Wat als België Fika omarmt? Tijd voor een zorgzame koffierevolutie
In Zweden is het dagelijkse koffiemoment meer dan een pauze. Het is een sociaal ritueel dat stress vermindert, teamdynamiek versterkt en werktevredenheid verhoogt. Fika – een moment van koffie, thee en iets lekkers – is diepgeworteld in de Zweedse werkcultuur. Maar wat als we dit concept zouden vertalen naar de Belgische zorgsector, waar werkdruk en burn-out alarmerend hoog zijn?
Tijdens een buitenlandse stage op kritieke diensten in Zweden onderzocht ik hoe zorgverleners Fika ervaren. Via semigestructureerde interviews en observaties gedurende ongeveer twee maanden op spoed, intensieve zorgen en het operatiekwartier, bracht ik de impact van Fika in kaart. De resultaten zijn opvallend: een grote meerderheid van de respondenten gaf aan dat hun stressniveau daalt na een Fika-moment. “Het praten met collega’s helpt om een slecht gevoel kwijt te raken,” vertelde een verpleegkundige.
Meer dan koffie en cake
Fika is geen gewone pauze. Het is een gedeeld moment van rust, reflectie en verbinding. Collega’s bespreken casussen, delen emoties en bouwen vertrouwen op. Nieuwe medewerkers integreren sneller, introverte collega’s durven hun mening te geven, en moeilijke situaties worden in een informele setting besproken.
“Tijdens Fika vroeg een collega of ik boos was. Ik kon uitleggen dat mijn frons gewoon concentratie was. We leerden elkaar beter begrijpen,” aldus een respondent.
De kracht van Fika zit in de eenvoud én de diepgang. Het doorbreekt hiërarchieën, bevordert inclusiviteit en creëert een menselijkere werkplek. Toch is implementatie in België niet vanzelfsprekend. Tijdsdruk, culturele verschillen en het idee dat pauzes een luxe zijn, vormen obstakels. “Er heerst soms een schuldgevoel als je even uit het werkproces stapt,” gaf een Belgische hoofdverpleegkundige aan.
Een haalbare revolutie?
Mijn onderzoek toont aan dat zelfs kleine initiatieven zoals Fika een grote impact kunnen hebben. De kosten zijn beperkt: een bescheiden snackbudget, een eenmalige investering in een gezellige personeelsruimte, en eventueel een rotatiesysteem om de continuïteit van zorg te garanderen. De baten zijn daarentegen aanzienlijk. Werknemers die uitvallen door stress of burn-out brengen hoge kosten met zich mee voor zorginstellingen. Fika kan ziekteverzuim helpen voorkomen, werkgeluk verhogen en het team versterken.
Van Zweden naar België
Een volledige kopie van het Zweedse model is niet haalbaar, maar een aangepaste versie wel. Denk aan flexibele Fika-momenten, gezonde snacks, lounge-ruimtes op de werkvloer en actieve steun van leidinggevenden. Fika is geen wondermiddel, maar wel een waardevolle stap richting een zorgcultuur waarin welzijn centraal staat. In een sector waar de druk hoog is en de noden groot, verdient dit Zweedse ritueel een Belgische kans.
Fika is geen therapie. Maar het is wel een plek waar je even mag zijn wie je bent. Zonder uniform. Zonder rol. Gewoon jij.
Op naar een zorgzame koffierevolutie.
Bibliografie
Albulescu, P., Macsinga, I., Rusu, A., Sulea, C., Bodnaru, A., Tulbure, BT., (2022,31 augustus). “Give me a break!” A systematic review and meta-analysis on the efficacy of micro-breaks for increasing well-being and performance. PMC. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9432722/#sec017 Of Doi: 10.1371/journal.pone.0272460
Andersson, H., Faresjö, T., Levander, V., Didriksson, H., Jonsson, C., Gagnö, G., Chew, M.S. (2024, 16 april). Physiological and Perceived Stress, Anxiety, Depression and Burnout Among Icu Staff During the Covid-19 Pandemic in Sweden. Geraadpleegd op 27 april 2025, van https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4781967
Balslev, L. (2018). The Little Book of Fika: The Uplifting Daily Ritual of the Swedish Coffee Break. Andrews McMeel +ORM. Geraadpleegd op 16 maart 2025, van https://books.google.be/books?id=7aJxEAAAQBAJ&dq=info:-0cXpN4Ofj4J:scholar.google.com/&lr=&hl=nl&source=gbs_navlinks_s
Belga. (2023, 11 oktober). Bijna 900.000 werknemers hebben te veel werkstress, vooral in zorgsector en onderwijs, blijkt uit bevraging van de SERV. VRT nws. Geraadpleegd op 16 maart 2025, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/10/11/bijna-900-000-werknemers-hebben-te-veel-werkstress-vooral-in-zo/
