In de klas van juf Uil: Neurodiversiteit in het basisonderwijs
Hoe ziet een klas eruit waarin elk kind zichzelf kan zijn? Wat als we kinderen van jongs af aan leren dat iedereen denkt, voelt en leert op een andere manier?
Tegen 2035-2039 wil de overheid een volledig inclusief onderwijssysteem realiseren. Een mooie en belangrijke doelstelling, maar als we écht inclusief willen werken, dan moeten we ook inzetten op bewustwording, niet alleen bij leerkrachten, maar ook bij kinderen. Want hoe kunnen we verwachten dat kinderen elkaars verschillen begrijpen, als ze die nooit leren benoemen of herkennen?
Die gedachte vormde het vertrekpunt van mijn bachelorproef, waarin ik vertrok vanuit een persoonlijke ervaring. Pas op 19-jarige leeftijd kreeg ik de diagnose ASS. Mijn schooltijd verliep hierdoor met vallen en opstaan en ik vraag me vaak af hoe anders het had kunnen zijn, als er op school meer bewustwording en normalisatie was geweest.
Vandaag zie ik datzelfde gemis nog steeds terug in veel klaspraktijken. Er is vaak sprake van onbegrip, frustratie en conflicten tussen leerlingen, net omdat verschillen als ‘raar’ of ‘vervelend’ worden ervaren. Wat als we daar nu eens wél over zouden praten, gewoon in de klas? En wat als we dat al vanaf de eerste graad zouden doen?
Waarom wachten?
Er bestaan wel degelijk programma’s die rond neurodiversiteit werken, zoals het LEANS-programma (Learning about Neurodiversity at School). Alleen: die richten zich pas op kinderen vanaf 10 jaar. Nochtans komen ook jongere kinderen dagelijks in aanraking met diversiteit in denken, voelen en leren. Waarom zouden we hen pas later leren wat ze vandaag al beleven?
Vanuit die vraag startte ik mijn ontwerpgericht onderzoek aan VBS ’t Klavertje in Noorderwijk. Ik ging in gesprek met leerlingen van de eerste graad, en met hun leerkrachten en zorgcoördinator. Via individuele interviews en een focusgroep onderzocht ik welke kennis en verwachtingen er leven rond neurodiversiteit. Daarbij hield ik rekening met hun leefwereld, ontwikkelingsniveau en schoolcontext.
Een prentenboek als brug
Op basis van dit onderzoek ontwikkelde ik het prentenboek “In de klas van Juf Uil”. In dit boek volgen we een klas vol dieren, elk met hun eigen unieke manier van zijn. Een muisje dat snel schrikt van lawaai, een luiaard die veel nadenkt voor hij iets zegt, een olifant die zijn hoofd soms vol voelt lopen… Elk hoofdstuk is een verhaal dat herkenbare situaties bespreekbaar maakt.
Na elk verhaal volgt een reflectie- en gespreksmoment met de klas. Deze gesprekskaartjes nodigen uit tot metacommunicatie: “Hoe zou jij je voelen?”, “Wat kan jij doen als iemand het moeilijk heeft?” of “Wat maakt jou uniek?” Het doel is niet om kinderen ‘iets bij te leren’ over neurodiversiteit maar om ruimte te creëren waarin iedereen mag bestaan zoals hij of zij is. Zonder etiket.
Wat ik maakte, en waarom dat ertoe doet
Mijn bachelorproef bestaat dus niet alleen uit een theoretisch onderzoek, maar ook uit een concreet, uitgewerkt prentenboek inclusief begeleidende lesfiches en gespreksvragen. Alles werd getest en bijgestuurd op basis van feedback van leerlingen en leerkrachten. Er werd gekeken naar visuele aantrekkelijkheid, begrijpelijkheid en toepasbaarheid in een klascontext. Zowel de kinderen als de leerkrachten waren enthousiast: ze voelden zich gezien in het materiaal, en voelden dat het verschil maakt.
