VLAAMS REGELWOUD ONDERGRAAFT KLIMAATADAPTIEF POTENTIEEL TUINEN
Heel wat lokale besturen proberen private tuinen te reguleren om hun klimaatadaptieve potentieel te benutten. In de praktijk botsen ze op versnipperde regels en vrijstellingen op Vlaams niveau die haaks staan op de Vlaamse klimaatambities.
© Wikimedia Commons
Aangezien de twee miljoen private tuinen die Vlaanderen telt 12,5% van het grondgebied beslaan, valt hun klimaatadaptieve potentieel moeilijk te negeren. Klimaatadaptie komt neer op het beperken van de negatieve gevolgen van de al gerealiseerde klimaatverandering. Zo is het een verschil of je je tuin grotendeels verhardt of je je tuin aanlegt met hoog gras, bomen en struiken. Die laatste tuinen houden water beter vast in de bodem, zorgen voor schaduw, bevorderen de biodiversiteit en hebben vruchtbaardere bodems. Ook kleine tuinen zijn van tel. Zeker in een geürbaniseerde context hebben kleine stukjes vergroening een impact, net omdat de natuur daar nog meer dan elders onder druk staat. Tegelijkertijd ligt het vanuit socio-cultureel oogpunt moeilijk om in te grijpen op private tuinen die burgers vaak beschouwen als private paradijzen die ze naar believen kunnen inrichten.
Hoe reguleren lokale besturen tuinen?
Ondanks het spanningsveld tussen publiek belang en privaat eigendom zijn tal van lokale besturen zich bewust van de klimaatadaptieve kracht van tuinen. Via eigen stedenbouwkundige verordeningen en hun vergunningenbeleid kunnen ze tuinen reguleren. Zowel de stedenbouwkundige verordeningen als het vergunningenbeleid variëren echter van gemeente tot gemeente.
Uit de meesterproef van Matthias Vangenechten blijkt dat lokale stedenbouwkundige verordeningen tuinen op twee manieren reguleren: via voorschriften die verhardingen beperkingen of via bepalingen die bomen en groen beschermen of creëren. De verhardingsbeperkingen komen in twee gedaanten voor. Enerzijds zijn er bepalingen die een maximale hoeveelheid verharding opleggen, anderzijds zijn er bepalingen die open formuleringen bevatten die verhardingen tot het strikt noodzakelijke beperken zonder getalsmatige bovengrens. Ook kunnen lokale besturen in hun verordening opleggen welk type verharding (bijvoorbeeld waterdoorlatend of niet) er moet worden gebruikt.
Om groen te creëren, kunnen lokale verordeningen de aanplant van een boom of een levendige haag verplichten. Om bomen te beschermen, konden gemeenten tot 2009 een eigen kapverordening uitvaardigen die oplegt wanneer het kappen van bomen vergunningsplichtig is. Die kapverordeningen zijn vandaag nog rechtsgeldig. Sommige verordeningen bevatten ook boombeschermingsmaatregelen bij bouwwerken. Ook zonder eigen stedenbouwkundige verordening grijpen lokale besturen in op de inrichting van private tuinen. Bij vergunningaanvragen kan een gemeente stedenbouwkundige voorwaarden opleggen zoals het planten van een boom of het verwijderen van verharding.
Limieten voor lokale besturen
Een belangrijke beperking is dat stedenbouwkundige verordeningen alleen relevant zijn in het kader van een vergunningaanvraag. Dat betekent dat een perceel dat geen deel uitmaakt van zo’n aanvraag ongrijpbaar is voor voorschriften uit stedenbouwkundige verordeningen. Ze vormen dus geen grond om tuineigenaars te verplichten om verharding te verwijderen wanneer zij geen vergunningaanvraag doen, ook al bevat de stedenbouwkundige verordening verhardingsmaxima.
Lokale besturen kunnen alleen maar voorwaarden opleggen bij vergunningaanvragen die gerelateerd zijn aan de tuin. Al blijkt uit interviews met omgevingsdeskundigen uit de Vlaamse centrumsteden dat sommigen snel een band zien tussen de aanvraag en de voorwaarde die ze opleggen. Zo stelde een gemeente als voorwaarde om de verharding in de voortuin te verwijderen wanneer de aanvraag de uitbreiding van een keuken betrof.
Botsing met Vlaamse regelgeving
Een derde beperking is dat lokale besturen geen regels kunnen uitvaardigen die in strijd zijn met de hogere Vlaamse regelgeving. In de praktijk blijkt dat geen detail. Omgevingsdeskundigen uit de Vlaamse centrumsteden hekelen drie bepalingen in het bijzonder. Ten eerste is er pas een vergunning nodig om bomen te kappen met een stamomtrek van 1 meter op 1 meter boven de grond (art. 4.2.1, 3° VCRO), bomen die binnen de vijftien meter van de woning staan, zijn vrijgesteld van vergunning (art. 6.1 Vrijstellingsbesluit) en je kunt 80 m² in je zij- en achtertuin zonder vergunning verharden (art. 2.1, 8° Vrijstellingsbesluit). Dat zorgt er enerzijds voor dat grote bomen die vanuit klimaatadaptief oogpunt zeer waardevol zijn, in veel omstandigheden gekapt kunnen worden. Anderzijds kunnen in de regel kleine stadstuintjes volledig of bijna volledig worden verhard, de grote impact van groen op de leefbaarheid in steden ten spijt. Gemeenten zonder eigen stedenbouwkundige verordening zijn gebonden aan die bepalingen.
