Kleine schermen, grote impact?
Kleine schermen, grote impact?
Chromebooks zijn in korte tijd ingeburgerd in de lagere school. Ze lijken onmisbaar, handig voor de leerkracht, motiverend voor leerlingen en een opstap naar digitale vaardigheden die kinderen later zeker nodig hebben. Maar leveren ze ook echt betere leerresultaten op? En wat zijn de valkuilen in de klaspraktijk? Een onderzoek bij leerlingen van het vierde en zesde leerjaar geeft een genuanceerd beeld. Eén ding staat vast, technologie kan veel, maar de leerkracht blijft de sleutel.
Hoe we het onderzochten
In het vierde en zesde leerjaar verdeelden we de leerlingen in twee gelijke groepen. Eén groep werkte met een Chromebook en de andere groep met pen en papier. Vóór de lessen maakten de leerlingen eerst een toets. Daarmee zagen we wat ze al wisten en konden we de groepen eerlijk samenstellen. Daarna kregen beide groepen dezelfde lessen en opdrachten. Na de lessen maakten de leerlingen opnieuw een toets om te laten zien wat de leerresultaten zijn.
Tijdens de lessen keken we hoe de leerlingen met hun manier van werken omgingen. Wij spraken met de leerlingen, hun leerkrachten en de zorgleerkrachten. Ook leerlingen die hulpmiddelen gebruiken, zoals voorleessoftware, vertelden over hun ervaringen.
Voor wiskunde werkten de leerlingen met een adaptief leerpad. We onderzochten het effect daarvan op hun motivatie en concentratie door te observeren en in gesprek te gaan met de leerlingen en hun leerkrachten.
Wat zeggen de resultaten?
In het zesde leerjaar scoorden de leerlingen zonder Chromebook meestal beter. Zij verwerkten de leerstof vaker in hun eigen woorden. De groep met Chromebook zocht informatie wel snel op, maar schreef die minder in eigen woorden. Doordat ze veel kopieerden en plakten, maakten ze vaker fouten en verwerkten ze de leerstof minder diep.
Een concreet voorbeeld hiervan is een oefening over Latijn. De leerlingen moesten woorden vertalen en er een passende afbeelding bij zoeken. De groep met Chromebook zocht de woorden op via Google en nam meteen de eerste afbeelding die verscheen, zonder kritisch te kijken. Zo betekent mulier “vrouw”, maar zij voegden daarbij een foto toe van de Nederlandse sportpionier Pim Mulier. Bij oculus, dat “oog” betekent, gebruikten ze een afbeelding van een VR-bril. De groep zonder Chromebook maakte deze oefening wel juist, omdat zij een vaste woordenlijst gebruikten en minder afleidende keuzes hadden.
Figuur 1: Voorbeeldwerkbundel Latijn uit de groep met Chromebook
Figuur 2: Voorbeeldwerkbundel Latijn uit de groep zonder Chromebook
Tegelijkertijd benut de groep met Chromebook de technologie goed door bijvoorbeeld extra informatie online op te zoeken die niet in de teksten staan die ze gekregen hebben (zie Figuur 3). In de tekst die ze kregen, stond bijvoorbeeld niet wanneer Picasso overleden is. Zo valt op dat de leerlingen met Chromebook sneller werken, maar tegelijk andere voordelen van de technologie effectief gebruiken. De groep zonder Chromebook leest de teksten wel volledig en schrijft hun antwoorden vaker in eigen woorden in plaats van letterlijk over te nemen (zie Figuur 4).
Figuur 3: Voorbeeldwerkbundel Kunst uit de groep met Chromebook
Figuur 4: Voorbeeldwerkbundel Kunst uit de groep zonder Chromebook
In het vierde leerjaar waren de verschillen kleiner. Soms scoorde de groep met Chromebook iets hoger. Dat toont aan dat technologie niet altijd dezelfde impact heeft.
Begrijpend lezen: papier werkt beter
Bij begrijpend lezen viel een duidelijk verschil op. Leerlingen lezen op papier geconcentreerder en nauwkeuriger. Op de Chromebook scrollen ze vaak en slaan daardoor soms stukken tekst over. De begeleiding van de leerkracht blijkt hier doorslaggevend, omdat leerlingen zonder duidelijke aansturing vaker kopiëren en selectief lezen in plaats van echt te begrijpen.