Wat dit boek volgens mij waardevol maakt, is dat het niet moraliseert, niet wijst of uitlegt. Het laat zien. Het nodigt uit. En het vertrekt vanuit kracht in plaats van tekort. Want neurodiversiteit is geen probleem dat moet opgelost worden, maar een realIn de klas van Juf Uil
Neurodiversiteit in de klaspraktijk
Een kleine stap richting inclusief onderwijs
Dit project is natuurlijk maar één puzzelstukje in een veel groter verhaal. Maar het is wel een stap. Een stap richting bewustwording, erkenning en inclusie vanaf jonge leeftijd. Leerkrachten geven aan dat ze hierdoor makkelijker over verschillen kunnen praten. Kinderen leren dat het oké is om anders te zijn, en ook om dat bij anderen te zien. Het helpt hen om met meer begrip samen te leren leven.
Mijn hoop? Dat dit boek en de boodschap erachter een plaats krijgt in veel klaslokalen. Dat leerkrachten ermee aan de slag gaan, dat kinderen zichzelf erin herkennen, en dat het gesprek over
neurodiversiteit niet beperkt blijft tot studiedagen en beleidsnota’s, maar écht gevoerd wordt tussen de banken, op de speelplaats en in de leraarskamer.
Ben je nieuwsgierig geworden naar het verhaal van juf Uil? Of wil je weten hoe dit boek kan bijdragen aan jouw klaspraktijk?Ik nodig je van harte uit om mijn bachelorproef te lezen en om misschien zelf al een klein beetje het verschil te maken.
Bibliografie
Arnesen, A.L. & Lundahl, L. (2006). Still Social and Democratic? Inclusive Education Policies in the Nordic Welfare States. Scandinavian journal of Educational Research, (50)3, 285-300. https://doi/org/ 10.1080/00313830600743316
Batejat, D., Binder, M., Lagarde, D. & Navalet, Y. (1999). Evaluation of the attention span of 10,000 school children 8-11 years of age. Archives de Pédiatrie, 6(4), p406-415. https;//doi.org/ 10.1016/s0929-693x(99)80222-x
Bernard S., Brown M. E. L., Doherty M., George R. E., Godfrey-Harris M., Jain N. R. & Shaw S. C. K. (2024). When I say … neurodiversity paradigm. Med Educ, 2024, 1-3. https://doi.org/10.1111/medu.15565
Bernard, L., Fox, S., Legatt, A. & Praslova, L. (2022). Don’t tell me what to do: Neurodiversity inclusion beyond the occupational typecasting. Industrial and Organizational Psychology, 2023(16), 66-69. https://doi.org/10.1017/iop.2022.105
Boilson, M., Forsyth, K., Johnston, L., Maciver, D., Prior, S., Ruthford, M., Shah, P. J. (2022). Neurodevelopmental disorders and neurodiversity: definition of terms from Scotland’s National Autism Implementation Team. The British Journal of Psychiatry, 221(3), 577-579. https://doi.org/10.1192/bjp.2022.43
Brady, G. (2024, 26 september). Neurotypical Students Should Learn Alongside Neurodiverse and Disabled Peers. Edpost.com. Geraadpleegd op 3 november 2024, van https://www.edpost.com/stories/neurotypical-students-should-learn-alongside-neurodiverse-and-disabled-peers
Braun, V. & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101. https://doi.org/ 10.1191/1478088706qp063oa
Chen, H., Huang, Z. & Lai, C. (2024). Analyzing Children’s Viewing Behaviors in Science Demonstrations with and Without Interactive E-book Support. Journal of Science Education and Technology, (2024)33, 779-795. https://doi.org/10.1007/s10956-024-10120-0
Cincinnato S., Franck E., Juchtmans G., Nicaise I. & Vandevoort L. (2020, 8 december). Gelijke onderwijskansenbeleid: goed nieuws, maar nu is het alle hens aan dek. Hiva.kuleuven.be. Geraadpleegd op 3 november 2024, van https://hiva.kuleuven.be/nl/nieuws/nieuwsitems/gelijke-onderwijskansenb…
Dedding, C., & Moonen, X. (2013). Kinderen en onderzoek: gaat dat samen?. In C. Dedding, K. Jurrius, L. Rutjes & X. Moonen (Reds.), Kinderen en jongeren actief in wetenschappelijk onderzoek (pp. 11-32). Lannoo nv.