Lokale besturen zoeken creatieve uitweg
Hoewel lokale overheden geen vergunningsplicht kunnen creëren, is het wel mogelijk om handelingen die zijn vrijgesteld van vergunning materieel te reguleren. Dat heeft als gevolg dat vrijgestelde handelingen de facto opnieuw vergunningsplichtig worden. Hoewel je in principe 80 m² in je zij- en achtertuin vrijgesteld van vergunning kunt verharden, bevatten lokale verordeningen bepalingen die een verbod opleggen om meer dan de helft van de tuin te verharden, ook al blijf je onder de 80 m². Dat leidt ertoe dat in de ene gemeente een verharde achtertuin van 80 m² zonder vergunning toegelaten is, terwijl een achtertuin op wandelafstand aan de andere kant van de gemeentegrens voor maximaal 40% kan worden verhard en de verhardingen waterdoorlatend moeten zijn.
Echt gezocht: heldere, uniforme en ambitieuze minimumeisen
Dat dat voor een veelheid aan regels zorgt, is een doorn in het oog van de Vlaamse regelgever. Die poogt dat te verhelpen door een verbod in te stellen om in lokale stedenbouwkundige verordeningen een vergunningsplicht te creëren, tenzij ze betrekking heeft op een onderwerp uit de door de Vlaamse regering nog op te stellen limitatieve lijst. Het kappen van bomen lijkt op die lijst komen te staan.
Zolang in het Vlaamse regelwoud uitzonderingen en vrijstellingen woekeren die gemeenten al dan niet op creatieve wijze proberen te bestrijden, wordt het klimaatadaptieve potentieel van tuinen in grote mate onbenut gelaten. De doeltreffendste remedie is een ambitieus en duidelijk Vlaams kader dat dit potentieel activeert. Dat kader houdt best in dat de bekritiseerde bepalingen en vrijstellingen worden afgeschaft en dat het Vlaamse niveau zorgt voor ambitieuze minimumeisen op het vlak van de bescherming en ontwikkeling van groen en het beperken van verhardingen. Er moet een zekere bewegingsmarge voor gemeenten blijven. Een stad is nu eenmaal geen plattelandsgemeente. Al snel zal dan blijken dat de twee miljoen private paradijzen ook een groot publiek belang dienen.
Bibliografie
6 Bibliografie295 6.1 Wetgeving 6.1.1 Wetten en decreten Oud Burgerlijk Wetboek 21 maart 1804, BS 3 september 1807. Gecoördineerde Wet Nieuwe Gemeentewet 24 juni 1988, BS 3 september 1988, err., BS 8 juni 1990. Decreet Bosdecreet 13 juni 1990, BS 28 september 1990. Decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu 21 oktober 1997, BS 10 januari 1998. Gecodificeerd Decreet Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening 15 mei 2009, BS 20 augustus 2009, err., BS 27 juni 2012. Decreet betreffende de omgevingsvergunning 25 april 2014, BS 23 oktober 2014. Decreet over het lokaal bestuur 22 december 2017, BS 15 februari 2018. Burgerlijk Wetboek 14 mei 2019, BS 14 mei 2019. Gecodificeerd Decreet betreffende het integraal waterbeleid 15 juni 2018, BS 18 december 2018 (ed. 1), err., BS 18 juli 2019 (ed. 2). Besluit van de Vlaamse Regering tot bepaling van stedenbouwkundige handelingen waarvoor geen omgevingsvergunning nodig is 16 juli 2010, BS 10 september 2010. Besluit van de Vlaamse Regering tot vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening inzake hemelwater, tot wijziging van het besluit van de Vlaamse Regering van 16 juli 2010 tot bepaling van stedenbouwkundige handelingen waarvoor geen omgevingsvergunning nodig is en tot opheffing van het besluit van de Vlaamse Regering van 5 juli 2013 houdende vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening inzake hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieningen en gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater (citeeropschrift: "de Hemelwaterverordening van 2023") 10 februari 2023, BS 21 juni 2023. 295 De online bronnen zijn voor het laatst geconsulteerd op 1 april 2025 of later. 72 6.1.2 Parlementaire stukken Ontwerp van decreet betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu, VLAAMS PARLEMENT, 1996-1997, 6 juni 1997, stuk 690, nr. 1. Vraag nr. 79 van de heer J. Malcorps, VLAAMS PARLEMENT, 2000-2001, 6 maart 2001, nr. 11. Voorstel van decreet houdende wijziging van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu, VLAAMS PARLEMENT, 2001-2002, 7 januari 2002, nr. 967/1. Ontwerp van decreet tot aanpassing en aanvulling van het ruimtelijke plannings-, vergunningen- en handhavingsbeleid, VLAAMS PARLEMENT, 2008-2009, 17 december 2008, nr. 2011/1. Verslag vergadering Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie, VLAAMS PARLEMENT, 2021-2022, 30 november 2021, nr. 645. Voorontwerp van decreet houdende diverse bepalingen inzake omgeving, leefmilieu en natuur en ruimtelijke ordening, VLAAMSE REGERING, 2022-2023, 18 november 2022, nr. 1244. Verslag van de hoorzitting over het rapport ‘Kappen en aanplanten van bomen en vegetatiewijzigingen: een screening van de huidige wetgeving en vergunningverlening’, VLAAMS PARLEMENT, 2023-2024, 16 oktober 2023, nr. 1852/1. Voorstel van decreet houdende diverse bepalingen over omgeving, leefmilieu en natuur en ruimtelijke ordening, VLAAMS PARLEMENT, 2023-2024, 8 mei 2024, nr. 2182/1. 