Concentratie en motivatie
Chromebooks kunnen motiveren. Vooral in het vierde leerjaar werkten leerlingen enthousiast met hun toestel, misschien door de nieuwigheid. In het zesde leerjaar was dat effect minder sterk. Leerlingen met Chromebook bleven vaak geconcentreerd en werkten netjes volgens de opdracht, maar hadden minder interactie met klasgenoten. In de groep zonder Chromebook werd meer gepraat en samengewerkt, maar dat leidde ook tot meer afleiding.
Adaptief leerpad in wiskunde: motiverend én stresserend
Met het adaptief leerpad in wiskunde werken leerlingen op hun eigen niveau en krijgen ze directe feedback. Dat motiveert hen, ze willen vooruitgang boeken en groene vinkjes behalen. Tegelijk veroorzaakt die prestatiedruk stress. Sommige leerlingen werken te snel of oppervlakkig om goed te scoren. Voor de leerkracht levert het adaptief leerpad waardevolle informatie, omdat het systeem meteen laat zien waar elke leerling staat. Differentiëren wordt zo makkelijker, maar de leerkracht speelt nog steeds een cruciale rol.
Digitale vaardigheden
De meeste leerlingen zijn handig met Chromebooks. Vooral in het zesde leerjaar werkten ze vlot met programma’s zoals Canva en Google Docs en besteedden ze aandacht aan lay-out en vormgeving. Kritisch omgaan met informatie op het internet blijft echter moeilijk. Vaak namen leerlingen het eerste zoekresultaat over zonder zich af te vragen of het correct was. De leerkracht kan hier het verschil maken door leerlingen te leren hoe ze bronnen beoordelen.
Ondersteunende technologie maakt verschil
Voor leerlingen met specifieke noden zijn digitale hulpmiddelen een echte meerwaarde. Voorleessoftware, spellingcontrole en communicatietools helpen hen zelfstandiger werken en lessen beter volgen. De directe feedback zorgt er ook voor dat fouten sneller worden herkend en verbeterd.
Wat leren we hieruit?
Chromebooks en digitale tools hebben zonder twijfel een grote impact op leren. Ze zorgen voor motivatie, concentratie en digitale vaardigheden. Tegelijk brengen ze ook uitdagingen mee. Begrijpend lezen verloopt bijvoorbeeld beter op papier. Kritisch omgaan met informatie op het internet is ook nog niet vanzelfsprekend.
De essentie: Chromebooks zijn een middel, geen doel. Het is de leerkracht die bepaalt hoe technologie ingezet wordt en welke plaats pen en papier blijven innemen.
Tot slot
De digitalisering van het onderwijs gaat snel. Chromebooks zijn overal, maar hun effect op leren is niet altijd eenduidig. Ze bieden kansen, maar brengen ook risico’s.
Wat wel zeker is: hoewel technologie een handig hulpmiddel kan zijn, blijft de leerkracht de sleutel.
Bibliografie
Albataineh, M., Warren, B., & Al-Bataineh, A. (2024). The effects of Chromebook use on student engagement. International Journal of Technology in Education and Science (IJTES), 8(1), 138-151. https://doi.org/10.46328/ijtes.530
Baeck, S. (2023a). Twee jaar na de digisprong: blijft de boekenstapel even hoog nu elke leerling een laptop heeft?. Vrtnws. Geraadpleegd op 8 december 2024, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/08/29/digisprong/
Baeck, S. (2024b). Vlaamse leerlingen bij subtop in computervaardigheden, maar drie vierde heeft moeite om online kritisch te zijn. Vrtnws. Geraadpleegd op 30 mei 2025, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/11/07/computervaardigheid-vlaamse-lee…
Bednet. (2025). Bednet, wat is dit?. Geraadpleegd op 30 mei 2025, van https://www.bednet.be/info/wat-is-bednet
Booij, E. (2025). De interactie tussen mens en machine verandert het onderwijs. Kennisnet. Geraadpleegd op 6 juni 2025, van https://www.kennisnet.nl/trends/de-interactie-tussen-mens-en-machine-ve…
Brouwer, J. (2015). Schrift of scherm: hoe leren kinderen het meest?. EOS Wetenschap. Geraadpleegd op 5 januari 2025, van https://www.eoswetenschap.eu/psyche-brein/schrift-scherm-hoe-leren-kind…
Buelens, W., Schroeven, M., Surma, T., Vanhoyweghen, K & A.Kirschner, P. (2024). Wijze lessen: Digitale didactiek. (1ste editie). Ten Brink.
