Is betogen in België nog mogelijk?
Kan je samen nog de straat op?
Stel je voor: je wil samen met je vrienden de straat op om aandacht te vragen voor iets dat jij belangrijk vindt. Netjes dien je een aanvraag in bij de burgemeester. Maar dan volgt het onverwachte antwoord: verboden. De burgemeester zegt dat ‘de openbare orde en veiligheid’ belangrijker zijn en wil geen risico nemen. Dit scenario is minder uitzonderlijk dan je zou denken. Volgens het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens staat het recht om te betogen vandaag onder druk in België.
‘[Er is] een evolutie aan de gang waarbij de vrijheid van betoging, en daarmee samenhangend de ruimte voor openbaar debat, steeds meer wordt bedreigd’.
(FIRM, jaarverslag 2024: Het recht op betogen staat onder druk, 16 juni 2025.)
Het belang van het recht om te betogen
Als het recht om te betogen onder druk staat, is dat meer dan zorgwekkend. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens ziet het zelfs als een fundamentele pijler van een democratische samenleving. Ook onze Belgische Grondwet van 1831 beschermt dit recht op twee manieren. Enerzijds via de vrijheid van meningsuiting, omdat wie betoogt een boodschap wil uitdragen. Anderzijds via de vrijheid van vergadering, het recht om met anderen samen te komen in de publieke ruimte. Het betogingsrecht rust dus niet op één, maar op twee grondrechten tegelijk.
Dat dit recht niet alleen op papier bestaat maar ook echte verandering kan brengen, bewees de Witte Mars in 1996. Na de zaak-Dutroux trokken ongeveer 300.000 mensen door Brussel. Hun boodschap: justitie moet beter werken en kinderen moeten beter beschermd worden. Het protest was niet te negeren en leidde tot hervormingen bij politie en justitie. Betogingen zijn dus niet enkel een recht, maar ook een krachtig middel om druk uit te oefenen.
Wat als de overheid jouw grondrechten schendt?
Wie vindt dat de overheid te ver gaat, bijvoorbeeld door een betoging te verbieden, hoeft zich daar niet zomaar bij neer te leggen. In België kan je naar de rechter stappen. Die beoordeelt onafhankelijk en onpartijdig of de overheid haar macht correct heeft gebruikt. Wanneer het om een betoging gaat die snel gepland staat, kan de rechter de zaak met spoed behandelen. Hij of zij kan dan beslissen dat je tóch mag betogen. Zo kan je alsnog samen met je vrienden en medestanders de straat op en je stem laten horen.
Wat is rechtsbescherming?
Het recht om naar de rechter te stappen wanneer je vindt dat de overheid te ver gaat, noemen we rechtsbescherming. Het betekent dat je niet machteloos staat: de rechter kan je beschermen als je grondrechten worden ingeperkt. In mijn masterscriptie onderzocht ik hoe ver die rechtsbescherming precies gaat. Want grondrechten zijn heel belangrijk, maar tegelijk moet de overheid soms ingrijpende beslissingen nemen in het algemeen belang. Denk maar aan de coronapandemie, toen vrijheden beperkt werden om de volksgezondheid te beschermen.
Bovendien is het ook niet de bedoeling dat rechters hun eigen mening zomaar opleggen aan de overheid, die democratisch verkozen en dus politiek verantwoordelijk is. De centrale vraag in mijn onderzoek was dus: hoe ver gaat de rechter in het controleren van de overheid, zeker wanneer het om onze fundamentele rechten en vrijheden gaat?
De spelregels voor het beperken van grondrechten
Ik keek naar dit vraagstuk op twee manieren. Ten eerste onderzocht ik de voorwaarden die rechters stellen wanneer de overheid een grondrecht wil beperken. Vaak zijn het er drie: er moet een wet aan de basis liggen, de overheid moet een rechtvaardig doel nastreven (bijvoorbeeld veiligheid of gezondheid), en de beperking mag niet te ver gaan. Met andere woorden: de maatregel moet in verhouding staan tot wat de overheid ermee wil bereiken. Ten tweede keek ik naar hoe streng rechters die voorwaarden toepassen. Als de overheid zegt dat een maatregel nodig is voor de openbare veiligheid, neemt de rechter dat dan zomaar aan? Of onderzoekt hij kritisch of dat echt klopt? Om dit te weten te komen, heb ik 109 rechterlijke uitspraken geanalyseerd. Niet alleen over het betogingsrecht, maar ook over zeven andere fundamentele rechten: vrijheid van meningsuiting (los van het betogingsrecht), godsdienstvrijheid, het recht op eigendom, privacy, gelijkheid, vrijheid van ondernemen en het recht op een eerlijk proces.