Departement Onderwijs en Vorming. (2024). Evolutie naar scholen voor iedereen. Geraadpleegd op 29 oktober 2024, van https://data-onderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestanden/advies-commissie-inclusief-onderwijs.pdf.
Doise, W. (1980). Onderzoek naar effecten van sociale interacties op de cognitieve ontwikkeling van kinderen. Pedagogische Studiën, 57(1). 49-60. Geraadpleegd op 7 april 2025, van https:// pedagogischestudien.nl/article/view/16096
Dwyer, P. (2022). The Neurodiversity Approach(es): What Are They and What Do They Mean for Researchers?. Human Developmet, 2022(66), 73-92. https://doi.org/ 10.1159/000523723
Erasmus Universiteit Rotterdam. (z.d.). Anonimisering van onderzoeksdata. eur.nl. Geraadpleegd op 14 februari 2024, van https://www.eur.nl/onderzoek/research-services/research-data-management/anonymisation-research-data?utm_source=chatgpt.com
Ethical Research Involving Children. (2024). Informed Consent. Childethics.com. Geraadpleegd op 14 februari 2025, van https://childethics.com/informed-consent/
Fereday, J. & Muir-Cochrane, E. (200). Demonstrating Rigor Using Thematic Analysis: A Hybrid Approach of Inductive and Deductive Coding and theme Development. International Journal of Qualitative Methods, 5(1). 80-92. https://doi.org/ 10.1177/160940690600500107
Fletcher-Watson, S. (2022). Transdiagnostic research and neurodiversity paradigm: commentary on the transdiagnostic revolution in neurodevelopmental disorders by Astle et al. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 63(3), 418-420. https://doi.org/10.1111/jcpp.13589
Franck, E. & Nicaise, I. (z.d.). Vijftien jaar Gelijke Onderwijskansenbeleid: een balans. Vrtnws. Geraadpleegd op 3 november 2024, van https://interactief.vrtnws.be/2019/pdf/Franck-Nicaise%20trends%20in%20o…
Gezondeboel. (z.d.). Dit moet je als werkgever weten over neurodiversiteit. Geraadpleegd op 11 november 2024, van https://gezondeboel.nl/nieuws/dit-moet-je-als-werkgever-weten-over-neur…
Golbeck, A. (2021). Leadership in Statistics and Data Science: Planning for Inclusive Excellence. https://doi.org/10.1007/978-3-030-60060-0
Hentenaar, F., & Ketelaar, P., & Kooter, M. (2011). Focusgroeponderzoek in theorie. In P. Ketelaar (Red.), Groepen in focus (pp. 13-46). Boom Lemma.
Hughes, J. A. (2020). Does the heterogeneity of autism undermine the neurodiversity paradigm?. Bioethics, 2021(35), 47-60. https://doi.org/ 10.1111/bioe.12780
Ieder(in). (2023, 6 april). Neurodiversiteit in onderwijs. Iederin.nl. Geraadpleegd op 14 februari 2025, van https://iederin.nl/neurodiversiteit-in-het-onderwijs/?utm_source=chatgpt.com.