6.1.3 Lokale stedenbouwkundige verordeningen, politieverordeningen en reglementen Gemeentelijke beplantingsverordening Diksmuide 23 juni 1980, https://www.diksmuide.be/sites/default/files/2024-07/Beplantingen.PDF. Gemeentelijk kapreglement met betrekking tot de beplantingen Kortemark 28 februari 1986, https://www.kortemark.be/kapreglement. Gemeentelijke bouwverordening met betrekking tot beplantingen Kampenhout 9 november 1995, https://www.kampenhout.be/file/download/1111/91B54F4FEBDAFB52E6F95DFD3E…. Gemeentelijke Bouwverordening Lede 7 juli 1997, https://www.lede.be/sites/default/files/2024- 01/verordening%20lede%202016%20bis_0.pdf. Gemeentelijke stedenbouwkundige verordening Knokke-Heist 27 april 2006, https://www.knokkeheist.be/sites/default/files/inline-files/Verordening…. 73 Gemeentelijke stedenbouwkundige verordening betreffende de aanplant en het rooien van houtige beplantingen Ieper 2 maart 2009, https://www.ieper.be/vastgesteld_gr_20090302pdf. Stedenbouwkundige verordening met betrekking tot ruimtelijke vereisten voor meergezinswoningen Zedelgem 27 augustus 2009, https://www.zedelgem.be/sites/default/files/2018-04/verordeningruimteli…. Stedenbouwkundige verordening inzake parkeren en stallen van auto’s en fietsen en realisatie van bergruimten bij woningen Malle 25 oktober 2010, https://www.malle.be/file/download/161/BF81CCB6CDA4BE293EA1C9AD5EB532C6. Stedenbouwkundige verordening op het bouwen, verkavelen en op de beplantingen Brugge 25 januari 2011, https://www.brugge.be/sites/default/files/2024- 02/GemeentelijkeStedenbouwkundigeVerordeningBouwenVerkavelenBeplantingen.pdf. Algemene stedenbouwkundige verordening Kortrijk 20 september 2012, https://www.kortrijk.be/sites/kortrijk/files/2018- 03/2013%2004%2016_ASV_boekje%20met%20toelichting.pdf. Gemeentelijke Stedenbouwkundige Verordening Hoogstraten 27 januari 2014, https://www.hoogstraten.be/file/download/2b7afc83-8bd7-40f9-882aa278005…. Gemeentelijk kapreglement Wemmel 27 maart 2014, https://www.wemmel.be/download.ashx?id=2419. Zonale Politiecodex GLM 1 april 2014, https://www.pzglm.be/files/POLITIECODEX%20GLM.pdf. Gemeentelijke algemene stedenbouwkundige verordening Kasterlee 22 april 2014, https://www.kasterlee.be/download.ashx?id=10489. Stedenbouwkundige verordening op de perceelsafscheiding en de verharding van de voortuinstrook Diksmuide 30 juni 2014, https://www.diksmuide.be/sites/default/files/2024- 07/20140630_Verordening_perceelafscheiding_verharding.pdf. Stedenbouwkundige verordening inzake parkeren van auto’s en fietsen en realisatie van bergruimten bij woningen en andere functies Arendonk 3 september 2015, https://arendonk.be/uploads/downloads/Arendonk-Sted-verordening-parkere….- 2015-09-03.pdf. 74 Gemeentelijke stedenbouwkundige verordening Oostende 27 maart 2017, https://www.oostende.be/file/download/c5cd79d4-9d77-4982-9e4cbd4f7b9476…. Stedenbouwkundige verordening van parkeren van voertuigen De Panne 19 april 2017, https://www.depanne.be/sites/default/files/2021-12/2017-09-29-br7-deelv…. Bouwcode Stad Mortsel 28 november 2017, https://www.mortsel.be/file/download/ea532bfb-574d4c54-b15c-cc5b8172887…. Algemene stedenbouwkundige verordening Zulte 19 april 2018, https://zulte.paddlecms.net/sites/default/files/2021- 08/geco%C3%B6rdineerde%20versie%20herziening%20ASV_0.pdf. Algemene stedenbouwkundige verordening Beveren 25 juni 2018, https://www.gemeentebkz.be/file/download/b2c92789-ff14-4337-83b7- ccc9c6b6edbe/hrGiPw11XE0FEduZ6nBf19VQhH2EMvh5XD7mno6sI03d.pdf. Stedenbouwkundige verordening inzake kernversterking Zaventem 14 december 2020, https://www.vlaamsbrabant.be/sites/default/files/media/files/2023-06/ge…. Algemene Politieverordening met zonale gelding 12 januari 2021, https://www.politie.be/5418/sites/5418/files/attachments/Algemene%20pol… 1.pdf. Stedenbouwkundige verordening Grimbergen 23 september 2021, https://www.grimbergen.be/file/download/60c65b6e-f54b-4f53-88e7- 397fcffc00d8/912E28AD8D83D1D1AC445F1EDDD329B4. Stedenbouwkundige verordening kwaliteitsvol wonen Dilbeek 28 september 2021, https://www.dilbeek.be/sites/default/files/public/WonenOndernemen/Regle…. Stedenbouwkundige verordening kwalitatieve meergezinswoningen Gavere 25 oktober 2021, https://www.gavere.be/burger/wonen-bouwen-en-verbouwen/ruimtelijkeorden…. Bouwcode Zandhoven, september 2022, https://www.zandhoven.be/wonen-en-verbouwen/bouwenen-verbouwen/bouwcode…. 