Onbekend maar niet onbemind: Vrouwelijke kunstenaars uit de laatmiddeleeuwse Nederlanden voor het eerst in de schijnwerpers
In de rekeningen van de vijftiende-eeuwse librariërsgilde – de beroepgsgroepering van de boekproducenten – verschijnen minstens 216 vrouwennamen. Omdat gilden doorgaans mannenbastions waren en vrouwen niet economisch actief waren in het gildensysteem is dit een zeer unieke bron. Een diepgaand onderzoek waarbij deze namen in verscheidene archiefstukken werden opgezocht bracht nieuwe informatie over vrouwelijke kunstenaars in de Middeleeuwse Nederlanden aan het licht.
Wanneer je als vijftiende-eeuwse mens wou tonen dat je mee was met de mode van je tijd, dan kocht je een verlucht manuscript: een handgeschreven en geïllustreerd boek. Het was een product van urenlange intensieve handenarbeid, gewild door zowel burgers als edellieden van de hoogste rang. De plek bij uitstek om zo’n manuscript te laten maken? Brugge, hét centrum van boekproductie.
De boekproducenten – waaronder de kopiisten, miniaturisten, boekbinders, perkament- en boekverkopers – verenigden zich in de librariërsgilde. In hun rekeningen staan de jaarlijkse betalingen van hun lidmaatschap neergepend. Ze getuigen van de aanwezigheid van (minstens) 216 vrouwen in de gilde tussen 1454 en 1501. Zij vormden zo één derde van het totale ledenaantal van de gilde. Met deze masterscriptie meen ik een nieuwe dimensie te hebben toegevoegd aan het onderzoek naar vrouwelijke kunstenaars in de Nederlanden. Doorgaans focussen (kunst)historici op de weinige eerder befaamde vrouwelijke kunstenaars wiens werk gekend is. Nochtans zijn er – al zeker in het vijftiende-eeuws Brugge – ook een aantal ons onbekende kunstenaars in archiefbronnen opgetekend. Ik ondernam een zoektocht naar de 216 vrouwelijke namen uit de rekeningen in een resem aan archiefstukken om een beeld te kunnen vormen van vrouwen in middeleeuwse kunstenaarsmilieus en hun plek binnen de gilden.
Een werkende vrouw was in de middeleeuwen geen rariteit
Misschien denk je, net als velen, dat vrouwen vroeger enkel huishoudelijk werk verrichtten en dat ze pas recent toetraden tot de arbeidsmarkt. Maar dat beeld klopt niet. ‘De vrouw aan de haard’ is een recent, voornamelijk negentiende-eeuws construct. In de middeleeuwen namen vrouwen uit de lagere en middenklassen actief deel aan het economische leven, want werken was noodzakelijk voor het levensonderhoud.
Waar vrouwen doorgaans wél van uitgesloten werden, waren gerenommeerde ambachten en hun beroepsgroeperingen die de middeleeuwse economie beheersten, de zogenaamde ambachtsgilden. Middeleeuwse vrouwen waren doorgaans wel veroordeeld tot slecht betaalde beroepen die geen aanzien genoten, geen echte opleiding vereisten en die zogezegd geen vakmanschap veronderstelden. Met andere woorden: jobs die buiten het gildensysteem vielen. Des te opvallender is het dat de vrouwen uit mijn masterscriptie deel uitmaakten van een van de meer luxueuze beroepsgroepen. In de tweede helft van de vijftiende eeuw, net voordat het gedrukte boek massaal haar intrede maakte, was het manuscript nog een van de meest gegeerde luxeproducten. Dit onderzoeksthema toont niet alleen aan dat het verbod op vrouwelijke participatie in het gildensysteem geen absolute regel was, ook veranderen de resultaten van deze studie onze kennis over ons Vlaamse cultureel erfgoed. Vrouwen leverden namelijk een grotere bijdrage aan de Vlaamse (boek)kunst dan gebeiteld staat in ons collectief geheugen.
Aan het werk als librariër én metselaar
De werkwijze die ik hanteerde, is de prosopografische methode. Hierbij wordt elke naam uit een onderzochte groep in verschillende archiefstukken opgespoord om informatie te verzamelen over de achtergrond, de sociale status, beroepen, leefwereld en sociale netwerken
Wanneer vrouwen in ambachtsgilden werkzaam waren, was dit meestal als weduwe van een meester die het atelier van hun overleden echtgenoot voortzetten. Zulke weduwmeesters zijn ook te vinden in de rekeningen van de librariërsgilde. Maar zij vormden slechts een minderheid. 60% van de vrouwen was (vermoedelijk) ongehuwd. Hoewel het gebruikelijk was om binnen het eigen ambacht te huwen, waren minstens twaalf vrouwen gehuwd met iemand uit een ander beroep. Sommigen van hen bouwden een carrière uit van wel dertig jaar. Een naamkundige analyse toonde aan dat deze vrouwen niet zelden meerdere beroepen uitvoerden. Zo was zelfs een van de gildezusters librariër én metselaar.
Vrouwelijke meesters
Het behalen van het meesterschap was geen evidentie — zeker niet voor vrouwen. Toch kon ik bij 26 vrouwen aanwijzingen terugvinden dat ze het meesterschap hadden verworven. Dit bleek uit hun status als weduwe van een meester librariër of doordat ze een leerkind opleidden. De gilde telde (minstens) zestien weduwmeesters en tien vrouwen die zelfstandig het meesterschap verkregen. Vijf van hen waren ongehuwd, de vijf anderen hadden een echtgenoot in een ander ambacht. En ook dat is interessant, want in de meeste ambachten werd het meesterschap voor vrouwen vrijwel uitsluitend toegekend aan weduwen van meesters.
Zoals in de meeste werkplaatsen gangbaar was, kwam het afgewerkt product op de naam van het atelierhoofd te staan. Hoewel er duidelijke aanwijzingen zijn dat enkele gildezusters een eigen atelier hadden, zijn van hen geen kunstwerken bekend. De meeste werkten binnen een atelier onder leiding van een man. Hun bijdrage verdween in zijn naam of in anonieme manuscripten. Zo zijn deze vrouwelijke librariërs ons onbekend gebleven, maar mogelijks zijn hun werken zonder dat we het beseffen door ons niet onbemind.
In tegenstelling tot vele andere beroepen lijkt het dat de librariërsgilde niet onderhevig was aan een genderverdeling op de werkvloer. Mijn onderzoek toonde tevens aan dat een aanzienlijke groep vrouwen in dezelfde wijk woonde als bekende mannelijke librariërs en schilders. Een regel die wél toepasbaar lijkt op de librariërsgilde, is dat vrouwen gewoonlijk geen bestuursfuncties mochten uitoefenen.
