Van sextant naar scherm — hoe digitalisering werk en welzijn aan boord verandert
Op zee klinkt vandaag niet alleen het geluid van golven en motoren, maar ook het onafgebroken gezoem van schermen, piepjes en meldingen. Waar kapiteins vroeger hun koers bepaalden met een sextant en papieren kaarten, worden schepen nu geleid door digitale kaarten, satellieten en continue datastromen. Digitalisering heeft de scheepvaart sneller, veiliger en beter verbonden gemaakt, maar achter die glanzende schermen schuilt een ander verhaal: zeevarenden die kampen met vermoeide ogen, gebroken nachten, stress door constante bereikbaarheid en een verlies van traditioneel vakmanschap.
Boeiend, niet? Op basis van bestaande literatuur en eigen interviews en enquêtes onderzocht ik hoe digitalisering het werk en welzijn aan boord verandert.
Het schip als drijvend kantoor
Voor twee derde van de zeevarenden blijkt digitalisering aan boord een zegen te zijn. Geen stapels papieren loodsenbriefjes meer, geen eindeloos manueel corrigeren van kaarten: administratieve rompslomp is vervangen door snelle software en automatische registraties. Waar ooit kaarten en kompas de enige optie waren, gaat navigeren nu vlotter en veiliger door sensoren en realtime-updates die vroeger ondenkbaar waren.
Tegelijkertijd ontstaan er nieuwe uitdagingen. Heel wat zeevarenden merken hoe ze steeds langer aan een computerscherm gekluisterd zijn, terwijl hun kerntaken naar de achtergrond verschuiven. Anderen raken overspoeld door digitale meldingen of botsen op trage, slecht ontworpen systemen. Het beeld is daarom dubbel: digitalisering maakt werk efficiënter en overzichtelijker, maar brengt tegelijk extra lasten en frustraties met zich mee.
Varen of stranden?
De zee is al eeuwenlang het domein van traditie, en dat voel je duidelijk aan boord. Zeevarenden hechten veel belang aan de manier waarop ze het vak leerden: papieren kaarten, vertrouwde routines en handelingen die al generaties lang meegaan. Wanneer vanop de wal een nieuw digitaal systeem wordt opgelegd, wordt dat vaak niet met open armen ontvangen. In vergelijking met andere sectoren hinkt de maritieme wereld achterop op vlak van digitalisering: veranderingen komen traag en roepen soms meer ergernis dan vooruitgang op.
Mijn onderzoek bevestigt dat veel bemanningsleden de voordelen van digitale navigatie en administratie erkennen, maar tegelijk worstelen met afhankelijkheid van systemen, angst voor fouten en het gevoel dat hun vakmanschap naar de achtergrond verdwijnt. Vooral oudere generaties ervaren de omslag als bedreigend; jongeren pakken digitale tools sneller op. In sommige sectoren van de scheepvaart is digitalisering al sterk ingeburgerd, in andere blijft men vasthouden aan het oude. De maritieme wereld wil een nieuwe koers varen, maar strandt op traditie.
De stille tol van het scherm
Wie dag en nacht omringd is door schermen, betaalt daar vroeg of laat een prijs voor. Langdurig zitten en veel schermtijd leiden tot vermoeide ogen, rug- en nekklachten. Storende alarmen en berichten en contact met thuis, vaak in andere tijdzones, verstoren slaap en bemoeilijken herstel. Omdat deze klachten vaak als onderdeel van het werk worden gezien, blijven ze gemakkelijk onder de radar, waardoor klachten kunnen verergeren.
Mentale belasting en controle vanaf de wal
Digitalisering maakt het werk overzichtelijker en brengt de wal dichterbij, maar de constante stroom aan mails, meldingen en telefoons weegt zwaar. Rustperiodes worden verstoord en autonomie aan boord staat onder druk; kapiteins voelen hun gezag soms afbrokkelen door inmenging van de wal. Veel digitale controle en eindeloze administratie dus, wat leidt tot een nieuwe vorm van werkstress die helemaal losstaat van traditionele risico’s op zee.
Verlies van vakmanschap, trainingstekort en risico’s
Door digitalisering verschuift de kern van het beroep: waar vakmanschap vroeger draaide om navigeren, berekenen en handelen, ligt de taak nu vaker in het in het oog houden van schermen en systemen. Dat levert efficiëntie en veiligheid op, maar ook een gevaarlijke afhankelijkheid van technologie. Bijna de helft van de respondenten beweert zich onvoldoende voorbereid te voelen op die nieuwe rol, vaak omdat ze zich niet genoeg opgeleid voelen. Het vertrouwen in systemen is groot, maar soms té groot. Precies daar
liggen risico’s op fouten en cyberdreigingen.
Volgende citaten uit de interviews illustreren dit.
“Sommigen volgen gewoon blindelings de koerslijn op hun scherm, zelfs wanneer die lijn over ondieptes loopt. Valt het systeem uit, dan zijn ze compleet verloren.”
“Ik heb wachtofficieren gezien die koers veranderden zonder eerst naar buiten te kijken of er schepen aan bakboord of stuurboord waren.”
“Jonge officieren panikeren volledig als de gps uitvalt, want varen zonder gps is voor hen onmogelijk.”
Dynamiek aan boord
Internet en sociale media verkleinen het gemis van thuis, maar veranderen de sociale dynamiek aan boord. Waar vroeger spelletjes of verhalen avonden vulden, trekt nu iedereen zich vaker terug met een smartphone. Kameraadschap tussen collega’s vermindert.