Caelen, K. (2023). Meerwaarde van de laptop/digisprong in de lessen [Masterproef, Universiteit Hasselt]. Documentserver UHasselt. https://documentserver.uhasselt.be/bitstream/1942/41000/1/b935ec81-e2e2-45e4-94f4-156f078b4468.pdf
Crescendo CVO. (z.d.). Digisprong: ICT voor scholen. Geraadpleegd op 30 mei 2025, van https://crescendo-cvo.be/nl/opleidingen/informatica/digisprong-ict-voor…
CVO Focus. (z.d.). DigiSterk op school. Geraadpleegd op 30 mei 2025, van https://cvofocus.be/opleidingen/digisterk-op-school/
De Redactie. (2018). Digitale geletterdheid: dit kan Nederland leren van de Zweden. Onderwijsvanmorgen. Geraadpleegd op 1 juni 2025, van https://www.onderwijsvanmorgen.nl/digitale-geletterdheid-dit-kan-nederl…
De Witte, K. (2024). Verslag plenaire vergadering (PVDA). Vlaams Parlement. Geraadpleegd op 15 december 2024, van https://www.vlaamsparlement.be/nl/parlementair-werk/plenaire-vergaderingen/1810551/verslag/1812523
Dekocker, V. (2025). Digitaal leren: meer dan schermtijd. Agoria. Geraadpleegd op 4 juni 2025, van https://www.agoria.be/nl/diensten/expertise/talent/develop/onderwijs/di…
Departement Kanselarij & Buitenlandse Zaken. (2020). Visienota “Digisprong”: Van achterstand naar voorsprong – ICT-plan voor een kwalitatief digitaal onderwijs in uitvoering van het relanceplan “Vlaamse veerkracht”. Vlaanderen. Geraadpleegd op 8 december 2024, van https://data-onderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestanden/visienota-Digisprong.pdf
Devlieger, K., Van Houte, H., & Dhondt, D. (2015). Verder Kijken dan de hype: Tablets: een didactisch instrument in de klas (1ste editie). Abimo.
Econocom. (2024). Digisprong. Education econocom. Geraadpleeg op 20 september 2024, van https://education.econocom.be/digisprong/?gclid=Cj0KCQjw3vO3BhCqARIsAEWblcAPM5ku8-yK3dWufJamo18PT3vnAGm5mZ11ZnrGNKOfMu12E-rO8rwaAmQwEALw_wcB
Eureka ADIBib. (2024). WAT? ADIBib, ADIBoeken en LeesVoor!. Geraadpleegd op 29 december 2024, van https://www.adibib.be/wat
European Comission. (z.d.). Actieplan voor digitaal onderwijs (2021–2027). Geraadpleegd op 30 mei 2025, van https://education.ec.europa.eu/nl/focus-topics/digital-education/action…
Frederix, S. (2021a). Adaptieve tools: 5 voordelen. Klasse. Geraadpleegd op 4 juni 2025, van https://www.klasse.be/252999/adaptieve-tools-voor-secundair-5-voordelen/
Frederix, S. (2022b). Inclusief leren: haal meer uit je computer voor élke leerling. Klasse. Geraadpleegd op 29 december 2024, van https://www.klasse.be/572641/inclusief-leren-digitale-tools/
H5P. (2025). Create, share and reuse interactive HTML5 content in your browser. Geraadpleegd op 30 mei 2025, van https://h5p.org/
Howest. (z.d.). Digitaal leren en lesgeven. Geraadpleegd op 30 mei 2025, van https://www.howest.be/nl/opleidingen/navormingen/digitaal-leren-en-lesgeven
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (2025). Vier-in-balans-model: Leermiddelen. Geraadpleegd op 30 mei 2025, van https://pro.katholiekonderwijs.vlaanderen/vier-in-balans-model/leermidd…
Kenniscentrum Digisprong. (z.d.-a). Vlaamse leerlingen bij de beste ter wereld in digitale geletterdheid en computationeel denken. Vlaanderen. Geraadpleegd op 30 mei 2025, van https://www.vlaanderen.be/kenniscentrum-digisprong/themas/onderzoek-naar-ict-integratie/vlaamse-leerlingen-bij-de-beste-ter-wereld-in-digitale-geletterdheid-en-computationeel-denken
Kenniscentrum Digisprong. (z.d.-b). Digitale leermiddelen. Vlaanderen. Geraadpleegd op 28 november 2024, van https://www.vlaanderen.be/kenniscentrum-digisprong/themas/digitale-leermiddelen
Kenniscentrum Digisprong. (z.d.-c). Welke mobiele toestellen aanschaffen om te leren en les te geven?. Vlaanderen. Geraadpleegd op 20 september 2024, van https://www.vlaanderen.be/kenniscentrum-digisprong/themas/ict-infrastru…
Kenniscentrum Digisprong. (z.d.-d). DigCompEdu: Europees referentiekader voor digitale competenties van leraren. Vlaanderen. Geraadpleegd op 23 december 2024, van https://www.vlaanderen.be/kenniscentrum-digisprong/themas/professionali…
Kenniscentrum Digisprong. (z.d.-e). Jouw digitale vaardigheden als leerkracht: DigCompEdu helpt. Vlaanderen. Leerkrachtenfiche gedownload op 23 december 2024, van https://www.vlaanderen.be/kenniscentrum-digisprong/themas/professionalisering/digcompedu-europees-referentiekader-voor-digitale-competenties-van-leraren#download-de-leerkrachtenfiches