De afwezigheid van bewijs is geen bewijs van afwezigheid
Hoe het komt dat deze vrouwen nog niet onderzocht waren? De bron waarin hun namen te lezen staan werd door onderzoekers wel degelijk al ter hand genomen. Studies over de librariërsgilde vermeldden wel een relatief groot aantal gildezusters, maar verder werd hun aanwezigheid genegeerd en zelfs gebanaliseerd.
Die selectieve blindheid voor vrouwen is een wederkerend patroon in het (historisch) onderzoek. Maar studies zoals deze doen vermoeden dat nog vele vrouwen van weleer onder onze ogen verborgen zitten. Door bronnen die ons al bekend zijn te hernemen via een ander perspectief kunnen zij blootgelegd worden. De afwezigheid van zichtbaar bewijs is geen bewijs van afwezigheid. Een nieuwe lens op oude bronnen kan onthullen wat ons voorheen onzichtbaar was.
Bibliografie
Onuitgegeven bronnen
Book of hours, ca. 1430-1450 (The Walter Art Museum, Baltimore), Ms. W173.
Christine de Pizan, l’Épitre d’Ohtéa (Fondation Martin Bodmer, Cologny-Geneve) Cod. 49.
Graduel du couvent de Sion (temporal), 1505, (Bibliothèque Mazarine Paris, Parijs), MS. 432 hors format.
Goswin van Metz, Imago Mundi, 15e eeuw, (British Library, London) Royal MS 19 A IX.
Goswin van Metz, Imago Mundi, 15e eeuw, (Walters Art Gallery, Baltimore), Ms. W.199.
Guillaume de Lorris, Jean de Meun, Roman de la Rose, 14e eeuw (Bibliothéque nationale de France, Paris), fr. 25565.
Jean Wauquelin, Livre des Conquestes et faits d'Alexandre, ongedateerd (vóór 1467). Manuscrits et incunables de la collection Dutuit, (Petit Palais van het Musée des Beaux-Arts de la Ville de Paris, Parijs), LDUT456.
Prayerbook, ca. 1445 (British Library, London), Harley Ms. 3828.
Processionale of the holy blood procession in Bruges, ca. 1510 (Koninklijke Bibliotheek, Brussel), Ms. IV 210.
RAB (Rijksarchief Brugge), 538. Ambachten Brugge, gildeboek van de kaarsengieters.
SAB (Stadsarchief Brugge), Archief van de familie Adornes en de Jeruzalemstichting te Brugge, Bijlage 3: regesten van de oorkonden en brieven tot en met 1500.
SAB (Stadsarchief Brugge), 345. Peltiers, gildeboeken van de grauwwerkers, 1399-1523; lamwerkers, 1426-1765; wiltwerkers, 1388-1636.
SAB (Stadsarchief Brugge), I 16 Weale, Chambre pupillaire 1397 à 1585: Weserie Ferieboucken.
SAB (Stadsarchief Brugge), 518. Leenhof van de Burg 1435
SAB (Stadsarchief Brugge), 314. Memorielijst van de Beeldenmakers.
SAB, (Stadsarchief Brugge), Oorkonden ambachten.
SAB (Stadsarchief Brugge), 130. Poortersboeken, 1418-1794.
SAB (Stadsarchief Brugge), 384. Rekeningen van de librariërs en schoolmeesters, 1454-1792.
SAB (Stadsarchief Brugge), Renteboeken, begijnhof 1399.
SAB (Stadsarchief Brugge), Renteboeken, Dis Onze-Lieve-Vrouw (OLV) 1483.
SAB (Stadsarchief Brugge), Renteboeken, Sint-Juliaanshospitaal 1470.
SAB (Stadsarchief Brugge), Renteboeken, Sint-Juliaanshospitaal 1479-1480.
SAB, (Stadsarchief Brugge), Stadsrekeningen 1468-1469.
SAB (Stadsarchief Brugge), 114. Wetsvernieuwingen Ambachtsbesturen.
SAB (Stadsarchief Brugge), 114. Wetsvernieuwingen Magistraat.
SAB (Stadsarchief Brugge), 208. Wezenregisters
SAB (Stadsarchief Brugge), Stadsrekeningen, Rekeninghe (den anderen dach) sept 1468-1 sept 1469.
SAB (Stadsarchief Brugge), Stadsrekeningen. Rekeninghe 2 sept 1480-2 sept 1482. ‘Ontfaen vanden bastaarden goede’.
Tweede Astrologische boek (Universiteitsbibliotheek, Gent) Hs. 2.
Vergilius, Aeneis (Koninklijke Bibliotheek, Den Haag), ms 76 E 21.
Uitgegeven bronnen
Caxton, William, Jan Baptist Gessler, en Henri Victor Michelant. Het Brugsche Livre des mestiers en zijn navolgingen. Vier aloude conversatieboekjes om Fransch te leeren. Nieuwe uitg. Brugge: Consortium der Brugsche meesters boekdrukkers, 1931.
De Beatis, Antonio en Ludwig von Pastor. Die Reise Des Kardinals Luigi D'aragona Durch Deutschland, Die Niederlande, Frankreich Und Oberitalien: 1517-1518. Freiburg im Breisgau: Herder, 1905.
Guicciardini, Lodovico, Cornelius Kiliaan, Petrus Montanus, Pieter Van den Keere en Willem Janszoon Blaeu. Beschryvinghe Van Alle De Neder-Landen; Anderssins Ghenoemt Neder-Dvytslandt. T'Amsterdam: Ghedruckt bij Willem Jansz., 1612.
Kiliaen, Cornelis. Etymologicum teutonicae linguae, uitgegeven door Claes s.j. Mouton, Den Haag 1972
Lambrecht, Joos. Het naembouck van 1562. Tweede druk van het Nederlands-Frans woordenboek, uitgegeven door René Verdeyen. Faculté de Philosophie et Lettres, Luik / Droz, Parijs 1945
Vande Casteele, Désiré. Keuren 1441-1774. Livre d'admission 1453-1574, et autres documents inédits concernant la ghilde de st-Luc, de Bruges; suivis des keuren de la corporation des peintres, sculpteurs et verriers de Gand. Bruges: Vandecasteele-Werbrouck, 1867.
Van den Haute, C., “Documents inédits concernant les libraires et maîtres d’école de Bruges.” Annales de la Société d’Emulation de Bruges 59 (1909).
Van de Putte, F. “Annales de la société d'émulation pour l'étude de l'histoire et des antiquités de la Flandre.” Bruges: société d'émulation pour l'étude de l'histoire et des antiquités de la Flandre 18 (1866). https://books.google.be/books?id=FG8TAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=nl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=bavere&f=false
Van de Putte, F. “Troisième Partie. Table alphabetique et notes,” Bruges: Société d'émulation pour l'étude de l'histoire et des antiquités de la Flandre 18 (1866): 243-414.
