Emilie van Outryve d’Ydewalle (1826-1894): een neogotische ‘kunstmanager’ avant la lettre
« Je passe cette semaine, en ville, à cause de la tiare, et c’est bien nécessaire, toutes les affaires des Flandres et de Gand reposent sur moi. J’ai envoyé et rédigé aujourd’hui, 24 télégrammes, et écrit 10 ou 12 lettres. Aussi en suis-je lasse, et n’était-ce pour vous, mon excellent ami je n’aurais pas eu le courage de veiller pour écrire. »
Emilie van Outryve d’Ydewalle aan Jean-Baptiste Bethune, 7 juni 1871.
Lijkt er ook geen einde te komen aan jouw onbeantwoorde mails en berichten? Ook Emilie van Outryve d’Ydewalle, barones Bethune (1826-1894), werd in 1871 overladen door een stroom brieven en telegrammen. Samen met haar man baron Jean-Baptiste Bethune (1821-1894) runde ze een neogotisch kunstbedrijf. Door haar rol als ‘manager’ en haar expertise in textielkunst had Emilie op professioneel niveau invloed op de ontwikkeling van de negentiende-eeuwse neogotiek in België.
Een neogotisch netwerk
De neogotiek is een kunststroming die teruggrijpt naar middeleeuwse gotische voorbeelden. Die gotische vormentaal stond in negentiende-eeuwse adellijke kringen symbool voor een goedwerkende katholieke standenmaatschappij. Emilie en Jean-Baptiste probeerden die boodschap te verspreiden via allerlei soorten kunstvormen. Zo ontwierpen ze glasramen, meubels, textiel, kerken, woningen en veel meer. Tot nu kreeg vooral Jean-Baptiste alle eer voor die kunstwerken toebedeeld. Hij was ‘het artistieke genie’.
Toch was Emilie ook actief betrokken in hun bedrijf als onder andere een ‘manager’. Dat is terug te vinden in meer dan 1000 brieven uit het familiearchief de Bethune. Die brieven zijn gericht aan of geschreven door Emilie. Van een adellijke opdrachtgever tot een meubelmaker of aannemer, Emilie hield contacten met iedereen in de neogotische kunstwereld. Dat was nodig om de beste kwaliteit te garanderen en alles op tijd af te krijgen. Daardoor wisten opdrachtgevers dat ze bij Emilie terecht konden om hun wensen in de puntjes uit te voeren. Ook de ambachtslieden vertrouwden op haar om werk te krijgen en financiële afspraken met de opdrachtgevers te maken.
Een tiara voor de paus? Geen probleem!
Door de administratieve betrokkenheid van Emilie had Jean-Baptiste de vrijheid om artistieke reizen of zakelijke uitstappen te maken. Hij wist namelijk dat zijn zaken thuis in veilige handen waren. Daardoor kon hij bijvoorbeeld in 1871 rondreizen in Italië. Tijdens zijn afwezigheid wilden adellijke vrouwen in België echter hun steun uitdrukken aan de paus door hem een tiara (een pauselijke kroon) te schenken.
Emilie kon voor elkaar krijgen dat ze daarvoor een ontwerp van Jean-Baptiste gebruikten. Daarnaast hielp ze via haar grote netwerk geld in te zamelen en de juiste ambachtslieden aan te spreken om de tiara te maken. Die pauselijke tiara wordt gezien als een van de meesterwerken van Jean-Baptiste, maar het was vooral de kennis, het netwerk en de inzet van Emilie die cruciaal waren om de kroon te maken.
Een echt familiebedrijf
Naast hun kunstbedrijf waren Emilie en Jean-Baptiste toegewijde ouders van negen kinderen. Het gezin van Emilie was sterk vervlochten met haar professionele bezigheden. Veel van haar kinderen hielpen namelijk mee in het bedrijf. Enerzijds beperkte haar gezin haar professionele leven. Ze moest haar tijd verdelen tussen haar moederschap en artistieke opdrachten zodat ze voldeed aan de verwachtingen van haarzelf, Jean-Baptiste en de bredere maatschappij.
Anderzijds kon ze de katholieke waarden van haar gezin doortrekken naar haar artistieke bezigheden. Daardoor verenigde ze haar rol als moeder met haar rol in hun (familie)bedrijf. Veel vrouwelijke opdrachtgevers bewonderden Emilie dan ook voor haar werk binnen- en buitenshuis. Ze vonden het niet raar dat ze beide combineerde. Dat gaat in tegen ander onderzoek naar vrouwelijke kunstenaars. Die beschouwden professionele vrouwelijke kunstenaars met een gezin namelijk als eerder zeldzaam.
