Niet straffen om te straffen: hoe Leuven verslaafde beklaagden een tweede kans geeft
Wat als je strafbaar bent, maar vooral verslaafd?
Stel je voor: een man van 29 pleegt een winkeldiefstal. Geen roof, geen geweld. Hij steelt wat spullen om zijn drugsverslaving te bekostigen. Hij heeft geen werk, geen vast adres en kampt al jaren met afhankelijkheid. Op het eerste gezicht is het een strafzaak. Maar is het niet vooral een hulpvraag?
Tot voor kort kreeg zo’n verdachte in België gewoon een celstraf. Maar die straf doet niets aan het probleem. Zonder hulp hervalt de man vaak binnen enkele maanden. Zo ontstaat een vicieuze cirkel van feiten, veroordelingen en terugval. En niemand wint daarbij: niet de dader, niet de samenleving.
In Leuven proberen ze het anders. Daar werd eind 2023 een drugsopvolgingskamer opgericht: een zitting binnen de rechtbank die zich richt op verdachten met een zware drugsverslaving. Geen aparte rechtbank, wel een aparte aanpak.
Geen rechter met de hamer maar met geduld
In november 2023 startte de rechtbank van Leuven met een nieuwe aanpak: de drugsopvolgingskamer, afgekort DOK. Wat is dat precies? Geen aparte rechtbank, wel een speciaal kamer binnen de correctionele rechtbank waar mensen met een drugsprobleem op een andere manier worden behandeld. Wie daarvoor in aanmerking komt, moet aan een aantal voorwaarden voldoen. De beklaagde moet: meerderjarig zijn, de feiten erkennen en gemotiveerd zijn om aan zichzelf te werken. Wie dat doet, volgt een traject van 10 tot 18 maanden. In die tijd moet de beklaagde geregeld op zitting verschijnen, contact houden met een justitieassistent en bewijzen dat hij of zij vooruitgaat. Denk aan: urinecontroles, therapie volgen, werk zoeken, structuur opbouwen. Het uiteindelijke doel? Minder herval, meer re-integratie.
Laat één ding duidelijk zijn: de DOK is geen ‘gemakkelijkere’ straf. Het traject duurt lang, vraagt inzet en discipline, en is emotioneel zwaar. De beklaagde staat maandenlang onder toezicht. Elke misstap kan leiden tot terugkeer naar de gewone strafprocedure. Maar wie volhoudt, kan op het einde van de rit beloond worden met een lichtere straf, of zelfs geen straf meer. "Het is geen quick fix" vertelt een rechter in Leuven. "Maar je ziet mensen veranderen. En dat lukt zelden in een gevangenis."
Een strafsysteem met toekomst!
Op dit moment is de DOK niet uniform wettelijk vastgelegd. Alles gebeurt op basis van samenwerking tussen de rechtbank, het parket en hulpverleners en artikel 190sexies Wetboek van Strafvordering, die hersteltrajecten mogelijk maakt. Er is geen specifieke wet die zegt hoe het systeem moet werken. Dat is riskant. In andere steden, zoals Gent, loopt een gelijkaardig project al langer. Maar in Walonië, uitgezonderd Charleroi, bestaat het (nog) niet. Dat betekent dat je als beklaagde in de ene stad een hersteltraject krijgt, en in een andere stad een gevangenisstraf. Dat ondermijnt het rechtszekerheidsbeginsel.
De klassieke manier van straffen werkt niet voor iedereen. Zeker niet voor mensen die in de eerste plaats verslaafd zijn, niet crimineel. De drugsopvolgingskamer bewijst dat er alternatieven zijn. Ze biedt geen makkelijke weg, maar wel een eerlijke kans. En dat is misschien wel de grootste kracht van justitie: de mens zien achter het dossier.
Een systeem zoals de DOK verdient meer dan alleen waardering, het verdient stabiliteit. Een uniforme wettelijke verankering maakt van deze aanpak geen uitzondering, maar een recht. Alleen zo krijgen mensen de kans om hun fouten recht te zetten én hun leven opnieuw op te bouwen.
De drugsopvolgingskamer in Leuven is een stap in de goede richting. Nu is het tijd om haar stevig te verankeren. Niet om minder streng te zijn, maar om rechtvaardiger te worden.
- Sofie Serré
Bibliografie
BIBLIOGRAFIE
Wetgeving
• Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden.
• Grondwet.
• Wetboek van Strafvordering.
• Strafwetboek.
• Drugswet.
• Wet van 29 juni 1964 betreffende opschorting, uitstel en probatie.
• Koninklijk besluit van 6 september 2017 houdende regeling van verdovende middelen, psychotrope stoffen, BS 6 september 2017, https://www.ejustice.just.fgov.be/cgi/articlebody.pl?language=nl&caller….
• DE WEVER B., Federaal regeerakkoord 2025-2029, 31 januari 2025, https://www.belgium.be/sites/default/files/resources/publication/files/….
• DEMIR Z., Beleidsnota 2024-2029 Justitie, Handhaving en Bestuursrechtspraak, 15 november 2024, https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/70874.
• Wetsontwerp om Justitie menselijker, sneller en straffer te maken III, KAMER, 2022-2023, 25 april 2023, nr. 55-3322/1.
• Vraag en antwoord nr. 1507 van S. De Wit, KAMER, 2022-2023, 6 januari 2023, nr. 55/1507.
• Vraag en antwoord nr. 418 van M. Dillen, KAMER, 2020-2021, 11 augustus 2021, nr. 55/418.
Rechtspraak
• Cass. 30 juni 2004, P.04.0784.F, ECLI:BE:CASS:2004:ARR.20040630.22, https://juportal.be/content/ECLI:BE:CASS:2004:ARR.20040630.22/NL#notice2.
