Na de storm: herstel is geen invuloefening
“It takes a whole village to raise a child.” Dit Afrikaanse gezegde benadrukt dat opvoeden een gedeelde verantwoordelijkheid is. Bij Bethanië, een zorgorganisatie voor kinderen en jongeren met gedrags- en emotionele stoornissen, vormt dat principe de kern van hun werking. Maar wat als die ‘village’ onder druk komt te staan? Wat als agressie-incidenten relaties verstoren en de veiligheid bedreigen? Kan de gemeenschap rond de jongere dan nog overeind blijven?
Hoe kan Bethanië herstelgericht werken na agressie-incidenten méér afstemmen op de individuele jongere? Die vraag stond centraal in mijn bachelorproef. En die leverde verrassende inzichten op.
De tol van agressie
Agressie komt binnen Bethanië vaak voor. Een enquête bij het team toont dat er uiteenlopende vormen van agressie plaatsvinden. Observaties bevestigen dat de gevolgen zwaar doorwegen. Voor jongeren vertaalt dat zich in gevoelens van boosheid, spijt of zelfs paniekaanvallen. Maar ook begeleiders dragen de impact mee. Eén van hen getuigt:
“De agressie is voor mij sowieso wel een grote trigger. Doordat er in de afgelopen periode in de leefgroep wel wat situaties zijn geweest, kan ik op zo’n moment effectief angstig zijn.” (Respondent 2, persoonlijke communicatie, 20 mei 2025).
De psychologische gevolgen zijn voelbaar voor iedereen in de leefgroep. Precies daar toont zich het belang van herstelgericht werken.
Herstelgericht werken: meer dan een schema invullen
Herstelgericht werken draait om het herstellen van relaties, ruimte maken voor reflectie en verantwoordelijkheid nemen. In theorie klinkt dat mooi, maar de praktijk in Bethanië loopt spaak.
Veel jongeren hebben een lage sociaal-emotionele ontwikkeling, waardoor diep reflecteren moeilijk is. Toch wordt dat van hen verwacht. Het huidige hersteltraject komt neer op het invullen van een zogenaamd BOM-schema met reflectievragen.
Dat blijkt weinig effectief. Begeleiders vullen vaak meer in dan de jongeren zelf:
“En dat is ook zo wat inzichtsvragen en wat reflectieve vragen. Maar uiteindelijk vullen wij dan ook meer zelf in dan de jongeren op zich. Dus dat helpt gewoon niet meer.” (Respondent 4, persoonlijke communicatie, 21 mei 2025).
Het gevolg? Jongeren haken af, écht herstel blijft uit, en de kans op herhaling van agressie stijgt.
Herstel is een coproductie
In mijn onderzoek vertrok ik vanuit de jongeren zelf. Hoe kunnen we het herstelproces aanpassen aan hun mogelijkheden en noden?
Uit de interviews bleek dat begeleiders vooral herstel vanuit de jongere belangrijk vinden. Zolang het oprecht en op maat is, hoeft er geen apart traject voor henzelf te zijn. Wel hechten ze veel belang aan terugkoppeling binnen het team.
Herstel is dus geen soloproject, maar een coproductie van jongere én begeleiders.
Van inzicht naar actie
De inzichten uit dit onderzoek vertaalden zich in een concreet eindproduct waarmee de leefgroep onmiddellijk aan de slag kan.
Zo werd een individualiseringstabel opgesteld die begeleiders helpt om het hersteltraject per jongere vorm te geven. Voor drie jongeren uit de leefgroep is deze al concreet ingevuld als voorbeeld.
Daarnaast ontwikkelde ik suggesties voor aangepaste methodieken. Een creatieve interventie is het maken van een meme: een laagdrempelige manier voor jongeren om emoties te verbeelden en te delen. Verder ontwierp ik stappenplannen en handleidingen, voorzien van pictogrammen, om jongeren en begeleiders praktisch te ondersteunen.
Het resultaat is geen nieuw standaardformulier, maar een gereedschapskist met verschillende sleutelstukken – afgestemd op elke jongere.
Samen verder kunnen – maar dan echt
Agressie laat littekens na, maar herstel is mogelijk. Niet via een universeel schema, wel via maatwerk.
