Klifhanger: bedreig of bescherm ik als rotsklimmer de biodiversiteit van planten?
Met de Maas in de diepte zoek ik klimmend de weg omhoog. Met handen en voeten volg ik een route van kleine barsten en richels in de rots. Voor mij zijn dit klimgrepen, voor planten hun thuis. Waar ik me vastklamp, proberen zij te overleven. Die gedachte liet me niet meer los.
Ben ik als rotsklimmer een bedreiging voor de biodiversiteit van het ecosysteem waar ik zo graag vertoef?
Met deze vraag startte mijn thesisonderzoek. Ik keerde terug naar de rotsen. Deze keer niet alleen als klimmer, maar ook als wetenschapper.
Barstende biodiversiteit
Op het eerste gezicht lijken rotsen kale muren. Maar in werkelijkheid barsten ze van de biodiversiteit. Rotsen zijn rijke ecosystemen vol zeldzame soorten die extreme omstandigheden trotseren: steile wanden met nauwelijks bodem, voeding of water.
Rotsen bieden een brede variatie aan leefomstandigheden doordat ze sterk kunnen verschillen in hoogte, reliëf en oriëntatie naar de zon. Zo ontstaan verschillende microklimaten. Noordwanden of diepe, schaduwrijke barsten blijven veel koeler en vochtiger dan een zuidwand in volle zon. Rotsen vormen dus een mozaïek van leefplekjes waarin soorten elk hun ideale omgeving vinden.
“Voor mij zijn dit klimgrepen, voor planten hun thuis.”
Onderzoek op hoog niveau
Helm op, gordel aan, stevig vastgeknoopt, check! Nog een laatste blik in de diepte en klaar om af te dalen. Met mijn onderzoeksmateriaal bengelde ik tegen rotswanden langs de oevers van de Maas in de Ardennen.
Om te begrijpen hoe klimmen deze ecosystemen beïnvloedt, observeerde ik planten op zowel onbeklommen, weinig en druk beklommen wanden. Binnen een kader van één vierkante meter noteerde ik welke planten er groeiden en hoeveel ruimte ze innamen. Daarnaast bestudeerde ik de eigenschappen van de rots zelf: reliëf, hellingsgraad, hoogte en oriëntatie naar de zon. In totaal voerde ik deze metingen uit over 248 afzonderlijke vierkante meters, verspreid over meerdere wanden. Beetje bij beetje ontwarde ik niet enkel touwen, maar ook ecologische vraagstukken.
Klimmers, onverwachte bondgenoten van de biodiversiteit!
Het reliëf van het rotsoppervlak bleek doorslaggevend. Gladde wanden bieden nauwelijks kansen voor planten, ongeacht hoe vaak erop geklommen wordt. Hoe meer barsten, richels en gaatjes, hoe meer verschillende geschikte plekjes, dus hoe meer plantensoorten hun plek vinden.
“Een beetje verstoring creëerde dus ruimte voor méér biodiversiteit.”
En klimmen? Een matige klimintensiteit bleek de biodiversiteit niet te schaden, maar zelfs te bevorderen. Weinig beklommen rotsen hadden de hoogste biodiversiteit in vergelijking met zowel onbeklommen als druk beklommen plaatsen.
Het type planten verklaarde deze observatie. Op onbeklommen rotsen vond ik vooral dominante, competitieve soorten die alle voedingsstoffen en water opeisen. Op beklommen rotsen zag ik meer soorten die goed bestand zijn tegen verstoring. Door klimmen verdwenen de dominante soorten deels, waardoor andere planten de kans kregen om zich te vestigen. Een beetje verstoring creëerde dus ruimte voor méér biodiversiteit.
Schuilplaatsen voor de toekomst
Deze resultaten stellen me als klimmer gerust. Gelukkig! Want de kwetsbare rotsecosystemen kunnen een sleutelrol spelen in de klimaat- en biodiversiteitscrisis. Hun variatie aan leefplekjes met verschillende temperaturen maakt ze tot koele schuilplaatsen voor soorten die het elders te warm krijgen. Maar ze dienen ook als springplanken voor zuidelijke soorten die zich nestelen op de warmste plekjes buiten hun normale verspreidingsgebied.