Jongeren vinden hun weg moeiteloos in digitale tools, terwijl oudere bemanningsleden sneller achterop raken. Deze generatiekloof kan wat spanningen veroorzaken, maar leidt meestal niet tot echte conflicten. Bovendien zijn er bij internationale bemanningen ook culturele verschillen in de omgang met digitale systemen. Ook dat heeft een impact op de relaties aan boord.
En wat nu?
Digitalisering in de scheepvaart is geen eenvoudig verhaal van winst of verlies. Het leven aan boord is er in ieder geval flink door veranderd: taken verlopen sneller en veiliger, maar er ontstaan ook concrete fysieke, mentale en sociale nadelen. Er moet voldoende aandacht zijn voor ergonomie, gerichte training en het bewaken van vakmanschap.
Veel effecten zijn al zichtbaar, maar we weten nog niet genoeg over de lange termijn. Er is vooral meer onderzoek nodig naar de effecten van schermtijd, slechte slaap en stress door constante bereikbaarheid. Ook moet onderzocht worden hoe het recht om offline te gaan kan werken op een schip dat altijd in bedrijf is. Met gerichte studies kunnen we slimme, praktische oplossingen ontwikkelen die technologie inzet ten bate van zeevarenden in plaats van ten koste van hen.
Bibliografie
Literatuur
Aghasi, M., Matinfar, A., Golzarand, M., Salari-Moghaddam, A. & Ebrahimpour-Koujan,
S. (2020). Internet use in relation to overweight and obesity: A systematic review
and meta-analysis of cross-sectional studies. Advances in Nutrition, 11 (2), 349–356.
Op 2025-02-20 verkregen van https://doi.org/10.1093/advances/nmz073 doi:
10.1093/advances/nmz073
Alrobai, A., McAlaney, J., Phalp, K. & Ali, R. (2016). Exploring the risk factors of
interactive e-health interventions for digital addiction. International Journal of
Sociotechnology and Knowledge Development, 8 (2), 1-15. Op 2025-02-25 verkregen
van https://www.researchgate.net/publication/307079099 doi: 10.4018/
IJSKD.2016040101
Ancker, J. S., Edwards, A., Nosal, S., Hauser, D., Mauer, E. & Kaushal, R. (2017).
Effects of workload, work complexity, and repeated alerts on alert fatigue in a clinical
decision support system. BMC Medical Informatics and Decision Making, 17 , 36.
doi: 10.1186/s12911-017-0430-8
Andersen, J. H., Harhoff, M., Grimstrup, S., Vilstrup, I., Lassen, C., Brandt, L., . . .
Mikkelsen, S. (2008). Computer mouse use predicts acute pain but not prolonged or
chronic pain in the neck and shoulder. Occupational and Environmental Medicine,
65 (2), 126–131. Op 2025-20-04 verkregen van https://doi.org/10.1136/oem
.2007.033506 doi: 10.1136/oem.2007.033506
Androjna, A., Perkovi ́c, M., Pavi ́c, I. & Miˇskovi ́c, J. (2021). Ais data vulnerability
indicated by a spoofing case-study. Applied Sciences, 11 (11), 5015. doi: 10.3390/
app11115015
Antwerp Maritime Academy. (2023). Richtlijnen voor verantwoord gebruik van generatieve
artifici ̈ele intelligentie. (Gebaseerd op KU Leuven (2023a; 2023b))
Arippa, F., Nguyen, A., Pau, M. & Harris-Adamson, C. (2022). Postural strategies among
office workers during a prolonged sitting bout. Applied Ergonomics, 102 , 103723.
Op 2025-20-04 verkregen van https://doi.org/10.1016/j.apergo.2022.103723
doi: 10.1016/j.apergo.2022.103723
Baum-Talmor, P. & Kitada, M. (2022). Industry 4.0 in shipping: Implications to
seafarers’ skills and training. , 13 . Verkregen van https://www.researchgate
.net / publication / 357974180 Industry 40 in shipping Implications to
seafarers’ skills and training doi: 10.1016/j.trip.2022.100542
Bleecker, M. L., Celio, M. A. & Barnes, S. K. (2011). A medical-ergonomic program for
symptomatic keyboard/mouse users. Journal of Occupational and Environmental
Medicine, 53 (5), 562–568. doi: 10.1097/JOM.0b013e31821719af
Brandt, L., Andersen, J., Lassen, C., Kryger, A., Overgaard, E., Vilstrup, I. & Mikkelsen,
S. (2004). Neck and shoulder symptoms and disorders among danish computer
Antwerp Maritime Academy Academiejaar 2024-2025
Literatuur 150
workers. Scandinavian journal of work, environment & health, 30 (5), 399–409. Op
2025-20-04 verkregen van http://www.sjweh.fi/show abstract.php?abstract
id=828 doi: 10.5271/sjweh.828
Brooks, S. K. & Greenberg, N. (2022). Mental health and psychological wellbeing of
maritime personnel: a systematic review. BMC Psychology, 10 (139). doi: 10.1186/
s40359-022-00850-4
Carotenuto, A., Fasanaro, A. M., Molino, I., Sibilio, F., Saturnino, A., Traini, E. &
Amenta, F. (2013). The psychological general well-being index (pgwbi) for asses-
sing stress of seafarers on board merchant ships. International Maritime Health,
64 (4), 215–220. Op 2025-02-18 verkregen van https://journals.viamedica.pl/
international maritime health/article/view/IMH.2013.0007 doi: 10.5603/
IMH.2013.0007
Cash, H. (2011). Why is it so hard to believe in behavioral addiction? Op 2025-
02-25 verkregen van https://www .psychologytoday .com/intl/blog/digital
-addiction/201111/why-is-it-so-hard-believe-in-behavioral-addiction
Cham, B. S., Andrei, D. M., Griffin, M. A., Grech, M. & Neal, A. (2021). Investigating
the joint effects of overload and underload on chronic fatigue and wellbeing. Work
and Stress. doi: 10.1080/02678373.2021.1888822
Chellappa, S. L., Morris, C. J. & Scheer, F. A. J. L. (2018). Daily circadian misalignment
impairs human cognitive performance task-dependently. Scientific Reports, 8 , 3041.
