De attitudevragenlijst LATCon voorspelt communicatie van arts-assistenten
- MatsVan Camp
- JuliaLisek
- YaelBracquiné
Uit het onderzoek van Billie De Sterck, Julia Lisek, Mats Van Camp en Yael Bracquiné blijkt dat de attitudevragenlijst LATCon (Leeds Attitude Towards Concordance scale) een goede voorspeller is voor de communicatie van arts-assistenten in het Universitair Ziekenhuis van Antwerpen (UZA). Dit onderzoek werd goedgekeurd door de ethische commissie.
Goede communicatie tussen arts en patiënt is belangrijk. Zo zorgt het voor beter herstel, kwalitatieve zorg en een beter gevoel van de patiënt. Zwakke communicatie kan leiden tot verlaagd vertrouwen, verhoogde onzekerheid en stress van de patiënt. Dat de arts duidelijk en goed communiceert naar de patiënt is dus cruciaal. Toch blijkt uit eerdere studies dat arts-assistenten hierin onderpresteren.
Goed om te weten!
Ons onderzoek vindt plaats binnen het doctoraatsonderzoek van Dr. Toon Steinhauser en werd goedgekeurd door de ethische commissie. Bijkomend gingen alle deelnemende arts-assistenten akkoord met elk aspect van het onderzoek en konden zij op elk moment hun deelname stopzetten.
Wat onderzoeken we?
Ons onderzoek bekeek enkele attitudevragenlijsten. Deze vragenlijsten pijlen naar de houding van arts-assistenten tegenover communicatie. We wouden kijken of deze vragenlijsten een voorspellende waarde bieden voor hun effectieve communicatie toegepast in hun consultaties. De onderzoeksvraag luidde: “In welke mate hebben de attitudevragenlijsten, die bedoeld zijn om de attitude van arts-assistenten tegenover communicatie te beoordelen (DP-schaal, JSPE, CSAS, LATCon) een voorspellende waarde over de kwaliteit van de communicatievaardigheden die de arts-assistenten hanteren tijdens een consultatie met een patiënt?”
De vragenlijsten
Om de hoofdvraag te beantwoorden, lieten we de arts-assistenten eerst 4 internationaal erkende attitudevragenlijsten invullen;
Doctor-Patient Scale (DP-schaal):
Deze vragenlijst onderzoekt of arts-assistenten patiënt- of ziektegericht zijn.
Communication Skills Attitude Scale (CSAS):
Deze vragenlijst meet de houding van de arts-assistent over het aanleren van communicatievaardigheden.
Jefferson Scale of Physician Empathy (JSPE):
Deze vragenlijst meet opvattingen op empathie in de relatie tussen arts-assistent en patient.
Leeds Attitude Towards Concordance Scale (LATCon):
Deze vragenlijst richt zich op gedeelde besluitvorming.
Vervolgens gingen wij als patiënt naar een gesimuleerde consultatie. De arts-assistent wist niet dat wij de onderzoekers waren, maar dacht dat het om echte patiënten ging. Wij namen tijdens de consultaties audio-opnames. Deze werden later gebruikt om de verbale communicatie te scoren. De gehele communicatie werd telkens na de consultatie gescoord aan de hand van 3 meetinstrumenten;
Maastrichtse Anamnese en Advies Scorelijst (MAAS 2.0):
Deze scorelijst peilt naar de verbale communicatie.
Consultation and Relational Empathy vragenlijst (CARE-NL):
Deze vragenlijst richt zich op het gevoel van de (simulatie-) patiënt na de consultatie.
Non-verbale communicatievragenlijst (NVCV):
Deze vragenlijst meet de non-verbale communicatie.
LATCon behaalt de hoogste score
Uit ons onderzoek bleek dat de LATCon de beste voorspeller was voor de effectieve communicatie van arts-assistenten. Wie hoog scoorde op de LATCon (en dus positief keek naar gedeelde besluitvorming) behaalde ook een goede score op verschillende onderdelen van de MAAS 2.0 en de CARE-NL. Toch vonden we geen verband tussen de LATCon en de NVCV. Dit betekent dat de LATCon vooral een voorspellende waarde heeft voor de verbale aspecten van communicatie.
Wat met de andere vragenlijsten?
Wij vonden geen voorspellende waarde voor de andere vragenlijsten;
De DP-schaal gaf geen of negatieve correlaties met de 3 meetinstrumenten voor effectieve communicatie. Dit betekent dat de DP-schaal geen voorspellende waarde biedt voor de effectieve communicatie van arts-assistenten. Wat vreemd is aangezien uit de literatuur kwam dat een patiëntgerichte houding vaak hand in hand gaat met een goede communicatie. Wanneer wij nadenken over mogelijke verklaringen, bedenken wij sociaal wenselijke antwoorden en een eventuele discrepantie tussen houding en gedrag.