Artistiek talent in de neogotische borduurkunst
Emilie was niet alleen een soort ‘manager’, maar ze ontwierp en maakte ook zelf neogotische borduur- en textielkunst. Samen met haar zus Marie van Outryve d’Ydewalle (1827-1869) overzag ze de volledige uitwerking van die textielkunst. Die kunstvorm bracht de idealen van de neogotiek naar een breder publiek. Zo sprak neogotische borduurkunst onder andere adellijke vrouwen aan. Zij bestelden textielwerk of maakten zelf borduurwerk in hun vrije tijd.
Die textielopdrachten waren voor Emilie en Jean-Baptiste ook een manier om andere grotere opdrachten en meer bekendheid te krijgen. De kennis en kunde van Emilie op vlak van borduurkunst droegen daardoor bij aan de bredere verspreiding van de neogotiek in België.
Als ‘manager’ en expert in textiel- en borduurkunst had Emilie van Outryve d’Ydewalle een professionele invloed op het succes van het neogotisch kunstbedrijf van haarzelf en haar echtgenoot Jean-Baptiste Bethune. Het voorbeeld van Emilie toont aan dat vrouwen wel degelijk professioneel en publiekelijk aanwezig waren in de neogotische kunstwereld. Emilie was namelijk niet de enige betrokken vrouw in de Belgische neogotiek.
Verder onderzoek naar die vrouwen is belangrijk om op een duurzame manier naar de neogotiek en het verleden te kijken. Hoe we onze geschiedenis vertellen heeft namelijk invloed op onze identiteit en hoe we een groepsgevoel creëren. Daarom is het belangrijk om niet alleen de bijdragen van mannen te bespreken, maar ook vrouwen, zoals Emilie, verdienen een plaats in het algemene geschiedenisverhaal.
Bibliografie
1 Bronnen
1.1 Familiearchief de Bethune
Marke, Stichting de Bethune, BE/243884/A/06: Jean-Baptiste Bethune (1821-1894) en Emilie van Outryve d'Ydewalle (1826-1894).
0604 Huwelijk
06044 Stukken betreffende de jeugd van Emilie van Outryve d'Ydewalle
06091 Portretten en foto’s
060912 Emilie van Outryve d'Ydewalle
0607 Huishouding
06072 Briefwisseling betreffende zijn verhuizing van Brugge naar Gent
06103 Stukken betreffende de verkiezingen
061033 Briefwisseling met Emilie van Outryve d'Ydewalle en haar broer Emmanuel betreffende een verkiezingscampagne [Oostrozebeke]
061113 Stukken betreffende hulp aan particulieren en verenigingen
062 Artistieke functies
0622 (Kunst-)onderwijs
06220 Stukken betreffende de Gilde van Sint-Thomas en Sint-Lucas
0623 Architecturale en artistieke opdrachten in België
06230 Werken in de provincie West-Vlaanderen
06231 Werken uitgevoerd in de provincie Oost-Vlaanderen
06232 Werken uitgevoerd in de provincie Antwerpen
06233 Stukken uitgevoerd in de provincie Brabant (Vlaams- en Waals Brabant en Brussel)
06234 Werken uitgevoerd in de provincie Limburg
06235 Werken uitgevoerd in de provincie Henegouwen
06236 Werken uitgevoerd in de provincie Namen
06237 Werken uitgevoerd in de provincie Luik
06238 Werken uitgevoerd in de provincie Luxemburg
0624 Werken in Duitsland
0625 Werken in Frankrijk
0626 Werken in het buitenland, behalve Duitsland en Frankrijk
06289 Varia
062895 Stukken betreffende de Sint-Augustinusdrukkerij in Brugge en Doornik
062896 Stukken betreffende de drukkerij Petit in Brugge
06291 Bedrijfsvoering
062911 Stukken betreffende de werking van het atelier, onder andere: Aken, Gladbach, Brugge, Keulen, Gontrode, Antwerpen, Gent
0629 Kunstatelier
062912 Stukken betreffende de overname van het atelier door Arthur Verhaegen
06294 Briefwisseling met leveranciers
06295 Financieel beheer van het atelier
06298 Borduurwerk
063 Correspondentie
0630 Copies-lettres
0631 Briefwisseling met zijn familie
06311 Briefwisseling met zijn echtgenote
0632 Briefwisseling met zijn vrienden
0633 Briefwisseling met diverse contacten
0634 Briefwisseling met zijn medewerkers
0635 Briefwisseling met kardinalen, bisschoppen en geestelijken
0636 Reizen
Marke, Stichting de Bethune, BE/243884/A/07F: Emmanuel de Bethune (1869-1909) & Joséphine de Ghellinck d'Elseghem (1871-1904), 1869-1909.