Bourdeaud’hui, R., Janssens, F., Vanderhaeghe, S. (2022). BURN-OUT ANALYSE VAN DE ARBEIDSSITUATIE VAN WERKNEMERS EN ZELFSTANDIGE ONDERNEMERS MET BURN-OUTSYMPTOMEN. Stichting innovatie & arbeid, SERV. Geraadpleegd op 17 mei 2025, van https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/49692
Bourdeaud’hui, R., Lamberts, M., Notebaert, S., Vanderhaeghe, S. (2024). Werkbaar werk in de zorg- en welzijns-sector 2023: sectorale analyse op de Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2004-2023. Sociaal-Economische Raad van Vlaanderen/Stichting Innovatie & Arbeid. Geraadpleegd op 16 maart 2025, van https://www.serv.be/sites/default/files/documenten/SERV_20240703_WBM2023_WNS_zorg_StIA_RAP.pdf
Bruyneel, A., Bouckaert, N., Maertens de Noordhout, C., Detollenaere, J., Kohn, L., Pirson, M., Sermeus, W., Van den Heede, K. (2023). Association of burnout and intention-to-leave the profession with work environment: A nationwide cross-sectional study among Belgian intensive care nurses after two years of pandemic. International Journal of Nursing Studies. 137:104385. Geraadpleegd op 6 mei 2025, via doi: 10.1016 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0020748922002140?via%3Dihub
De Maeseneer, W. (2024, 20 april). Opvallend meer langdurig zieken in de zorgsector dan 2 jaar geleden, “gevolg van coronapandemie”. VRT nws. Geraadpleegd op 16 maart 2025, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/04/20/meer-langdurig-zieken-in-de-zorgsector-dan-2-jaar-geleden/
De Meersman, A. (2024, 11 juli). Helft van de zorgverleners lijdt onder extreem stressniveau. V-nieuws. Geraadpleegd op 16 maart 2025, van https://www.v-nieuws.be/helft-van-de-zorgverleners-lijdt-onder-extreem-stressniveau/
De Vliegher, S. (2025, 27 april). Vorig jaar was 1 werknemer op 12 ziek op gemiddelde werkdag. Securex. Geraadpleegd op 10 mei 2025, van https://press.securex.be/vorig-jaar-was-1-werknemer-op-12-ziek-op-gemiddelde-werkdag
Dierckx, T. (2019, 17 mei). Stress? Tijd voor fika! Psychologies. Geraadpleegd op 16 maart 2025, van https://www.psychologies.be/nl/stress-tijd-fika/
Fayez, A. A., Almutairi, M., Alotaibi, A., Shebli, K. H. M., Hamamah, S. M., et al. (2024). The Impact of Work Pressures on the Health and Well-being of Healthcare Workers. Journal of international crisis and risk communication research, 7, 621-628. Geraadpleegd op 16 maart 2025, van https://www.proquest.com/docview/3186340376?fromopenview=true&pq-origsite=gscholar&sourcetype=Scholarly%20Journals
Fritz, C., M. Ellis, A., A. Demsky, C., C. Lin, B., & Guros, F. (2013). Embracing work breaks: Recovering from work stress. Organizational Dynamics, 4, 274-280.van https://www.researchgate.net/publication/259095808_Embracing_work_breaks_Recovering_from_work_stress
Ge MW, Hu FH, Jia YJ, Tang W, Zhang WQ, Chen HL. Global prevalence of nursing burnout syndrome and temporal trends for the last 10 years: A meta-analysis of 94 studies covering over 30 countries. J Clin Nurs. 2023 Sep;32(17-18):5836-5854. doi: 10.1111/jocn.16708. Epub 2023 May 16. PMID: 37194138. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37194138/
HRW. (2024). ARBEIDSONGESCHIKTHEID EN DE RE-INTEGRATIE VAN WERKNEMERS OP DE ARBEIDSMARKT. Geraadpleegd op 26 mei 2025, van https://hrw.belgie.be/sites/default/files/content/download/files/2024_hrw_arbeidsongeschiktheid_verslag.pdf
Janssen, E., Van Strydonck, I., Decuypere, A., Decramer, A., Audenaert, M. (2020, 29 september). How to foster nurses’ well-being and performance in the face of work pressure? The role of mindfulness as personal resource. Jan Leading Global Nursing Research, 76(12), 3495-3505. Geraadpleegd op 17 april 2025, van https://onlinelibrary-wiley-com.vives.e-bronnen.be/doi/full/10.1111/jan.14563
Krekel,C., Ward, G., De Neve, J.-E. (2019). Employee Wellbeing, Productivity and Firm Performance. [Saïd Business School WP 2019-04]. SSRN. Geraadpleegd op 16 april 2025, van https://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3356581
Lyubykh, Z., Gulseren, D., Premji, Z., Wingate, T. G., Deng, C., Bélanger, L. J., Turner, N. (2022). Role of Work Breaks in Well-Being and Performance: A Systematic Review and Future Research Agenda. Journal Of Occupational Health Psychology, 27(5), 470-487. Van https://www.researchgate.net/publication/361913348_Role_of_work_breaks_in_well-being_and_performance_A_systematic_review_and_future_research_agenda