Kool, L. (2023, april 4). De impact van intensief gebruik van digitale middelen op kinderen. Rathenau Instituut. https://pure.knaw.nl/ws/portalfiles/portal/1241860636/Rondetafelgesprek_Intensief_gebruik_digitale_technologie_en_middelen_Position_paper_Rathenau_Instituut_1_.pdf
L. Reynolds, J., B. Aspiranti, K., E. C. Henze, E. et al. Academic Assessments and iPads: Performance of Students from a Low Performing Urban Elementary School. Contemp School Psychol (2024). https://doi.org/10.1007/s40688-024-00527-2
Langreo, L. (2025). Chromebooks or Cellphones: Which Are the Bigger Classroom Distraction?. Education Week. Geraadpleegd op 2 juni 2025, van https://www.edweek.org/technology/chromebooks-or-cellphones-which-are-t…
Lauwerier, N. (2023). Zweden draait digitalisering op school terug en kiest voor meer pen en papier. VRTnws. Geraadpleegd op 23 december 2024, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/09/12/digitalisering-in-de-klas/
Lemaire, J. (2023). Digitalisering in het lager onderwijs: Hoe digitalisering ingezet kan worden in de onderbouw [Bachelorproef, Odisee Hogeschool].
Lesaffer, P. (2024). Zuhal Demir investeert liever in schoolgebouwen dan in paradepaardje van Ben Weyts. De Standaard. Geraadpleegd op 15 december 2024, van https://www.standaard.be/cnt/dmf20241205_96867463
Luyckx, L., De Coninck, R., Zeghers, E., Van Wambeke, S., & Debbaut, S. (2016). Wat is het effect van digitalisering in het onderwijs op de fijne motoriek van handschrift? Longread. Allesinbeweging. https://allesinbeweging.net/storage/2504/2016-S.-Debbaut-e.a.---Effect-digitalisering-op-fijne-motoriek-van-handschrift.pdf
Marnix Academie. (2023). Het effect van adaptief leren op leerresultaten en motivatie van leerlingen in het primair onderwijs. Geraadpleegd op 9 juni 2025, van https://www.marnixacademie.nl/onderzoek/het-effect-van-adaptief-leren-op-leerresultaten-en-motivatie-van-leerlingen-het-primair
Meijer, J., Emmelot, Y., Felix, C. & Karssen, M. (2014). Gebruik van tablets in de school. Kohnstamm instituut. Geraadpleegd op 20 september 2024, van https://kohnstamminstituut.nl/rapport/gebruik-van-tablets-in-de-school/
Oefen.be. (z.d.). De leukste oefeningen van leraren voor leerlingen. Kenniscentrum Digisprong. Geraadpleegd op 29 december 2024, van https://www.oefen.be/lager
Onderwijsraad. (2022). Inzet van intelligente technologie. Geraadpleegd op 30 mei 2025, van https://www.onderwijsraad.nl/binaries/onderwijsraad/documenten/adviezen…
Petralia, N. (2021). Schooldirecteurs uit Ternat schrijven open brief aan minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA): "We zijn het beu, meneer". Vrtnws. Geraadpleegd op 8 december 2024, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/05/18/open-brief-we-zijn-het-beu-mijnheer/
Rathenau Instituut (2022). Naar hoogwaardig digitaal onderwijs. Den Haag (auteurs: Karstens, B. en L. Kool, m.m.v. A. Lemmens, S. Doesborgh en R. Montanus)
Rekenhof. (2024). Digitalisering in het basis- en secundair onderwijs. Ccrek. Geraadpleegd op 4 januari 2024, van https://www.ccrek.be/sites/default/files/Docs/2024_44_DigitBasisSecOnde…
Rijksoverheid. (z.d.). Digitalisering in het onderwijs. Geraadpleegd op 3 januari 2025, van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/digitalisering-onderwijs/digitale-geletterdheid-op-school
Rimbar, H. (2017). De invloed van spellingscontrole op het vermogen van leerlingen om spelfouten te herstellen. Journal of Nusantara Studies, 2 (1), 1-12. http://dx.doi.org/10.24200/jonus.vol2iss1pp1-12
Segers, E. & Van Steensel, R. (2021). De nieuwe lezer: lezen in het digitale tijdperk. Erburon Utrecht. Geraadpleegd op 17 december 2024, van https://boeken-cdn.e-activesites.nl/fragment/77/9789463013277.pdf
SeniorWeb.(2024). Alles over Chromebooks. SeniorWeb.nl. Geraadpleegd op 23 december 2024, van https://www.seniorweb.nl/artikel/alles-over-chromebooks
Singh, A., Veldman, S., & de Jonge, M. (2023). Kinderen en jongeren bewegen minder en hun motoriek gaat achteruit. Mulier Instituut. https://mooibeweging.nl/wp-content/uploads/2024/11/KI_scan_wp2.pdf
Smartboard. (z.d.). Wat is een digibord?. Geraadpleegd op 5 januari 2025, van https://smartboard.nl/wat-is-een-digibord/#:~:text=Een%20digibord%20is%….