Waarom dit nieuw onontgonnen terrein verkent
Internationaal wordt al langer onderzocht hoe streng rechters de overheid controleren, zeker wanneer het gaat om grondrechten. In Nederland bestaat daar veel literatuur over. In België komt dit onderwerp pas de laatste jaren in beeld. Zo verscheen er recent een doctoraat over de rol van het Grondwettelijk Hof. Maar er was nog geen grootschalig onderzoek naar beslissingen van de uitvoerende macht, dat is het deel van de overheid dat wetten uitvoert en bestuurt, zoals regeringen en burgemeesters. Tijdens de coronapandemie zagen we dat rechters in zulke zaken vaak terughoudender waren. Ze lieten de overheid meer vrijheid dan normaal. Omdat dit iedereen raakt, maar nog weinig onderzocht is in België, heb ik me in mijn onderzoek gefocust op uitspraken van de Raad van State, het hoogste administratieve rechtscollege van ons land. Dat leverde interessante nieuwe inzichten op.
Raad van State als waakhond van het betogingsrecht
De belangrijkste conclusie is dat de Raad van State meestal voorzichtig is. Rechters laten de overheid vaak veel ruimte, zelfs wanneer fundamentele rechten in het spel zijn. Dat past binnen hun klassieke rol: ze grijpen enkel in wanneer een beslissing van de overheid echt onredelijk is. De rechter weegt dus niet volledig af tussen de belangen van de overheid en de grondrechten van het individu, maar kijkt vooral of de overheid niet buiten de grenzen van de redelijkheid is gegaan.
Maar er is een opvallende uitzondering. Wanneer het gaat om beperkingen van het betogingsrecht, is de rechter strenger. hij kijkt kritisch of de overheid wel goede redenen heeft, zoals bijvoorbeeld de coronapandemie, om een betoging te verbieden of te beperken. Burgers die menen dat hun recht om te betogen is geschonden, kunnen dus rekenen op de Raad van State als waakhond die hun vrijheid effectief beschermt.
Bibliografie
I. WETGEVING
Europese wetgeving
De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van 10 december 1948, BS 31 maart 1949.
Verdrag van 4 november 1950 tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden.
Aanvullend Protocol bij het Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden.
Interne wetgeving
Gecoördineerde Grondwet van 17 februari 1994, BS 17 februari 1994.
Bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof.
De wet van 23 December 1946 houdende instelling van een Raad van State, BS 9 januari 1947. Wetten op de Raad van State, gecoördineerd op 12 januari 1973, BS 21 maart 1973.
Gecoördineerde Nieuwe Gemeentewet, BS 3 september 1988. Wetboek van Economisch Recht, BS 29 maart 2013.
Decreet 17 maart 1791 portant suppression de tous les droits d'aides, de toutes les maîtrises et jurandes et établissement des droits de patente. -
Koninklijk besluit van 2 oktober 1937 houdende het statuut van het Rijkspersoneel, BS 8 oktober 1937. Omz. Vl. 6 juli 2011, Deontologische code voor de personeelsleden van de Vlaamse overheid, https://assets.vlaanderen.be/image/upload/v1712218325/omzendbrief-BZ-20…. Soft Law EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW, Rule of Law Checklist, 2016. 