07F41 Briefwisseling met zijn familie
07F4101 Emilie Bethune
Marke, Stichting de Bethune, BE/243884/P: album Emilie en Marie van Outryve d’Ydewalle, ca. 1840.
1.2 Archief Bressers-Blanchaert
Leuven, KADOC KU Leuven, BE/942855/90/: Atelierarchief Bressers-Blanchaert en opvolgers, 1864-1973.
16 Bestek- en orderboek Adriaan Bressers-Blanchaert en Léon Bressers, 1890-1925.
1657 Bestek- en orderboek van Adriaan Bressers-Blanchaert, 1881-1891.
1203 Bethune familie. Ontwerpen heiligenbeelden Jezus als kind, Maria met kind en H.Joachim, kastje voor expositie beelden, verschillende gepolychromeerde kaders, grafsteen Leonie Hoyoit de Termicourt - Bethune, 1871-1932.
1.3 Familiearchief van Outryve d’Ydewalle
Leuven, KADOC KU Leuven, BE/942855/1219/: Archief familie van Outryve d'Ydewalle, 1554-2006.
79 Stukken betreffende werkzaamheden aan het kasteel La Bruyère in Sint-Andries-Brugge, in opdracht van baron Jean-Baptist de Béthune, 1876-1886.
1.4 GezelleBrOn
Johan Braet; Universiteit Antwerpen, van Outryve d'Ydewalle Emelie Anna Maria Clementia aan Gezelle Guido, Gent (Gent), 15/04/1862 . In: GezelleBrOn, Wetenschappelijke editie van de correspondentie van Guido Gezelle. 2024 Available from World Wide Web: link .
1.5 Gedrukte bronnen
“Bulletin financier hebdomadaire”. Journal de Bruxelles, 17 juni 1871, 1.
Callebert, Karel. “ ’t Jaargebed”. In Rond den heerd: een leer- en leesblad voor alle lieden, Vol. 9. Brugge: De Zuttere-Van Kersschaver, 1874.
“La tiare du jubilé”. Le Bien Public, 10 juni 1871, 1.
“Le Jubilé de Pie IX”. Le Bien Public, 25 juni 1871, 1.
Marke, Stichting de Bethune, BE/243884/A/HF19/2 : Société de St Augustin Bruges Lille. Modèles de broderies genre Moyen-âge. Recueil trimestriel. Rijsel: Société Saint Augustin-Desclée de Brouwer, 1889-1892.
Pugin, Augustus Welby Northmore, en Thomas Harper King. Les vrais principes de l’architecture ogivale ou chrétienne : avec des remarques sur leur renaissance au temps actuel. Brugge: Mayer et Flatau, 1850.
1.6 Wetenschappelijk uitgegeven bronnen
Cortjaens, Wolfgang. Amis gothiques. Der Briefwechsel von August Reichensperger und Jean-Baptiste Bethune 1858-1891. Bruxelles: Commission royale d’histoire, 2011.
Van Biervliet, Lori. De relatie van W. H. James Weale met Jean Bethune: brieveneditie. Bronnen en bijdragen tot de Vlaamse geschiedvorsing 5. Brugge: Genootschap voor geschiedenis, 1996.
2. Werken
Abrams, Lynn. ‘At home in the family’. In The Routledge history of women in Europe since 1700, onder redactie van Deborah Simonton, 14-53. Londen: Routledge, 2005.
Adams, Annmarie, en Peta Tancred. Designing women: gender and the architectural profession. Toronto: University of Toronto Press, 2015.
Arnou, Patrick. Charles van Outryve d’Ydewalle overlijdt op het kasteel Hoogveld op 15 mei 1876, s.d.