75 Verordening woon- en leefkwaliteit Tremelo 27 oktober 2022, https://www.tremelo.be/download.ashx?id=23523. Stedenbouwkundige verordening inzake parkeerplaatsen Alken 24 november 2022, https://www.alken.be/file/download/5a152f34-90ee-4ed6-bae9- 9c3daa1e92ee/IbImNUUUuKqYlwNYJkCUKccYsgpPM5AW8Nh7wbkrlvY3d.pdf. Algemene Stedenbouwkundige verordening Denderleeuw 25 mei 2023, https://lblod.denderleeuw.be/LBLODWeb/Home/Overzicht/1250ce033a9b2c384b… 8c24cac5a3ebe2aabed3390ab7a376/GetPublication/?filename=ALGEMENE%20STEDENBOUWKUNDI GE%20VERORDENING%20-%20def_25-05-2023_28510.pdf. Bouwcode Oostrozebeke 7 september 2023, https://www.oostrozebeke.be/file/download/0f1ec62c2aac-4b0a-8d2a-bb16a3…. Politiereglement deel B Boechout 25 september 2023, https://www.politie.be/5351/sites/5351/files/files/2023- 09/UPR_Deel%20B_Boechout_september%202023_0.pdf. Algemene stedenbouwkundige verordening Mechelen 18 december 2023, https://www.mechelen.be/algemene-stedenbouwkundige-verordening-stad-mec…. Bouwcode Kortrijk 8 juli 2024, https://www.kortrijk.be/media/113252/download?inline#page=51.14. Bouwcode Antwerpen, 25 maart 2024, https://www.antwerpen.be/docs/Stad/Stadsvernieuwing/Bestemmingsplannen/… 5/SVO_11002_233_10007_00005_0007Afwijkingsmogeli_sv.html#f1324a00-2cfb-4d71-be91-5a14b0845b0f. Bouwcode Geel 30 september 2024, https://www.geel.be/file_uploads/45020.pdf?sc=4312142114C23B171EE7D4E1A…. Code van politiereglementen stad Antwerpen 21 oktober 2024, https://www.antwerpen.be/assetsproxy/387c2017-163b-44f0-bc55-512a2f22f2…. Bouwcode Boechout 2 januari 2025, https://www.boechout.be/sites/default/files/2024- 10/Bouwcode%20Boechout%202024.pdf. Algemene gemeentelijke stedenbouwkundige verordening Roeselare, zonder datum, https://download.dsi.omgeving.vlaanderen.be/be.vl.omg.dsi.stukonderdeel… _00001.BG.1.Dossierstuk.SV.1_1. 76 Gemeentelijke verordening betreffende beplantingen Aalst, zonder datum, https://aalst.be/sites/default/files/2023-10/verordening_betreffende_be…. 6.1.4 Lokale subsidie- en retributiereglementen Gemeentelijk reglement voor het betoelagen van de aanleg en het onderhoud van kleine landschapselementen Hasselt 24 juni 2008, https://www.hasselt.be/sites/hasselt/files/documenten_stad_hasselt/regl… ndschapselementen.pdf. Subsidiereglement voor ontharden en vergroenen van particuliere voortuinen Genk 21 maart 2023, https://www.genk.be/file/download/41076/5D5650B4E8C319830FA1A5081D441A07. Gemeentebelasting op het niet heraanplanten van gevelde of gerooide bomen Sint-Niklaas 19 december 2024, https://www.sint-niklaas.be/sites/portaal/files/documents/2024- 12/gemeentebelasting%20op%20het%20niet%20heraanplanten%20van%20gevelde%20of%20gerooi de%20bomen.pdf. 6.2 Rechtspraak GwH 21 oktober 2021, 148/2021. Cass. 22 juni 2009, C.08.04.14.N/1. Cass. 5 april 2016, AR P.14.1627.N. Cass. 17 februari 2017, AR C.15.0340.N, Amén 2017/3, 234. Cass. 22 oktober 2021, JT 2022/6885, 76. Cass. 12 januari 2023, JLMB 2023/14, 600. RvS 27 februari 1962, 9.207. RvS 7 december 2006, 165.664. RvS 27 januari 2009, 189.801. RvS 21 oktober 2014, 228.821. RvS 16 september 2021, 251.505. RvS 28 september 2021, 251.636. RvS 22 maart 2024, 259.227. 77 Rb. West-Vlaanderen (afd. Brugge) 13 november 2015, TGR-TWVR 2016/2, 107. Vred. Gent 11 augustus 1997, TGR 1998, 14. Vred. Veurne-Nieuwpoort 7 april 2015, T.Vred. 2017/3-4, 202. Vred. Westerlo 5 juni 2019, T.Not. 2019/9, 791. Vred. Waver 31 maart 2020, T.Vred. 2020/9-10, 489. RvVb 21 april 2015, A/2015/0256. RvVb 16 juni 2015, A/2015/0371. RvVb 7 juni 2016, RvVb/A/1516/1195. RvVb 21 juni 2016, RvVb/A/1516/1254. RvVb 20 december 2016, RvVb/A/1617/0439. RvVb 26 juni 2018, RvVb/A/1718/1052. RvVb 4 februari 2020, RvVb-A-1920-0507. RvVb 11 februari 2021, RvVb/A/2021/0647. RvVb 16 september 2021, RvVb-A-2122-0052. RvVb 10 februari 2022, RvVb-S-2122-0446. RvVb 8 september 2022, RvVb-A-2223-0020. RvVb 22 september 2022, RvVb-S-2223-0061. RvVb 27 oktober 2022, RvVb-S-2223-0183. RvVb 9 maart 2023, RvVb-A-2223-0624. RvVb 3 augustus 2023, RvVb-A-2223-1143. RvVb 21 maart 2024, RvVb-A-2324-0567. RvVb 18 april 2024, RvVb-A-2324-0632. RvVb 27 juni 2024, RvVb-A-2324-0875. RvVb 18 juli 2024, RvVb-A-2324-0943. RvVb 18 juli 2024, RvVb-A-2324-0946. 78 RvVb 28 november 2024, RvVb-A-2425-0249. HHC 23 September 2021, n° HHC-M-2122-0006. 