeling gebeuren door dit onderwerp regelmatig te laten vallen tijdens een personeelsvergadering of collegiale visitatie als gelijkwaardig aanschouwen met een georganiseerde nascholing.
Kom jij bij mij op bezoek?
Hopelijk heb ik jou als (startende) leerkracht, directie, medewerker van het schoolteam ook zo enthousiast kunnen maken over collegiale visitatie als ik en vind je dankzij dit dankbare instrument nu ook echt een concreet antwoord op hoe je de leerlingen van klas 1A stiller krijgt. Onthoud ook altijd: alleen ga je sneller, maar samen geraak je zoveel verder.
Geen idee hoe je als school met collegiale visitatie aan de slag kan gaan?
Enkele aanbevelingen:
• Informeer leerkrachten helder en uniform over wat collegiale visitatie inhoudt en welke voordelen het biedt.
• Laat visitaties meetellen als bijscholing, hiermee onderstreep je het belang en de waarde die je eraan hecht.
• Stimuleer wederkerigheid en erken de kracht van een startende leerkracht: laat ervaren leerkrachten ook bij starters observeren.
• Gebruik observatieformulieren als hulpmiddel, niet als verplichting.
• Organiseer focusgesprekken met starters om de kwaliteit van de aanvangsbegeleiding te evalueren.
Bibliografie
Beck, C., D’Elia, P., & Lamond, M. W. (2014). Easy and effective professional development: The power of Peer observation to improve teaching. New York: Routledge.
Bergen, T., & Veen, K. (2004). Het leren van leraren in een context van onderwijsvernieuwing: waarom is het zo moeilijk? Tijdschrift voor lerarenopleiders, 29(4), 29-39.
Bergen, T., & Vermunt, J. (2008). Het leren van leraren op de werkplek. Tijdschrift voor lerarenopleiders, 29(4), 45-53.
Bosman, L., Detrez, C., & Gombeir, D. (1999). Coach zijn van beginnende en andere leraren. Diegem: Kluwer Editorial.
Briole, S., & Maurin, E. (2019). Does evaluating teachers make a difference? IZA Discussion Paper. No. 12307.
Buchanan, J., Prescott, A., Schuck, S., Aubusson, P., Burke, P., & Louviere, J. (2013). Teacher Retention and Attrition: Views of Early Career Teachers. Australian Journal of Teacher Education, 38(3). DOI: https://doi.org/10.14221/ajte.2013v38n3.9
Burgess, S., Rawal, S. & Taylor, E.S. (2021). Teacher peer observation and student test scores: Evidence from a field experiment in English secondary schools. Journal of Labor Economics, 39(4), 1155-1186.
Cautreels, P. (2008). Met beginnende leraren op weg naar professionaliteit. Mechelen: Plantyn
Commissie van wijzen. (z.d.). Prioriteit voor professionaliteit (rapport). Vlaanderen onderwijs en vorming.
Deckers, J. & Jacobs, J. (1994). Zelfevaluatie en visitatie. Instrumenten voor kwaliteitszorg in de autonome school. Houten: Educatieve Partners Nederland.
Deketelaere, A., Kelchtermans, G., Robben, D., & Sondervorst, R. (2004). Samen voor de spiegel: een werkboek over de begeleiding van beginnende leraren. Mechelen: Wolters Plantyn.
De Vos, S., De Wilde, J., & Beausaert, S. (2018). Start to Teach: Inspiratiegids over aanvangsbegeleiding in het onderwijs. Antwerpen: Garant
De Witte, K., De Cort, W., Tobback, I., Van Belle, J., Schelfout, W., Tanghe, E., Smet, M., Vansteenkiste, S. (2024). De in- en uitstroom in het lerarenberoep in vergelijkend perspectief (rapport). Vlaanderen onderwijs en vorming.
De Wilde, B. (2023). Professionalisering van leraren: werk op de plank of nuance op z’n plek? Klasse. Geraadpleegd op 24 oktober 2024, van https://www.klasse.be/633788/professionalisering-van-leraren werk-op-de-plank-of-nuance-op-zn-plek/
De Wilde, B. (2024). Feedback: leer van je leerlingen. Klasse. Geraadpleegd op 14 april 2025, van https://www.klasse.be/174399/feedback-vragen-aan-je-leerlingen/
De Witte, K., Surma, T., Van Nieuwenhuyse, K., De Cooman, R., Struyve, C., Decin, G., Jans, N. (2023). Hoe kunnen lerarenopleidingen en hoger onderwijsinstellingen bijdragen aan het verminderen van het lerarentekort (rapport). Leuven: KU Leuven.