doi: 10.1038/s41598-018-20707-4
Chupkemi, D. C. & Mersinas, K. (2024). Challenges in maritime cybersecurity training
and compliance. Journal of Marine Science and Engineering, 12 (10), 1844. doi:
10.3390/jmse12101844
Colucci, A. (2018). The role of the social networks, between a utility and a new addic-
tion. Psychiatria Danubina, 30 (Suppl 7), 511-514. Op 2025-02-25 verkregen van
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30439837/
Cooper, M. & Morton, J. (2018). Digital health and obesity: How technology could be
the culprit and solution for obesity. In H. Rivas & K. Wac (red.), Digital health
(pp. 169–178). Cham: Springer. Op 2025-02-20 verkregen van https://doi.org/
10.1007/978-3-319-61446-5 12 doi: 10.1007/978-3-319-61446-5 12
Cvach, M. (2012). Monitor alarm fatigue: An integrative review. Biomedical Instrumen-
tation & Technology, 46 (4), 268–277. doi: 10.2345/0899-8205-46.4.268
Dachev, Y. & Panov, A. (2017, October). Traditional navigation in e-navigation context.
ResearchGate. Op 2025-03-20 verkregen van https://www.researchgate.net/
publication/341479158 (Nikola Vaptsarov Naval Academy, Varna, Bulgaria)
Danielsen, B.-E., Lutzh ̈ ̈oft, M. & Porathe, T. (2021). Still unresolved after all these years:
human-technology interaction in the maritime domain. In International conference
on applied human factors and ergonomics (pp. 463–470). Springer, Cham.
Antwerp Maritime Academy Academiejaar 2024-2025
Literatuur 151
De Beukelaar, E. (2020). Het mentale welzijn van zeevarenden in het digitale tijdperk
. Antwerp Maritime Academy. (Op 2024-08-19 verkregen van de scriptiedatabase
van Antwerp Maritime Academy)
Demissie, B., Bayih, E. T. & Demmelash, A. A. (2024). A systematic review of work-
related musculoskeletal disorders and risk factors among computer users. He-
liyon, 10 (1), e25075. Op 2025-20-04 verkregen van https://doi.org/10.1016/
j.heliyon.2024.e25075 doi: 10.1016/j.heliyon.2024.e25075
Ding, S., Han, D. & Zhang, B. (2012). Impact of automation to maritime technology.
In Proceedings of the 2nd international conference on computer and information
application (iccia 2012) (pp. 380–385). Paris, France: Atlantis Press. Op 2025-
03-01 verkregen van https://doi.org/10.2991/iccia.2012.92 doi: 10.2991/
iccia.2012.92
Durana, C. J., Balga, I., Bernardo, J. L. F., Cardano, L., Maniapao, K. V. & Pracambo,
K. N. (2025). The impact of digitalization in enhancing maritime safety of cruise
ships. Ocean Life: An International Journal of Maritime Occupation and Safety,
3 (1), 48–56. Op 2025-03-16 verkregen van https://doi.org/10.62718/vmca.ol
-ijmos.3.1.SC-1024-015 doi: 10.62718/vmca.ol-ijmos.3.1.SC-1024-015
Eldabe, K. (2025). Complacency and its impact on seafarers’ behavior and attitudes
towards safety (PhD thesis, Arab Academy for Science, Technology and Mari-
time Transport). Op 2025-03-20 verkregen van https://aastmticrc.aast.edu/
handle/123456789/632
Emad, G. R., Narayanan, S. & Kataria, A. (2022). On the road to autonomous maritime
transport: A conceptual framework to meet training needs for future ship operations.
In Advances in transportation (Dl. 60, pp. 640–646). AHFE Open Access. doi:
10.54941/ahfe1002426
Emad, G. R. & Shahbakhsh, M. (2022). Digitalization transformation and its challenges
in shipping operation: The case of seafarer’s cognitive human factor. In Advances
in transportation (Dl. 60, pp. 684–690). doi: 10.54941/ahfe1002505
Endsley, M. R. (1995). Toward a theory of situation awareness in dynamic sys-
tems. Human Factors: The Journal of the Human Factors and Ergonomics So-
ciety, 37 (1), 32–64. Op 2025-03-24 verkregen van https://doi.org/10.1518/
001872095779049543 doi: 10.1518/001872095779049543
European Parliament and the Council of the European Union. (2016). Regulation (EU)
2016/679 of the European Parliament and of the Council of 27 April 2016 on the
protection of natural persons with regard to the processing of personal data and on
the free movement of such data (General Data Protection Regulation). Op 2025-03-
05 verkregen van https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2016/679/oj (Official
Journal of the European Union, L 119, 1–88)
Fan, Y., Tang, L., Le, H., Shen, K., Tan, S., Zhao, Y., . . . Gasevic, D. (2024). Beware
Antwerp Maritime Academy Academiejaar 2024-2025
Literatuur 152
of metacognitive laziness: Effects of generative artificial intelligence on learning
motivation, processes, and performance. Thinking Skills and Creativity. Op 2025-
03-01 verkregen van https://doi.org/10.1016/j.tsc.2024.101264
Fleron, B. F. R. & Stana, R. A. (2023). Technostress and resistance to change in maritime
digital transformation: A focused review. Maritime Business Review, 8 (1), 25–42.