• GwH 14 oktober 2021, 138/2021, Arr.GwH, https://www.const-court.be/public/n/2021/2021-
138n.pdf.
• Correctionele rechtbank Leuven 17 maart 2025, 'DOK-zitting'.
Rechtsleer
• COLMAN C., VANDAM L. en PIRENNE C., Definiering en meting van druggerelateerde criminaliteit, Onderzoeksopzet UGent, 2008, https://www.belspo.be/belspo/////organisation/Publ/pubostc/Drug/rDR30rn….
• DE KEULENAER S., THOMAES S., WITTOUCK C. e.a., 'De impact van de Gentse Drugbehandelingskamer op recidive', Panopticon 2015/36 (3), https://www.maklu-online.eu/nl/tijdschrift/panopticon/jaargang-volume-3….
• DE RUYVER B., COLMAN C. en VANDAM L., 'Drugs en criminaliteit: bestaat het ene zonder het andere?', Orde dag 2008/44.
• ROZIE J., 'Het toetsingscriterium van het recidiverisico in het straf(proces)recht' in Strafrecht en strafprocesrecht: doel of middel in een veranderde samenleving?, Kluwer, 2017.
• TERSAGO P., 'Druggebruikersruimten en de (strafrechtelijke) aanpak van druggebruik', Juristenkrant 2024/496.
• VEREECKEN L., Recidive: Een kwestie van falen van het systeem of van het individu?, Masterproef UGent, 2018, https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/479/320/RUG01- 00247932020180001_AC.pdf.
Overige
• AGENTSCHAP JUSTITIE EN HANDHAVING, 'Drugopvolgingskamers', Vlaanderen.be s.d., https://www.vlaanderen.be/agentschap-justitie-en-handhaving/voor-partne….
• BOURLET A., 'De drugsbehandelingskamer', Rechtbank eerste aanleg Gent s.d.
• DEBOUVER L., 'Hulpverleners willen geen wachtlijsten', CAW s.d., https://www.caw.be/wat-beweegt-er/standpunten/hulpverleners-willen-geen….
• FÉDA BXL ASBL, 'Geen link tussen strafmaat en druggebruik—Dr Alex Stevens' 16 maart 2023,https://www.youtube.com/watch?v=uZX91dnyVzs.
• GEERAERTS G., 'Waarom is een verslaving moeilijk te doorbreken?', VAD 9 september 2019, https://vad.be/artikels/waarom-is-een-verslaving-moeilijk-te-doorbreken/.
• HOUBEN G., 'Justitie Limburg start proefproject om verslaafden eerst hulp te bieden: “Beter dan bestraffen”', Het Belang Van Limburg 27 januari 2023, https://www.hbvl.be/regio/limburg/justitie-limburg-start-proefproject-o….
• IDA VZW, 'Straffen van mensen die drugs gebruiken is geen effectieve maatregel' 6 maart 2023, https://vad.be/artikels/straffen-van-mensen-die-drugs-gebruiken-is-geen….
• LET’S GET LAWED, 'S4: Drugs #6: Opvolging, een gesprek met Suzy Vanhoonacker', Apple Podcasts 27 juli 2023, https://podcasts.apple.com/nl/podcast/s4-drugs-6-opvolging-een-gesprek-….
• MAENHOUDT S., 'Na 150 jaar is er een nieuw Strafwetboek', Team Justitie 22 februari 2024, https://www.teamjustitie.be/2024/02/22/na-150-jaar-is-er-een-nieuw-stra….
• MERTENS C., 'Drugsverslaafden die criminele feiten plegen in regio Leuven voortaan voor speciale rechtbank met focus op behandeling, niet bestraffing', vrtnws 20 november 2023,
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/11/20/mensen-die-criminele-feiten-ple….
• PARKET PROCUREUR DES KONINGS LEUVEN, 'Draaiboek drugsopvolgingskamer (DOK) Leuven', Openbaar Ministerie 2023.
• SERRÉ, S., Interview met Branswijk, Evelyn, 15 mei 2025.
• SERRÉ, S., Interview met Peeters, Tobia, 5 mei 2025.
• SERRÉ, S., Interview met Serlippens, Annemie, 10 april 2025.
• SEYS A., 'Herstelgerichte verslavingszorg en inzet van ervaringskennis', VAD 16 december 2016,
https://vad.be/artikels/herstelgerichte-verslavingszorg-en-inzet-van-er….
• VANDERPLASSCHEN W., 'Wegen naar herstel van een drugverslaving: het REC-PATH onderzoek',
VAD 21 december 2021, https://vad.be/artikels/wegen-naar-herstel-van-een-drugverslaving-het-
rec-path-onderzoek/.
• VERHEYEN A., 'Waar strafrecht en welzijn elkaar raken: herstelgericht werken met plegers van strafbare feiten', CAW Groep s.d., https://www.caw.be/wat-beweegt-er/nieuws/waar-strafrecht-en-welzijn-elk….
• X, 'Parket Leuven start met drugsopvolgingskamer, Procureur des Konings: ‘Wie zich succesvol laat begeleiden, kan strafvermindering krijgen’', ROBtv 19 november 2023,
https://www.robtv.be/nieuws/parket-leuven-start-met-drugsopvolgingskame….
• X, 'Drugopvolgingskamer: een waardevol alternatief voor problematische druggebruikers', Bannister Advocaten 21 oktober 2021, https://www.bannister.be/drugopvolgingskamer-een-waardevol-alternatief-….
• X, 'Drugsbeleid', Federale overheidsdienst justitie s.d., https://justitie.belgium.be/nl.