Vasquez, Alonso “Los sucesos de Flandes y Francia del tiempo de Alejandro Farnese.” (1577-1592) in Les bibliothèques de Madrid et de l’Escurial, uitgegeven door M. Gachard, 455-79. Brussel, 1875.
Verheyen, Jan. De Brugse renteboeken in de vijftiende eeuw, deel I (1399-1483). Brugge, 2024.
Vives, Juan Louis. De Institutione Feminae Christianae, uitgegeven door Charles Fantazzi en Constant Matheeusen, vertaald door Charles Fantazzi. Liber Primus: BRILL, 2023.
Weale, W.H.J. “Documents inédits sur les enlumineurs de Bruges.” Le Beffroi 2 (1864): 298-319.
Weale, W.H.J. “Document inédits sur les peintres Brugeois.” Le Beffroi 3 (1866-1870): 231-245.
Weale, W.H.J. “Documents inédits sur les enlumineurs de Bruges.” Le Beffroi 4 (1872-3): 238-337.
Weale, W.H.J. “Le couvent des soeurs notre dame dit de Sion à bruges.” Le Beffroi 3 (1866-70): 46-64, 76-93, 213-231, 301-331.
Andere media
Museumtentoonstelling
Trots en Troost: middeleeuwse getijdenboeken en hun lezers. 4 april 2025 tot 7 oktober 2025. Groeningenmuseum, Brugge.
Website
Rossi, Carla. “Map of female book production centres in Europe (8th–16th century), showing the monasteries where female scribes and illuminators were active and the urban workshops of individual illuminators.” Organisation pour la protection des manuscripts médiévaux. https://www.oprom.eu/map-female-illuminators.
Defoort, Hendrik. “Abt Raphael de Mercatellis.” Middeleeuwse Monastieke Manuscripten – Open – Netwerk – Kennis (Mmmonk), (2022). https://www.mmmonk.be/nl/collecties/collectie-mercatellis.
Literatuur
Arnould, Alain. “De handschriften in het museum van het Heilig-Bloed.” In Het Heilig Bloed te Brugge (Brugge, 1990), 79-90.
Arnould, Alain. “The art historical context of the library of Raphael de Mercatellis.” Phd. Dissertation, 1992.
Arnould, Alain, De la production de miniatures de Cornelia Van Wulfschkercke au couvent des Carmélites de Sion à Bruges. Bruxelles: Vicariat général des Dominicains, 1998.
As-Vijvers, Anne Margreet W. “Manuscript production in a Carmelite convent. The case of Cornelia von Wulfschkercke.” in Books of Hours reconsidered, uitgegeven door Sandra L. Hindman en James H. Marrow, 279-96. London, Turnhout, 2013.
Inneke, Baatsen, Julie de Groot, Isis Sturtewgen. “Single life in fifteenth-century Bruges. living arrangements and material culture at the fringes of urban society.” in Single life and the city 1200-1900, uitgegeven door Julie De Groot, Isabelle Devos en Ariadne Schmidt. Houndmills: Palgrave, 2015.
Bardyn, Andrea. “Constrained opportunities. Women’s involvement in the capital markets of late medieval Brabant.” Social History 45, nr. 3 (2020): 275–303.
Beele, Wilfried. Studie van de Ieperse persoonsnamen uit de stads- en baljuwsrekeningen: 1250-1400. Handzame: Familia & Patria, 1975.
Bennett, Judith M. Ale, beer, and brewsters in England. Women’s work in a changing world, 1300-1600. New York: Oxford University Press, 1999.
Bervoets, Leen, Elisa Bonduel, en Jan Dumolyn. “Een jaar en een dag? De procedure voor het verwerven van het poorterschap in laatmiddeleeuws Brugge.” Handelingen van het genootschap voor geschiedenis 159, nr. 2 (2022): 279–326.
Black, Christopher F. Italian confraternities in the sixteenth century. Cambridge: Cambridge university press, 1989.
Blockmans, Willem, I. De Meyer, Jacques Mertens, J. A Van Houtte, en Hans Van Weverke. Studiën betreffende de sociale strukturen te Brugge, Kortrijk en Gent in de 14e en 15e eeuw. Deel I: tekst. Heule: UGA, 1971.
Blockmans, Willem, C. Pauwelyn, L. Wynant. Studiën betreffende de sociale strukturen te Brugge, Kortrijk en Gent in de 14e en 15e eeuw. Deel III: Tabellen en register van persoonsnamen. Heule: UGA, 1973.
Blockmans, W. P. “The creative environment. Incentives to and functions of Bruges art production.” In Petrus Christus in renaissance Bruges. An interdisciplinary approach. New York/Turnhout: NN, 1995.
Bonduel, Elisa. “De gekochte poorters van Brugge. Een socio-economische studie over de aantrekking naar Brugge in de 14de en 15de eeuw.” Masterproef, Universiteit Gent, 2018.
Bonduel, Elisa. “De opkomst van de luxe- en confectienijverheid in Brugge. Migranten op de laatmiddeleeuwse arbeidsmarkt.” Tijd-schrift. Heemkunde en lokaal-erfgoedpraktijk in vlaanderen 9, nr. 1 (2019): 82–97.
Boone, Marc, Thérèse de Hemptinne en Walter Prevenier. “Gender and early emancipation in the low countries in the late Middle Ages and early modern period.” In Gender, power and privilege in early modern Europe, uitgegeven door Jessica Munns en Penny Richards, 21–39. Londen: Routledge, 2003.
Boone, Marc. “De Bourgondische Nederlanden ‘terres de promission’ en/of ‘creative environments’?” In Vlaamse Miniaturen 1404-1482, uitgegeven door Bernard Bousmanne en Thierry Delcourt, 47–54. Leuven: Koninklijke bibliotheek van België, Davidsfonds, 2011.
Boone, Marc. “Muntgeschiedenis Middeleeuwen.” in Hoe schrijf ik de geschiedenis van mijn gemeente?, Deel 3a: Hulpwetenschappen, uitgegeven door Jan Art. Gent: Stichting Mens en Kultuur, 1995.
Bousmanne, Bernard, Guillaume Wielant of Willem Vrelant. Miniaturist aan het Bourgondische hof in de 15de eeuw. Brussel: Koninklijke Bibliotheek Albert I, 1997.
Bousmanne, Bernard, Elena Savini, Jessica Pranger, en Olivier Delsaux.
The library of the dukes of Burgundy. London: Harvey Miller Publishers, 2020.
Bousmanne, Bernard. Item a Guillaume Wyelant aussi enlumineur. Willem Vrelant, un aspect de l'enluminure dans les Pays-Bas méridionaux sous le mécénat des ducs de Bourgogne Philippe le Bon et Charles le téméraire. Bruxelles: Bibliotheque royale de Belgique, 1997.