Op 2025-02-14 verkregen van https://www.emerald.com/insight/content/doi/
10.1108/MABR-06-2022-0032/full/html doi: 10.1108/MABR-06-2022-0032
Fransen, M., Agaliotis, M., Bridgett, L. & Mackey, M. G. (2011). Hip and knee pain: Role
of occupational factors. Best Practice & Research Clinical Rheumatology, 25 (1), 81–
101. doi: 10.1016/j.berh.2011.01.012
George, A. S., Baskar, T. & Srikaanth, P. B. (2024). The erosion of cognitive skills in the
technological age: How reliance on technology impacts critical thinking, problem-
solving, and creativity. Partners Universal Innovative Research Publication, 2 (3),
147–154. doi: 10.5281/zenodo.11671150
Gerlich, M. (2025). Ai tools in society: Impacts on cognitive offloading and the future of
critical thinking. Societies, 15 (1), 6. doi: 10.3390/soc15010006
Geving, I. H., Jørgensen, K. U., Thi, M. S. L. & Sandsund, M. (2007). Physical ac-
tivity levels among offshore fleet seafarers. International Maritime Health, 58 (1–
4), 103–111. Op 2025-02-13 verkregen van https://journals .viamedica .pl/
international maritime health/article/view/11828
Gheorghe, I. S. (2019). The use of social media on board the ship: Friend or foe?
Scientific Bulletin of Naval Academy, XXII(1), 212–215. Op 2025-03-30 verkregen
van http://www.anmb.ro doi: 10.21279/1454-864X-19-I1-030
Green, A., Cohen-Zion, M., Haim, A. & Dagan, Y. (2017). Evening light exposure to
computer screens disrupts human sleep, biological rhythms, and attention abilities.
Chronobiology International, 34 (7), 855–865. doi: 10.1080/07420528.2017.1324878
Green, B. N. (2008). A literature review of neck pain associated with computer use:
public health implications. Journal of the Canadian Chiropractic Association, 52 (3),
161–167. Op 2025-20-04 verkregen van https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/
articles/PMC2563872/
Ha, J. G., Page, T. & Thorsteinsson, G. (2011). A study on technophobia and mobile
device design. International Journal of Contents, 7 (2), 17–25. Op 2025-03-03
verkregen van https://doi.org/10.5392/IJoC.2011.7.2.017 doi: 10.5392/
IJoC.2011.7.2.017
Halgamuge, M. N. (2015). Radio hazard safety assessment for marine ship transmitters:
Measurements using a new data collection method and comparison with icnirp and
arpansa limits. International Journal of Environmental Research and Public Health,
12 , 5338–5354. Op 2025-02-13 verkregen van https://www.mdpi.com/1660-4601/
12/5/5338 doi: 10.3390/ijerph120505338
Antwerp Maritime Academy Academiejaar 2024-2025
Literatuur 153
Hancock, J., Hui, R., Singh, J. & Mazumder, A. (2024). Trouble at sea: Data and
digital technology challenges for maritime human rights concerns. In Proceedings of
the 2024 acm conference on fairness, accountability, and transparency (facct ’24).
ACM. doi: 10.1145/3630106.3658950
Hansen, H. L., Hjarnø, L. & Jepsen, J. R. (2011). Obesity continues to be a major
health risk for danish seafarers and fishermen. International Maritime Health, 62 (2),
98–103. Op 2025-02-10 verkregen van http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/
21910112
Hopcraft, R. (2021). Developing maritime digital competencies. IEEE Communica-
tions Standards Magazine, 5 (3), 45–51. Op 2025-03-20 verkregen van https://
ieeexplore .ieee .org / document / 9488879 doi: 10 .1109/MCOMSTD .101
.2000073
Huang, Z.-L., Urade, Y. & Hayaishi, O. (2011). The role of adenosine in the regulation
of sleep. Current Topics in Medicinal Chemistry, 11 (8), 1047–1057. doi: 10.2174/
156802611795347654
Irish, L. A., Kline, C. E., Gunn, H. E., Buysse, D. J. & Hall, M. H. (2015). The role
of sleep hygiene in promoting public health: A review of empirical evidence. Sleep
Medicine Reviews, 22 , 23–36. doi: 10.1016/j.smrv.2014.10.001
Jaafar, N. N. N., Hamid, J. H. K. & Hamid, H. I. I. (2020). The relationship between
workload and stress among polytechnic lecturers. SSRN Electronic Journal. Op
2025-03-15 verkregen van https://doi.org/10.2139/ssrn.3593791 doi: 10.2139/
ssrn.3593791
Jamalova, M. (2024). Cultural values and digital gap: Overview of behavioral patterns.
PLOS ONE, 19 (10), e0311390. Op 2025-03-20 verkregen van https://doi.org/
10.1371/journal.pone.0311390 doi: 10.1371/journal.pone.0311390
Jegaden, D., Lucas, D. & Dewitte, J. D. (2019). Don’t forget about seafarer’s boredom.
International Maritime Health, 70 (2), 123–125. doi: 10.5603/IMH.2019.0013
Jensen, R. B. (2020). Fragmented digital connectivity and security at sea. Op
2025-03-15 verkregen van https://arxiv.org/abs/2011.00251v1 (Draft, ar-
Xiv:2011.00251v1 [cs.CY])
Jepsen, J. R., Zhao, Z. & van Leeuwen, W. M. (2015). Seafarer fatigue: a review of risk
factors, consequences for seafarers’ health and safety and options for mitigation.
