Familie als medicijn?
- LeenVandeweyer
- ElizeAmbroes
“Ja, ze hebben me veel moed gegeven, de kinderen en schoonkinderen.” – patiënt in AZ Diest
“They can’t leave anything to the health providers alone.” – patiënt in Tamale Teaching Hospital.
Twee stemmen, één boodschap: familie maakt een verschil in revalidatie. Maar hoe groot dat verschil precies is, ontdekten we pas toen we familieparticipatie in België en Ghana naast elkaar legden.
Waarom dit thema?
De gezondheidszorg staat onder druk. Patiënten worden sneller ontslagen, personeelstekorten nemen toe en mantelzorg krijgt steeds meer gewicht. Tijdens de coronapandemie werd bovendien duidelijk hoe kwetsbaar patiënten zijn als sociale steun plots wegvalt. Familie is vaak de eerste en belangrijkste bron van hulp, maar hun rol in fysieke revalidatie blijft onderbelicht.
Daarom onderzochten we in onze bachelorproef: op welke manier beïnvloedt familieparticipatie het revalidatieproces?
Onderzoek over twee continenten
We combineerden literatuurstudie met praktijkonderzoek in drie contexten:
- Campus Pellenberg (UZ Leuven)
- AZ Diest
- Tamale Teaching Hospital (in Ghana)
In België spraken we patiënten en therapeuten, in Ghana vooral patiënten en hun families. Terwijl twee onderzoekers in Leuven en Diest aan de slag gingen, trok een derde voor 4 maanden naar Tamale, Ghana. Dat leverde niet alleen veel data op, maar ook een uniek inkijkje in twee totaal verschillende zorgculturen.
Drie manieren van steun
Uit de interviews en literatuur kwamen drie soorten steun naar voren: emotioneel, praktisch en zorggericht.
In België staat de emotionele steun centraal. Familieleden spreken moed in, sturen foto’s van huisdieren, of zijn simpelweg aanwezig. Dat houdt patiënten gemotiveerd. Ook praktisch nemen families veel uit handen: vervoer, administratie, het huishouden draaiende houden. Zorggerichte taken (zoals hygiënische zorg of oefeningen) blijven meestal bij professionals.
In Ghana zijn alle drie de vormen vanzelfsprekend verweven. Familie is niet alleen morele steun, maar ook de chauffeur, verzorger en medetherapeut. Zonder die inzet zou herstel vaak onmogelijk zijn.
België: steun met grenzen
Campus Pellenberg en AZ Diest zetten stappen om familie te betrekken. In Pellenberg bestaat bijvoorbeeld het project Partner in Zorg, waarbij een aangeduid familielid buiten de bezoekuren aanwezig mag blijven. Ook worden educatiesessies georganiseerd, waarbij zowel de patiënten als hun familieleden aanwezig mogen zijn. Toch blijft de praktijk vaak beperkt. Families botsen op bezoekuren die niet aansluiten bij werkuren, of komen pas vlak voor ontslag in actie. In Diest is de verblijfsduur kort, waardoor er weinig ruimte is om familie structureel op te leiden. Het resultaat: meestal wel bereidheid bij families, maar toch weinig mogelijkheden om actief mee te doen.
Ghana: vanzelfsprekend aanwezig
In Tamale Teaching Hospital was het beeld totaal anders. Familieleden waren overal. In de drukke revalidatiezaal zaten patiënten en familieleden door elkaar. Moeders hielpen bij transfers, broers bij oefeningen, dochters bij hygiëne. Zoals een patiënt zei: “They can’t leave everything to the health providers alone.”
Die vanzelfsprekendheid heeft voordelen: patiënten voelen zich gesteund en blijven trouw komen. Maar het brengt ook uitdagingen mee. Families krijgen zelden uitleg of training. Hun zorg is dus cruciaal, maar vaak gebaseerd op observatie of intuïtie. Dat kan leiden tot onzekerheid of overbelasting, zeker wanneer één familielid het grootste deel van de zorg draagt.
Er blijven botsingen
Opvallend genoeg stuit familieparticipatie in beide landen op gelijkaardige drempels: communicatie en afstemming.
In België missen families vaak direct contact met therapeuten, waardoor informatie via de patiënt zelf moet worden doorgegeven. In Ghana is familie altijd aanwezig, maar begeleiding en uitleg ontbreken. Het gevolg is dat hun potentieel niet volledig benut wordt.