Broomhall, Susan. “Re-Assessing female representation in the print trades in Sixteenth- Century France” in Parergon 18 (2001): 55-73.
Brown, Andrew. Civic ceremony and religion in medieval Bruges c. 1300-1520. Cambridge: Cambridge university press, 2011.
Bücher, Karl, Die Frauenfrage im Mittelalter. Project Gutenberg, 2019.
Buylaert, Frederik-Benjamin. Repertorium van de Vlaamse adel (ca. 1350-Ca. 1500). Gent: Academia Press, 2011.
Carmichael, Sarah G., Alexandra de Pleijt, Jan Luiten van Zanden, en Tine De Moor. “The European marriage pattern and its measurement.” The Journal of Economic History 76, nr. 1 (2016): 196–204.
Carton, Charles Louis. Enlumineurs et calligraphes de la Flandre. Bruges: Vandecasteele, 1849.
Chojnacka, Monica, Merry E Wiesner-Hanks, Darlene Abreu-Ferreira en Agnes S. Arnórsdóttir. Ages of woman, ages of man. Sources in European social history, 1400-1750. London: Longman, 2002.
Coigneau, Dirk. Mariken van Nieumeghen. Hilversum: Verloren; DBNL, 1996.
Cornelis, Els. De kunstenaar in de late middeleeuwen. De sociaal-economische positie van de meesters van het Gentse schildersambacht. Licenciaatsverhandeling, Universiteit Gent, 1984.
Craig, Leigh Ann. Wandering women and holy matrons. Women as pilgrims in the later Middle Ages. Brill: Leiden; Boston, 2009.
Crombie, Laura. “The archery and crossbow guilds of Late Medieval Bruges.” Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis 150, nr. 2 (2013), 245-336.
Crombie, Laura. Archery and crossbow guilds in medieval Flanders, 1300-1500. Woodbridge: Boydell, 2016.
Croubels, Margot. “Persoonlijke presentaties bewaard op perkament. Verluchte handschriftenproductie in Gent voor het hof en de stedelijke elite van 1420 tot 1482.” Masterproef, Universiteit Gent, 2020.
Crowston, Clare. “Women, gender, and guilds in early modern Europe. An overview of recent research.” International Review of Social History 53, nr. S16 (2008): 19–44.
Danneel, Marianne. “Weduwen en wezen in de late middeleeuwen. Een juridische en sociografische benadering vanuit het Brugse voorbeeld.” Masterproef, Universiteit Gent, 1981.
Danneel, Marianne. “Weduwen en wezen te Gent in de tweede helft van de vijftiende eeuw. Determinanten van hun sociale positie.” Phd. Diss., Universiteit Gent, 1993.
Danneel, Marianne. Weduwen en wezen in het laat-middeleeuwse Gent.Leuven: Garant, 1996.
Davis, Nathalie Zemon. “Women in the crafts in sixteenth-century Lyon.” Feminist Studies 8, nr. 1 (1982): 47–80.
De Hemptinne, Thérèse. “Des femmes copistes dans les pays-bas au bas moyen âge (14e-15e siècle). approche d’une activité féminine mal connue.” In Secretum scriptorum. Liber alumnorum, uitgegeven door Walter Prevenier, Thérèse de Hemptinne, Wim Blockmans en Marc Boone, 129-43. Leuven: Garant, 1999.
De Hemptinne, Thérèse. “Scriverssen en hun colofons. Op zoek naar de motivatie en werkomstandigheden van vrouwelijke kopiistes in de laatmiddeleeuwse Nederlanden.” In Geschreven en gedrukt. Boekproductie van handschrift naar druk in de overgang van middeleeuwen naar moderne tijd, uitgegeven door Herman Pley, 47–66. Gent: Academia, 2004.
De Hemptinne, Thérèse, en María Eugenia Góngora. The voice of silence. Women's literacy in a men's church. Turnhout: Brepols, 2004.
De Hemptinne, Thérèse. “Women’s mobility in the late medieval Low Countries. The evidence of diplomatic documents (12th-13th century).” Ed. Stefano Pittaluga Itineraria (tavarnuzze) 8–9 (2010): 227–53.
De Moor, Tine en Jan Luiten van Zanden. Vrouwen en de geboorte van het kapitalisme in West- Europa. Amsterdam: Boom, 2006.
De Moor, Tine en Jan Luiten Van Zanden. "Girl Power. The European marriage pattern and labour markets in the north sea region in the late medieval and early modern period." The Economic History Review, New Series, 63, nr. 1 (2010): 1-33.
De Smet, Jos. “Het leen ‘Brisechelier’ van het prinselijk leenhof van de Burg te Brugge.” Biekorf Westvlaams archief voor geschiedenis, oudheidkunde en folklore 64 (1963): 73-7. https://adoc.pub/biekorf-geschiedenis-oudheidkunde-en-folklore-westvlaa….
Debrabandere, Frans. Kortrijkse persoonsnamen omstreeks 1400. Leuven: Instituut voor naamkunde, 1958.
Debrabandere, Frans. Mijn familienaam. Waar komt die vandaan? Leuven: Davidsfonds, 2012.
Demets, Lisa. “Bruges as a multilingual contact zone. Book production and multilingual literary networks in fifteenth-century Bruges.” Urban History, (2023): 1–20.
Demets, Lisa. “‘Dattet gheen vrauwe werc en es’. Genderverhoudingen en gebruikscontexten in de middelnederlandse literatuur.” Nederlandse letterkunde 26, nr. 2–3 (2021): 186–201.
Dekesel, Niels. “Hiërarchie en sociale mobiliteit in de Brugse bontindustrie. Een studie naar de sociale gelaagdheid van de Brugse peltiers tussen ca. 1400- ca. 1540.” Masterproef, Katholieke Universiteit Leuven, 2015.
Desmet, Dirk. “Het begijnhof 'de Wijngaerd' te Brugge. Onderzoek naar het dagelijks leven rond het midden van de vijftiende eeuw.” Masterproef, Katholieke Universiteit Leuven, 1979.
De Vriese, Sandrien. “Meervoudig lidmaatschap van broederschappen, rederijkerskamers en schuttersgilden in laatmiddeleeuws Brugge (ca. 1460-1530). De opbouw van sociaal kapitaal als de sleutel tot maatschappelijk succes?” Masterproef, Universiteit Gent, 2016.
Dewitte, Alfons. “Scholen en onderwijs te Brugge gedurende de middeleeuwen.” Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis 109 (1972): 145-217.
Dewitte, Alfons. “Schrijven rond de Brugse St.-Donaaskerk.” In Vlaamse kunst op perkament. Handschriften en miniaturen te Brugge van de 12de tot de 16de eeuw. Tentoonstelling ingericht door de Stad Brugge in het Gruuthusemuseum 18 juli-18 oktober 1981, uitgegeven door Willy Leloup, 55-60. Brugge: Stad Brugge, 1981.