International Maritime Health, 66 (2), 106–117. doi: 10.5603/IMH.2015.0024
Jones, B. S., Earthy, J. V., Fort, E. & Gould, D. (2006). Improving the design and ma-
nagement of alarm systems. Presented at World Maritime Technology Conference.
(Lloyd’s Register)
Karasneh, R. A., Al-Azzam, S. I., Alzoubi, K. H., Hawamdeh, S., Jarab, A. S. & Nusair,
M. B. (2022). Smartphone applications for sleep tracking: rating and perceptions
about behavioral change among users. Sleep Science, 15 (Special 1), 65–73. doi:
Antwerp Maritime Academy Academiejaar 2024-2025
Literatuur 154
10.5935/1984-0063.20210007
Kongsvik, T., Haavik, T., Bye, R. & Almklov, P. (2020). Re-boxing seamanship: From
individual to systemic capabilities. Safety Science, 130 , 104871. doi: 10.1016/
j.ssci.2020.104871
KU Leuven. (2023a, 13 jun). Verantwoord gebruik van generatieve artifici ̈ele intelligentie
(academiejaar 2022-2023). Op 2025-03-13 verkregen van https://www.kuleuven
.be/onderwijs/student/onderwijstools/artificiele-intelligentie
KU Leuven. (2023b, 3 jul). Verantwoord gebruik van generatieve artifici ̈ele intelligentie
(genai) in onderzoek. Op 2025-03-13 verkregen van https://research.kuleuven
.be/en/integrity-ethics/integrity/practices/genAI NL
Lagdami, K. (2024). Technostress and the future of work at sea. In Human factors in de-
sign, engineering, and computing (Dl. 159, pp. 1800–1808). Op 2025-02-14 verkregen
van https://doi.org/10.54941/ahfe1005747 doi: 10.54941/ahfe1005747
Lassen, C. F., Mikkelsen, S., Kryger, A. I., Brandt, L. P. A., Overgaard, E., Thomsen,
J. F., . . . Andersen, J. H. (2004). Elbow and wrist/hand symptoms among 6,943
computer operators: a 1-year follow-up study (the nudata study). American Journal
of Industrial Medicine, 46 (6), 521–529. doi: 10.1002/ajim.20081
Laursen, B., Jensen, B., Garde, A. & Jørgensen, A. (2002). Effect of mental and physical
demands on muscular activity during the use of a computer mouse and a keyboard.
Scandinavian Journal of Work, Environment & Health, 28 (4), 215–221. doi: 10
.5271/sjweh.668
Lonsbury-Martin, B. L. & Martin, G. K. (2007). Modern music-playing devices as hea-
ring health risks. Acoustics Today, 3 (4), 16-20. Op 2025-02-27 verkregen van
https://acousticstoday .org/modern -music -playing -devices -as -hearing
-health-risks-brenda-l-lonsbury-martin/
Macdonald, F. (2024). The digital wave: Transforming vessels into floating offices and
remote homes. Op 2024-05-12 verkregen van https://thetius.com/the-digital
-wave-transforming-vessels-into-floating-offices-and-remote-homes/
Mali ́nska, M., Bugajska, J. & Bartuzi, P. (2021). Occupational and non-occupational
risk factors for neck and lower back pain among computer workers: a cross-sectional
study. International Journal of Occupational Safety and Ergonomics, 27 (4), 1108–
1115. Op 2025-20-04 verkregen van https://doi.org/10.1080/10803548.2021
.1899650 doi: 10.1080/10803548.2021.1899650
Marin, G., Samoilescu, G., Baciu, A., Iorgulescu, D. & Radu, S. (2014). Assessment of
the need for protection against electromagnetic radiation of personnel onboard war-
ships. In International conference on advancements of medicine and health care
through technology, ifmbe proceedings 44 (pp. 285–290). Op 2025-02-13 verkre-
gen van https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-07653-9 58
doi: 10.1007/978-3-319-07653-9 58
Antwerp Maritime Academy Academiejaar 2024-2025
Literatuur 155
McParland, C. & Connolly, R. (2019). Employee monitoring in the digital era: Managing
the impact of innovation. In Entrenova - enterprise research innovation conference.
Rovinj, Croatia.
McVeigh, J., MacLachlan, M., Cox, H., Stilz, I. R., Fraser, A., Galligan, M. & Meachair,
S. (2021). Effects of an on-board psychosocial programme on stress, resilience, and
job satisfaction amongst a sample of merchant seafarers. International Maritime He-
alth, 72 (4), 268–282. Op 2025-02-14 verkregen van https://journals.viamedica
.pl/international maritime health/article/view/IMH .2021 .0051 doi:
10.5603/IMH.2021.0051
McVeigh, J., MacLachlan, M., Valli`eres, F., Hyland, P., Stilz, R., Cox, H. & Fraser, A.