Meer onderzoek kan helpen begrijpen hoe rotsen de effecten van klimaatopwarming op biodiversiteit bufferen of versterken. Inzicht in de impact van menselijke activiteiten, zoals klimmen, is daarin een eerste stap. Dat bepaalde menselijke verstoring zelfs stiekem positief kan zijn, maakt het nog interessanter.
Zo draag ik, zowel als wetenschapper en als klimmer, bij aan de biodiversiteit. Rotsen blijken een toevluchtsoord te zijn, zowel voor gepassioneerde klimmers als voor kwetsbare plantensoorten.
Bibliografie
Bartlett, R. M., Matthes-Sears, U., & Larson, D. W. (1990). Organization of the Niagara Escarpment cliff community. II. Characterization of the physical environment. Canadian Journal of Botany, 68(9), 1931–1941. https://doi.org/10.1139/b90-254 Boggess, L. M., Harrison, G. R., & Bishop, G. (2021). Impacts of rock climbing on cliff vegetation: A methods review and best practices. Applied Vegetation Science, 24(2), e12583. https://doi.org/10.1111/avsc.12583 Boggess, L. M., Walker, G. L., & Madritch, M. D. (2017). Cliff Flora of the Big South Fork National River and Recreation Area. Natural Areas Journal, 37(2), 200. https://doi.org/10.3375/043.037.0209 Borderieux, J., Gégout, J.-C., & Serra-Diaz, J. (2023). Extinction drives recent thermophilization but does not trigger homogenization in forest understory. https://doi.org/10.32942/X21W2N Bott, M., & Deneyer, G. (2022). Freyr. Bramer, I., Anderson, B. J., Bennie, J., Bladon, A. J., De Frenne, P., Hemming, D., Hill, R. A., Kearney, M. R., Körner, C., Korstjens, A. H., Lenoir, J., Maclean, I. M. D., Marsh, C. D., Morecroft, M. D., Ohlemüller, R., Slater, H. D., Suggitt, A. J., Zellweger, F., & Gillingham, P. K. (2018). Advances in Monitoring and Modelling Climate at Ecologically Relevant Scales. In Advances in Ecological Research (Vol. 58, pp. 101–161). Elsevier. https://doi.org/10.1016/bs.aecr.2017.12.005 Calvin, K., Dasgupta, D., Krinner, G., Mukherji, A., Thorne, P. W., Trisos, C., Romero, J., Aldunce, P., Barrett, K., Blanco, G., Cheung, W. W. L., Connors, S., Denton, F., Diongue-Niang, A., Dodman, D., Garschagen, M., Geden, O., Hayward, B., Jones, C., … Péan, C. (2023). IPCC, 2023: Climate Change 2023: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, H. Lee and J. Romero (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland. (First). Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). https://doi.org/10.59327/IPCC/AR6-9789291691647 | 37 Camp, R. J., & Knight, R. L. (1998). Effects of Rock Climbing on Cliff Plant Communities at Joshua Tree National Park, California. Conservation Biology, 12(6), 1302–1306. https://doi.org/10.1111/j.1523-1739.1998.97363.x Capó, M., Cortés-Fernández, I., & Borràs, J. (2023). Spatial distribution of insular cliff vegetation and future scenarios in a climate change perspective. https://doi.org/10.1101/2023.11.09.566357 Cartwright, J. (2019). Ecological islands: Conserving biodiversity hotspots in a changing climate. Frontiers in Ecology and the Environment, 17(6), 331–340. https://doi.org/10.1002/fee.2058 Clark, P., & Hessl, A. (2015). The effects of rock climbing on cliff‐face vegetation. Applied Vegetation Science, 18(4), 705–715. https://doi.org/10.1111/avsc.12172 Connell, J. H. (1978). Diversity in Tropical Rain Forests and Coral Reefs: High diversity of trees and corals is maintained only in a nonequilibrium state. Science, 199(4335), 1302–1310. https://doi.org/10.1126/science.199.4335.1302 Datar, M. N., & Watve, A. V. (2018). Vascular plant assemblage of cliffs in northern Western Ghats, India. Journal of Threatened Taxa, 10(2), Article 2. https://doi.org/10.11609/jott.3611.10.2.11271-11284 De