Meier, L. (2024, 21 juli). Revitalize Your Team: How to Use Swedish Fika and Lagom for Better Productivity. Employ.com. Geraadpleegd op 17 april, 2025 van https://www.employ.com/articles/revitalize-your-team-how-to-use-swedish-fika-and-lagom-for-better-productivity/
Morley, L., Angervall, P., Berggren, C., & Dodillet, S. (2018). Re-purposing fika: rest, recreation or regulation in the neoliberalized swedish university? (Version 1). University of Sussex. https://hdl.handle.net/10779/uos.23455703.v1
Nrc.nl. (2018, 18 april). Niksen op werk, is dat het geheim van de Zweden? Geraadpleegd op 16 maart 2025, van https://www.nrc.nl/nieuws/2018/04/18/niksen-op-werk-is-dat-het-geheim-van-de-zweden-a1599923#/next/2018/04/19/#308
ONVZ. (2020, 13 januari). Een vitaler werkklimaat met Fika. Geraadpleegd op 16 maart 2025, van https://www.onvz.nl/gidsingezondheid/Levensstijl/een-vitaler-werkklimaat-met-fika
Portoghese, I., Galletta, M., Coppola, R. C., Finco, G., Campagna, M. (2014) Burnout and Workload Among Health Care Workers: The Moderating Role of Job Control. Safety and Health at Work, 5(3), 152-157. Geraadpleegd op 8 april 2025, van https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2093791114000419
SERV. (2023, 4 oktober). Cijfers werkbaarheidsmeting werknemers. Geraadpleegd op 16 maart 2025, van https://www.werkbaarwerk.be/werkbaarwerk/cijfers-werkbaarheidsmeting-werknemers
Svenska Akademiens Ordböcker. (z.d.). Fika. In Svenska Akademiens Ordböcker. Geraadpleegd op 22 januari 2024, van https://svenska.se/saol/?hv=lnr19233
Uusimäki, L. (2020). Beating Stress, the Swedish Way: Time for a ‘Fika’. In: McKay,L., Barton, G., Garvis, S., Sappa, V. (eds) Arts-Based Research, Resilience and Well-being Across the Lifespan. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-26053-8_15
Yngve, A., Scanders, H., Almroth, S. (2023). Taking a closer look at the Swedish coffee break, “fika”. International Journal of Gastronomy and Food Science, volume(33). https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1878450X23001178#cebib0010
Vanacker, H. (2024, 26 januari). Werkhervattingspremie als stimulans voor re-integratie. IDEWE. Geraadpleegd op 17 mei 2025, van https://www.idewe.be/-/werkhervattingspremie
Van den Heede K, Bouckaert N, Detollenaere J, Kohn K, Maertens de Noordhout C, Vanhooreweghe J, Bruyneel A, Sermeus W. Nurse staffing on Belgian intensive care units: the impact of two years of COVID-19 pandemic. Health Services Research (HSR) Brussels: Belgian Health Care Knowledge Centre (KCE). 2022. KCE Reports 353. D/2022/10.273/24.
Verbrugghe, L. M. (1982). Work satisfaction and physical health. Journal Of Community Health, 7(4), 262-283. https://doi.org/10.1007/bf01318959
Unwanted Life. (2022, 23 maart). FIKA: How to improve Wellbeing Like a Swede. Geraadpleegd op 17 april 2025, van https://unwantedlife.me/fika-how-to-improve-wellbeing-like-a-swede
Vermeir, P., Blot, S., Degroote, S., Vandijck, D., Mariman, A., Vanacker, T., Peleman, R., Verhaeghe, R., Vogelaers, D. (2018). Communication satisfaction and job satisfaction among critical care nurses and their impact on burnout and intention to leave: A questionnaire study. Intensive and Critical Care Nursing, 48, 21-27. Geraadpleegd op 16 maart 2025, van https://www-sciencedirect-com.vives.e-bronnen.be/science/article/pii/S096433971730397X
Verougstraete, B. (2024, 30 januari). Langdurig en middellang ziekteverzuim op recordhoogte. Attentia. Geraadpleegd op 17 mei 2025, van https://attentia.prezly.com/langdurig-en-middellang-ziekteverzuim-op-recordhoogte
Villarante, D. M., O’Donoghue, S.C., Medeiros, M., Milton, E., Walsh, K., O’Donoghue, A.L., Celi, L., Hayes, M., Dilibero, J. (2023) A National Survey of Stress and Burnout in Critical Care Nurses: A Prepandemic Study. Dimens Crit Care Nurs. 42(5), 248-254. Geraadpleegd op 16 april 2025, van https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10403271/
Walleghem, P., Walgraef, I., De Stercke, N., De Koker, B. (2023, 24 september). Psychosociaal welzijn van informele en formele zorgverleners. HO Gent. Geraadpleegd op 16 maart 2025, van https://onderzoek.hogent.be/projecten/psychosociaal-welzijn-van-informele-en-formele-zorgverleners/
Welzijn op het werk. (2024, 15 januari). Prebes Vzw. Geraadpleegd op 16 maart 2025, van https://www.prebes.be/nl/2024/01/langdurig-middellang-ziekteverzuim-recordhoogte
Ziekteverzuim brak records in 2023. (2024, 27 januari). Jobat. Geraadpleegd op 14 maart 2025, van https://www.jobat.be/nl/art/ziekteverzuim-brak-records-in-2023