Dias-Lacy, S. L., & Guirguis, R. V. (2017). Challenges for New Teachers and Ways of Coping with Them. Journal of Education and Learning, 6(3), 265-272.
Diepstraten, I., & Evers, A. (2012). Leraren Leren. Een overzichtsstudie naar de professionele ontwikkeling van leraren (rapport). Heerlen: Open Universiteit.
De Morgen, (2021). Minister Weyts lanceert 10 voorstellen om lerarentekort aan te pakken: ‘Krampachtige vlucht vooruit’, zegt oppositie. Geraadpleegd op 24 oktober 2024, van https://www.demorgen.be/nieuws/minister-weyts-lanceert-10-voorstellen-o… pakken-krampachtige-vlucht-vooruit-zegt-oppositie~b08ef2f8/
Elchardus, M., Kavadias, D., & Siongers, J. (2000). Hebben scholen een invloed op de waarden van jongeren? Samenvatting van het onderzoek naar de doeltreffendheid van waardevorming in het secundair onderwijs. Tijdschrift voor Volkscultuur in Vlaanderen, 224(4), 326-382.
Encyclo. (z.d.). Professionalisering. Geraadpleegd op 12 mei 2025, van https://www.encyclo.nl/begrip/professionalisering#:~:text=de%20professi… %20de%20beroepsgroep%20erkende%20nascholing.
Fiorucci, M., Moretti, G. (2024). The training of mentor teachers for newly hired teachers in Italy. Rome: Roma Tre-press.
Flores, M.A., Santos, P., Fernandes, S., Pereira, D. (2014). Pre-service teachers’ views of their training: key issues to sustain quality teacher education. Journal of teacher education for sustainability, 16(2), 39-53.
Frederix, S. (2025). Collegiale visitatie: “Leraren moeten meer spieken”. Klasse. Geraadpleegd op 13 april 2025, van https://www.klasse.be/214572/collegiale-visitatie-leraren-moeten-meer-s…;
Glazer, E. M., & Hannafin, M. J. (2006). The collaborative apprenticeship model: Situated professional development within school settings. Teaching and teacher education, 22(2), 179-193. DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2005.09.004
Graham D. H. , Georgiou, H. , Lloyd, H., Tzioumis, V., Herkes, S. & Sharma, M. (2020).‘It’s hard to grow when you’re stuck on your own’: enhancing teaching through a peer observation and review of teaching program. International Journal for Academic Development, 26(1), 54-68. DOI: 10.1080/1360144X.2020.1819816
Hammersley-Fletcher, L., & Orsmond, P. (2004). Evaluating our peers: Is peer observation a meaningful process? Studies in Higher Education, 29(4), 489–503. DOI: https://doi.org/10.1080/0307507042000236380
Heijmans, J. (2006). Groeien in je vak met collegiale visitatie (rapport). E&S Praktijkreeks 1.
Hoekstra, A. (2007). Experienced teachers’ informal learning in the workplace [doctoraatsthesis]. Utrecht: Universiteit Utrecht.
Hooijer, J., Amerfoort, D. van, & Willemse, S. (2012). Samen werken en samen leren binnen de Bisschop Möller Stichting (rapport). Heerlen: Open Universiteit.
Howitt, D. (2010). Qualitative interviewing. In Van Hove, G., & Claes, L. (Red.), Qualitative research and ducational sciences: A reader about useful strategies and tools. Harlow: Pearson Education.
Inspectie van het Onderwijs. (2024). De staat van het Onderwijs (rapport).
Ivarsson, L. (2019). What’s in It for Me? - Peer Observation of Teaching: Experiences from a Primary School in Sweden. International Journal of Learning, Teaching and Educational Research, 18(3), 128 141. DOI: https://doi.org/10.26803/ijlter.18.3.7
Jokinen, H., Heikkinen H.L.T., & Morberg, A. (2012). The Induction Phase as a Critical Transition for Newly Qualified Teachers. In P. Tynjälä, M.J. Stenström, M. Saarnivaara (Red.), Transitions and Transformations in Learning and Education. Dordrecht: Springer.