Bergmans, Anna. Middeleeuwse muurschilderingen in de 19de eeuw: studie en inventaris van middeleeuwse muurschilderingen in Belgische kerken. Leuven: Leuven University Press, 1998.
Bergmans, Anna, Thomas Coomans, en De Maeyer, Jan. ‘De neogotische stijl in de Belgische sierkunsten’. In Art nouveau en design: sierkunst van 1830 tot Expo 58, onder redactie van Claire Leblanc, 36-59. Tielt: Lannoo, 2005.
Bertels, Inge. ‘Building contractors in late-nineteenth-century Belgium: from craftsmen to contractors’. Construction History 26 (2011): 1-18.
Bethune, Emmanuel Pierre de. Esquisse généalogique de la famille de Bethune. Marke: Fondation de Bethune, 2002.
Beyen, Marnix. De taal van de geschiedenis: hoe historici lezen en schrijven. Leuven: Leuven University Press, 2019.
Boureau, Alain, en Cécile Dauphin. La correspondance: les usages de la lettre au XIXe siècle. Onder redactie van Roger Chartier. Nouvelles études historiques. Parijs: Fayard, 1991.
Braet, Johan. ‘Het kasteel van Loppem in zijn familiaal en historisch kader (1756-1918)’. In Het kasteel van Loppem, 11-43. Oostkamp: Stichting kunstboek, 2001.
Brejon de Lavergnée, Matthieu. ‘Creating male elites in a Catholic context’. In Leisure and elite formation: arenas of encounter in Continental Europe, 1815-1914, onder redactie van Martin Kohlrausch, Peter Heyrman, en Jan De Maeyer, 119-41. Berlijn: De Gruyter Oldenbourg, 2020.
Callen, Anthea. ‘Sexual division of labor in the Arts and Crafts Movement’. Woman’s Art Journal 5, nr. 2 (1984): 1-6.
Carpiaux, Véronique, en Valérie Minten, red. Femmes artistes: les peintresses belges (1880-1914). Cinisello Balsamo: Silvana Editroiale, 2016.
Caspers, Barbara. ‘Les liens de parenté dans la constuction des carrières des femmes artistes en Belgique’. In Femmes artistes: les peintresses belges (1880-1914), onder redactie van Véronique Carpiaux en Valérie Minten, 30-45. Cinisello Balsamo: Silvana Editroiale, 2016.
Chapman, Caroline. Nineteenth-century women artists: sisters of the brush. Londen: Unicorn, 2021.
Chartier, Roger, en Jean Hébrard. ‘Conclusion. Entre public et privé: la correspondance, ne écriture ordinaire’. In La correspondance: les usages de la lettre au XIXe siècle, onder redactie van Roger Chartier, 451-58. Parijs: Fayard, 1991.
Christopher, Clark. ‘The New Catholicism and the European culture wars’. In Culture wars: secular-Catholic conflict in nineteenth-century Europe, onder redactie van Christopher Clark en Wolfram Kaiser, 11-46. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
Clark, Linda. Women and achievement in nineteenth-century Europe. Cambridge: Camebridge University Press, 2008.
Coomans, Thomas. ‘Gothic revival: style, construction and ideology in nineteenth-century Belgium’. In Material change: the impact of reform and modernity on material religion in North-West Europe, 1780-1920, onder redactie van Jan De Maeyer en Peter Jan Margry, 245-57. Leuven: Leuven University Press, 2021.
Creusen, Alexia. Femmes artistes en Belgique. Parijs: Harmattan, 2007.
De Keyser, Bart. De ingenieuze neogotiek: techniek en kunst: 1852 - 1925. Leuven: Davidsfonds, 1997.
De Keyser, Bart, Emmanuel Gerard, Peter Heyrman, Luc Verpoest, Luc Vints, en Lode Wils. Joris Helleputte: architect en politicus 1852-1925. Onder redactie van Jan De Maeyer en Leen Van Molle. Leuven: Leuven University Press, 1998.
De Maeyer, Jan. Arthur Verhaegen 1847-1917, de rode baron. Leuven: Leuven University Press, 1994.
De Maeyer, Jan. ‘Inleiding’. In De Sint-Lucasscholen en de neogotiek 1862 - 1914, 7-16. Leuven: Leuven University Press, 1988.
De Maeyer, Jan. ‘Inleiding’. In Jean Baptiste Bethune: Neogotiek als verbeelding van de middeleeuwen, 1. Gent: OKV Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, 2021.