77 II. RECHTSPRAAK Internationale en Europese rechtspraak EHRM 21 februari 1975, nr. 4451/70, Golder t. het Verenigd Koninkrijk. EHRM 19 mei 1976, nr. 6959/75, Brüggemann en Scheuten t. Duitsland. EHRM 8 juni 1976, nr. 5100/71 e.a., Engel en anderen t. Nederland. EHRM 13 juni 1979, nr. 6833/74, Marckx t. België. EHRM 16 juli 1980, 8440/78, Christians against Racism and Fascism t. het Verenigd Koninkrijk. EHRM 23 september 1982, nr. 7151/75 e.a., Sporrong en Lönnroth. EHRM 26 maart 1985, nr. 8978/80, X en Y t. Nederland. EHRM 21 februari 1986, nr. 8793/79, James en anderen t. het Verenigd Koninkrijk. EHRM 28 augustus 1986, nr. 9228/80, Glasenapp t. Duitsland. EHRM 28 augustus 1986, nr. 9704/82, Kosiekt t. Duitsland. EHRM 18 december 1986, nr. 9697/82, Johnston en anderen t. Ierland. EHRM 21 juni 1988, 10126/82, Ärzte für das Leben" t. Oostenrijk. EHRM 30 maart 1989, nr. 10461/83, Chappell t. het Verenigd Koninkrijk. EHRM 26 april 1991, 11800/85, Ezelin t. Frankrijk. EHRM 16 december 1992, nr. 13710/88, Niemietz t. Duitsland. EHRM 25 mei 1993, nr. 14307/88, Kokkinakis t. Griekenland. EHRM 23 november 1993, nr. 14838/89, A. t. Frankrijk. EHRM 27 oktober 1994, nr. 18535/91, Kroon en anderen t. Nederland. EHRM 25 november 1994, nr. 12884/84, Ortenberg t. Oostenrijk. EHRM 9 december 1994, nr. 13092/87 e.a., The Holy Monasteries t. Griekenland. EHRM (GK) 26 september 1995, nr. 17851/91, Vogt t.Duitsland. EHRM 20 november 1995, nr. 17849/91, Pressos Compania Naviera S.A. en anderen t. België. EHRM 16 september 1996, nr. 15777/89, Matos e Silva, Lda. en anderen t. Portugal. EHRM 24 april 1998, nr. 23184/94 e.a., Selçuk en Asker t. Turkije. EHRM 2 september 1998, Ahmed e.a. t. het Verenigd Koninkrijk. EHRM 25 maart 1999, nr. 31107/96, Iatridis t. Griekenland. EHRM 28 oktober 1999, nr. 28396/95, Wille t. Lichtenstein. EHRM 8 december 1999, 23885/94, Freedom and Democracy Party (ÖZDEP) t. Turkije [GC]. 78 EHRM 5 januari 2000, nr. 33202/96, Beyeler t. Italië. EHRM 29 februari 2000, nr. 39293/98, Fuentes Bobo t. Spanje. EHRM 25 mei 2000, nr. 46346/99, Noack en anderen t. Duitsland. EHRM 27 juni 2000, nr. 27417/95, Cha’are Shalom Ve Tsedek t. Frankrijk. EHRM 27 juni 2000, nr. 30979/96, Frydlender t. Frankrijk. EHRM 11 januari 2001, nr. 38460/97, Platakou t. Griekenland. EHRM 18 januari 2001, nr. 27238/95, Chapman t. het Verenigd Koninkrijk. EHRM 7 juni 2001, nr. 39594/98, Kress t. Frankrijk. EHRM 13 december 2001, nr. 45701/99, Metropolitan Church of Bessarabia en anderen t. Moldavië. EHRM 16 april 2002, nr. 36677/97, S.A. Dangeville t. Frankrijk. EHRM 29 april 2002, nr. 2346/02, Pretty t. het Verenigd Koninkrijk. EHRM 28 November 2002, nr. 25701/94, de voormalige koning van Griekenland en anderen t. Griekenland. EHRM 17 juli 2003, nr. 25337/94, Craxi (nr.2) t. Italië. EHRM 22 juni 2004, nr. 31443/96, Broniowski t. Polen. EHRM 20 oktober 2005, 44079/98, the United Macedonian Organisation Ilinden and Ivanov t. Bulgarije. EHRM 8 november 2005, 4251/02, Saliba t. Malta. EHRM 29 juni 2006, 76900/01, Öllinger t. Oostenrijk. EHRM 14 november 2006, nr. 52589/99, Skibińscy t. Polen. EHRM 5 december 2006, 74552/01, Oya Ataman t. Turkije. EHRM 11 januari 2007, nr. 73049/01, Anheuser-Busch Inc. t. Portugal. EHRM 3 april 2007, nr. 62617/00, Copland t. het Verenigd Koninkrijk. EHRM 12 april 2007, nr. 52435/99, Ivanova t. Bulgarije. EHRM 19 april 2007, nr. 63235/00, Vilho Eskelinen t. Finland. EHRM 3 mei 2007, 1543/06, Bączkowski e.a. t. Polen. EHRM 5 juli 2007, nr. 28743/03, Melnychuk t. Oekraïne. EHRM 26 juli 2007, 10519/03, Barankevich t. Rusland. EHRM 18 september 2007, nr. 25379/04 e.a., Paeffgen GmbH t. Duitsland. EHRM (GK) 12 februari 2008, nr. 14277/04, Guja t. Moldavië. 