De CCRU en ‘hyperstitie’: tussen of buiten feit en fictie?

De CCRU en ‘hyperstitie’:  tussen of buiten feit en fictie?

Feit en fictie, het zijn twee termen die intuïtief als tegengesteld worden ervaren. Maar niets is minder waar. Of dat is althans wat de CCRU, een filosofisch collectief uit de late jaren ’90, doorheen hun neologisme van hyperstition of hyperstitie probeerde te articuleren. Kort gesteld is hyperstitie namelijk een fictie die zichzélf verwerkelijkt. Maar hoe moeten we dit schijnbaar nonsensicaal neologisme begrijpen? 

Hoe maakt fictie zichzélf echt?

Wat is de verhouding tussen het geschreven woord en de werkelijkheid? Het is een vraag die filosofen al sinds lang begeesterd. Hyperstitie biedt een interessant antwoord. Gezien fictie in staat is zichzelf te verwerkelijken is de relatie van het schrijven tot de realiteit niet langer één van reflectie. Er moet daarentegen sprake zijn van een relatie van wederzijdse beïnvloeding. Het woord kan een impact bewerkstelligen in de wereld. Het schrijven is bijgevolg door en door gevuld van een zekere magische kracht. 

Eens we deze magische logica van de impact onderschrijven, wordt het steeds moeilijker om werkelijk te differentiëren tussen het reële en fictie. Want als fictie impact heeft, waarom is het dan nog uitgesloten van de sfeer van het reële? Zo treffen we in het werk van de CCRU een interview aan met een gerenommeerd professor genaamd D.C. Barker. Ondanks dat deze man niet bestaat, vermeldt Nick Land, mede-stichter van de CCRU, de professor toch als een van de mensen van wie hij het meest geleerd heeft. 

Voorbij theorie/fictie, voorbij stijl/inhoud

Het werk van de CCRU spreekt echter niet alleen inhoudelijk tot de verbeelding, ook stilistisch werd er verregaand geëxperimenteerd. Hyperstitie is namelijk tegelijkertijd een theoretisch kader als de naam voor de soort teksten die de CCRU produceerde. Deze teksten zijn later ook onder de noemer theory-fiction beginnen vallen. Zoals de naam doet uitschijnen is er hier sprake van een hybride manier van schrijven waarmee het fictionele verweven wordt met het theoretische, het “reële”. Doorheen hun oeuvre worden er voortdurend fictionele personages, entiteiten, organisaties aangehaald om die dan vervolgens te laten interageren met reële filosofen, personen en denkstromingen.

Wat de CCRU betrachtte doorheen deze theorie-fictie hybride stijl, doorheen hyperstitie, is de articulatie van een positie van non-geloof. Via de stijl wordt aan de lezer aangetoond dat het paradigma van geloven-in-iets geen adequate manier is om deze nieuwe theorie-fictie configuraties te begrijpen. Het voortdurend aanhouden van de hybride stijl heeft namelijk als gevolg dat de lezer na een tijd de referentiezucht (bestaat professor Barker nu écht of niet?) zal opschorten. Het onderscheid tussen het echte en het fictieve wordt zodoende opgeheven. Het gaat niet meer om een overeenstemming tussen het – fictionele – geschreven woord en de realiteit, maar veeleer om de wederzijdse invloed tussen fictie en realiteit, over de zelfverwerkelijking van fictie. 

Er al dan niet in geloven is naast de kwestie want de hyperstitionele zelfverwerkelijking vereist geen geloof, precies omdat het zichzélf echt maakt. Vragen over het al-dan-niet-bestaan van de entiteiten worden bijgevolg zinloos. In hyperstitie gaat het om het treden in een nieuwe consistentie waarbij deze reguliere registers worden opgeheven.

Cruciaal is hoe de CCRU het theoretische bestel van hyperstitie ook articuleert op het niveau van de stijl. Sterker nog, de hybridestijl wordt op deze manier een argument op zichzelf, de stijl ís het argument. Niet enkel de oppositie tussen realiteit en fictie wordt dus opgeheven, ook die tussen stijl en inhoud blijkt vanuit het kader van hyperstitie niet langer houdbaar.

Een stilistische escalatie naar het Buiten

Hyperstitie is dus een theoretisch bestel, dat op zijn beurt stilistisch gearticuleerd wordt doorheen een zekere theorie-fictie hybride aanpak van het schrijven. Maar de CCRU zag nog een groter potentieel weggelegd voor hyperstitie. 

Land was al sinds vroeg in zijn filosofische carrière begeesterd door de notie van een Buiten. Deze notie heeft alles te maken met Lands filosofische vete met het werk van filosoof Immanuel Kant. Diens beruchte Copernicaanse bewerkstelligde een shift in vraagstelling in de filosofie. Cruciaal was niet langer hoe de menselijke geest eruit moet zien opdat deze objecten kan waarnemen, maar veeleer aan welke voorwaarden deze objecten moeten voldoen opdat ze gekend kunnen worden. 
Deze zogenoemde transcendentale aanpak legt de nadruk op de mogelijkheidsvoorwaarden voor waarneming; iets proberen te weten te komen over de dingen op zichzelf – of: de noumena – is vanuit deze optiek verloren moeite. Deze dimensie, al datgene wat structureel ontsnapt aan de menselijke waarneming, is precies wat Land bedoelt met het Buiten.

In zekere zin is Land het eens met Kant: ook hij meent dat de menselijke vermogens fundamenteel inadequaat zijn om het Buiten te vatten. Kants antwoord op deze onkenbaarheid is focussen op datgene wat we wel kunnen te weten komen, Lands antwoord is een radicale aanval op het menselijke perspectief als dusdanig: de noumena moeten verlost worden van de onkenbaarheid waarmee het menselijk vermogen hen behandelt. Eén van de manieren om dit te bewerkstelligen is precies hyperstitie.

Fictie is voor de CCRU bij uitstek iets dat een zekere openheid tot het Buiten in zich draagt. Een van de redenen hiervoor is omdat het fictionele gecontrasteerd wordt met het reële. Via hyperstitie kan dit fictionele register de realiteit komen te infiltreren. Deze infiltratie wordt bovendien gearticuleerd op het niveau van de theorie-fictie hybride stijl.  

De CCRU schrijft vaak over zichzelf en het potentieel van de hyperstitie theorie zelf. Zo noemen ze de geschiedenis van de CCRU een horrorverhaal, en beweren ze dat via hyperstitie in zekere zin het Buiten kan worden uitgenodigd om te spreken. Maar zoals we eerder zagen wordt via hyperstitie het onderscheid tussen het reële en het fictionele opgeheven doorheen een stilistisch-theoretische methodologie genaamd hyperstitie. Maar als we de theorie-fictie vertellingen over hyperstitie moeten geloven dan kan het Buiten werkelijk – via hyperstitie – worden uitgenodigd om te spreken. Maar wie is er dan aan het woord? Is het binnen van de menselijke vermogens dan nog werkelijk het binnen? En zoals we zagen moeten (en kunnen) we deze vertellingen niet geloven, want de hyperstitionele dynamiek is reeds in werking gezet: de fictie over en door de CCRU maakt zichzélf echt. Doorheen hyperstitie belanden we dus buiten het onderscheid tussen fictie en realiteit, om zo tot het Buiten zelf te komen. En eens het Buiten binnen is, is het binnen niet langer het binnen.