De Maeyer, Jan. ‘“Les dames d’oeuvres”. 19de-eeuwse vrouwen van stand en hun zoektocht naar maatschappelijk engagement’. In Vrouwenzaken - zakenvrouwen: facetten van vrouwelijk zelfstandig ondernemerschap in Vlaanderen, 1800-2000, onder redactie van Joanna Van der Heyden en Leen Van Molle, 108-27. Gent: Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2001.
De Maeyer, Jan. ‘Pro Arte Christiana. Catholic art guilds, Gothic Revival and the cultural identity of the Rhin Meuse Region’. In Historism and cultural identity in the Rhine-Meuse region: tensions between nationalism and regionalism in the nineteenth-century, onder redactie van Wolfgang Cortjaens, Jan De Maeyer, en Tom Verschaffel, 158-71. Leuven: Leuven University Press, 2008.
De Maeyer, Jan. ‘The Neo-Gothic in Belgium: architecture of a Catholic society’. In Gothic revival: religion, architecture and style in western Europe 1815-1914, 19-34. Leuven: Leuven University Press, 2000.
De Maeyer, Jan, en Kristien Suenens. ‘Religion, gender and identity. Female religious and material culture in the nineteenth century’. In Pulchritudo Tam Antiqua et Tam Nova, onder redactie van Dries Vanysacker en Jean-Marie Auwers, 159-77. Turnhout: Brepols Publishers, 2020.
De Nolf, Rudy. ‘Marie van Outryve d’Ydewalle (1827-1869). Een dame met een hart voor mensen en voor kant’. KANT 1, nr. 47 (2024): 9-10.
Deschryver, Louise. ‘“Vous allez me traiter d’enfant”. Zelfperceptie van de kinderen Bethune in het vroege negentiende-eeuwse België’. KU Leuven. Faculteit Letteren, 2016.
Devliegher, Luc, en Lori Van Biervliet. ‘Vivenkapelle: een neogotisch kerkdorp in Vlaanderen’. Biekorf 3 (2003): 196-230.
Ditz, Toby L. ‘Formative ventures: eighteenth-century commercial letters and the articulation of experience’. In Epistolary selves: letters and letter-writers, 1600-1945, onder redactie van Rebecca Earle, 59-78. Aldershot: Ashgate, 1999.
dom Bede Millard. ‘Ecclesiastical textiles’. In Pugin: a gothic passion, onder redactie van Paul Atterbury en Clive Wainwright, 207-13. New Haven: Yale University Press, 1994.
Earle, Rebecca. ‘Introduction: letters, writers and the historian’. In Epistolary selves: letters and letter-writers, 1600-1945, 1-12. Aldershot: Ashgate, 1999.
Fletcher, Anthony. Growing up in England: the experience of childhood 1600 - 1914. New Haven: Yale University Press, 2008.
Fluit, Hannah. ‘Gender and class in nineteenth-century Catholic charity: categories of difference in the discourses and practices of the Belgian Vincentians’. Journal of Religious History 47, nr. 1 (2023): 110-33.
Goujon, Bertrand. ‘Gender, family life and religious identity in nineteenth-century ultramontane aristocracy’. In Christian Homes: religion, family and domesticity in the 19th and 20th centuries, onder redactie van Patrick Pasture en Tine Van Osselaer, 67-82. Leuven: Leuven University Press, 2015.
Harris, Jonathan. The New Art History: a critical introduction. Londen: Routledge, 2002.
Helbig, Jules. Le baron Béthune, fondateur des écoles Saint-Luc: étude biographique. Rijsel: Desclée de Brouwer, 1906.
Huneault, Kristina. ‘Professionalism as critical concept and historical process for women and art in Canada’. In Rethinking Professionalism: women and art in Canada, 1850-1970, onder redactie van Kristina Huneault en Janice Anderson, 3-54. Montreal: McGill-Queen’s University Press, 2012.
Klarenbeek, Hanna. Penseelprinsessen & broodschilderessen: vrouwen in de beeldende kunst 1808 - 1913. Bussum: Thoth, 2012.
Kloek, Els. Gezinshistorici over vrouwen: een overzicht van het werk van gezinshistorici en de betekenis daarvan voor de vrouwengeschiedenis. Amsterdam: Sua, 1989.
Lambert, Jacques, en Jean-Baptiste Lefèvre. Bethune d’hier à aujourd’hui en province de Namur. s.l: s.n., 1999.