79 EHRM 12 februari 2009, ,nr. 2512/04, Nolan en K. t. Rusland. EHRM 5 maart 2009, 31684/05, Barraco t. Frankrijk. EHRM 17 november 2009, 26258/07 e.a., Rai en Evans t. het Verenigd Koninkrijk. EHRM 2 februari 2010, 25196/04, Christian Democratic People’s Party t. Moldavië (no. 2). EHRM 21 oktober 2010, 4916/07 e.a., Alekseyev t. Rusland. EHRM 24 maart 2011, 23458/02, Giuliani en Gaggio t. Italië. EHRM 7 juli 2011, nr. 23459/03, Bayatyan t. Armenië. EHRM 17 januari 2012, nr. 36760/06, Stanev t. Bulgarije. EHRM 1 maart 2012, 8080/08 e.a., Schwabe en M.G. t. Duitsland. EHRM 24 juli 2012, 40721/08, Fáber t. Hongarije. EHRM 27 november 2012, 58050/08, Sáska t. Hongarije. EHRM 15 januari 2013, nr. 48420/10 e.a., Eweida en anderen t. het Verenigd Koninkrijk. EHRM 31 januari 2013, nr. 50615/07, Association des Chevaliers du Lotus d’Or t. Frankrijk. EHRM 11 april 2013, 20372/11, Vyerentsov t. Oekräine. EHRM 7 mei 2013, Koufaki en Adedy t. Griekenland. EHRM 17 oktober 2013, nr. 27013/07, Winterstein en anderen t. Frankrijk. EHRM 15 mei 2014, 19554/05, Taranenko t. Rusland. EHRM 12 juni 2014, 17391/06, Primov e.a. t. Rusland. EHRM 12 juni 2014, nr. 56030/07, Fernández Martínez t. Spanje. EHRM 1 juli 2014, nr. 43835/11, S.A.S. t. Frankrijk. EHRM 16 juli 2014, nr. 60642/08, Ališić en anderen tegen Bosnië en Herzegovina, Kroatië, Servië, Slovenië en de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië. EHRM 2 oktober 2014, nr. 97/11, DELTA PEKÁRNY a.s. t. Tsjechië. EHRM 15 oktober 2015, 37553/05, Kudrevičius e.a. t. Litouwen. EHRM 5 januari 2016, 74568/12, Frumkin t. Rusland. EHRM 21 juni 2016, nr. 5809/08, Al-Dulimi en Montana Management Inc. t. Zwitserland. EHRM 24 januari 2017, nr. 25358/12, Paradiso en Campanelli t. Italië. EHRM 23 maart 2017, nr. 53251/13, A.-M.V. t. Finland. EHRM 14 juni 2017, nr. 77703/01, Svyato - Mykhaylivska Parafiya t. Oekraïne. EHRM 20 juni 2017, 67667/09 e.a., Bayev e.a. t. Rusland. EHRM 5 september 2017, nr. 61496/08, Bărbulescu t. Roemenië. EHRM 9 januari 2018, nr. 12003/04, Catalan t. Roemenië. 80 EHRM, 22 februari 2018, nr. 588/13, Libert t. Frankrijk. EHRM 13 maart 2018, nr. 32207/16, A.L. t. het Verenigd Koninkrijk. EHRM 15 maart 2018, nr. 51357/07, Naït-Liman t. Zwitserland. EHRM 7 juli 2018, nr. 44460/16, O’Sullivan McCarthy Mussel Development Ltd t. Ierland. EHRM 25 september 2018, nr. 76639/11, Denisov t. Oekraïne. EHRM 15 november 2018, 29580/12 e.a., Navalnyy t. Rusland. EHRM 11 december 2018, nr. 36480/07, Lekić t. Slovenië. EHRM 24 maart 2020, nr. 4601/06, Elif Kizil t. Turkije. EHRM 6 oktober 2020, 41462/17, Laguna Guzman t. Spanje. EHRM 24 november 2020, nr. 75414/10, Kurban t. Turkije. EHRM 17 december 2020, nr. 459/18, Saber t. Noorwegen. EHRM 9 februari 2021, nr. 23662/08, Tokel t. Turkije. EHRM 8 april 2021, nr. 47621/13 e.a., Vavřička en anderen t. Tsjechië. EHRM 7 september 2021, nr. 27516/14, M.P. t. Portugal. EHRM 23 november 2021, 37477/11, Centre of Societies for Krishna Consciousness in Russia en Frolov t. Rusland. EHRM 8 maart 2022, nr. 53069/15, Sabani t. België. EHRM 15 maart 2022, nr. 43572/18, Grzęda t. Polen. EHRM 8 september 2022, nr. 3153/16 e.a., Drelon t. Frankrijk. EHRM 6 oktober 2022, 69483/13 e.a., Mustafa Hajili and Others t. Azerbeidzjan. EHRM 6 december 2022, nr. 39859/14, Pannon Plakát Kft en anderen t. Hongarije. EHRM 13 december 2022, nr. 56862/15, Tonchev en anderen t. Bulgarije. EHRM 12 januari 2023, nr. 7286/16, Potoczká en Adamčo t. Slovakije. EHRM 9 februari 2023, nr. 43932/19 e.a., Katona en Závarský t. Slovakije. EHRM 6 juni 2023, 2134/23 e.a., Pivkina e.a. t. Rusland. EHRM februari 2024, nr. 16760/22 e.a., Executief van de Moslims van België en anderen t. België. EHRM 21 februari 2024, 56896/17 e.a., Laurijsen e.a. t. Nederland. EHRM 