Maatschap als sleutel tot familiale vermogensplanning: tussen controle en continuïteit

Deze bachelorproef onderzoekt de rol van de maatschap als instrument binnen familiale vermogensplanning. De problematiek draait rond de vraag hoe families hun vermogen op een fiscaalvriendelijke en juridisch sluitende manier kunnen overdragen, zonder controle en continuïteit te verliezen. De methode omvatte een juridische analyse, een vergelijking met alternatieve technieken (zoals de beheersvolmacht), en een praktijkcase waarin de toepassing van een maatschap werd doorgerekend. Uit de resultaten blijkt dat een goed opgezette maatschap aanzienlijke fiscale voordelen kan opleveren: in de onderzochte casus werd tot €188.000 erfbelasting uitgespaard. Tegelijkertijd toont de analyse aan dat de Vlaamse Belastingdienst (Vlabel) streng toeziet op constructies met “te verre gaande controle”, waardoor zorgvuldige redactie van de statuten cruciaal is. De bachelorproef besluit dat de maatschap, mits correct toegepast, een krachtig en flexibel instrument blijft voor familiale vermogensplanning.

Wanneer families nadenken over de overdracht van hun vermogen, komen al snel grote woorden als successieplanning, erfbelasting en juridische valkuilen op tafel. In die complexe wereld blijkt de maatschap een verrassend eenvoudig en efficiënt vehikel te zijn.

Wat is een maatschap?

Een maatschap is een samenwerkingsvorm zonder rechtspersoonlijkheid, die toelaat om op contractuele basis afspraken te maken over het beheer van een gezamenlijk ingebracht vermogen. Ze wordt vaak gebruikt in combinatie met schenkingen van roerende goederen, zoals een effectenportefeuille. Groot voordeel: de oprichting kan in veel gevallen gebeuren zonder notaris, tegen lage kosten en met een beperkte boekhoudkundige verplichting.

De kern van het onderzoek

In mijn onderzoek toon ik aan hoe de maatschap optimaal kan worden ingezet in een familiale context. Ik bestudeerde daarbij drie invalshoeken:

1. Het juridische kader: Hoe kan een maatschap worden opgericht en welke regels gelden rond bestuur, stemrechten en duur?
2. Fiscale aandachtspunten: Hoe ver kan men gaan in het behouden van controle, zonder dat Vlabel dit herkwalificeert als een legaat dat onder erfbelasting valt?
3. De praktijk: Via een concrete casus werd de kostprijs van een vermogensplanning met maatschap afgezet tegen het scenario zonder planning.

De praktijkcase: cijfers die spreken

In de uitgewerkte case stond een koppel centraal dat zijn effectenportefeuille wilde overdragen aan de kinderen, mét behoud van zeggenschap. Zonder planning zou bij overlijden maar liefst €262.800 erfbelasting verschuldigd zijn. Door gebruik te maken van een maatschap, gecombineerd met een schenking onder voorwaarden, werd die belastingdruk drastisch gereduceerd. Ondanks een kostprijs van ongeveer €75.000 voor oprichting en begeleiding, leverde dit een netto besparing van €188.000 op.

Evenwichtsoefening tussen controle en afstand

De analyse toont echter ook de fragiele balans. Wie te veel macht behoudt, loopt het risico dat Vlabel de constructie onderuit haalt. Het spanningsveld tussen “controle houden” en “fiscaal aanvaardbare afstand nemen” blijkt dé rode draad in vermogensplanning met een maatschap.

Alternatieven en beperkingen

In mijn onderzoek heb ik ook de beheersvolmacht als alternatief bestudeerd. Die kan eenvoudiger zijn en meer discretie bieden, maar mist de robuustheid en fiscale structuur van een maatschap. Het onderzoek besluit dat er geen one-size-fits-all-oplossing bestaat: maatwerk blijft essentieel.

Conclusie: een krachtig instrument met nuances

De bachelorproef besluit dat de maatschap, mits goed begeleid en statutair op maat uitgewerkt, een krachtig en flexibel instrument blijft in de moderne vermogensplanning. 

De voordelen: lage oprichtingskost, flexibiliteit en fiscale optimalisatie,  wegen in veel gevallen ruimschoots op tegen de risico’s. Toch blijft professionele begeleiding onmisbaar om de valkuilen van “te verre gaande controle” en complexe regelgeving te vermijden.

Slotbeschouwing

Met mijn onderzoek breng ik niet enkel een academische bijdrage, maar ook een maatschappelijk relevante boodschap: toegankelijke en correcte vermogensplanning kan families honderdduizenden euro’s besparen en tegelijk rust brengen in de overdracht naar de volgende generatie. In tijden waarin erfbelasting vaak als een molensteen aan het familiekapitaal hangt, toont dit eindwerk dat een juridisch goed uitgewerkte maatschap een brug kan slaan tussen generaties.