6.3 Rechtsleer 6.3.1 Boeken BOUCKAERT B. en DE WAELE T., Ruimtelijke Ordening & Stedenbouw in het Vlaamse Gewest, Mys & Breesch, 2000. DEFOORT P.-J., Handboek Ruimtelijke Uitvoeringsplannen, die Keure, 2022. LARMUSEAU I., SCHOUKENS H., DE SMEDT P. e.a., Vlaams omgevingsrecht: (g)een Toren van Babel, Vanden Broele, 2016. SAGAERT V., Goederenrecht, Wolters Kluwer, 2021. STIJNS S. en VUYE H., Burenhinder, Story-Scientia, 2000. TIJS R., Stedenbouwkundige verordeningen, die Keure, 2015. VAN DE VOORDE J., Burenrecht, die Keure, 2021. 6.3.2 Bijdragen in verzamelwerken AERTS S., DEJONGHE M. en VANDENDAEL P., ‘Zonevreemde basisrechten: gefundeerde rechtspraak’ in PALMANS R. en JANSEN R. (eds.), Niet-vergunde constructies – tussen gedogen en regulariseren, Intersentia, 2020, 171. DE BOIS S., ‘Verordeningen’ in DE BOIS S., SMEETS Y., TOLLENAERE V. e.a. (eds.), Zakboekje ruimtelijke ordening 2025, Wolters Kluwer, 2024, 345. DE JONGHE J., ‘Stedenbouwkundige verordeningen’ in DE JONGHE J. (ed.), Ruimtelijke ordening, stedenbouw en onroerende goederen, Kluwer, 2011, XVI.C-385. DUJARDIN J., VAN DAMME M., VANDE LANOTTE J. e.a., ‘De gemeente’ in DUJARDIN J., VAN DAMME M., VANDE LANOTTE J. e.a. (eds.), Overzicht van het Belgisch Administratief Recht, Wolters Kluwer, 2021, 739. FLAMEY P., MEES E., AERTS S. e.a, ‘Beoordelingsgronden via omgevingstoetsen’ in FLAMEY P. en MEES E. (eds.), De omgevingsvergunning in het Vlaamse gewest, die Keure, 2011, 475. 79 HEUTZ G., ‘Natuur’ in HUBEAU B. en VLOEBERGH G. (eds.), Met inzicht ruimtelijk plannen en vergunnen, die Keure, 2017, 209. SCHOUKENS H., ‘Dynamiek binnen het natuurbehoudsrecht: van worst case scenario naar the best of both worlds?’ in LAVRYSEN L., Natuur, water en ondernemen: kwelling of uitdaging?, die Keure, 2012, 63. VANHERCK K., ‘Afwijkingen van stedenbouwkundige voorschriften’ in DE BOIS S., SMEETS Y., TOLLENAERE V. e.a. (eds.), Zakboekje ruimtelijke ordening 2025, Wolters Kluwer, 2024, 692. 6.3.3 Tijdschriftartikelen BALLIEU M., ‘Goede ruimtelijke ordening’ geen passe-partout om vergunning zomaar te weigeren’, STORM 2021/4, 24/01. BELMANS B., TEERLINCK J., RAYMAKEERS P. e.a., ‘Tuinieren voor het klimaat’, Ruimte 2023/59, 80. BIEBAUW H. en BELEYN J. ‘Vastgelegde maxima zijn geen dogma bij de beoordeling van de goede ruimtelijke ordening’, STORM 2020/3, 04/01. BORUCKI C., ‘Bovenmatige burenhinder en de onverdraagzaamheid voor het natuurlijke? (noot onder Vred. Eeklo 20 mei 2021)’, NJW 2023/487, 664. BOUQUELLE F. en VAN HOORICK G., ‘De tenuitvoerlegging van de Vogel- en Habitatrichtlijn in Vlaanderen: praktische implicaties voor de gemeente als vergunningverlenende overheid’, T.Gem. 2007/3, 49. CLAUS A.-S., ‘De rechtstreekse werking van de natuurzorgplicht’, Storm 2023/4, 10/01. DE SMEDT P., ‘Rode bosmieren nopen tot een ‘soortentoets’ bij ruimtelijke planning (noot onder RvS 21 januari 2014, 226.148)’, TROS 2015/78, 169. DE SMET B., ‘Vergunningsvoorwaarden zijn geen handhavingsinstrument’, STORM 2019/3, 29/01. DE SOMER S. en VANGENECHTEN M., ‘Valuing the potential of small-scale nature in the Flemish region: a scan of the legal framework’, JEEPL 2025/22, 325. DEWAELHEYNS V., ‘Tuingovernance. Een nieuwe blik op de privétuin als commons’, Ruimte 2019/42, 42. DEWAELHEYNS V. en VAN ROMPUY R., ‘Het Vlaamse tuincomplex in beeld’, Ruimte 2019/42, 16. 80 GEENS J., ‘Afwijkingsmogelijkheden in een gemeentelijke stedenbouwkundige verordening en de beoordelingsvrijheid van de vergunningverlenende overheid in beroep’, STORM 2023/2, 03/01. GRUYAERT D., ‘Over stikstof, stofferen van beslissingen en stijlformules’, TOO 2024/1, 91. KERREMANS S. en SEBREGHTS F., ‘Beleidsmatig gewenste ontwikkelingen en de relevante omgeving: twee can-do’s voor meer flexibiliteit in de omgevingstoets’, STORM 2021/2, 11/01. MARTENS C., ‘Het criterium van de beleidsmatig gewenste ontwikkelingen bij het beoordelen van omgevingsvergunningsaanvragen’, T.Gem. 2023/1, 3. ROOSEMONT M., ‘Beleidsmatig gewenste ontwikkelingen zijn niet altijd wettelijk gewenst’, STORM 2020/3, 20/01. SAGAERT V., ‘De hervorming van het goederenrecht’, TPR 2020/1-2, 389. SCHOUKENS H., ‘De soortentoets revisited: een update uit het Vlaamse beestenbos dat nog steeds (een beetje) boos lijkt’, STORM 2023/1, 25/01. SCHOUKENS H., ‘Over vallende blaren, klimaatverandering en PFAS: de vrederechter op het voorplan in het omgevingsrecht’, STORM 2023/2, 25/01. SCHOUKENS H., CLIQUET A. en DE SMEDT P., ‘Tijdelijke natuur. Overtreft de dynamiek van de natuur die van het natuurbehoudsrecht?’, TMR 2010/1, 23. SCHOUKENS H. en CLIQUET A., ‘De Europese