Dewitte, Alfons. “Het Brugse Sint-Jans- en Sint Lucasgilde der librariërs, 1457-1469.” Biekorf 96 (DBNL, 1996): 334-40.
Dewitte, Alfons. “Boek- en bibliotheekwezen in de Brugse Sint-Donaaskerk XIIIe-XVe eeuw.” in Sint Donaas en de voormalige Brugse kathedraal, 61-95. Jong Kristen Onthaal voor Toerisme: Brugge, 1978.
DiFuria, Arthur J. “Towards an understanding of Mayken Verhulst and Volcxken Diericx.” In Women Artists and Patrons in the Netherlands, 1500-1700, uitgegeven door Elizabeth Sutton, 157–78. Amsterdam University Press, 2019.
Dumolyn, Jan, Marc Ryckaert, Heidi Deneweth, Luc Devliegher en Guy Dupont. “The Urban Landscape II: c.1275– c.1500.” In Medieval Bruges: c. 850-1550, uitgegeven door Andrew Brown en Jan Dumolyn, 152-95. Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
Dumolyn, Jan, en Frederik Buylaert. “De wereld van Eyck. hofcultuur, luxeproductie, elitaire patronage en sociale distinctie binnen een stedelijk netwerk.” In Van Eyck. Een optische revolutie, uitgegeven door Maximiliaan Martens, Till-Holger Borchert, Jan Dumolyn, Johan De Smet en Frederica Van Dam, 84–125. Veurne: Hannibal, 2020.
Dumolyn, Jan en Jelle Haemers. “Patterns of urban rebellion in medieval Flanders.” Journal of Medieval History 31, nr. 4 (2005): 369–93.
Dumon, Gilbert. De oude huisnamen van Brugge. Brugge, vzw Levend Archief, 2004.
Dupont, Guy. “Van Copkin over Coppin naar Jacob. De relatie tussen de voornaamsvorm en de leeftijd van de naamdrager in het Middelnederlands op basis van administratieve bronnen voor het graafschap Vlaanderen, einde 14de-midden 16de eeuw.” Naamkunde 33, nr. 2 (2001): 111-217.
Durrieu, Paul. L'enlumineur et le miniaturiste. Paris: Picard, 1910.
Durrieu, Paul, en Charles. Livre de prières peints pour Charles le Téméraire par son enlumineur en titre Philippe de Mazerolles, le maître de la conquête de la toison d'or. Paris: Leroux, 1916.
Farquhar, James D. “The Vrelant enigma. Is the style the man?” Quaerendo 4, 2 (1974): 100-108.
Farquhar, James D. “‘Van Marye, Willem Vredelands wedwe.’ A document concerning Willem Vrelant in the Stadsarchief of Bruges.” Quaerendo 13, nr. 4 (1983): 292-3.
Franck, Tova. “Pracht en praal op bestelling. Een prosopografische studie van 'kunstenaars' aan het Bourgondische Hof, 1425-1435.” Masterproef, Universiteit Gent, 2023.
Frugoni, Chiara “De vrouw in de beeldende kunst, het beeld van de vrouw.” In Geschiedenis van de vrouw. Deel 2: Middeleeuwen, uitgegeven door Michelle Perrot, Georges Duby en Christiane Klapisch-Zuber, 331-344. Amsterdam: Agon, 1991.
Gailliard, J. J. De ambachten en neringen van Brugge, of beschryving hunner opkomst, bloei, werkzaemheden, gebruiken en voorregten. Brugge: Gailliard, 1854.
Geirnaert, Noël. “Jan Brito's weduwe in 1484.” Biekorf 89. Westvlaams Archief, Brugge (1989): 59-60.
Geirnaert, Noël. Het archief van de familie Adornes en de Jeruzalemstichting te Brugge. II: regesten van de oorkonden en brieven tot en met 1500 ('Brugse geschiedbronnen uitgegeven door het gemeentebestuur van Brugge XX'). (Brugge, 1989).
Geirnaert, Noël. Het archief van de familie Adornes en de Jeruzalemstichting te Brugge. 2: Regesten van de oorkonden en brieven tot en met 1500. Brugge: Stadsbestuur, 1989.
Geirnaert, Noël. ”Boeken in het middeleeuwse Brugge. Een verhaal van eeuwen.” Vlaanderen. Kunsttijdschrift. 43 (1994): 120-124.
Gersten, Tatiana en Piet Janssens. “Brugis pictum, le développement de moyens d’imagerie scientifique et d’analyse spectrale à KBR à travers un cas d’étude. Les miniatures attribuées à Willem Vrelant et au Maître de la Vraie Cronicque descoce (xve siècle).” In Monte Artium. Journal of the royal library of Belgium (KBR) 15 (2023): 1-40.
Gil, Marc. “Les femmes dans les métiers d’art des Pays-Bas Bourguignons au xve siècle.” Clio 34 (2011): 231-54.
Gilliodts-Van Severen, Louis, en Edward Gailliard. Inventaire des archives de la ville de Bruges. Section 6: inventaire des chartes. Bruges: Gailliard, 1871.
Gilliodts-van Severen, Louis. “Les registres des ’zestendeelen’ ou le cadastre de la ville de Bruges de l’année 1580.” Annales de la société d'émulation pour l'étude de l'histoire et des antiquités de la Flandre 5, deel 4, nr. 43 (1893).
Gilliodts-Van Severen, L. “L'oeuvre de Jean Brito, prototypographe Brugeois. Étude analytique sur l'invention de l'imprimerie a Bruges.” in Etude analytique sur l'invention de l'imprimerie a Bruges, uitgegeven door Henri Rommel, 5-51. Bruges: Imprimerie de Saint-Augustin, 1898.
Green, Dennis Howard, Women readers in the Middle Ages. Cambridge: Cambridge university press, 2009.
Grotefend, H. Taschenbuch der Zeitrechnung des deutschen Mittelalters und der Neuzeit. Hannover, 1991 (1872).
Haché, Victor. “Sociale en professionele mobiliteit binnen het tijk- en lijnwaadweversambacht in laatmiddeleeuws Gent (1370-1453).” Masterproef, Universiteit Gent, 2023.
Haemers, Jelle. “Ende hevet tvolc goede cause jeghens hemlieden te rysene'. Stedelijke opstanden en staatsvorming in het graafschap Vlaanderen (1477-1492).” Phd. Dissertation, Universiteit Gent, 2006.
Haemers, Jelle, Andrea Bardyn en Chanelle Delameillieure. Wijvenwereld. Vrouwen in de middeleeuwse Stad. Antwerpen: Uitgeverij Vrijdag, 2019.
Hajnal, John. “Two kinds of preindustrial household formation system.” Population and Development Review 8, nr. 3 (1982): 449–94.