Istance, D., & Paniagua, A. (2018). Teachers as Designers of Learning Environments: The importance of innocative pedagogies. Educational Research and Innovation, 2018, https://doi.org/10.1787/9789264085374-en
Inter – Toegankelijk Vlaanderen. (z.d.). VN-verdrag voor de rechten van een persoon met een handicap. Geraadpleegd op 9 november 2024, van https://www.vlaanderen.be/inter/toolbox-toegankelijke-steden-en-gemeenten/algemeen-bestuur-dienstverlening-en-communicatie/vn-verdrag-voor-de-rechten-van-personen-met-een-handicap.
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (2018). Socio-emotionele ontwikkeling. Zill.katholiekonderwijs.vlaanderen.be. Geraadpleegd op 22 december 2024, van https://zill.katholiekonderwijs.vlaanderen/#!/leerinhoud/SE/meer
Karbouniaris, S. & van Os, K. (2024). Neurodiversiteit begrijpen: In 33 vragen. Lannoo Campus.
Kharback, M. (2024, 10 mei). 10 Engaging Neurodiversity Celebration Week Activities for Kids. Educators Technology. Geraadpleegd op 9 november 2024, van https://www.educatorstechnology.com/2024/03/neurodiversity-celebration-week-activities-for-kids.html
Kienhorst, G. (2014). Stigma bestrijden binnen en vanuit de GGZ (1). Psychopraktijk, 6(5), 18-21. https://doi.org/ 10.1007/s13170-014-0070-y
Krajewski, S. (2020, 27 oktober). 50 Activities That Support Social Emotional Learning. Theartoforeducation.edu. Geraadpleegd op 3 November 2024, van https://theartofeducation.edu/2020/10/50-activities-that-support-social-emotional-learning/
KU LEUVEN. (2025, 28 februari). Learning About Neurodiversity at School. Kuleuven.be. Geraadpleegd op 5 maart 2025, van https://ppw.kuleuven.be/ogop/leans
KULeuven. (z.d.). Inzicht in de toeleiding naar het onderwijsaanbod binnen type 9. Research.kuleuven.be. Geraadpleegd op 9 november 2024, van https://research.kuleuven.be/portal/nl/project/3H240134
Leifer, E. (2020). Teachers’ capacity to create inclusive learning environments. International Journal for Lesson and Learning Studies, 9(3), 221-224. https://doi/org/10.1108/IJLLS-01-2020-0003
Lens, w., Sierens, E., Soenens, B., & Vansteenkiste, M. (2005). Hoe kunnen we leren en presteren bevorderen? Een autonomie-ondersteunend versus controlerend schoolklimaat. Caleidoscoop, 17(1), 18-25.
Leon-Guereno, P., Uria-Olaizola, N., & Yurrebaso Atutxa, G. (2025). The Impact of Programs Aimed at Raising Awareness About Children with Intellectual and Developmental Disabilities in Schools: A Systemic Review. Education sciences, 15(2), 1-17. Https://doi/org/10.3390/ educsci15020151.