(2019). Identifying predictors of stress and job satisfaction in a sample of merchant
seafarers using structural equation modeling. Frontiers in Psychology, 10 , 70. Op
2025-02-14 verkregen van https://www .frontiersin .org/articles/10 .3389/
fpsyg.2019.00070/full doi: 10.3389/fpsyg.2019.00070
Mehta, R. K. & Parasuraman, R. (2014). Effects of mental fatigue on the development
of physical fatigue: A neuroergonomic approach. Human Factors, 56 (4), 645–656.
doi: 10.1177/0018720813507279
Melnyk, O., Onishchenko, O., Vasalatii, N. & Varlan, T. (2022). Introduction of modern
marine technologies in ship navigation process. ≪ ≫(18-19), 181–185. Op 2025-
03-16 verkregen van https://doi.org/10.36074/grail-of-science.26.08.2022
.33 doi: 10.36074/grail-of-science.26.08.2022.33
Miraclin et al. (2024). A cross-sectional study to assess the addiction towards digital
gadgets using digital addiction scale among young adults. World Journal of Biology
Pharmacy and Health Sciences, 19 (02), 556-565. Op 2025-02-25 verkregen van
https://doi.org/10.30574/wjbphs.2024.19.2.0524 doi: 10.30574/wjbphs
.2024.19.2.0524
Moen, I., Oruc, A., Amro, A., Gkioulos, V. & Kavallieratos, G. (2024). Survey-based
analysis of cybersecurity awareness of turkish seafarers. International Journal of
Information Security, 23 , 3153–3178. doi: 10.1007/s10207-024-00884-2
Nas, S. & Fı ̧skın, R. (2014). A research on obesity among turkish seafarers. Interna-
tional Maritime Health, 65 (4), 187–191. Op 2025-02-10 verkregen van https://
journals.viamedica.pl/international maritime health/article/view/IMH
.2014.0036
Nestik, T., Zhuravlev, A., Patrakov, E., Szab ́o, C. M., Baturina, L., Piurcosky, F. P. &
Ferreira, J. V. (2018). Technophobia as a cultural and psychological phenomenon:
Theoretical analysis. Intera ̧c ̃ao – Revista de Ensino Pesquisa e Extens ̃ao, 20 (1),
266–273. Op 2025-03-15 verkregen van https://doi.org/10.33836/interacao
.v20i1.191 doi: 10.33836/interacao.v20i1.191
Nittari, G., Gibelli, F., Bailo, P., Sirignano, A. & Ricci, G. (2022). Factors affecting
Antwerp Maritime Academy Academiejaar 2024-2025
Literatuur 156
mental health of seafarers on board merchant ships: a systematic review. Reviews
on Environmental Health, 39 (1), 151–160. doi: 10.1515/reveh-2021-0070
Nittari, G., Tomassoni, D., Canio, M. D., Traini, E., Pirillo, I., Minciacchi, A. & Amenta,
F. (2019). Overweight among seafarers working on board merchant ships. BMC
Public Health, 19 , 45. Op 2025-02-13 verkregen van https://bmcpublichealth
.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12889-018-6377-6 doi: 10.1186/
s12889-018-6377-6
Oldenburg, M., Jensen, H.-J., Latza, U. & Baur, X. (2009). Seafaring stressors aboard
merchant and passenger ships. International Journal of Public Health, 54 (2),
96–105. Op 2025-02-14 verkregen van https://link .springer .com/article/
10.1007/s00038-009-7067-z doi: 10.1007/s00038-009-7067-z
Oruc, A., Chowdhury, N. & Gkioulos, V. (2024). A modular cyber security training
programme for the maritime domain. International Journal of Information Security,
23 (1477–1512). doi: 10.1007/s10207-023-00799-4
Palmer, K. T., Harris, E. C. & Coggon, D. (2006). Carpal tunnel syndrome and its relation
to occupation: a systematic literature review. Occupational Medicine, 56 (2), 104–
110. doi: 10.1093/occmed/kql125
Pap ́ı-G ́alvez, N. & Parra-Casado, D. L. (2023). Age-based digital divide: Uses of the
internet in people over 54 years old. Media and Communication, 11 (3), 77–87.
Op 2025-03-18 verkregen van https://doi.org/10.17645/mac.v11i3.6744 doi:
10.17645/mac.v11i3.6744
Peper, E. & Harvey, R. (2018). Digital addiction: Increased loneliness, anxiety, and
depression. NeuroRegulation, 5 (1), 3–8. Op 2025-02-25 verkregen van https://
www.neuroregulation.org/article/view/17143 doi: 10.15540/nr.5.1.3
Pergher, A. K. & da Silva, R. C. L. (2013). Alarms fatigue: integrative review. J Nurs
UFPE on line, 7 (4), 1241-1247. doi: 10.5205/reuol.3188-26334-1-LE.0704201322
Pfaffinger, K. F., Reif, J. A. M., Spieß, E. & Berger, R. (2020). Anxiety in a di-
gitalised work environment. Gruppe. Interaktion. Organisation. Zeitschrift fur ̈
Angewandte Organisationspsychologie (GIO), 51 (1), 25–35. Op 2025-03-29 ver-
kregen van https://doi .org/10 .1007/s11612 -020 -00502 -4 doi: 10.1007/
s11612-020-00502-4
Pop, V. L. (2013). Individual differences in the calibration of trust in automation (Doc-
toraalscriptie). Georgia Institute of Technology.
Porathe, T. (2023). Alarm and hand-over concepts for human remote operators of auto-
nomous ships. In Proceedings of the 33rd european safety and reliability conference
(esrel 2023). Research Publishing, Singapore. doi: 10.3850/978-981-18-8071-1 P203
-cd
Poulsen, R. T., Sornn-Friese, H. & Perch-Nielsen, S. (2018). Industrial revolutions and
transition of the maritime industry: The case of denmark. Maritime Policy &
Antwerp Maritime Academy Academiejaar 2024-2025
Literatuur 157
Management, 45 (7), 935–952. doi: 10.1080/03088839.2018.1514465
Powell, J. (2019). Future of shipping. In Proceedings of the international conference
on marine engineering and technology (icmet oman 2019) (pp. 175–192). Dubai,
United Arab Emirates: Seaspec Marine Consultancy Services FZE. Op 2025-03-30
verkregen van http://doi.org/10.24868/icmet.oman.2019.029 doi: 10.24868/
icmet.oman.2019.029
Rehman, M., Khan, F., Khan, J., Ahmad, A. & Tahir, M. Z. (2024). Assessment of
visual fatigue while watching digital screens. Journal of Clinical and Community
Ophthalmology, 2 (1), 17–22.