Katholiek onderwijs Vlaanderen. (z.d.). Waarom professionaliseren. Geraadpleegd op 7 oktober 2025, van https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/visie-op-professionaliseren/w… professionaliseren
Kelchtermans, G. (2019). Early Career Teachers and Their Need for Support: Thinking Again. In A. Sullivan, B. Johnson & M. Simons (Red.), Attracting and Keeping the Best Teachers. Singapore: Springer.
Kelchtermans, G. (2019). Een beginnende leerkracht is een troef voor elke school. KULeuvenblogt. Geraadpleegd op 1 mei 2025, van https://kuleuvenblogt.be/2019/08/23/een-beginnende-leerkracht is-een-troef-voor-elke-school/
Kools, Q. (2011). Future proof: professionaliteit van leraren en lerarenopleiders. Lectorale rede, Fontys Lerarenopleiding Tilburg.
Leysen, A. (2015). De percepties van beginnende leraren in het basisonderwijs op aanvangsbegeleiding [masterthesis]. Gent: Universiteit Gent.
Lievens, N. (2025). Van sancties naar verwachtingen: de kracht van een uniform verwachtingsmodel in het onderwijs. Vernieuwenderwijs. Geraadpleegd op 1 mei 2025, van https://vernieuwenderwijs.nl/van-sancties-naar-verwachtingen/
Louis, K. S., & Marks, H. M. (1998). Does professional community affect the classroom? Teachers' work and student experiences in restructering schools. American Journal of Education, 106(4), 532 575. DOI: https://doi.org/10.1086/444197
Mérida-López, S., Sánchez-Gómez, M., & Extremera, N. (2020). Leaving the Teaching Profession: Examining the Role of Social Support, Engagement and Emotional Intelligence in Teachers’ Intentions to Quit. Psychosocial Intervention, 29(3), 141–151. DOI: https://doi.org/10.5093/PI2020A10
Mortelmans, D. (2020). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden (3de editie). Leuven: Acco.
Nasser-Abu Alhija, F., & Fresko, B. (2010). Socialization of new teachers: Does induction matter? Teaching and Teacher Education, 26(8), 1592-1597. DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2010.06.010
Neut, I. van der, Nijman, D.J., Teurlings, Ch., Heikoop, S. (IVA), Boer, P. den, Horst, J. van der, & Hövels, B. (2011). Professionalisering in het primair onderwijs (rapport). Heerlen: Open Universiteit.
Nobel, E., Blomström, V., & Wennerberg, J. (2019). Utvecklingsprogram för kollegialt lärande – Auskultation med återkoppling och kollegiala samtal. Stockholm University Open Educational Resources, 9(1), 78-84. DOI: https://doi.org/10.17045/sthlmuni.9735035.v1
Norbury, L. (2001). Peer observation of teaching: A method for improving teaching quality. New Review of Academic Librarianship, 7(1), 87–99. DOI: https://doi.org/10.1080/13614530109516823
Perryman, J. & Calvert, G. (2019). What motivates people to teach, and why do they leave? Accountability, performativity and teacher retention. British Journal of Educational Studies, 68(1), 3 23. DOI: https://doi.org/10.1080/00071005.2019.1589417
Philipsen, B. (2014). Collegiale observaties en feedback in het Vlaams secundair onderwijs: een exploratieve studie naar de percepties en ervaringen van leraren [masterthesis]. Universiteit Gent.
Piot, L., Kelchtermans, G., & Ballet, K. (2009). De beroepsbeleving van beginnende leerkrachten in concentratiescholen. Pedagogische studiën, 86(2), 130-146.
Proev. (z.d.). Collegiale visitatie. Geraadpleegd op 14 mei 2025, van https://proev.be/doeltreffend evaluatiebeleid/beleidsuitvoering-en-evaluatie/collegiale-visitaties
Rots, I. (2023). Kwaliteitsvolle aanvangsbegeleiding een must voor starters. Basis, 130(7).