Howell, Martha C. Women, production, and patriarchy in late medieval cities. Chicago: University of Chicago press, 1986.
Howell, Martha C. The marriage exchange. Property, social place, and gender in cities of the low countries, 1300-1550. Chicago (Ill.): University of Chicago press, 1998.
Howell, Martha C. Commerce before capitalism in Europe, 1300-1600. Cambridge; New York: Cambridge University Press, 2010.
Howell, Martha. “The problem of women’s agency in late medieval and early modern Europe.” in Women and gender in the early modern Low Countries, uitgegeven Sarah Joan Moran en Amanda Pipkin, 21-31. Brill: 2019.
H. P. M. “The late Mr. W. H. James Weale.” The Burlington magazine for connoisseurs 30, nr. 171 (1917): 241–43.
Huet, Leen, en Jan Grieten. Oude meesteressen: vrouwelijke kunstenaars in de Nederlanden. Leuven: Van Halewyck, 1998.
Hutton, Shennan. Women and economic activities in late medieval Ghent. New York: Palgrave Macmillan, 2011.
Imhof, Dirk. “The enterprising Mynken Liefrinck. Coloring, printing and selling maps and prints in sixteenth-century Antwerp.” Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art 42, nr. 3/4 (2020): 220–40.
Jacobs, Laura. “De positie van de vrouw in de Vlaamse lakennijverheid doorheen de 13de en de 14de eeuw. Een studie aan de hand van de receuil de documents relatifs l'histoire de l'industrie drapire en Flandre.” Masterproef, Universiteit Gent, 2020.
Karataş, Melek. “Jeanne de Montbaston an illuminating woman.” in Thanks for typing. Remembering forgotten women in history, uitgegeven door Juliana Dresvina, London: Bloomsbury Publishing, 2021.
Karras, Ruth Mazzo. “This skill in a woman is by no means to be despised.” In Medieval fabrications. dress, textiles, clothwork, and other cultural imaginings. The new Middle Ages, uitgegeven door E.J. Burns. New York: Palgrave Macmillan, 2004.
Kittel, Ellen. “Guardianship over women in medieval Flanders. A reappraisal.” Journal of Social History 31, nr. 4 (1998): 897-930.
Kittel, Ellen en Kurt Queller. ““Whether man or woman.” Gender inclusivity in the town ordinances of medieval Douai.” Journal of Medieval and Early Modern Studies 30, nr. 1 (2000): 63-100.
Kittell, Ellen E. “‘Half as much as a man?’. Gender ideology and practice in medieval Flanders.” Journal of Women's History 23, nr. 1 (2011): 132-154.
Knight, Leah, Micheline White en Elizabeth Sauer. Women’s bookscapes in early modern Britain. Reading, ownership, circulation. Ann Arbor: University of Michigan Press, 2018.
Kowaleski, Maryanne, en Judith M. Bennett. “Crafts, gilds, and women in the Middle Ages. Fifty years after Marian K. Dale.” Signs 14, nr. 2 (1989): 474–501.
Kowaleski, Maryanne. “Singlewomen in medieval and early modern Europe. The demographic perspective.” Singlewomen in the European past, 1250-1800, uitgegeven door Judith M. Bennett en Amy M. Froide, 38-81. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2013.
Kren, Thomas en Scot McKendrick. Illuminating the Renaissance: the triumph of Flemish manuscript painting in Europe. Los Angeles: J. Paul Getty Museum, 2003.
Kreps, Barbara. “Elizabeth Pickering. The First woman to print law books in England and relations within the community of Tudor London’s printers and lawyers.” Renaissance Quarterly 56, nr. 4 (2003): 1053–88.
Lie, Orlanda S. H. Christine de Pizan in Bruges. The Flemish codex of le livre de la cité des dames / Le livre de la cité des dames as het bouc van de stede der vrauwen (London, British Library, MS Add. 20698). Hilversum: Uitgeverij Verloren BV, 2015.
Lievois, Daniel en Jeanine Baldewijns, Agnes Vanden Bossche. Een zelfbewuste vrouw en een merkwaardige kunstenares uit het 15de-eeuwse Gent. Gent: Bijlokemuseum, 1996.
Light, Laura. Women and the book in the Middle Ages and the Renaissance. Les Enluminures, 2015.
Lindenbaum, Sarah. “Hiding in plain sight. How electronic records can lead us to early modern women readers.” in Women's bookscapes in early modern Britain, uitgegeven door Leah Knight, Micheline White en Elizabeth Sauer, 193-213. Ann Arbor: University of Michigan Press, 2018.
Loveridge, Kathryn, Vicki Kay Price, Sue Niebrzydowski en Liz Herbert McAvoy. Women's literary cultures in the global Middle Ages. Speaking internationally. Boydell & Brewer, 2023.
Luiten van Zanden, Jan, Tine De Moor en Sarah G. Carmichael. Capital women. The European marriage pattern, female empowerment and economic development in western Europe 1300-1800. New York (N.Y.): Oxford university press, 2019.
Martens, Maximiliaan. “Artistic patronage in Bruges institutions, ca. 1440-1482.” Santa Barbara: University of California, 1992.
Martin, Therese “Exceptions and assumptions. Women in medieval art history.” In Reassessing the roles of women as 'makers' of medieval art and architecture, uitgegeven door Therese Martin, 1-33. Leiden: Brill, 2012.
Mattheus, Annelies. “Prosopografie Van Het Brugse Stadsbestuur 1467-1477.” Masterproef, Universiteit Gent, 2011.
Mokyr, Joel. “The Economics of apprenticeships.” In Apprenticeship in early modern Europe, uitgegeven door Maarten Prak en Patrick Wallis, 20-43. Cambridge university press, 2020.
Murray, James Michael. Bruges, Cradle of Capitalism, 1280-1390. Cambridge: Cambridge university press, 2005.
Muylaert, Silke. De Brugse goud- en zilversmeden in de late middeleeuwen. Een prosopografische studie. Masterproef, Universiteit Gent, 2012.
Nochlin, Linda. "Why have there been no great women artists?" ARTnews (1971): 22–39, 67–71.
Ogilvie, Sheilagh Catheren. European guilds. An economic analysis. Princeton (N.J.): Princeton university press, 2018.
Opitz, Claudia. “Het dagelijkse leven van de vrouw in de late Middeleeuwen (1250-1500).” In Geschiedenis van de vrouw. Deel 2: Middeleeuwen, uitgegeven door Michelle Perrot, Georges Duby en Christiane Klapisch-Zuber, 271-330. Amsterdam: Agon, 1991.
Paijmans, M. G., M. D. Veldhuizen, F. M. Dietz, N. Geerdink, I. Leemans en C. V. de Morrée. “Pathways to agency. Women writers and radical thought in the low countries, 1500-1800.” Intellectual History Review 31, nr. 1 (2020): 51-71.