5 maart 2024, nr. 64220/19, Föderation der Aleviten Gemeinden in Österreich t. Oostenrijk. EHRM 24 oktober 2024, nr. 27849/15 e.a., Drozdyk en Mikula t. Oekraïne. - SCOTUS, United States v. Carolene Products Co., 304 U.S. 144 (1938) 81 - RvS NL 2 februari 2022, 202002668/1/A3, Harderwijk. Belgische rechtspraak GwH 13 juli 2001, nr. 100/2001. - Cass., 27 mei 1971, Franco-Suisse Le Ski. - RvS 14 juli 2008, nr. 185.388, xxxx. RvS 10 juli 2012, nr. 220.242, Universiteit Gent. RvS 10 juli 2012, nr. 220.243, Universiteit Gent. RvS 22 maart 2013, nr. 222.953, CVBA Typografics. RvS 29 mei 2013, nr. 223.630, xxx. RvS 26 februari 2015, nr. 230.331, Colenbie e.a. RvS 9 maart 2015, nr. 230.441, Zeeuws. RvS 20 november 2015, nr. 232.999, Verbeeck. RvS 17 december 2015, nr. 233.276, De Neef. RvS 5 januari 2016, nr. 233.392, Private Stichting Ikhlaas. RvS 26 januari 2016, nr. 233.609, Ordre des Barreaux Francophones et Germanophone de Belgique. RvS 9 februari 2016, nr. 233.777, de Orde van Vlaamse Balies. RvS 8 maart 2016, nr. 234.060, NV Thomas Cook Airlines Belgium. RvS 16 april 2016, nr. 234.417, FEDCAF BELGIUM. RvS 17 oktober 2016, nr. 236.130, De Smet. RvS 17 november 2016, nr. 236.433, Norbert Dentressangle Logistics Welkenraedt. RvS 17 januari 2017, nr. 237.054, NV Grond- en Afbraakwerken Verplanck. RvS 28 februari 2017, nr. 237.498, xxxx. RvS 28 februari 2017, nr. 237.515, NV Geertrans-Hellings. RvS 5 mei 2017, nr. 238.107, Ferraz da Cruz. RvS 4 juli 2017, nr. 238.753, NV Verhelst Logistics. RvS 22 september 2017, nr. 239.193, Meersman. 82 RvS 17 november 2017, nr. 239.900, Mikom-Sped. RvS 17 november 2017, nr. 239.901, Taabicht e.a. RvS 30 november 2017, nr. 240.030, NV Goederenbeheer - Gérance des biens. RvS 18 december 2017, nr. 240.215, xxxx. RvS 6 februari 2018, nr. 240.678, VZW Voorpost. RvS 8 februari 2018, nr. 240.691, xxx. RvS 23 januari 2018, nr. 240.525, BVBA Transport van Aken. RvS 25 januari 2018, nr. 240.559, BVBA Verbauwhede Transport. RvS 30 januari 2018, nr. 240.617, Vital De Matos. RvS 6 maart 2018, nr. 240.913, Veys. RvS 8 maart 2018, nr. 240.958, GCV dampwinkel.be e.a. RvS 29 mei 2018, nr. 241.630, Dom. RvS 29 juni 2018, nr. 242.017, M'Beka Matundu Puati. RvS 26 juli 2018, nr. 242.148, bvba Didakta. RvS 14 december 2018, nr. 243.250, Van Langenhove e.a. RvS 24 januari 2019, nr. 243.480, Benameur. RvS 16 mei 2019, nr. 244.504, NV Katoen Natie Bulk Terminals e.a. RvS 16 mei 2019, nr. 244.520, Mahi. RvS 5 juni 2019, nr. 244.695, Destadsbader. RvS 14 juni 2019, nr. 244.806, Donckers e.a. RvS 21 oktober 2019, nr. 245.827, Belgische Staat. RvS 5 november 2019, nr. 245.992, VZW Liga voor Mensenrechten. RvS 10 december 2019, nr. 246.360, Desmet. RvS 27 april 2020, nr. 247.452, NV Andreas Stihl e.a. RvS 12 mei 2020, nr. 247.529, xxxx. RvS 28 mei 2020, nr. 247.674, Suenens e.a. RvS 14 juni 2020, nr. 247.790, Brikci-Nigassa. RvS 26 juni 2020, nr. 247.922, de Orde van Vlaamse Balies. RvS 6 juli 2020, nr. 248.002, Vande Casteele. RvS 6 oktober 2020, nr. 248.477, VZW Speedy e.a. 83 RvS 30 oktober 2020, nr. 248.818, NV Umami. RvS 20 november 2020, nr. 248.994, xxxx. RvS 27 november 2020, nr. 249.083, xxxx. RvS 8 december 2020, nr. 249.177, Congregation Yetev Lev Dsatmar Antwerp e.a. RvS 16 december 2020, nr. 249.258, Boonen e.a. RvS 22 december 2020, nr. 249.313, l’a.s.b.l. Saint-Joseph. RvS 22 december 2020, nr. 249.315, Leroy e.a. RvS 26 januari 2021, nr. 249.594, Carette e.a. RvS 11 februari 2021, nr. 249.821, City Mall Verviers. RvS 23 februari 2021, nr. 249.864, Matthee