Miller, A. (2022). All About Us: Learning About Being Autistic from My Autistic Pupils. In L. Crane, F. Happé, A. Morrison, R. Moyse & R. Wood (Reds.). Learning From Autistic Teachers (pp. 145-153). Jessica Kingsley Publishers. Geraadpleegd op 3 november 2024, van https://web-p-ebscohost-com.ucll.e-bronnen.be/ehost/detail/detail?vid=0&sid=b08f2ffb-3e86-4f16-b0a8-fcbb490fd2ab%40redis&bdata=JnNpdGU9ZWhvc3QtbGl2ZQ%3d%3d#AN=3120860&db=e000xww
Mortelmans, D. (2020). Interviewen. In D. Mortelmans (Red.), Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden (pp. 207-268). Acco
Nicaise, I. (z.d.). Onderzoekslijn 1.3: Gelijke onderwijskansenbeleid: verklarende inzichten. Departement Ondewijs & Vorming. Geraadpleegd op 3 novemnber 2024, van https://data-onderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestand.ashx?nr=7561
Noens, I. (2024). Neurodiversiteit in onderwijs, werk en hulpverlening: een hefboom voor verandering? [PowerPointpresentatie]. KULeuven. Geraadpleegd op 9 november 2024, van https://ppw.kuleuven.be/ppwcontinuo/archief/2023-2024/lips/presentaties…
Onderwijs van Morgen. (2019, 21 januari). 14 leerstrategieën voor betere prestatie en motivatie. Onderwijsvanmorgen.nl. Geraadpleegd op 9 november 2024, van https://www.onderwijsvanmorgen.nl/14-leerstrategieen-voor-betere-prestaties-en-motivatie/
Participate!. (z.d.). Autisme, neurodiversiteit en neurodivergentie. Participate-autisme.be. Geraadpleegd op 11 november 2024, van https://nl.participate-autisme.be/over-autisme/wat-is-autisme/autisme-v…
Radboud Universiteit. (2024). SIG Neurodiversiteit in het onderwijs. Ru.nl. Geraadpleegd op 9 november 2024, van https://www.ru.nl/projecten/sig-neurodiversiteit-in-het-onderwijs
Redactie Onderwijscommunity. (2023, 26 mei). 12 actieve werkvormen voor effectief leren. Onderwijscommunity.nl. Geraadpleegd op 9 november 2024, van https://onderwijscommunity.nl/artikelen/12-effectieve-werkvormen-voor-effectief-leren/
Salvesen Mindroom research centre. (2022, 13 oktober). About neurodiversity content in LEANS. Salvesen-research.ed.ac.uk. Geraadpleegd op 17 oktober 2024, van https://salvesen-research.ed.ac.uk/leans/about/neurodiversity.
Samen goed voor later. (z.d.). Kinderparticipatie en de Participatieladder. Geraadpleegd op 14 februari 2025, van https://www.samengoedvoorlater.nl/case/kinderparticipatie/
Schoonenboom, J. (2011). Het analyseren van kwalitatieve data: een overzicht van kwalitatieve en kwantitatieve methoden. KWALON, 16(1). 60-63. https://doi/org/ 10.5117/2011.016.001.060
Schumm, J., Sinagub, J. & Vaughn, S. (1996). Data Analysis. Focus Group Interviews en Education and Psychology,7, 96-117. https://doi.org/10.4135/9781452243641
The Brain Charity. (2022, 11 mei). Neurodivergetn, neurodiversity and neurotypical: a guide to the terms. Thebraincharity.org.uk. Geraadpleegd op 11 november 2024, van https://www.thebraincharity.org.uk/neurodivergent-neurodiversity-neurotypical-explained/
The University of Edinburgh. (z.d.). Understanding the Strengths and Difficulties of Neurodivergent Children: A guide for teachers. Geraadpleegd op 9 november 2024, van https://www.ed.ac.uk/sites/default/files/atoms/files/understanding_the_strenghts_and_difficulties_of_neurodivergent_children_-_a_guide_for_teachers.pdf
Thys, M. (z.d.). Autisme, neurodiversiteit en neurodivergentie. Participate!. Geraadpleegd op 9 november 2024, van https://nl.participate-autisme.be/over-autisme/wat-is-autisme/autisme-vormen-soorten/autisme-neurodiversiteit-neurodivergentie
Vanaken, G.-J. (2022). Cripping vulnerability: a disability bioethics approach to the case of early autism interventions. Journal for Gender Studies, 25(1), 19-40. https://doi.org/10.5117/TVGN2022.1.002.VANA
Vanaken, G. (2024). Neurodiversiteit Een nieuwe blik op autisme en autismehulpverlening. Signaal Digitaal, 2024(1), 0-14. Geraadpleegd op 14 februari 2025, van https://kuleuven.limo.libis.be/discovery/fulldisplay?docid=lirias4148943&context=SearchWebhook&vid=32KUL_KUL:Lirias&search_scope=lirias_profile&adaptor=SearchWebhook&tab=LIRIAS&query=any,contains,LIRIAS4148943&offset=0
van der Donk, C. & van Laenen, B. (2021). Plannen. In van der Donk, C. & van Laenen, B. (Red.), Praktijkonderzoek in zorg en welzijn (pp. 147-174). Uitgeverij Courinho bv.