Natuurherstelwet op de rooster: balanceren op een dun koord’, STORM 2023/2, 19/01. STRUBBE M., ‘De natuurtoets kent geen drempel(s) (noot onder RvS 4 december 2018, 242.513 en 242.514, Delvoye)’, STORM 2019/2, 26/01. STRUBBE M. en SCHELSTRAETE B., ‘(Ver)nieuw(end)e regelgeving en rechtspraak inzake het omgevingsrecht: overzicht 2023-2024’, T.Not 2024/11, 747. VAN DE VOORDE J., ‘Het nieuwe goederenrecht en het milieu’, TMR 2020/3, 272. VAN DE VOORDE J., ‘Kan het openbaar belang in rekening worden genomen bij rechtsmisbruik? (noot onder Cass. 22 oktober 2021)’, TBH 2022/3, 407. VAN ESBROECK C., ‘De rol van de stedenbouwkundige last in de zoektocht naar een klimaatrobuuste stad’, MER 2023/2, 77. VANGENECHTEN M. en VAN DE VOORDE J., ‘Burenhinder in tijden van klimaatverandering (noot onder Vred. Lier 13 juni 2023)’, RW 2024-2025/22, 873. 81 VAN HOORICK G., ‘Waar is da bosje? Over (te Kleine) bossen, ontbossing en boskaarten in het Vlaams Gewest: geen feest’, TMR 2019/2, 108. VERBANCK S., ‘VLAREM-inrichtingen niet langer immuun voor gemeentelijke politieverordeningen?’, T.Gem. 2015/4, 271. WILDEMEERSCH V. en SEBREGHTS F., ‘Grenzen aan het instrument van de ‘beleidsmatig gewenste ontwikkelingen’ door de ogen van het Departement Omgeving’, STORM 2020/3, 13/01. 6.3.4 Doctoraten en thesissen DEWAELHEYNS V., The garden complex in strategic perspective. The case of Flanders, doctoraat KU Leuven, 2014, https://kuleuven.limo.libis.be/discovery/search?query=any,contains,LIRI… rch_scope=lirias_profile&vid=32KUL_KUL:Lirias&offset=0. 6.4 Beleidsrapporten en overheidsinformatie AGENTSCHAP BINNENLANDS BESTUUR, ‘Stadsscan 13 centrumsteden: Een monitor voor leefbare en duurzame steden’, april 2024, https://data.gemeentestadsmonitor.vlaanderen.be/rapporten/stadsscan/sta…. AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED, ‘Handleiding voor het inventariseren van Houtige Beplantingen met Erfgoedwaarde’, 2020, https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/35013. AGENTSCHAP ONROEREND ERFGOED, ‘Werken aan erfgoed uit een wetenschappelijke of vastgestelde inventaris’, https://www.onroerenderfgoed.be/werken-aan-erfgoed-uit-een-wetenschappe… merken. AGENTSCHAP VOOR NATUUR & BOS, ‘Kappen van bomen: Natuur en Bos geeft richting’, https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/61351. AGENTSCHAP VOOR NATUUR & BOS, ‘Wat Is Een Bos?’, https://natuurenbos.vlaanderen.be/bomenen-bossen/wat-een-bos. BOECHOUT, Gemeenteraadscommissie Bouwcode Boechout juni 2023, https://www.youtube.com/watch?v=oa267-B9ah4&t=2279s. 82 BRUGGE, ‘Onderhoudstoelage oude en waardevolle bomen’, https://www.brugge.be/klimaat-milieunatuur/blauw-groen-de-stad/subsidie…. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘Beleidsmatig gewenste ontwikkelingen: een beknopte leidraad’, 16 augustus 2021, https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2021- 11/Beleidsmatig%20gewenste%20ontwikkelingen_0.pdf. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘Beperkte afwijkingen - afmetingen - VCRO artikel 4.4.1’, https://omgeving.vlaanderen.be/nl/decreten-en-uitvoeringsbesluiten/wetw…. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘De gewestelijke hemelwaterverordening 2023’, https://omgeving.vlaanderen.be/nl/verordeningen/de-gewestelijke-hemelwa…. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘De verharde oppervlakte in Vlaanderen lijkt te stabiliseren’, 5 november 2024, https://omgeving.vlaanderen.be/nl/de-verharde-oppervlakte-in-vlaanderen… verhard. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘FAQ Gewestelijke hemelwaterverordening 2023’, 26 juli 2024, https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2024- 07/FAQ%20Gewestelijke%20Hemelwaterverordening%202023_versie%2026.07.2024.pdf. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘Green Deal Natuurlijke Tuinen’, https://omgeving.vlaanderen.be/nl/008- green-deal-natuurlijke-tuinen. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘Handleiding lasten en voorwaarden bij een omgevingsvergunning’, februari 2023, https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2023- 03/Handleiding%20lasten%20en%20voorwaarden%20bij%20een%20omgevingsvergunning_februari 2023.pdf. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘Handleiding Stedenbouwkundige verordeningen’, 2024, https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2024- 10/Stedenbouwkundige%20verordeningen_04.10.2024.pdf. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘Het instrument lasten in de omgevingsvergunning: Hefboom voor een duurzame en robuuste leefomgeving’, 2023, https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2023-09/Leidraad%20L…. 