Frenne, P., Beugnon, R., Klinges, D., Lenoir, J., Niittynen, P., Pincebourde, S., Senior, R. A., Aalto, J., Chytrý, K., Gillingham, P. K., Greiser, C., Gril, E., Haesen, S., Kearney, M., Kopecký, M., Le Roux, P. C., Luoto, M., Maclean, I., Man, M., … Van Meerbeek, K. (2025). Ten practical guidelines for microclimate research in terrestrial ecosystems. Methods in Ecology and Evolution, 16(2), 269– 294. https://doi.org/10.1111/2041-210X.14476 De Frenne, P., Rodríguez-Sánchez, F., Coomes, D. A., Baeten, L., Verstraeten, G., Vellend, M., Bernhardt-Römermann, M., Brown, C. D., Brunet, J., Cornelis, J., Decocq, G. M., Dierschke, H., Eriksson, O., Gilliam, F. S., Hédl, R., Heinken, T., Hermy, M., Hommel, P., Jenkins, M. A., … Verheyen, K. (2013). Microclimate moderates plant responses to macroclimate warming. Proceedings of the National Academy of Sciences, 110(46), 18561–18565. https://doi.org/10.1073/pnas.1311190110 | 38 Dengler, J., Jansen, F., Chusova, O., Hüllbusch, E., Nobis, M. P., Van Meerbeek, K., Axmanová, I., Bruun, H. H., Chytrý, M., Guarino, R., Karrer, G., Moeys, K., Raus, T., Steinbauer, M. J., Tichý, L., Tyler, T., Batsatsashvili, K., Bita-Nicolae, C., Didukh, Y., … Gillet, F. (2023). cological Indicator Values for Europe (EIVE) 1.0. Vegetation Classification and Survey, 4, 7–29. https://doi.org/10.3897/VCS.98324 Dobrowski, S. Z. (2011). A climatic basis for microrefugia: The influence of terrain on climate. Global Change Biology, 17(2), 1022–1035. https://doi.org/10.1111/j.1365-2486.2010.02263.x Ellenberg, H. (2009). Vegetation ecology of Central Europe (4. ed., digitally printed). Cambridge Univ. Press. Farris, M. A. (1998). The effects of rock climbing on the vegetation of three Minnesota cliff systems. 76. Fitzsimons, J. A., & Michael, D. R. (2017). Rocky outcrops: A hard road in the conservation of critical habitats. Biological Conservation, 211, 36–44. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2016.11.019 Fox, J. F. (1981). Intermediate levels of soil disturbance maximize alpine plant diversity. Nature, 293(5833), 564–565. https://doi.org/10.1038/293564a0 Freyr. (n.d.). 27 Crags. Retrieved 7 April 2025, from https://27crags.com/crags/freyr Freyr • Belgium—Sportclimbing—Vertical-Life Climbing Crags. (n.d.). Retrieved 14 March 2025, from https://www.8a.nu/crags/sportclimbing/belgium/freyr/routes García, M. B., Domingo, D., Pizarro, M., Font, X., Gómez, D., & Ehrlén, J. (2020). Rocky habitats as microclimatic refuges for biodiversity. A close-up thermal approach. Environmental and Experimental Botany, 170, 103886. https://doi.org/10.1016/j.envexpbot.2019.103886 Geiger, R., Aron, R. H., & Todhunter, P. (1995). The Climate Near the Ground. Vieweg+Teubner Verlag. https://doi.org/10.1007/978-3-322-86582-3 Graham, J. H., & Duda, J. J. (2011). The Humpbacked Species Richness-Curve: A Contingent Rule for Community Ecology. International Journal of Ecology, 2011(1), 868426. https://doi.org/10.1155/2011/868426 | 39 Grime, J. P. (1977). Evidence for the Existence of Three Primary Strategies in Plants and Its Relevance to Ecological and Evolutionary Theory. The American Naturalist, 111(982), 1169–1194. https://doi.org/10.1086/283244 Harrison, G. R., Boggess, L. M., Budke, J. M., & Madritch, M. D. (2022). Rock‐climbing shifts cliff‐face vegetation community composition based on site characteristics. Applied Vegetation Science, 25(2), e12667. https://doi.org/10.1111/avsc.12667 Harrison, G. R., Boggess, L. M., McCord, S. E., & March-Salas, M. (2024). A call to action for inventorying and monitoring of cliff ecosystems to support conservation. Basic and Applied Ecology, 80, 31– 39. https://doi.org/10.1016/j.baae.2024.07.006 Hepenstrick, D., Bergamini, A., & Holderegger, R. (2020). The distribution of climbing chalk on climbed boulders and its impact on rock‐dwelling fern and moss species. Ecology and Evolution, 10(20), 11362–11371. https://doi.org/10.1002/ece3.6773 Holzschuh, A. (2016). Does rock climbing threaten cliff biodiversity? - A critical review. Biological Conservation, 204, 153–162. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2016.10.010 Hooper, D. U., Adair, E. C., Cardinale, B. J., Byrnes, J. E. K., Hungate, B. A., Matulich, K. L., Gonzalez, A., Duffy, J. ., Gamfeldt, L., & O’Connor, M. I. (2012). A global synthesis reveals biodiversity loss as a major driver of ecosystem change. Nature, 486(7401), 105–108. https://doi.org/10.1038/nature11118 IPBES. (2019). Global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services (Version 1). Zenodo. https://doi.org/10.5281/ZENODO.3831673 Ivanova, N., & Zolotova, E. (2023). Landolt Indicator Values in Modern Research: A Review. Sustainability, 15(12), 9618. https://doi.org/10.3390/su15129618 Kraft, N. J. B., Adler, P. B., Godoy, O., James, E. C., Fuller, S., & Levine, J. M. (2015). Community assembly, coexistence and the environmental filtering metaphor. Functional Ecology, 29(5), 592–599. https://doi.org/10.1111/1365-2435.12345 | 40 Kuntz, K. L., & Larson, D. W. (2006a). Influences of Microhabitat Constraints and Rock‐Climbing Disturbance on Cliff‐Face Vegetation Communities. Conservation Biology, 20(3), 821–832. https://doi.org/10.1111/j.1523-1739.2006.00367.x Kuntz, K. L., & Larson, D. W. (2006b). Microtopographic control of vascular plant, bryophyte and lichen communities on cliff faces. Plant Ecology, 185(2), 239–253. https://doi.org/10.1007/s11258- 006-9101-z Larson, D. W., Matthes, U., & Kelly, P. E. (2000). Cliff Ecology: Pattern and Process in Cliff Ecosystems (1st ed.). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511525582 Lembrechts, J. J., & Nijs, I. (2020). Microclimate shifts in a dynamic world. Science, 368(6492), 711– 712. https://doi.org/10.1126/science.abc1245 Liste rouge de la flore de Wallonie. (n.d.). Retrieved 7 November 2024, from https://observatoire.biodiversite.wallonie.be/especes/flore/lr2010/list… Liste-especes-vegetales-protegees-wallonie-201202.pdf. (n.d.). Lorite, J., Serrano, F., Lorenzo, A., Cañadas, E. M., Ballesteros, M., & Peñas, J. (2017). Rock climbing alters plant species composition, cover, and richness in Mediterranean limestone cliffs. PLOS ONE, 12(8), e0182414. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0182414 Maclean, I. M. D., Duffy, J. P., Haesen, S., Govaert, S., De Frenne, P., Vanneste, T., Lenoir, J., Lembrechts, J. J., Rhodes, M. W., & Van Meerbeek, K. (2021). On the measurement of microclimate. Methods in Ecology and Evolution, 12(8), 1397–1410. https://doi.org/10.1111/2041- 210X.13627 March‐Salas, M., Lorite, J., Bossdorf, O., & Scheepens, J. F. (2023). Cliffs as priority ecosystems. Conservation Biology, 37(5), e14166. https://doi.org/10.1111/cobi.14166 March‐Salas, M., Moreno‐Moya, M., Palomar, G., Tejero‐Ibarra, P., Haeuser, ., & Pertierra, L. R. (2018). An innovative vegetation survey design in Mediterranean cliffs shows evidence of higher tolerance of specialized rock plants to rock climbing activity. Applied Vegetation Science, 21(2), 289–297. https://doi.org/10.1111/avsc.12355 | 41 Meyer, L., Brinkman, S., van Kesteren, L., Leprince-Ringuet, N., & van Boxmeer, F. (2014). : Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (No. 5). IPCC. MIREN Rock survey protocol. (n.d.). Morales‐Armijo, F., Sobrevilla‐Covarrubias, A., strada‐Castillón, ., scudero, A., Scheepens, J. F., Lorite, J., & March‐Salas, M. (2024). Climbing route development affects cliff vascular plants more than subse uent climbing: A guide to evidence‐based conservation management to regulate climbing. Journal of Applied Ecology, 1365-2664.14785. https://doi.org/10.1111/1365-2664.14785 Müller, S. W., Rusterholz, H.