e.a. RvS 9 maart 2021, nr. 250.036, xxxx. RvS 23 maart 2021, nr. 250.190, Dewinter e.a. RvS 29 maart 2021, nr. 250.245, la commune de Frameries. RvS 22 april 2021, nr. 250.374, Querinjean e.a. RvS 29 april 2021, nr. 250.470, Chaudfontaine loisirs. RvS 28 mei 2021, nr. 250.728, NV Patrilam e.a. RvS 10 juni 2021, nr. 250.864, xxx. RvS 14 juni 2021, nr. 250.892, Heyens e.a. RvS 29 juni 2021, nr. 251.125, xxxx. RvS 8 juli 2021, nr. 251.232, BV De Vogelenzang. RvS 24 september 2021, nr. 251.601, Van Gremberghe e.a. RvS 12 oktober 2021, nr. 251.826, Zatalovski. RvS 29 oktober 2021, nr. 252.028, Talboom e.a. RvS 25 november 2021, nr. 252.216, Ramabel e.a. RvS 1 februari 2022, nr. 252.839, Herbert e.a. RvS 8 maart 2022, nr. 253.176, xxxx. RvS 29 maart 2022, nr. 253389, Van De Putte. RvS 21 april 2022, nr. 253.540, Herkes. RvS 17 juni 2022, nr. 254.041, Congregation Yetev Lev Dsatmar Antwerp e.a. RvS 23 juni 2022, nr. 254.087, Hermans e.a. RvS 6 september 2022, nr. 254.390, vzw actieve verdediging der wapenliefhebbers e.a. 84 RvS 22 september 2022, nr. 254.579, United People. RvS 21 oktober 2022, nr. 254.841, xxxx. RvS 5 december 2022, nr. 255.172, Matthys. RvS 8 december 2022, nr. 255.217, vzw wildbeheereenheid westland e.a. RvS 21 december 2022, nr. 255.351 en 255.352, Mulkens e.a. RvS 4 januari 2023, nr. 255.429, BV Hilton Engineering. RvS 5 januari 2023, nr. 255.431, BV Vinci Club. RvS 20 januari 2023, nr. 255.545, NV Heyrman - De Roeck. RvS 21 februari 2023, nr. 255.745, VZW Kaai 5 e.a. RvS 22 maart 2023, nr. 256.099, BV Academic Software. RvS 24 april 2023, nr. 256.327, BVBA Algrob. RvS 26 mei 2023, nr. 256.613, Caluwé e.a. RvS 26 mei 2023, nr. 256.620, VZW Vrijheidsfonds. RvS 27 mei 2023, nr. 256.621, Brikci. RvS 8 juni 2023, nr. 256.737, Tirez. RvS 15 juni 2023, nr. 256.792, Turistik Hava Tasımaçılık A.S. h.o.d.n. Corendon Airlines. RvS 17 juli 2023, nr. 257.116, NV EMG Belgium. RvS 21 augustus 2023, nr. 257.184, vzw Ijzerwake. RvS 30 september 2023, nr. 257.900, La Ruche ASBL e.a. RvS 24 oktober 2023, nr. 257.715, Leyssens. RvS 17 november 2023, nr. 257.924, SPRL Mecar. RvS 13 december 2023, nr. 258.216, CVBA HDS. RvS 8 januari 2024, nr. 258.353, VZW Raakzaam e.a. RvS 6 februari 2024, nr. 258.703, F.C. RvS 1 maart 2024, nr. 259.009, NV Simplex Diam. RvS 28 maart 2024, nr. 259.307, I.D. e.a. RvS 16 april 2024 , nr. 259.502, Autonome Verzorgingsinstelling Az Sint-Jan Brugge-Oostende. RvS 17 april 2024, nr. 259.510, Mathias Corvinus Collegium Alapítvány. RvS 11 juni 2024, nr. 260.077, NV Residentie Ofelia. RvS 29 juli 2024, nr. 260.465, BV I.T. RvS 6 augustus 2024, nr. 260.477, BV Aon Belgium. 85 RvS 23 oktober 2024, nr. 261.181, xxx. RvS 28 november 2024, nr. 261.547, E.G. III. RECHTSLEER Boeken en verzamelwerken ALEXY R., A theory of constitutional rights, Oxford university press, 2002. BATSELÉ D., MORTIER T. en SCARCEZ M., Algemeen Administratief Recht, Bruylant, 2012. BEHRENDT C. en VRANCKEN M., Beginselen van het Belgisch staatsrecht, die Keure, 2022. BERX C., Rechtsbescherming van de burger tegen de overheid: Een analyse van het systeem van administratieve rechtspraak in België, Intersentia, 2000. BRADY A., Proportionality and deference under the UK Human Rights Act: An institutionally sensitive approach, Cambridge University Press, 2012. BYTTEBIER K., WERA T., BORGERHOFF J., GESQUIÈRE M., Handboek handels- en ondernemingsrecht, die Keure, 2016. DAMBRE M., De huurprijs, die Keure, 2008. DE JONCKHEERE M. en DEBERSAQUES G., Inleiding tot het recht, die Keure. DE PRINS