Reichert, C. F., Deboer, T. & Landolt, H.-P. (2022). Adenosine, caffeine, and sleep–wake
regulation: state of the science and perspectives. Journal of Sleep Research, 31 (4),
e13597. doi: 10.1111/jsr.13597
Sadiku, M. N. O., Ashaolu, T. J., Ajayi-Majebi, A. & Musa, S. M. (2021). Digital
safety. International Journal of Scientific Advances, 2 (5), 793–796. doi: 10.51542/
ijscia.v2i5.21
Samoilescu, G. & Bordianu, A. (2023). Analysis of electromagnetic radiation on a seagoing
vessel. In 2023 10th international conference on modern power systems (mps) (pp.
1–6). Op 2025-02-13 verkregen van https://ieeexplore.ieee.org/document/
10187592 doi: 10.1109/MPS58874.2023.10187592
Sampson, H. & Tang, L. (2016). Strange things happen at sea: training and new tech-
nology in a multi-billion global industry. Journal of Education and Work, 29 (8),
980–994. Op 2025-03-18 verkregen van https://doi.org/10.1080/13639080.2015
.1102213 doi: 10.1080/13639080.2015.1102213
Sampson, H., Turgo, N., Acejo, I., Ellis, N. & Tang, L. (2019). ‘between a rock and a
hard place’: The implications of lost autonomy and trust for professionals at sea.
Work, Employment and Society, 33 (4), 648–665. doi: 10.1177/0950017018821284
Sharan, D., Mohandoss, M., Ranganathan, R., Jose, J. A. & Rajkumar, J. S. (2014).
Distal upper extremity disorders due to extensive usage of hand held mobile devices.
In Human factors in organizational design and management – xi. Nordic Ergonomics
Society.
Singh, A. K. & Singh, P. K. (2019). Digital addiction: a conceptual overview. Library Phi-
losophy and Practice. Op 2025-02-25 verkregen van https://digitalcommons.unl
.edu/cgi/viewcontent .cgi ?params=/context/libphilprac/article/6839/
&path info=auto convert.pdf
Stanovich, K. E. (2018). Miserliness in human cognition: the interaction of de-
tection, override and mindware. Thinking Reasoning, 24 (4), 423–444. doi:
10.1080/13546783.2018.1459314
Symanzik, C., Gr ̈onefeld, A., Gill, C., Sonsmann, F. K., Hotfiel, T., John, S. M., . . .
Grim, C. (2022). Back and neck problems as well as disadvantageous ergonomic be-
Antwerp Maritime Academy Academiejaar 2024-2025
Literatuur 158
havior patterns in university students: Concomitants of the pandemic? Orthop ̈adie
und Unfallchirurgie. Op 2025-03-21 verkregen van https://doi.org/10.1016/
j.orthtr.2022.11.011 doi: 10.1016/j.orthtr.2022.11.011
Tam, K., Hopcraft, R., Crichton, T. & Jones, K. (2021). The potential mental health
effects of remote control in an autonomous maritime world. Journal of International
Maritime Safety, Environmental Affairs, and Shipping, 5 (2), 40–55. doi: 10.1080/
25725084.2021.1922148
Tayel, I., Ammar, A. & Hashem, T. M. (2023). The impact of the internet on seafa-
rer’s performance onboard ships. In Proceedings of the arab academy for science,
technology & maritime transport conference. Alexandria, Egypt: Arab Academy for
Science, Technology & Maritime Transport.
Tomczyk, L. (2024). Digital transformation and digital competences of urban and rural
polish youths. Politics and Governance, 12 , Article 7381. Op 2025-03-20 verkregen
van https://doi.org/10.17645/pag.7381 doi: 10.17645/pag.7381
Trailokya, A. & Chaudhry, S. (2023). Paradigm of digital eye strain. The Journal
of Community Health Management, 10 (3), 88–92. Op 2025-02-20 verkregen van
https://pdf.ipinnovative.com/pdf/19988 doi: 10.18231/j.jchm.2023.021
Udaipurwala, I. H. (2025). Noise-induced hearing loss and tinnitus in the digital era: An
alarming rise in the younger generation. Journal of Bahria University Medical and
Dental College, 15 (1), 01-02. doi: 10.51985/JBUMDC2024451
Usluer, H. B. (2022). The effect of the developing and changing electronic bridge equip-
ment and electronic navigation charts on intelligent maritime transportation sys-
tems. Journal of Intelligent Transportation Systems and Applications, 5 (1), 117–
125. Op 2025-03-17 verkregen van https://doi.org/10.51513/jitsa.1097807
doi: 10.51513/jitsa.1097807
Vahedi, Z., Hajizadeh, L. & Garosi, E. (2019). Smartphone and musculoskeletal risk
factors: A systematic review. Ergonomics International Journal, 3 (1), 000193. doi:
10.23880/eoij-16000193
Van de Moortele, S. (2006). Vermoeidheid en waakzaamheid bij het koopvaardijperso-
neel. Verhandeling voorgedragen tot het behalen van de graad van Licentiaat in de
Nautische Wetenschappen. (Promotor: Dr. Roland Van Cleempoel)
van den Broek, J. H., Griffioen, J. R. & van der Drift, M. (2020). Meaningful human
control in autonomous shipping: An overview. IOP Conference Series: Materials
Science and Engineering, 929 (1), 012008. doi: 10.1088/1757-899X/929/1/012008
Vander Griend, R. (2018). Computer foot: Foot position while sitting can contribute to
metatarsalgia. In Aofas annual meeting (Dl. 3). doi: 10.1177/2473011418S00500
van Deursen, A. J. A. M. & van Dijk, J. A. G. M. (2011). Internet skills and the
digital divide. New Media & Society, 13 (6), 893–911. Op 2025-03-18 verkregen van
https://doi.org/10.1177/1461444810386774 doi: 10.1177/1461444810386774
Antwerp Maritime Academy Academiejaar 2024-2025
Literatuur 159
Veitch, E., Porathe, T. & Madigan, R. (2022). From captain to button-presser: Operators’
perspectives on navigating highly automated ferries. Applied Ergonomics, 101 ,
103694. Op 2025-03-01 verkregen van https://doi.org/10.1016/j.apergo.2021
.103694 doi: 10.1016/j.apergo.2021.103694
Werner, R. A., Gell, N., Hartigan, A., Wiggermann, N. & Keyserling, W. M. (2010).