Leblanc, Claire. ‘Sierkunsten in de 19e eeuw: tussen kunst en industrie’. In Art nouveau en design: sierkunst van 1830 tot Expo 58, onder redactie van Claire Leblanc, 10-23. Tielt: Lannoo, 2005.
Loftus, Donna. ‘Markets and culture’. In New directions in social and cultural history, onder redactie van Sasha Handley, Rohan McWilliam, en Lucy Noakes, 109-28. Londen: Bloomsbury Academic, 2018.
Madeline, Laurence. ‘Into the light: women artists, 1850-1900’. In Women artists in Paris, 1850-1900, onder redactie van Laurence Madeline, 1-23. New York: American Federation of Arts, 2017.
Marnix de Sainte Aldegonde, Humbert de, en Véronique de Goussencourt. État présent de la noblesse belge. Annuaire de 2013. Brussel: État présent des familles, 2013.
Maury, Gilles. ‘The true disciple. Jean-Baptiste Bethune and A.W.N. Pugin: a summary of a complex relationship’. In Gothic revival worldwide: A.W.N. Pugin’s global influence, onder redactie van Timothy Brittain-Catlin, Jan de Maeyer, en Martin Bressani, 42-51. Leuven: Leuven University Press, 2016.
Outryve d’Ydewalle, Bertil van. ‘Bulletin de l’association familiale van Outryve d’Ydewalle’. 2015.
Parker, Rozsika. The subversive stitch: embroidery and the making of the feminine. Londen: Women’s press, 1984.
Parry, Linda. ‘Domestic textiles’. In Pugin: a gothic passion, onder redactie van Paul Atterbury en Clive Wainwright, 211-13. New Haven: Yale university press, 1994.
Piette, Valérie. ‘Un réseau privé d’éducation des filles. Institutrices et pensionnats à Bruxelles (1830-1860)’. Sextant, nr. 13-14 (2000): 149-77.
Quirk, Maria. ‘Stitching professionalism: female-run embroidery agencies and the provision of artistic work for women, 1870–1900’. Journal of Victorian Culture 21, nr. 2 (1 juni 2016): 184-204.
Reynolds, Siân. ‘Mistresses of creation: women and art’. In The Routledge history of women in Europe since 1700, onder redactie van Deborah Simonton, 341-79. Londen: Routledge, 2005.
Roon, Marike van. Goud, zilver & zijde: katholiek textiel in Nederland 1830-1965. Zutphen: Walburg Pers, 2010.
Ruberg, Willemijn. Conventionele correspondentie: briefcultuur van de Nederlandse elite, 1770 - 1850. Nijmegen: Vantilt, 2005.
Sabbe, Daniel. ‘J. B. Bethune: promotor van de neogotische beweging’. In Koninklijke geschied- en oudheidkundige kring van Kortrijk, 267-355. Koninklijke geschied- en oudheidkundige kring van Kortrijk 46. Kortrijk: Koninklijke geschied- en oudheidkundige kring van Kortrijk, 1979.
Stichting de Bethune. Inventaris van het familiearchief de Bethune werkdocument. Marke, 2020.
Stighelen, Katlijne van der, en Mirjam Westen, red. ‘Waarom? Daarom! Kunstenaressen in genderperspectief’. In Elck zijn waerom: vrouwelijke kunstenaars in Belgie en Nederland 1500 - 1950, 17-25. Gent: Ludion, 1999.
Suenens, Kristien. Humble women, powerful nuns: a female struggle for autonomy in a men’s church. Leuven: Leuven University Press, 2020.
Thomas, Zoë. ‘Between art and commerce: women, business ownership, and the Arts and Crafts Movement’. Past & Present 247, nr. 1 (2020): 151-96.
Thomas, Zoë. Women art workers and the Arts and Crafts movement. Machester: Manchester University Press, 2020.
Thunder, Moira. ‘Capturing understanding of women’s embroidery designs: a methodology for research and a critique of cataloguing databases using the example of women’s embroidery in nineteenth-century Britain’. Textile History 45, nr. 1 (1 mei 2014): 68-98.
Uytterhoeven, Jos. Baron J.-B. de Béthune (1821 - 1894) en de neogotiek. Kortrijk: Vooruitgang, 1960.