-P., & Baur, B. (2004). Rock climbing alters the vegetation of limestone cliffs in the northern Swiss Jura Mountains. Canadian Journal of Botany, 82(6), 862–870. https://doi.org/10.1139/b04-058 Newton, A. C., Walls, R. M., Golicher, D., Keith, S. A., Diaz, A., & Bullock, J. M. (2012). Structure, composition and dynamics of a calcareous grassland metacommunity over a 70‐year interval. Journal of Ecology, 100(1), 196–209. https://doi.org/10.1111/j.1365-2745.2011.01923.x Nuzzo, V. A. (1996). Structure of cliff vegetation on exposed cliffs and the effect of rock climbing. Canadian Journal of Botany, 74(4), 607–617. https://doi.org/10.1139/b96-077 Ranđelović, D., & Jovanović, S. (2023). Understanding the Role of Ruderal Plant Species in Restoration of Degraded Lands. In V. C. Pandey (Ed.), Bio-Inspired Land Remediation (pp. 31–67). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-031-04931-6_2 Rochers de Freyr, Sport climbing. (n.d.). theCrag. Retrieved 7 April 2025, from https://www.thecrag.com/en/climbing/belgium/freyr Rusterholz, H.-P., Verhoustraeten, C., & Baur, B. (2011). Effects of Long-Term Trampling on the AboveGround Forest Vegetation and Soil Seed Bank at the Base of Limestone Cliffs. Environmental Management, 48(5), 1024–1032. https://doi.org/10.1007/s00267-011-9727-z | 42 Sangüesa‐Barreda, G., García‐Cervigón, A. I., García‐Hidalgo, M., Rozas, V., Martín‐ s uivel, J. L., Martín‐Carbajal, J., Martínez, R., & Olano, J. M. (2022). Vertical cliffs harbor millennia‐old junipers in the CANARY ISLANDS. Ecology, 103(4), e3633. https://doi.org/10.1002/ecy.3633 Schmera, D., Rusterholz, H.-P., Baur, A., & Baur, B. (2018). Intensity-dependent impact of sport climbing on vascular plants and land snails on limestone cliffs. Biological Conservation, 224, 63–70. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2018.05.012 Shannon, C. E. (1948). A Mathematical Theory of Communication. Bell System Technical Journal, 27(3), 379–423. https://doi.org/10.1002/j.1538-7305.1948.tb01338.x Simpson, E. H. (1949). Measurement of Diversity. Nature, 163(4148), 688–688. https://doi.org/10.1038/163688a0 Speziale, K. L., & Ezcurra, C. (2015). Rock outcrops as potential biodiversity refugia under climate change in North Patagonia. Plant Ecology & Diversity, 8(3), 353–361. https://doi.org/10.1080/17550874.2014.983200 Stein, A., Gerstner, K., & Kreft, H. (2014). Environmental heterogeneity as a universal driver of species richness across taxa, biomes and spatial scales. Ecology Letters, 17(7), 866–880. https://doi.org/10.1111/ele.12277 Suggitt, A. J., Gillingham, P. K., Hill, J. K., Huntley, B., Kunin, W. E., Roy, D. B., & Thomas, C. D. (2011). Habitat microclimates drive fine‐scale variation in extreme temperatures. Oikos, 120(1), 1–8. https://doi.org/10.1111/j.1600-0706.2010.18270.x Tessler, M., & Clark, T. A. (2016). The impact of bouldering on rock-associated vegetation. Biological Conservation, 204, 426–433. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2016.10.004 Wiegmans, D., Larson, K., Clavel, J., Hostens, L., Spreeuwers, J., Pirée, A., Nijs, I., & Lembrechts, J. J. (n.d.). Historic disturbance events overruled climatic factors as drivers of ruderal species distributions in the Scandinavian mountains. Nordic Journal of Botany, n/a(n/a), e04382. https://doi.org/10.1111/njb.04382
