Diversiteit in de klas: tijd om mee te groeien met de samenleving

Diversiteit in de klas: tijd om mee te groeien met de samenleving

Door Marie Stoens

De samenleving wordt steeds diverser, maar geldt dat ook voor ons onderwijs? Zeker in grootstedelijke contexten valt op dat wat we zien in de klaslokalen niet altijd overeenkomt met de wereld buiten de schoolmuren. De educatieve pakketten die in kleuterklassen worden gebruikt, lijken vaak stil te staan in de tijd. Terwijl de maatschappij evolueert — met meer talen, culturele achtergronden, gezinsvormen en levensstijlen — blijven de lesmethodes vaak gericht op één en hetzelfde beeld.

“Een diverse kleuterklas is een weerspiegeling van de maatschappij, en daar moeten we mee leren omgaan,” zegt een leerkracht uit Gent.

Toch lukt dat niet altijd met het huidige materiaal. “De grootste uitdaging om met zo’n methode te werken is dat niet alle kinderen zich erin herkennen,” vult een andere leerkracht aan. “Alles is heel erg gericht op de witte middenklasse.”

Vastgeroeste methodes

De namen Jules, Anna, of Nellie en Cezar klinken bijna nostalgisch in het onderwijs — educatieve figuren die al jarenlang meegaan in de kleuterklas. Ze helpen jonge kinderen leren en groeien, maar de vraag rijst of ze nog wel passen bij de tijd van vandaag. De methodes die ooit vernieuwend waren, blijken weinig mee te bewegen met de veranderende samenleving.

Tijdens mijn onderzoek stelde ik vast dat er niet kritisch gekeken is naar hoe deze educatieve pakketten omgaan met diversiteit. Ze bestaan al sinds ik zelf een kleuter was, maar zijn inhoudelijk nauwelijks gegroeid. Dat is problematisch, want de samenleving van nu vraagt om een onderwijs dat iedereen weerspiegelt. De conclusie is duidelijk: in de bestaande educatieve pakketten zit onvoldoende diversiteit. Er is dus nog werk aan de winkel.

Spiegels en vensters: leren over jezelf én de ander

Uit onderzoek blijkt hoe belangrijk het principe van spiegels en vensters is in de ontwikkeling van jonge kinderen. Spiegels laten kinderen zichzelf herkennen in verhalen, tekeningen of situaties — bijvoorbeeld in een gezin dat lijkt op het hunne, of een personage dat ook een bril draagt. Vensters daarentegen openen een blik op andere leefwerelden: gezinnen die anders zijn samengesteld, huizen die er anders uitzien, kinderen die andere feesten vieren.

Het belang hiervan is enorm. Kinderen die zichzelf terugzien (spiegels), bouwen aan een gezond zelfbeeld. Kinderen die andere leefwerelden leren kennen (vensters), ontwikkelen empathie en leren vooroordelen los te laten.

“Door de brede samenleving de klas binnen te brengen, geef je kinderen niet alleen herkenning, maar ook perspectief,” zegt een leerkracht. “Dat is pure rijkdom voor hun ontwikkeling.”

De leerkracht als schakel

Omdat veel educatieve methodes nog weinig diversiteit tonen, nemen leerkrachten vaak zelf het heft in handen. Ze voegen nieuwe verhalen toe, knutselen aanvullend materiaal of passen illustraties aan zodat elk kind zich kan herkennen. Hun inzet is bewonderenswaardig, maar het wijst tegelijk op een tekort in de basis.

In de klas van vandaag vind je kinderen met verschillende huidskleuren, thuissituaties en geloofsovertuigingen. Die realiteit verdient een plaats in het lesmateriaal. Diversiteit zou geen last-minute aanpassing moeten zijn, maar een vanzelfsprekende grondhouding binnen het onderwijs. Leerkrachten zouden niet elke week hun lessen hoeven heruitvinden om iedereen te betrekken — dat zou ingebouwd moeten zijn in de methodes zelf.

Een kleine stap naar een groot verschil

Tijdens mijn onderzoek heb ik één onderdeel van een educatieve methode — een praatplaat — grondig onder de loep genomen. Met het oog op diversiteit heb ik deze aangepast, zodat meer kinderen zich erin kunnen herkennen. Het lijkt een klein detail, maar het effect is groot. Een enkele verandering in beeld of verhaal kan er voor zorgen dat een kind zich gezien voelt.

Het is hoogtijd om de educatieve materialen die we als leerkracht dagelijks gebruik grondig door te lichten. Nieuwe pakketten moeten ontstaan vanuit een hedendaagse visie op diversiteit, waarin verschillende culturen, talen, gezinsvormen… vanzelfsprekend zijn. Niet als ‘toevoeging’, maar als vertrekpunt.

Leerkrachten voelen die nood ook duidelijk aan. Zij zien elke dag hoe belangrijk het is dat kinderen zichzelf kunnen herkennen in verhalen en beelden. Eén van hen verwoordde het scherp:

“De illustratoren van die methodes zouden gewoon eens naar buiten moeten gaan en hun tekeningen baseren op de eerste twintig mensen die ze tegenkomen.”

Die uitspraak vat de kern van het probleem én de mogelijke oplossing mooi samen. De ontwikkelaars van educatieve methodes spelen hierin een sleutelrol: zij bepalen de beelden en verhalen die dagelijks aan duizenden kinderen worden voorgelezen. Wanneer zij ervoor kiezen om diversiteit in de kern van hun werk te verankeren, kan dat een enorme impact hebben op hoe kinderen naar zichzelf en naar anderen kijken.

Ook op beleidsniveau kan er ondersteuning komen om scholen aan te moedigen kritisch naar hun materiaal te kijken.

De urgentie van verandering

De nood aan vernieuwing is duidelijk voelbaar. De klas van vandaag is niet meer die van twintig jaar geleden, en dat mag ook zichtbaar zijn in het materiaal waarmee kinderen leren.

Want wat kinderen zien, bepaalt mee hoe ze denken — over zichzelf én over anderen. Als we willen dat de samenleving van morgen begripvol, open en inclusief is, dan moeten we vandaag beginnen.

Het is hoogtijd dat Jules wat nieuwe vriendjes krijgt!