Bethanië krijgt met dit onderzoek geen extra BOM-schema, maar een set concrete handvatten. En elke jongere krijgt daarin het juiste sleutelstuk om verder te kunnen.
Bibliografie
Literatuurlijst
Agentschap Opgroeien. (z.d.). Agressie: Zorg voor herstel na agressie-incidenten. Geraadpleegd 17 februari 2025, https://www.opgroeien.be/kennis/themas/omgaan-met-agressie/zorg-voor-he…
Agentschap Opgroeien. (z.d.). Nieuwe Autoriteit, Geweldloos Verzet en Waakzaam Zorgen: Wat is nieuwe autoriteit? Geraadpleegd 13 februari 2025, https://www.opgroeien.be/kennis/themas/nieuwe-autoriteit-geweldloos-ver…
Bethanië. (z.d.). ‘It takes A Whole Village To Raise A Child’. Geraadpleegd 5 oktober 2024, https://www.bethanie.be/
De wiekslag vzw. (2017). Geweldloos verzet in de opvoeding 2.0: Richtlijnen voor ouders en opvoeders van kinderen en jongeren die erg lastig of gewelddadig gedrag vertonen. de Wiekslag vzw
Deprez, S., & Michiels, M. (2020). Beter samen! Herstelgericht werken in de jeugdhulp. Acco Uitgeverij.
Didden, R., Niehoff, H., Valenkamp, M., Rutten, E., Stichting trajectum, & Van Montfoort. (2013). Theoriehandleiding: Grip op agressie. Geraadpleegd via Trajectum en Van Montfoort, https://www.deborg.nl/media/z1bpu0bp/theoriehandleiding.pdf
Dodge, K., & Pettit, G. (2003). A biopsychosocial model of the development of chronic conduct problems in adolescence. Developmental Psychology, 39(2), 349-371. https://doi.org/10.1037/0012-1649.39.2.349
Došen, A. (2015). Over kunnen, (niet) aankunnen, moeten en (niet) willen. [Brochure]. Garant.
Bachelorproef orthopedagogie Pagina 63 | 103
Eigen Kracht Centrale (z.d.). Wat is een eigen kracht-conferentie? Geraadpleegd 8 februari 2025,https://www.eigen-kracht.nl/aanbod-regie-eigen-leven/wat-is-eigen-krach…
Gabbay, Z. D. (2005). Justifying Restorative Justice: A Theoretical Justification for the Use of Restorative Justice Practices. In Justifying Restorative Justice (Vol. 2, pp. 349–197). JOURNAL OF DISPUTE RESOLUTION.
Gezondheid en wetenschap. (z.d.). Eerste hulp bij agressief gedrag · Gezondheid en wetenschap. gezondheidenwetenschap.be. https://www.gezondheidenwetenschap.be/eerste-hulp/eerste-hulp-bij-agres…
Grenswijs. (z.d.). Waar komt het agressieve gedrag vandaan? Geraadpleegd 29 januari 2025, https://www.grenswijs.be/waar-komt-het-agressieve-gedrag-vandaan#risico…
Healthcare Group: Yes we can clinics. (z.d.). Agressiviteit. Geraadpleegd 23 februari 2025, https://www.yeswecanclinics.nl/gedragsproblemen/agressiviteit?utm_sourc…
Icoba (z.d.). Gevolgen van grensoverschrijdend en agressief gedrag voor het slachtoffer. Geraadpleegd 23 februari 2025, https://www.icoba.be/gevolgen-van-grensoverschrijdend-en-agressief-gedr…
Icoba (z.d.). Wat is herstelgericht werken? Geraadpleegd 10 januari 2025, https://www.icoba.be/wat-herstelgericht-werken
Icoba. (z.d.). Intervisiemethode Incidenten (IMI). Geraadpleegd 27 mei 2025, https://www.icoba.be/tools/intervisiemethode-incidenten-imi
Icoba. (z.d.). Maak het goed met de Sorrybox. Geraadpleegd 29 maart 2025, https://docs.google.com/document/d/1qs9CkY5zg9gpXOv1IxkIH0nia9WcW4s6/ed…;
Icoba. (z.d.). Risico’s op agressief gedrag bij je doelgroep. Geraadpleegd 27 januari 2025, https://www.icoba.be/risicos-op-agressief-gedrag-bij-je-doelgroep
IMK Opleidingen. (z.d.). Soorten agressie op het werk. Geraadpleegd 23 maart 2025, https://www.imkopleidingen.nl/nieuws/soorten-agressie-op-het-werk/
Jeugdhulp. (z.d.). Samen op weg naar herstel in de GI [PDF]. Geraadpleegd 5 december 2024, https://www.jeugdhulp.be/sites/default/files/documents/handleiding-same…
Kinderrechtencommissariaat. (z.d.). Voorbarige wijziging decreet Jeugddelinquentierecht zet kinderrechten onder druk. Geraadpleegd 5 december 2024, https://www.kinderrechten.be/advies/voorbarige-wijziging-decreet-jeugdd…
Latimer, J., Dowden, C., & Muise, D. (2005). The Effectiveness of Restorative Justice Practices: A Meta-Analysis. The Prison Journal, 85(2), 127–144. https://doi.org/10.1177/0032885505276969
Lautenbach, I. (2023). Veilig zorgen: Het beperken van cliëntenagressie en het bevorderen van medewerkerswelzijn in de gehandicaptenzorg, GGZ en jeugdzorg. {Masterthesis}. Rijksuniversiteit Groningen.