Uytterhoeven, Jos. ‘Vivenkapelle: een neogotisch kerkdorp’. In Jean Baptiste Bethune: Neogotiek als verbeelding van de middeleeuwen, onder redactie van Mark Vanvaeck, 28-31. Gent: OKV Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, 2021.
Van Campenhout, Nico. ‘Een klein klooster in de Groote Oorlog: Het dagboek van de Lokerse clarissenzuster Louise de Bethune uit 1914 (en 1917/1918)’. In Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas 126, 173-230. Sint-Niklaas: Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas, 2023.
Van Cleven, Jean. ‘Bethune in Brugge, 1845-1859. Woonplaatsen, atelier, medewerkers’, 2008, 163-86.
Van Cleven, Jean. ‘Meester Jean-Baptiste Bethune 1821-1894, een kunstenaarsloopbaan’. In Neogotiek in België, onder redactie van Jean Van Cleven, 168-99. Tielt: Lannoo, 1994.
Van Cleven, Jean. ‘Neogotiek en neogotismen’. In De Sint-Lucasscholen en de neogotiek 1862 - 1914, onder redactie van Jan De Maeyer, 17-56. Leuven: Leuven University Press, 1988.
Van Cleven, Jean, red. Neogotiek in België. Tielt: Lannoo, 1994.
Van Cleven, Jean. ‘“The Eternal Château”: bouwgeschiedenis en kunsthistorische analyse van het neogotische kasteel van Loppem’. In Het kasteel van Loppem, 63-136. Oostkamp: Stichting kunstboek, 2001.
Van der Heyden, Joanna, en Leen Van Molle, red. Vrouwenzaken - zakenvrouwen: facetten van vrouwelijk zelfstandig ondernemerschap in Vlaanderen, 1800-2000. Gent: Provinciebestuur Oost-Vlaanderen, 2001.
Van Osselaer, Tine. ‘The material expression of everyday religion in Belgium’. In Material change: the impact of reform and modernity on material religion in North-West Europe, 1780-1920, onder redactie van Jan De Maeyer en Peter Jan Margry, 360-73. Leuven: Leuven University Press, 2021.
Van Osselaer, Tine. The pious sex: catholic constructions of masculinity and femininity in Belgium, ca. 1800-1940. Leuven: Leuven University Press, 2014.
Van Outryve, Bertil. Sept générations van Outryve d’Ydewalle en région brugeoise (1650 - 1920). Bulletin de l’association familiale van Outryve d’Ydewalle 35. Brugge, 2022.
Vanhoutryve, Andre. Familie Van (H)outryve: proeve tot historische en genealogische studie. Kortemark: Familia et patria, 1985.
Verhaegen, Pierre. La dentelle belge. Brussel: J E Goossens, 1912.
Viaene, Vincent. Belgium and the Holy See from Gregory XVI to Pius IX (1831-1859): catholic revival, society and politics in 19th-century Europe. Institut historique belge de Rome. Bibliothèque 50. Leuven: Leuven University Press, 2001.
Wiertz, Wendy. Adellijk en artistiek: amateurkunstenaressen met blauw bloed in België (1815 - 1914). Leuven: Leuven University Press, 2023.
Wiertz, Wendy. ‘Decoratie en daadkracht. Negentiende-eeuwse adellijke vrouwen en het interieur’. Bulletin van de Vereniging van de Adel van het Koninkrijk België, 2019, 17-29.
Wouters, Wilfried. ‘Broeders en baronnen. Het ontstaan van de Sint-Lucasscholen’. In De Sint-Lucasscholen en de neogotiek 1862 - 1914, onder redactie van Jan De Maeyer, 157-218. Leuven: Leuven University Press, 1988.
Wouters, Wilfried. Van tekenklas tot kunstacademie: de Sint-Lucasscholen in België 1866-1966. Kortrijk: UGA, 2013.
Zusters Franciscanessen Gent. Congregatie der zusters Franciscanessen van Gent (Crombeen) 1831-1931. Gent: Van Fleteren, 1931.
3. Tentoonstellingen en colloquiums
Stichting Jean van Caloen, Stichting de Bethune Marke, en KADOC. ‘Jean-Baptiste Bethune. Neogotische Gesamtkunstenaar, terugblik vanuit vergelijkend internationaal perspectief’. Kasteel van Loppem, 2022.
Vrouwen van papier, Hoofdbibliotheek Biekorf Brugge, 24/10/2024 – 4/01/2025.