Daarnaast speelt ook tijd. België werkt met strakke schema’s, Ghana met flexibelere afspraken. Beide modellen hebben voor- en nadelen: het ene is efficiënt maar sluit familie uit, het andere geeft ruimte maar minder structuur.
Lessen uit de vergelijking
Ons onderzoek laat zien dat er geen universeel model voor familieparticipatie bestaat. België heeft formele structuren, maar mist spontaniteit. Ghana kent vanzelfsprekende betrokkenheid, maar geen begeleiding. Toch is de conclusie overal dezelfde: wanneer familie écht een rol krijgt, winnen patiënten motivatie, vertrouwen en veerkracht.
Beide landen kunnen van elkaar leren. Belgische ziekenhuizen zouden flexibeler mogen zijn, terwijl Ghana baat zou hebben bij educatie en taakverdeling voor mantelzorgers.
Familie als speler
Revalidatie is geen solo-oefening. Een kind dat moed inspreekt, een partner die de administratie regelt, een moeder die meehelpt in de therapiezaal, allemaal dragen ze bij. Familie zou geen toeschouwer moeten zijn, maar een actieve speler in herstel.
Een patiënt in Tamale vatte het misschien wel het best samen:
“If they are trained to do some of the sessions, we can improvise in the house. When you have therapy every day, it’s hastening your recovery. My advice is that you should involve your family, so that they can continue with you at home. Don’t leave it to the health providers alone.”
Een betere boodschap konden we niet meenemen uit dit onderzoek: familie ís het medicijn dat niet op voorschrift te verkrijgen is.
Bibliografie
Akkolade. (2024). Hoe familieparticipatie de zorg persoonlijker maakt.
https://akkolade.org/magazine/hoe-familieparticipatie-de-zorg-persoonli…
Arts-Tielemans, M., Velde, D. V. d., & Satink, T. (2023). Gezondheid, welzijn en participatie. In
Margo van Hartingsveldt, Daphne Kos, & Mieke le Granse (Eds.), Grondslagen van
ergotherapie (Vol. 6e, herziene druk, pp. 40-55). Bohn Stafleu van Loghum.
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2829-1
Asamoah, S., Ofusu-Poku, R., Anafi, F., Dapilah, A., Sarfo, E., & Yeboah, P. A. (2024). Analysis
of Support for Family Caregivers of Patients with Spinal Cord Injury in a Resource-
Limited Setting in Ghana. Asian Journal of Research and Reports in Neurology, 7(1), 8-
19. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4702079
Beroepsprofiel Ergotherapeut. (2024). Wat is ergotherapie? Retrieved 15-04 from
https://www.beroepsprofielergotherapeut.nl/wat-is-ergotherapie/
Copilot, M. (2025a). Output gegenereerd met Microsoft Copilot (20 april 2025).
Copilot, M. (2025b). Output gegenereerd met Microsoft Copilot (21 april 2025).
Debyser, B. (2022). Ervaringswerk: families helpen elkaar.
https://sociaal.net/achtergrond/ervaringswerk-families-helpen-elkaar/
Delft, L. M. M. v., Valkenet, K., Slooter, A. J. C., & C.Veenhof. (2021). Family participation in
physiotherapy-related tasks of critically ill patients: A mixed methods systematic
review. Journal of Critical Care, 62, 49-57. https://doi.org/10.1016/j.jcrc.2020.11.014
Determeijer, J. J., Leopold, S. J., Spijker, R., Agyemang, C., & Vugt, M. v. (2023). Family
participation to enhance care and tackle health worker shortages in resourcelimited
hospitals: A systematic review. Journal of global health, 13.
https://doi.org/10.7189/13.04005
Dijkstra, B., & Vloet, L. (2024). Familieparticipatie op de IC. TVZ- Verpleegkunde in praktijk en
wetenschap, 134, 54-55. https://doi.org/10.1007/s41184-024-2288-4
Dijkstra, B. M., Felten-Barentsz, K. M., Valk, M. J. M. v. d., Hoeven, J. G. v. d., Schoonhoven,
L., Ebben, R. H. A., & Vloet, L. C. M. (2023). Family participation in essential care
activities in care units: An integrative review of interventions andoutcomes. Journal
of Clinical Nursing, 32(17-18), 5904-5922.