D., Handboek Politieke partijen, die Keure, 2011. DE STAERCKE J., Algemene beginselen van behoorlijk bestuur en behoorlijk burgerschap, Vanden Broele, 2002. EGGERMONT F. en THEUNIS J., Beginselen van behoorlijk bestuur, die Keure, 2025. FALLON R., The nature of constitutional rights: the invention and logic of strict judicial scrutiny, Cambridge University Press, 2019. GEARTY C., Principles of Human Rights Adjudication, Oxford University Press 2004. GOEDERTIER G., VANDE LANOTTE J.,DE PELSMAEKER T., handboek Belgisch publiekrecht, die Keure, 2013. GOEDERTIER G., VANDE LANOTTE J., DE PELSMAEKER T., GOOSSENS J., HAECK Y., Belgisch Publiekrecht, die Keure, 2015. KAVANAGH A., Constitutional review under the UK Human Rights Act, Cambridge University Press, 2009. LAGASSE D., L’erreur manifeste d’appréciation en droit administratif, Bruylant, 1986. LAVRYSEN L., De bevoegdheden van de gewesten, die Keure, 2016. LEMMENS K., Fundamentele rechten en vrijheden, 2018. LONCKE L. Het administratief cassatieberoep, die Keure, 2022. MARTYN G. en CANNOOT P., Fundamentele rechten en vrijheden, 2023. 86 MOONEN, T. en RIEMSLAGH, J., Syllabus Staatsrecht, 2022. OPDEBEEK I. en DE SOMER S., Algemeen bestuursrecht (tweede editie), Intersentia, 2019. PALU G.A.A., Grundrechte, Spielräume und Kompetenzen: Eine Untersuchung formeller Prinzipien vor dem Hintergrund der Prinzipientheorie, Nomos, 2019. POPELIER P., Beginselen van behoorlijk bestuur, die Keure, 2006. RENDERS D., Droit administratif général, 4e édition, Larcier, 2022. ROSSIGNOL K., De (on)belastbaarheid van de overheid, die Keure, 2016. SCHLAICH K. en KORIOTH S., , Das Bundesverfassungsgericht: Stellung, Verfahren, Entscheidungen: ein Studienbuch, C.H. Beck, 2015. SCHRAM F., België, een handleiding - 4de editie, Politeia, 2017. SCHUTGENS R.J.B., SCHLÖSSELS R.J.N., KROMMENDIJK J., PETERS J.A.F., BULTEN C.D.J., TERLOUW A.B., VAN DER WERF E.G.A., Toetsingsintensiteit: een vergelijkende studie naar het variëren van de toetsingsintensiteit door de rechter, Wolters Kluwer Nederland, 2022. TODTS L., Het proportionaliteitsbeginsel in het gemeentelijke openbareordehandhavingsrecht: naar een meer gelijklopende proportionaliteitstoets?, die Keure, 2018. TODTS L., Beginselen van behoorlijk bestuur: het redelijkheids- en evenredigheidsbeginsel, die Keure, 2025. VANDAELE A.-S., De volle rechtsmacht bij de beoordeling van bestuurshandelingen. De rechtsmacht van de Raad van State in het annulatiecontentieux, die Keure, 2014. VAN DAMME M., Overzicht van het Grondwettelijk Recht, die Keure, 2015. VAN DAMME M., De cassatiebevoegdheid van de Raad van State in een historisch en evolutief perspectief, die Keure, 2022. VAN HAEGENBORGH G., Gemeenteraad. Bevoegdheden, die Keure, 2011. VELAERS J., De Grondwet - Een artikelsgewijze commentaar, die Keure, 2019. WIRTGEN A., De Grondwet en Jan Velaers. IV. Een vriendschapsgewijze commentaar, die Keure, 2022. Doctoraten MEEUSEN B., Variërende toetsingsintensiteit in de rechtspraak van het Grondwettelijk Hof, Wolters Kluwer, 22 maart 2024, 366. Tijdschriften BRORING H., Het evenredigheidsbeginsel als gedragsnorm voor het overheidsbestuur, Ars Aequi, 2022, 755. 87 CHAN C., Proportionality and invariable baseline intensity of review, 2012, Legal Studies 2013, vol. 33, afl. 1, (1), 26. DE BOCK E., BLOMME N., Bescherming burgers tegen onwettige besluiten burgemeester. Artikel 133 juncto artikel 135 §2 Nieuwe Gemeentewet, NjW 2023, afl. 478, 194. DECLERCQ A., Het humanitair visum: balanceren tussen soevereine migratiecontrole en respect voor mensenrechten, T.Vreemd, 2017, afl. 2, 118. DUCH GIMENEZ M., NELLES M., Liberté de manifester et numérique : potentialités et menaces. Etude à travers le cas de la Belgique lors de la crise sanitaire, Rev.b.dr.const. 