van der Donk, C. & van Laenen, B. (2021). Ontwerpen en Innoveren. In van der Donk, C. & van Laenen, B. (Red.), Praktijkonderzoek in zorg en welzijn (pp. 147-174). Uitgeverij Courinho bv.
van der Donk, C. & van Laenen, B. (2021). Verzamelen. In van der Donk, C. & van Laenen, B. (Red.), Praktijkonderzoek in zorg en welzijn (pp. 147-174). Uitgeverij Courinho bv.
Van Hove, G. (2008). Arts Based Research Een meer dan noodzakelijke aanvulling voor de sociale wetenschappen. Momenten, 29(3), pp24-33.
Vandevyvere, K. (2023, 21 juni). Hoe pas je werkvloer aan voor collega’s die een brein hebben dat anders werkt?. Sociaal.net. Geraadpleegd op 11 november 2024, van https://sociaal.net/achtergrond/neurodiversiteit-werkvloer-aanpassen/
Virtual Lab School. (z.d.). Social-Emotional Development: School-Age Childeren. Virtuallabschool.org. Geraadpleegd op 3 november 2024, van https://www.virtuallabschool.org/school-age/social-and-emotional-develo…
Vlaanderen. (z.d.). Naar het buitengewoon lager onderwijs. Vlaanderen.be. Geraadpleegd op 22 december 2024, van https://www.vlaanderen.be/onderwijs-en-vorming/ondersteuning-en-begelei…
Vlaanderen is onderwijs & vorming. (z.d.). Advies Commissie Inclusief Onderwijs over evolutie naar inclusief onderwijs. Onderwijs.vlaanderen.be. Geraadpleegd op 29 oktober 2024, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/directies-administraties-en-besturen/onderwijsinhoud-en-leerlingenbegeleiding/basisonderwijs/zorgbeleid-leerlingenbegeleiding-en-clb/leerlingen-met-specifieke-onderwijsbehoeften/advies-commissie-inclusief-onderwijs-over-evolutie-naar-inclusief-onderwijs#actieplan.
Vlaanderen in Onderwijs & Vorming. (z.d.). Gelijke onderwijskansen. Onderwijs.invlaanderen.be. Geraadpleegd op 3 november 2024, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/gelijke-onderwijskansen
Vrije Universiteit Amsterdam. (2024, 31 oktober). Hoe houd je rekening met neurodivergente studenten?. VU.nl. Geraadpleegd op 9 november 2024, van https://vu.nl/nl/medewerker/didactiek/hoe-houd-je-rekening-met-neurodivergente-studenten
UCLL. (2024). Participatief en kindgericht werken in BAP [PowerPointpresentatie]. Toledo. Geraadpleegd op 14 februari 2025, van https://ultra.edu.kuleuven.cloud/ultra/courses/_83365_1/outline/file/_6…
UCLL Research & Expertise. (2024). Neurodiversiteit in het basisonderwijs. Research-
expertise.uccl.be. Geraadpleegd op 29 oktober 2024, van https://research-expertise.ucll.be/nl/projecten/neurodiversiteit-het-basisonderwijs.
UNIA. (2019). Naar een Inclusief Onderwijssysteem in België. Geraadpleegd op 9 november 2024, van https://www.unia.be/files/Naar_een_inclusief_onderwijssysteem_in_Belgi%C3%AB_2019.pdf.
Unicef. (z.d.). Wat is het recht op participatie?. Unicef.be. Geraadpleegd op 14 februari 2025, van https://www.unicef.be/nl/beleidsbeinvloeding/beleidswerk-themas/partici….