Leuven Institute of criminology. (2018). Restorative justice related research at te Leuven Institute of Criminology [Brochure]. KuLeuven.
Long, N.J., Wood, M.M., Felser F.A., & Whitson, S. (2022). Praten met kinderen en jongeren in crissituatie: Life Space Crisis Intervention. Lannoo.
Marshall, T. F. (1999). Restorative Justice: An Overview. Createspace Independent Publishing Platform.
Bachelorproef orthopedagogie Pagina 65 | 103
Nederlandse Arbeidsinspectie. (z.d.). Agressie en geweld. Geraadpleegd 22 februari 2025, https://www.nlarbeidsinspectie.nl/onderwerpen/werkdruk-en-ongewenst-ged…
Spelbos, P. (z.d.). De kern van agressie: de keuze tussen vechten, vluchten of freeze. Geraadpleegd 25 januari 2025, https://www.agressie.idee-pmc.nl/agressie/agressie_kern.html
Universiteit Antwerpen. (z.d.). Samen sterker in gezag: Geweldsloos verzet en nieuwe autoriteit voor leerkrachten (Antwerpen). Geraadpleegd 13 februari 2025, https://cno.uantwerpen.be/nl/opleiding/samen-sterker-in-gezag-geweldloo…
Universiteit van Amsterdam. (2016, 11 februari). Geweld in media beïnvloedt alleen tiener met agressieve omgeving. Geraadpleegd 13 februari 2025, https://www.uva.nl/content/nieuws/persberichten/2016/02/geweld-in-media…
Van Dale (2025). Betekenis ‘agressie’. Geraadpleegd 27 januari 2025, https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/agressie…;
Van der Ploeg, J. D. (2014). Agressie bij kinderen. Bohn Stafleu van Loghum.
Van Raemdonck, A. K., & Lust, G. (2019). Gedachtengoed: nieuwe autoriteit en geweldloos verzet -Haim Omer in de praktijk. Sorrybox.be. Geraadpleegd 29 maart 2025, chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.sorrybox.be/blok/_uploads/library/348/attachments/sb-A-Haim…
Van Tilburg, E. (2003). Agressie: Praktijkboek voor hulpverleners, begeleiders en leerkrachten. Acco.
Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH) (z.d.) Gedrags- en emotionele stoornis. Geraadpleegd 23 maart 2025, https://www.vaph.be/professionelen/mdt/mdv/modules/gedrags-en-emotionel…
Vrijens, C. (2024, 15 april). Agressie in jeugdhulp: ‘Voor te veel jongeren is er geen geschikte hulp’. Geraadpleegd op 17 februari 2025, https://sociaal.net/achtergrond/agressie-in-jeugdhulp-kinderrechtencomm…
Wright, A. (2019). PSDP-Resources and Tools: Social discipline window. Geraadpleegd via Research in Practice, chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://practice-supervisors.rip.org.uk/wp-content/uploads/2019/11/Soci…
Zorg voor beter (2024, 26 februari). Agressie. Geraadpleegd 29 januari 2025, https://www.zorgvoorbeter.nl/kennisbundel-verward-in-de-wijk/agressie.