Risk factors for foot and ankle disorders among assembly plant workers. American
Journal of Industrial Medicine, 53 (6), 541–547. doi: 10.1002/ajim.20898
Wilken, M., Huske-Kraus, D., Klausen, A., Koch, C., Schlauch, W. & R ̈ ̈ohrig, R. (2017).
Alarm fatigue: Causes and effects. German Medical Data Sciences: Visions and
Bridges. doi: 10.3233/978-1-61499-808-2-107
Wolffsohn, J. S., Lingham, G., Downie, L. E., Huntjens, B., Inomata, T., Jivraj, S.,
. . . Craig, J. P. (2023). Tfos lifestyle: Impact of the digital environment on the
ocular surface. The Ocular Surface, 28 , 213-252. Op 2025-02-20 verkregen van
https://www .sciencedirect .com/science/article/pii/S1542012423000307
doi: https://doi.org/10.1016/j.jtos.2023.04.004
World Health Organization. (2024). Deafness and hearing loss: Safe listening. Op 2025-
02-27 verkregen van https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/
item/deafness-and-hearing-loss-safe-listening (geraadpleegd op de World
Health Organization website)
World Maritime University. (2023). Transport 2040 : Impact of technology on seafar
technology on seafarers - the future of work. Op 2024-05-11 verkregen van https://
commons.wmu.se/lib reports/78/
Wu, J., Thorne-Large, J. & Zhang, P. (2021). Safety first: The risk of over-reliance on
technology in navigation. Journal of Marine Engineering & Technology, 20 (sup1),
1220–1246. Op 2025-03-16 verkregen van https://doi.org/10.1080/19439962
.2021.1909681 doi: 10.1080/19439962.2021.1909681
Yoshida, M., Shimizu, E., Sugomori, M. & Umeda, A. (2021). Identification of the
relationship between maritime autonomous surface ships and the operator’s mental
workload. Applied Sciences, 11 (5), 2331. doi: 10.3390/app11052331
Young, M. S. & Stanton, N. A. (2002). Attention and automation: New perspectives
on mental underload and performance. Theoretical Issues in Ergonomics Science,
3 (2), 178–194. doi: 10.1080/14639220210124110
Zaini Lubis, M. & Iskandar, S. M. W. (2023). The effectiveness of digital health in-
terventions in the management of musculoskeletal conditions: Systematic literature
review. Journal of Medical Internet Research, 25 (1), e36325. doi: 10.2196/36325
Zhang, J., Liu, X. & Fang, L. (2019, January). Combined effects of depression and anxiety
on suicide: A case-control psychological autopsy study in rural china. Psychiatry
Research, 271 , 370-373. Op 2025-02-25 verkregen van https://pubmed.ncbi.nlm
.nih.gov/30529321/ doi: 10.1016/j.psychres.2018.11.010
Antwerp Maritime Academy Academiejaar 2024-2025
Literatuur 160
Unal ̈ Ozdemir. (2023). Electromagnetic field effects of marine radar systems on the ship ̈
crew. Proceedings of the Institution of Mechanical Engineers, Part M: Journal of
Engineering for the Maritime Environment, 237 (1), 182–191. Op 2025-02-13 ver-
kregen van https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/14750902221107733
doi: 10.1177/14750902221107733
Saroli ́c, A. & Modlic, B. (2007). Radiation hazard aspect of shipboard radiocom- ˇ
munication equipment. Journal of Communications Software and Systems, 3 (2),
411–419. Op 2025-02-13 verkregen van https://jcomss.fesb.unist.hr/pdfs/
v3n2 6136 sarolic.pdf doi: 10.24138/jcomss.v3i2.247
Smotek, M., F ́arkov ́a, E., Mankov ́a, D. & Kopˇrivov ́a, J. (2020). Evening and night ˇ
exposure to screens of media devices and its association with subjectively perceived
sleep: Should “light hygiene” be given more attention? Sleep Health, 6 (4), 498–505.
doi: 10.1016/j.sleh.2019.11.007
Zagar, D., Svetina, M., Koˇsir, A. & Dimc, F. (2020). Human factor in navigation: Over- ˇ
view of cognitive load measurement during simulated navigational tasks. Journal of
Marine Science and Engineering, 8 (10), 775. doi: 10.3390/jmse8100775