83 DEPARTEMENT OMGEVING, ‘Hulpgids inzake de vergunningsplicht, melding en vrijstelling’, 5 mei 2023, https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2024- 12/Hulpgids%20melding%20en%20vrijstelling_02122024.pdf. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘Hulpgids inzake de vergunningsplicht, vrijstelling en melding’, https://omgeving.vlaanderen.be/nl/decreten-en-uitvoeringsbesluiten/wetw…. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘Kappen en aanplanten van bomen en vegetatiewijzigingen: een screening van de huidige wetgeving en vergunningverlening’, 2022, https://bosplus.be/wpcontent/uploads/2023/06/Kappen-en-aanplanten-van-b…. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘Lokaal handhavingsplan. Prioriteiten inzake de gemeentelijke omgevingshandhaving’, 27 september 2023, https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2024-11/HERZELE%20- %20lokaal%20handhavingsplan.pdf. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘Ruimterapport Vlaanderen 2021’, 2021, https://www.omgeving.vlaanderen.be/ruimterapport2021#paddle_components_…. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘Ruimterapport Vlaanderen (RURA): Een ruimtelijke analyse van Vlaanderen’, 2021, https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/47142. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘Stedenbouwkundige verordeningen’, 8 november 2021, https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2021- 11/Stedenbouwkundige%20verordeningen_0.pdf. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘The Garden Monitor - mapping and characterizing gardens using remote sensing’, 15 september 2020, 4, https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2022- 02/ENG_GARMON_final_report_nov_2020.pdf. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘Tuinen die deugd doen’, 2021, https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2021- 11/Inspiratienota_Tuinen%20die%20deugd%20doen.pdf. DEPARTEMENT OMGEVING, ‘10 aandachtspunten voor een klimaatbestendige tuin’, https://omgeving.vlaanderen.be/nl/green-deal-natuurlijke-tuinen-008/10-…. 84 DEWAELHEYNS V., CHRISTIAENS A. en CLAEYS M., ‘Kiemen voor een toekomstig tuinenbeleid. Rapport van een expertenopdracht naar beleidstactieken om tuinen beter te enten op onze groene infrastructuur’, 2021, https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2021- 11/Expertenadvies_Tuinen%20als%20groene%20infra_Beleidstactieken%20Tuinen%20%26%20GI.pd f. DILBEEK, ‘Aanpassing reglement belasting op (ver)bouwen en verharden, inwerkingtreding vanaf 1 juli 2021’, https://www.dilbeek.be/sites/default/files/public/WonenOndernemen/Beken… %20%28ver%29bouwen%20en%20verharden.pdf. DILBEEK, ‘Belasting op (ver)bouwen, uitbreiden en verharden’, https://www.dilbeek.be/nl/themas/bouwen-wonen/bouwkompas/belasting-op-v…. EDEGEM, ‘Kapvergunning’, https://www.edegem.be/kapvergunning. EUROPESE UNIE, ‘EU-biodiversiteitsstrategie voor 2030’, https://eur-lex.europa.eu/NL/legalcontent/summary/eu-biodiversity-strat…. GENK, ‘Waterrijk Waterschei’, https://www.genk.be/waterrijk-waterschei. HASSELT, ‘Broeikasboom bestellen’, https://www.hasselt.be/nl/broeikasboom. HASSELT, ‘Onderhoud van grote bomen’, https://www.hasselt.be/nl/grotebomen#:~:text=Voor%20waardevolle%20bomen… %E2%82%AC%2F5%20jaar),300%20%E2%82%AC%2F5%20jaar. KORTRIJK, ‘82 gratis klimaatbomen voor Kortrijkse tuinen’, 14 december 2024, https://pers.kortrijk.be/245171-82-gratis-klimaatbomen-voor-kortrijkset… men%20er%20in%20een,%2C%20Evolis%2C%20en%20Lentewijk%20Kooigem. KORTRIJK, ‘Kortrijkse Green Deal’, https://www.kortrijk.be/greendeal. MIJN TUINLAB, ‘Verharding in tuinen: wat denken jullie?’, https://mijntuinlab.be/page/restultaten_verharding/. NATUUR EN BOS, ‘https://natuurenbos.vlaanderen.be/natuur-wijzigen/beschermde-gebieden-v…. RANST, ‘Kapvergunning’, https://www.ranst.be/kapvergunning. 