Peeters, Natasja. “The painter’s apprentice in fifteenth and sixteenth century Antwerp. An analysis of the archival sources.” Mélanges de l’École française de Rome. Italie et Méditerranée modernes et contemporaine 131-2 (2019): 221-7.
Pirenne, Henri. “Les dénombrements de la population d'Ypres au XVe siècle.” Vierteljahrschrift für Sozial und Wirtschaftsgeschichte 1 (1903): 1-32.
Prak Maarten en Patrick Wallis. “Introduction. Apprenticeship in early modern Europe.” In Apprenticeship in early modern Europe, uitgegeven door Maarten Prak en Patrick Wallis, 1-19. Cambridge university press, 2020.
Reith, Reinhold. “Circulation of skilled labour in late medieval and early modern central Europe.’ In Guilds, innovation, and the European economy, 1400-1800, uitgegeven door Stephan R. Epstein en Maarten Roy Prak, 114-42. Cambridge: Cambridge university press, 2008.
Reyerson, Kathryn L. Women's networks in medieval France. Gender and community in Montpellier, 1300-1350. Palgrave Macmillan, 2016.
Reynaert, Joris. Catalogus van de Middelnederlandse handschriften in de bibliotheek van de universiteit van Gent: 2,1. De handschriften verworven na 1852. Wetteren: Universa, 1984.
Reynaert, Joris. “Boekbinders, scrivers en boekproductie te Gent ca. 1430-1530. Het traditionele ambacht tegenover de drukpers. Breuk of continuïteit?” in Geschreven en gedrukt. Boekproductie van handschrift naar druk in de overgang van middeleeuwen naar moderne tijd, 85–102. Academia Press, 2004.
Ridder-Symoens, de, Hilde. “Prosopographical research in the Low Countries concerning the Middle Ages and the sixteenth century.” Medieval prosopography 14, nr. 2 (1993): 27-200.
Rossi, Carla. Beyond the margins. Female illuminators in medieval and renaissance Europe. Bradford: Ethics International Press, 2025.
Rouse, Richard en Mary Rouse. Illiterati et uxorati. Manuscripts and their makers. Commercial book producers in medieval Paris. 1200-1300, 2 volumes. Londen: Harvey Miller Publishers, 2000.
Saunders, Corinne J.en Diane Watt, “Introduction.” in Womenand medieval literary culture. From the early Middle Ages to the fifteenth century, uitgegeven door Corinne J. Saunders en Diane Watt, 1-24. Cambridge: Cambridge university press, 2023.
Schenkeveld-van der Dussen, Riet, Karel Porteman, en Hans Luijten. Met en zonder lauwerkrans. Schrijvende vrouwen uit de vroegmoderne tijd. Van Anna Bijns tot Elise van Calcar. Teksten met inleiding en commentaar. Amsterdam: Amsterdam university press, 1997.
Schmidt, Ariadne. “Women and guilds. Corporations and female labour market participation in early modern Holland.” Gender & History 21 (2009): 170-189
Schouteet, Albert. Brugsche courant en Woensdagblad. “Geschiedkundig praatje, onze Brugse straatnamen: de Schrijversstraat.” Pagina 1. 24.09.1947. Brugge, Openbare Bibliotheek Brugge.
Schouteet, Albert. “Inventaris van het archief van het voormalige gild van de librariërs en van de vereniging van schoolmeesters te Brugge.” Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis 100, nr . 1-3 (1963): 228-269
Schouteet, Albert. “Begin en einde van Jan Brito's drukkersbedrijvigheid te Brugge.” Handelingen van het Genootschap voor Geschiedenis 108, nr. 1-2 (1971): 26-38.
Sciacca, Christine. Illuminating women in the medieval world. Los Angeles: J. Paul Getty Museum, 2017.
Scott, Joan W. “Gender: a useful category of historical analysis.” The American historical review 91, nr. 5 (1986): 1053–75.
Segers, Eef. “Het profiel van de deken. Een sociaaleconomische benadering van de dekens van de librariërsgilde te Brugge ca. 1450-1500: een prosografische benadering.” Masterproef, Universiteit Gent, 2018.
Servayge, Sylke. “De laatmiddeleeuwse onderneemster: bevrijd of onderdrukt? Over genderverhoudingen in de laatmiddeleeuwse Brugse ambachten.” Masterproef, Universiteit Gent, 2016.
Simons, Walter. “Geletterdheid en boekengebruik bij de vroegste begijnen.” Handelingen: Koninklijke Zuid-Nederlandse maatschappij voor taal -en letterkunde en geschiedenis 53, (1999): 167-180.
Simons, Walter. Cities of ladies: beguine communities in the medieval Low Countries, 1200-1565. Philadelphia: University of Pennsylvania press, 2003.
Smeyers, Maurits. Vlaamse miniaturen van de 8ste tot het midden van de 16de eeuw. De middeleeuwse wereld op perkament. Leuven: Davidsfonds, 1998.
Smeyers, Maurits. “De liturgische handschriften der Abdij van Averbode. Een bijdrage tot de studie van de laat-middeleeuwse miniatuurkunst.” Arca Lovaniensis 2 (1973): 91-131.
Smith, Lesley. Women and the book. Assessing the visual evidence. London: British Library; Toronto: University of Toronto Press, 1997.
Sosson, Jean-Pierre. Les travaux publics de la ville de Bruges xive-xve siècles. Les matériaux, les hommes. Bruxelles: Crédit communal de Belgique, 1977.
Speecke, Mathijs, Ward Leloup, en Heidi Deneweth. “Een versteende ruimte? De impact van stedelijke veranderingsprocessen op de sociale topografie van Brugge, 1380-1670.” Stadsgeschiedenis 13, nr. 1 (2018): 19-40.
Speecke, Mathijs. “De ambachtelijke en industriële topografie van veertiende-eeuws Brugge: een verkennende studie.” Handelingen van het genootschap voor geschiedenis 160, nr. 2 (2023): 135–60.
Spufford, Peter. Money and its use in medieval Europe. Cambridge: Cambridge University Press, 1988.
Stabel, Peter “Organisation corporative et production d'œuvres d'art à Bruges à la fin du Moyen Age et au début des Temps Modernes.” Le Moyen Age, CXIII, (2007): 91-134.
Stabel, Peter. “Social mobility and apprenticeship in late medieval Flanders.” in Learning on the shop floor. Historical perspectives on apprenticeship, uitgegeven door Hugo Soly, Steven Laurence Kaplan, en Bert De Munck, 158-78. New York (N.Y.): Berghahn books, 2007.
Stabel, Peter. “Working alone? Single women in the urban economy of late medieval Flanders (thirteenth-early fifteenth centuries).” in Single life and the city 1200-1900, uitgegeven door Julie De Groot, Isabelle Devos en Ariadne Schmidt, 27-49. Houndmills: Palgrave, 2015.