Snappet. (z.d.-a). Wat is het niveau van jouw leerlingen?. Geraadpleegd op 29 december 2024, van https://snappet.be/oplossingen/wat-is-het-niveau-van-jouw-leerlingen/
Snappet. (z.d.-b). Hoe bereid jij je lessen voor?. Geraadpleegd op 29 december 2024, van https://snappet.be/oplossingen/hoe-bereid-jij-je-lessen-voor/
Snappet. (z.d.-c). Je sterkere leerlingen uitdagen?. Geraadpleegd op 29 december 2024, van https://snappet.be/oplossingen/je-sterkere-leerlingen-uitdagen/
The Pop-Up Classroom. (z.d.). Homepagina. Geraadpleegd op 5 januari 2025, van https://www.thepopupclassroom.be/nl
Universiteit Gent. (2024). Leerpaden: hoe teken je ze uit in Ufora?. Geraadpleegd op 1 juni 2025, van https://onderwijstips.ugent.be/nl/tips/leerpaden-hoe-teken-je-ze-uit-uf…
University of Twente. (2020). Digitale vaardigheden van kinderen hebben een positief effect op hun leerresultaten. Utwente. Geraadpleegd op 3 januari 2025, van https://www.utwente.nl/nl/centrumdigitaleinclusie/Blog/21-digitale-vaar….
Van Gastel-Firet, A. (2024). Meer interactie in de klas. Onderwijs van Morgen. Geraadpleegd op 6 juni 2025, van https://www.onderwijsvanmorgen.nl/meer-interactie-in-de-klas/
Vermeij, A. (2021). Digitalisering van de samenleving: Gevolgen voor cognitief functioneren en mentaal welzijn [Rapport]. Tilburg University, Tilburg School of Social and Behavioral Sciences. https://www.eumonitor.eu/9353000/1/j4nvgs5kjg27kof_j9vvik7m1c3gyxp/vloznzxsqlyk/f=/blg1010864.pdf
Vlaamse Onderwijsinspectie. (2024). Digitaal onderwijs: Onderzoek naar de kwaliteit van het digitaal onderwijs in Vlaamse scholen. Vlaamse Overheid. Geraadpleegd op 15 december 2024, van https://onderwijsinspectie.be/sites/default/files/2024-03/DigitaalOnderwijs_rapport%20%28januari%202024%29.pdf
WAI-NOT. (z.d.). Startpagina. Vlaamse Overheid. Geraadpleegd op 29 december 2024, van https://www.wai-not.be/
Willaert, E. (2021). Meer digitaal onderwijs in een grootstedelijke context: Wat is de meerwaarde van een Chromebook als lestool op het leerrendement en -proces van de leerlingen? [Masterproef, Universiteit Gent]. https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/003/012/635/RUG01-003012635_2021_0001_AC.pdf
Willems, A. (2023). Katholieke onderwijskoepel vraagt meer geld voor laptops: "Moesten zelf 68 miljoen bijleggen". Vrtnws. Geraadpleegd op 8 december 2024, van https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/12/12/digisprong-tekort-aan-laptops-op-school/
Winkels, J. & Hoogeveen, P. (2022). Het didactische werkvormenboek: Variatie en differentiatie in de praktijk (dertiende editie). Koninklijke Van Gorcum.