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jocn.16714
Duong, J., G. Wang, Lean, G., D.Slabod, & Goldfarb, M. (2024). Family-centered interventions
and patient outcomes in the adult intensive care unit: A systematic review of
randomized controlled trials. Journal of Critical Care, 83.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0883944124003162
E. Cup, L. De Coninck, & Hartingsveldt, M. v. (2023). De ergotherapeut. In Margo van
Hartingsveldt, Daphne Kos, & M. l. Granse (Eds.), Grondslagen van ergotherapie (Vol.68
Hogeschool PXL PXL-Healthcare PXL-Ergotherapie
6e, herziene druk, pp. 93-111). Bohn Stafleu van Loghum.
https://doi.org/10.1007/978-90-368-2829-1
Eskes, A. M. (2023). To involve or not to involve? het belang van patiënt en familieparticipatie
in de klinische zorg.
https://pure.hva.nl/ws/files/41363231/Anne_Eskes_lectorale_rede.pdf
Felten-Barentsz, K. M., Dongen, V. A. v. d. W.-v., Vloet, L., N.Koenders, Sanden, M. W. G. N.-
v. d., & Hoogeboom, T. J. (2021). Family participation during physical activity in the
intensive care unit: A longitudinal qualitative study. Journal of Critical Care, 65, 42-48.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0883944121000836
Force, C. (2024). Het karakter van het Belgische zorgstysteem. https://www.care-
force.nl/nieuws/het-karakter-van-het-belgische-zorgsysteem
Gils, A. V., & Vliet, M. v. (2023). Context. In Margo van Hartingsveldt, Daphne Kos, & Mieke le
Granse (Eds.), Grondslagen van ergotherapie (Vol. 6e, herziene druk, pp. 180-193).
Bohn Stafleu van Loghum. https://doi.org/10.1007/978-90-368-2829-1
Hernández-Sánchez, A., Parra-Sánchez, L., M.Montolio, Rueda-Ruzafa, L., Ortiz-Comino, L., &
Sánchez-Joya, D. d. M. (2024). Family Involvement and at-Home Physical Therapy on
Duchenne Muscular Dystrophy: A Randomized Controlled Trial. Pediatric Neurology,
152, 34-40. https://doi.org/10.1016/j.pediatrneurol.2023.12.015
Hoopen, R. t., & Luijn, J. W.-v. (2023). Familieparticipatie. Zorgvisie, 53(17).
https://doi.org/10.1007/s41187-023-2009-6
KVE. (2024). Belgische ziekenhuizen waarschuwen voor toekomst van onze gezondheidszorg:
“We staan op de rand van een zorgcrisis”. HLN.
https://www.hln.be/binnenland/belgische-ziekenhuizen-waarschuwen-voor-
toekomst-van-onze-gezondheidszorg-we-staan-op-de-rand-van-een-
zorgcrisis~a6f7883a/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F&referrer=htt
ps%3A%2F%2Feuc-word-edit.officeapps.live.com%2F
Lawler, K., Taylor, N. F., & Shields, N. (2019). Family-assisted therapy empowered families of
older people transitioning from hospital to the community: a qualitative study. Journal
of Physiotherapy, 65(3), 166-171. https://doi.org/10.1016/j.jphys.2019.05.009
Looijengood, M. v. (2022). Samen tegen Corona: een zorgethische onderoek naar de geleefde
ervaring van door in het ziekenhuis Universiteit voor Humanistiek].
https://research.uvh.nl/ws/portalfiles/portal/37392487/Master_thesis_ZE…
an_Looijengoed.pdf
M. Rothuizen-Lindenschot, & Kuppens, E. (2023). Person-Enironment-Occupation (PEO)-
model. In Margo van Hartingsveldt, Daphne Kos, & Mieke le Granse (Eds.),
Grondslagen van ergotherapie (Vol. 6e, herziene druk, pp. 271-279). Bohn Stafleu van
Loghum. https://doi.org/10.1007/978-90-368-2829-1
Mackie, B. R., Mitchell, M., & Marschall, A. P. (2019). Patient and family members’ perceptions
of family participation in care on acute care wards. Scandinavian Journal of Caring
Sciences, 33(2), 359-370. https://doi.org/10.1111/scs.1263169
Hogeschool PXL PXL-Healthcare PXL-Ergotherapie
Marcie Hopkins, U. o. U. H. (2021). What is Evidence-based practice? In EBP (Ed.).
https://ecpi.libguides.com/BSN/MSN
Memisa. (2023). Mantelzorgers in DR Congo. Retrieved 25/11/2024 from
https://memisa.be/mantelzorgers-in-dr-congo/
Mohammed, R. S., Boateng, E. A., Amponsah, A. K., kyei-Dompim, J., & Laari, T. T. (2023).