Stabel, Peter, Jeroen Puttevils, Jan Dumolyn, Bart Lambert, James M. Murray en Guy Dupont. “Production, markets and socio-economic structures II, c.1320-c.1500.” In Medieval Bruges: c. 850-1550, uitgegeven door Andrew Brown en Jan Dumolyn, 196–267. Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
Stoop, Patricia. Schrijven in commissie: De zusters uit het Brusselse klooster Jericho en de preken van hun biechtvaders (ca. 1456 - 1510). Hilversum: Verloren, 2013.
Harris, Ann Sutherland, Linda Nochlin en Claude Bourguignon. Femmes peintres 1550-1950. Paris: Ed. des femmes, 1981.
Trio, Paul. Volksreligie als spiegel van een stedelijke samenleving. De broederschappen te Gent in de late middeleeuwen.Leuven: Universitaire pers, 1993.
Trio, Paul. “L’ enlumineur à Bruges, Gand et Ypres (1300-1450). Son milieu socio-économique et corporative.” in Flanders in a European perspective. Manuscript illumination around 1400 in Flanders and abroad. Proceedings of the International Colloquium Leuven, 7-10 September 1993 (Corpus of Illuminated Manuscripts, vol. 8; Low Countries Series 5), uitgegeven door M. Smeyers en B. Cardon, 721-729 Leuven: 1995.
Trio, Paul, “Colard Mansion and the Bruges guild of book producers and merchants (1457/58-1484).” In Colard mansion. Incunabula, prints and manuscripts in medieval Bruges, uitgegeven door Evelien Hauwaerts, Evelien De Wilde, Ludo Vandamme, en Renaud Adam, 42-7. Gent: Snoeck, 2018.
Trio, Paul. “Confraternities as such, and as a template for guilds in the low countries during the medieval and the early modern period.” in A companion to medieval and early modern confraternities, uitgegeven door Konrad Eisenbichler, 23-44. Leiden: Brill, 2019.
Trio, Paul. “Ambacht, nering of neringgilde? De identiteit van het corporatieve karakter van de Brugse librariërsgilde in de vijftiende eeuw.” in Boeken uit Brugge: studies over Brugse boekgeschiedenis, uitgegeven door Ludo Vandamme en Renaud Adam, 38-45. Brugge: Uitgeverij Van de Wiele, 2021.
Van Ackere, Loth. “Susanna Horenbout (1503-Vóór 1554) En Levina Teerlinc (1510/1520-1576): een studie van de bijdrage van twee vlaamse kunstenaressen tot de Engelse miniatuurportretkunst van de zestiende eeuw.” Licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, 2005.
van Buren, Anne Hagopian. “Willem Vrelant: questions and issues.” Revue belge d’archéologie et d’histoire de l’art / Belgisch tijdschrift voor oudheidkunde en kunstgeschiedenis 68 (1999): 3-30.
Van de Cappelle, Stefaan. “De OLV-Broederschap ter Sneeuw te Brugge gedurende de Late Middeleeuwen (ca 1467-1536).” Licentiaatsverhandeling, Katholieke Universiteit Leuven, 1997.
Van den Maagdenbeg, Joannes. “The social networks of fifteenth-century Bruges.” Lopend doctoraatsonderzoek.
Van Gerven Jan. “Vrouwen, arbeid en sociale positie. Een voorlopig onderzoek naar de economische rol en maatschappelijke positie van vrouwen in de Brabantse steden in de late Middeleeuwen.” Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis, 73. (1995): 947–66.
Van Walleghem, Jozef. Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1795 en 1796, uitgegeven door Yvan vanden Berghe, J. D'hondt, R. Engelrelst, N. Geirnaert, M. Vandebroek en A. Vandewalle. Brugge: Gemeentebestuur, 1996.
Vandewalle, André. Beknopte inventaris van het stadsarchief van Brugge. Brugge: Gemeentebestuur, 1979.
Vandewalle, André. “De librariërsgilde te Brugge in zijn vroege periode.” In Vlaamse kunst op perkament. Handschriften en miniaturen te Brugge van de 12de tot de 16de eeuw. Tentoonstelling ingericht door de Stad Brugge in het Gruuthusemuseum 18 juli-18 oktober 1981, uitgegeven door Willy Leloup, 39-43. Brugge: Stad Brugge, 1981.
Vandeweerdt, Nena. “‘Van den vleeschouweren oft pensvrouwen.’ De economische mogelijkheden voor vrouwen in het Leuvense vleeshouwersambacht in de vijftiende en zestiende eeuw.” TSEG/ Low Countries Journal of Social and Economic History 15, nr. 1 (2018): 5-30.
Vanwijnsberghe, Dominique. “L’Antiphonaire d’Oosteeklo et son enlumineur (Cornelia van Wulfschkercke?).” CeROArt (2015): 1-30.
Verboven, Koenraad, Myriam Carlier, en Jan Dumolyn. “A short manual to the art of prosopography.” In Prosopography approaches and applications. A handbook, 35–70. Unit for prosopographical research (Linacre College, 2007).
Verheyen, Jan. “Pieter Cristus en de post-Eyckiaanse schilders. Archivalisch en materiaal-technisch onderzoek.” Phd diss. Katholieke Universiteit Leuven; Universiteit Gent, 2024.
Vermeersch, Valentin. Grafmonumenten te Brugge voor 1578, volume 2 en 3. Brugge: Raaklijn, 1976.
Vernimme, Nathalie. “Het librariërsgilde te Brugge. Een sociaal-culturele studie.” Masterproef, Katholieke Universiteit Leuven, 1995.
Whelan, Mark. “‘On behalf of the city'. Wax and urban diplomacy in the late medieval Baltic and North Sea.” Urban History 50 (2023): 22–37.
Wiesner, Merry E. “‘Wandervogels’ women. Journeymen’s concepts of masculinity in early modern Germany.” Journal of Social History 24, nr. 4 (1991): 767–82.
Wiesner-Hanks, Merry E. “‘A learned task and given to men alone’ : the gendering of tasks in early modern German cities.” In Journal of Medieval and Renaissancestudies 25 (1995): 89-106
Wijsman, Hanno, Luxury Bound. Illustrated manuscript production and noble and princely book ownership in the Burgundian Netherlands (1400 - 1550). Turnhout: Brepols, 2010.
Winkler, Friedrich. Die Flämische Buchmalerei des XV. und XVI. Jahrhunderts. Künstler und Werke von den Brüdern Van Eyck bis zu Simon Bening. Amsterdam: Israël, 1978.
Woolf, Virginia. A room of one’s own. Penguin, 2020.
Wyffels, Heleen. Women and work in early modern printing houses. Family firms in Antwerp, Douai and Leuven (1500-1700). Phd. Dissertation, Katholieke universiteit Leuven, 2021.