85 RIVM, ‘Kennisbundeling Groen en Gezondheid’, april 2022, https://www.gezondeleefomgeving.nl/sites/default/files/2022- 06/22401736_013763_FS%2BKennisbundeling%2BGroen%2Ben%2BGezondheid_V6_TG.pdf. SCHOUKENS H. en VAN HOORICK G., ‘Rechtsbescherming ecosystemen binnen Vlaanderen. Deel I, analyse bestaande wetgeving’, 2021, https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2021- 11/Expertenadvies_Rechtsbescherming%20ecosystemen_verkenningsrapport%20- %20deel%201.pdf. SINT-NIKLAAS, ‘Belasting op het niet heraanplanten van gevelde of gerooide bomen’, https://www.sint-niklaas.be/onze-dienstverlening/natuur-en-milieu/vergu…. STATISTIEK VLAANDEREN, ‘Metadata: Verharding’, https://www.vlaanderen.be/statistiekvlaanderen/ruimtegebruik/verharding…. STEPMAN M., SCHRAM F. en HONDEGHEM A., ‘Ondersteuning opmaak Omgevingshandhavingsprogramma: Onderzoeksrapport lokale omgevingshandhavingsinstanties’, 2021, https://omgeving.vlaanderen.be/nl/inspectie-en-handhaving/handhavingsbe…. TUINRANGERS, ‘Over Tuinrangers’, https://www.tuinrangers.be/over-tuinrangers. VLAAMSE OVERHEID, ‘Green Deal Natuurlijke Tuinen’, 13 november 2020, https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2021- 11/green_deal_NT_overeenkomst_20201222.pdf. VLAAMSE OVERHEID, ‘Vlaams klimaatadaptatieplan’, 2022, https://publicaties.vlaanderen.be/viewfile/56879. VLAANDEREN, ‘3-30-300-regel’, 7 oktober 2024, https://www.vlaanderen.be/teamtaaladvies/woorden-van-de-week/3-30-300-r…. VLAANDEREN, ‘De watertoets’, https://www.vlaanderen.be/bouwen-wonen-en-energie/bouwen-enverbouwen/de…. VRP, ‘de Bouwcode als KLIMAATTOOL’, juni 2022, https://drive.google.com/file/d/1Q00Kis5NrcKWj5rbiF5WYyzYYTEdY7-S/view. WEMMEL, ‘Kappen van bomen’, https://www.wemmel.be/nl/product/126/kappen-vanbomen#:~:text=Wanneer%20…. 86 6.5 Andere wetenschappelijke literatuur DE LEEUW F. en SCHMEETS H., Empirical Legal Research, Edward Elgar Publishing, 2016. GUERREIRO S., DAWSON R.J., KILSBY C. e.a., ‘Future heat-waves, droughts and floods in 571 European cities’, Environmental Research Letters 2018/13, 1. GUEST G., BUNCE A. en JOHNSON L., ‘How Many Interviews Are Enough?: An Experiment with Data Saturation and Variability’, Field Methods 2006/1, 59. KU LEUVEN, ‘Tuinenkaart Vlaanderen’, 2015, https://www.kuleuven.be/garlock/files/wat-vertelt-detuinenkaart-ons. MICHELS H. en STEVENS M., ‘Hoofdstuk 3 - Het ecosysteemdienstenconcept als ondersteuning van bovenlokale visievorming’ in VAN GOSSUM P., ALAERTS K., DE BECK L. e.a. (eds.), Natuurrapport – Aan de slag met ecosysteemdiensten. Technisch rapport, Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2016, https://purews.inbo.be/ws/portalfiles/portal/12666163/Michels_Stevens_2… stenconceptAlsOndersteuningVanBovenlokaleVisievorming.pdf. SCHNEIDERS A., ALAERTS K., MICHELS H., STEVENS M., VAN GOSSUM P., VAN REETH W. en VUGHT I., Natuurrapport 2020, 2020, https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/40016#page=355.20. SCHNEIDERS A., THOONEN M. en ALAERTS K., ‘Hoofdstuk 2 - 50 tinten groen. Naar een gemeenschappelijke beleidsstrategie voor groene infrastructuur’ in VAN GOSSUM P., ALAERTS K., DE BECK L. e.a. (eds.), Natuurrapport – Aan de slag met ecosysteemdiensten. Technisch rapport, Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2016, https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/23416. STEVENS M., DEMOLDER H., JACOBS S. e.a., ‘Natuurrapport - Toestand en trend van ecosystemen en ecosysteemdiensten in Vlaanderen. Syntheserapport’, Mededelingen van het Instituut voor Natuuren Bosonderzoek, 2014, https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/16305. UNIVERSITY EN RESEARCH WAGENINGEN, ‘Gras is koeler dan kunstgras en bestrating’, 3 juni 2024, https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/onderzoeksinstituten/plant-r…. VAN GOSSUM P., ALAERTS K., DE BECK L. e.a., ‘Natuurrapport - Aan de slag met ecosysteemdiensten’, Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2016, 87 https://purews.inbo.be/ws/portalfiles/portal/12730226/VanGossum_etal_20… AanDeSlagMetEcosysteemdiensten.pdf. VERHEYDEN W., TURKELBOOM F., DE BLUST G. e.a., ‘Gobelin rapport N° 1: Groenblauwe Netwerken in Vlaanderen - Van breed concept naar uitvoering op het terrein, bijlage’, Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2020, https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/35429. 6.6 Media AERTGEERTS R. en JANZEN K., ‘Kandidaat-burgemeester Sander Loones (N-VA) moet tuin in beschermd natuurgebied in Koksijde opnieuw ontharden’, HLN 16 augustus 2024, https://www.hln.be/koksijde/kandidaat-burgemeester-sander-loones-n-va-m…. LEROY E., ‘Plannen om je tuin te verharden? Dit moet je weten’, VRT NWS 15 februari 2023, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/02/15/regels-verharde-tuin/. RENSON I., ‘Hoe 2 miljoen tuinen ons helpen in de strijd tegen extreme regenval’, De Standaard (z.d.), https://www.standaard.be/tuinen-klimaat. VAN DE VELDE P., ‘Gent voert toch geen verhardingstaks in voor wie te veel beton legt, "er waren praktische problemen", VRT NWS 5 juli 2022, https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/07/05/gent-voertdan-toch-geen-verhard…