Experiences of family caregivers of people with spinal cord injury at the neurosurgical
units of the Komfo Anokye Teaching Hospital, Ghana. PLOSONE, 18(4).
https://doi.org/10.1371/journal.pone.0284436
Mwinbam, M. M., Suglo, J. N., Agyeman, Y. N., & Kukeba, M. W. (2022). Family caregivers’
experience of care with a child with cerebral palsy: the lived experiences and
challenges of caregivers in a resource-limited setting in northern Ghana. BMJ
Paediatrics Open, 7. https://doi.org/10.1136/bmjpo-2022-001807
NICE. (2022). Rehabilitation after traumatic injury (NG211). NICE.
https://www.nice.org.uk/guidance/ng211
NICE. (2023). Stroke rehabilitation in adults (NG236).
https://www.nice.org.uk/guidance/ng236
OpenAI. (2025). ChatGPT (GPT-4) (15 februari 2025) [Large language model].
chat.openai.com/chat
Overheid, V. (z.d.). Voor een zieke zorgen. https://www.vlaanderen.be/voor-een-zieke-
zorgen
Program D. (2021). Demographic and Health Surveys: SPA Indicators for Chapter 2
https://dhsprogram.com/pubs/pdf/spa6/02chapter02.pdf
Raad voor Volksgezondheid en Samenleving. (2017). Zonder context geen bewijs.
https://www.raadrvs.nl/documenten/publicaties/2017/06/19/zonder-context…-
bewijs
Revalidatiecheck. (2024). Mantelzorg: onmisbare steun bij revalidatie. Retrieved 24
november 2024 from https://www.revalidatiecheck.nl/artikel/mantelzorg-
onmisbare-steun-bij-revalidatie/
Roest, H. v. d. (2020). Gesloten verpleeghuisdeuren. Strijd tegen eenzaamheid.
https://www.trimbos.nl/actueel/blogs/gesloten-verpleeghuisdeuren-strijd…-
eenzaamheid/ - :~:text=Verlies van troost, veiligheid en,gedrag en kwaliteit van leven
Sarmiento, C. A., Glaros, C., Sanders, J. S., Wyrwa, J. M., Holliman, B. D., & Brenner, L. A.
(2024). “We do it all”: A qualitative exploration of the caregiver role for young adults
with cerebral palsy. Health Care Transitions, 2.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2949923223000399
Schoors, M. (2024). Familie: een belangrijk onderdeel van de zorg. Coponcho, koestert
mantelzorg. https://www.coponcho.be/blog/familie-een-belangrijk-onderdeel-van-
de-zorg/
Sophie Gerkens, S. M. (2020, 21/02/2024). "Beschrijving van het Belgische
gezondheidssysteem." https://www.gezondbelgie.be/nl/hit-nl70
Hogeschool PXL PXL-Healthcare PXL-Ergotherapie
Steenman, K. (2019). Familie is nog te weinig partner in geestelijke gezondheidszorg.
Sociaal.net. https://sociaal.net/opinie/familie-is-nog-te-weinig-partner-in-
geestelijke-gezondheidszorg/
United Nations Department of Economic and Social Affairs. (2015a). Goal 3: Ensure healthy
lives and promote well-being for all at all ages. https://sdgs.un.org/goals/goal3
United Nations Department of Economic and Social Affairs. (2015b). Goal 10: Reduce
inequality within and among countries. https://sdgs.un.org/goals/goal10
United Nations Department of Economic and Social Affairs. (2015c). Goal 17: Strenghten the
means of implementation and revitalize the Global Partnership for Sustainable
Development. https://sdgs.un.org/goals/goal17
Vanlinthout, E., Coppens, D. E., Opgenhaffen, D. T., & Scheveneels, D. S. (2021). De
ontwikkeling van een multidisciplinaire richtlijn om naasten sterker te betrekken in de
geestelijke gezondheidszorg (GGZ).
https://cdn.nimbu.io/s/5s8z9pq/channelentries/sm2apk4/files/Multidiscip…
richtlijn_betrekken naasten.pdf?lw3ci0o
Vilans. (2024). Samenwerken met informele zorg.
https://www.waardigheidentrots.nl/themas/samenwerken-met-informele-zorg
Vitalis Bawontuo, A. A.-A., Williams W. Amoah, Desmond Kuupiel & Irene Akua Agyepong.
(2021). Rural healthcare providers coping with clinical care delivery challenges:
lessons from three health centres in Ghana. BMC Primary Care, 21(1).