2022, afl. 4, 389. EVERS G.J.M. en DE POORTER J.C.A., Rechterlijke toetsing van regelgeving: Wat is de betekenis van recente ontwikkelingen in de rechtspraak voor de wetgevingspraktijk van de bestuurswetgever?, Regelmaat, 2021, 6. GRIMM D., Proportionality in Canadian and German constitutional jurisprudence, University of Toronto Law Journal, 2007, 383. HUBEAU B., Het spreekrecht van ambtenaren: over de zwoegers uit het vooronder, Maklu, Panopticon, 38 (3), 2017, 157. HUISMAN P.J. en JAK N., Beslissingsruimte: handvatten voor de rechterlijke toetsingsintensiteit, Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht, 2019, 212. JAK N. en VERMONT J., De Nederlandse rechter en de margin of appreciation: de rol van de margin of appreciation in de interne horizontale relatie tussen de rechter, de wetgever en het bestuur, NJCM-Bulletin, jrg. 32 (2007. KING J.A., Institutional approaches to judicial restraint, Oxford Journal of Legal Studies, 2008, 409. LAVRYSEN L., Mensenrechten in tijden van corona, TvMR nr. 2, 2020, 10. LELOUP M., De betogingsvrijheid en de vrijwaring van de openbare orde: een analyse van de Europese en de Belgische rechtspraak, TBP 2016, afl. 10, 560. LELOUP, M., Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens preciseert de toegestane beperkingen met betrekking tot de locatie en het tijdstip van een betoging, T.Gem. 2018, afl. 2, 158. MAES G., Juridische afdwingbaarheid van grondrechten op minimumvoorzieningen, Tijdschrift voor Sociaal Recht / Revue de droit social - 2005/4, 2005, 613. MEEUSEN B., De terughoudendheid van de Raad van State bij de beoordeling van maatregelen genomen in het kader van de coronacrisis, Publiekrechtelijke kronieken, vol. 2020, no. 1–2, 2021, 33. NACHBAR T.B., The rationality of rational basis review, Virginia Law Review, 2016,1650. RIVERS J., Proportionality and Variable Intensity of Review, Cambridge Law Journal, 65(1), March 2006, 174. STROOBANT M., Artikel 23 van de Grondwet en de armoedeproblematiek, in Armoede - waardigheid - mensenrechten. 10 jaar Samenwerkingsakkoord, F. De Boe en E. Delruelle (eds.), Cassochrome, 2008, 39. 88 THAYER J.B., The Origin and Scope of the American Doctrine of Constitutional Law, Harvard Law Review, 1893, Vol. 7, No. 3,129. VANDAELE A.-S., De aanhouder wint? Een A-attest onder dwang(som), CDPK 2013, 275. VAN DER WERF E.G.A., Toetsingsintensiteit. Verslag van het symposium, NTB 2022/306, 543. VAN DE WEYER P.-J., De rechtspraak van het Marktenhof in het licht van het recht op een effectieve rechtsbescherming, TRNI 2018, afl. 3, 155. VAN DE WEYER P.-J., Toetsing van het bestuurshandelen in het publiekrecht, Platform voor publiek- en privaatrecht in dialoog - reeks nr. 1, Uitgeverij WLP, 2020, 63. VAN STEENBERGEN J., De loyauteitseis van het overheidspersoneel versus het spreekrecht en het recht op toegang tot de rechter, Tijdschrift voor gemeenterecht, 2021:3-4, p. 129. IV. ANDERE BRONNEN Online websites Link: https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/TOETSEN (laatste keer geraadpleegd op 13 augustus 2025) Link: https://www.vlaanderen.be/team-taaladvies/taaladviezen/toetsen-aftoetsen (laatste keer geraadpleegd op 13 augustus 2025) Link: https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/intensit… (laatste keer geraadpleegd op 13 augustus 2025)