Robbins, P. (1991). How to plan and implement a peer coaching program. Alexandrië: Association for Supervision and Curriculum Development.
Schleicher, A. (2011). Building a high-quality teaching profession. Lessons from around the world (rapport). Parijs: OECD.
Skaalvik, E. M., & Skaalvik, S. (2011). Teacher job satisfaction and motivation to leave the teaching profession: Relations with school context, feeling of belonging, and emotional exhaustion. Teaching and Teacher Education, 27(6), 1029–1038. DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2011.04.001
Skarsgård, K. (2024). Method for teaching observation can strengthen the collegial body. Universitets Läraren. Geraadpleeg op 4 november 2024, van https://universitetslararen.se/2024/05/16/method for-teaching-observation-can-strengthen-the-collegial-body/
Stichting leerKRACHT. (z.d.). Collegiale visitatie. Geraadpleegd op 20 november 2024, van https://stichting-leerkracht.nl/kennisbank/collegiale-visitatie/
Struyven, K., & Vanthournout, G. (2014). Teachers' exit decisions: An investigation into the reasons why newly qualified teachers fail to enter the teaching profession or why those who do enter do not continue teaching. Teaching and Teacher Education, 43, 37-45. DOI: https://doi.org/10.1016/j.tate.2014.06.002
Sundset, M.A., & Sandvoll, R. (2022). Academic Development through a Collective Approach – Introducing Peer Observation of Teaching in a Multidisciplinary Faculty: Academic Development through a Collective Approach. Nordic Journal of STEM Education, 6(1), 16-27. DOI: https://doi.org/10.5324/njsteme.v6i1.4260
Thurlings, M. (2012). Peer to peer feedback: A study on teachers' feedback processes [doctoraatsthesis]. Heerlen: Open Universiteit.
Thurlings, M., van der Veen, D., & de Laat, M. (2012). Professionaliteit van docenten: Het belang van peers. Heerlen: Open Universiteit.
Universiteit Gent. (z.d.). De voedingsbodem van motivatie: de psychologische basisbehoeftes. Geraadpleegd op 4 november 2024, van https://sites.google.com/view/motiverendlesgeven/motivatie/abc-van-moti…;
Van Cauteren, B. (2016). Haal de leerkracht van zijn eiland: collegiale visitatie bij leerkrachten in het secundair onderwijs in Vlaanderen [masterthesis]. Antwerpen: Universiteit Antwerpen.
Van Laere, M. (2016). Leren van elkaar is efficiënter dan formeel leren. Klasse. Geraadpleegd op 4 november 2024, van https://www.klasse.be/35086/leren-elkaar-overal/
Vanleke, N. (2010). Aanvangsbegeleiding van beginnende leerkrachten in het basisonderwijs. Onderzoek naar de factoren die de aanvangsbegeleiding in de praktijk beïnvloeden [masterthesis]. Gent: Universiteit Gent.
Van Veen, K. van, Zwart, R., Meirink, J., & Verloop, N. (2010). Professionele ontwikkeling van docentleraren: Een reviewstudie naar effectieve kenmerken van professionaliseringsinterventies van leraren (reviewstudie). Leiden: ICLON – Universiteit Leiden.
Vlaamse Scholierenkoepel. (2024). Feedbacktool. Geraadpleegd op 14 april 2025, van https://www.scholierenkoepel.be/kennisbank/feedbacktool
Vlaanderen onderwijs en vorming. (z.d.). Professionaliseren : wie, hoe en waarom? Geraadpleegd op 11 oktober 2024, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/directies-administraties-en besturen/personeelszaken/professionalisering-nascholing-en-begeleiding/professionaliseren-wie hoe-en-waarom
Vlaanderen onderwijs en vorming. (2015). Referentiekader voor onderwijskwaliteit. Synthese resultaten stakeholdersbevraging fase 1 (rapport).
Vlaanderen onderwijs en vorming (2018). Besluit van de Vlaamse regering betreffende de basiscompetenties van de leraren. Geraadpleegd op 25 november 2024, van https://data onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=15404
Vlaanderen onderwijs en vorming. (2019). Aanvangsbegeleiding in het secundair onderwijs. Geraadpleegd op 12 mei 2025, van https://data onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=15301