De CSAS toonde maar één positief verband met een item uit de MAAS 2.0 en een aantal negatieve verbanden met enkele items uit de CARE-NL. Hieruit concluderen we dat de CSAS slechts een beperkte voorspellende waarde heeft voor de effectieve communicatie van arts-assistenten.
De JSPE liet geen of maar enkele negatieve verbanden zien met de CARE-NL. Dit wil zeggen dat deze vragenlijst geen voorspellende waarde biedt voor de effectieve communicatie van arts-assistenten.
Na al die consultaties voelt het UZA als thuis, alleen ruikt het hier iets meer naar ontsmettingsmiddel. (De Sterck, 2025)
Factoren die de resultaten beïnvloeden
Naast de voorspellende waarde, bekeken we ook of verschillende demografische kenmerken (zoals geslacht, specialisatie, aantal jaren klinische ervaring of bewustzijn van de simulatie) een invloed hadden op de communicatie van de arts-assistenten. Hieruit bleek:
Geslacht:
Tegen de vermoedens in, scoorden mannelijke arts-assistenten beter op empathie en gedeelde besluitvorming. Vrouwelijke arts-assistenten scoorden dan weer beter op het structureren en afronden van de consultatie.
Specialisatie:
Uit de vragenlijsten die de arts-assistenten zelf moesten invullen bleek dat cardiologen in opleiding minder motivatie hadden om nieuwe communicatievaardigheden aan te leren. Uit de meetinstrumenten die wij invulden na de simulatie consultatie bleek ook dat ze lager scoorden op empathie dan neurologen.
Aantal jaren klinische ervaring:
Voor we aan ons onderzoek begonnen, vermoedden we dat artsen met meer ervaring soms minder goede communicatie hanteren ten gevolge van routine en tijdsdruk. Dit bleek ook effectief uit ons onderzoek. Het logisch structureren van een consultatie werd opvallend minder toegepast bij arts-assistenten met vijf jaar klinische ervaring.
Bewustzijn van de simulatie:
Hiermee bedoelen we dat we gaan kijken naar of de arts-assistent in kwestie doorhad dat wij geen patiënten waren, maar simulatiepatiënten. We zien dat dit maar een klein effect had op hun communicatie. Als ze het doorhadden, scoorden ze beter op 2 items van de MAAS 2.0.
Eindresultaat?
Na heel het onderzoek, kunnen we onze onderzoeksvraag (“In welke mate hebben de attitudevragenlijsten, die bedoeld zijn om de attitude van arts-assistenten tegenover communicatie te beoordelen (DP-schaal, JSPE, CSAS, LATCon) een voorspellende waarde over de kwaliteit van de communicatievaardigheden die de arts-assistenten hanteren tijdens een consultatie met een patiënt?”) kort, maar krachtig beantwoorden. Ja, maar slechts één attitudevragenlijst, namelijk de Leeds Attitude Towards Concordance Scale, heeft een voorspellende waarde voor de effectieve communicatie van arts-assistenten in het UZA.
Aanbevelingen voor de praktijk
- Gebruik de LATCon om de attitude van arts-assistenten tegenover communicatie in kaart te brengen.
- Organiseer workshops om de communicatie van arts-assistenten met meer klinische ervaring op pijl te houden.
- Gebruik communicatiechecklists tijdens klinische stages voor betere zelfreflectie en feedback.
Bibliografie
Ahmadian Yazdi, N., Bigdeli, S., Soltani Arabshahi, S. K., & Ghaffarifar, S. (2019). The influence of role modeling on clinical empathy of medical interns: A qualitative study. Journal of advances in medical education & professionalism, 7(1), 35–41. https://doi.org/10.30476/JAMP.2019.41043
Almaraz, E. R., Salman-Monte, T. C., Calvo-Alen, J., Ajo, M. J. B., Álvaro, J. M., Bernabeu, P., Blasco, J. B., Ortega, S. P., Renau, R. R., Marsiñach, C. S., Galvez-Fernandez, M., Bahamontes-Rosa, N., Hernández, J. S., & Izquierdo, M. S. (2025). Doctor-patient communication in Systemic Lupus Erythematosus: Insights from the LupusVoice study. SSM – Qualitative Research in Health, 7, 2667-3215. https://doi.org/10.1016/j.ssmqr.2025.100528
Alyami, A. S., Al Sinan, A. S., Alzahrani, A. A. H., Al Zubayd, I. H. M., & Almansour, H. H. A. (2024). The importance of effective communication between nurses and patients. Journal of International Crisis and Risk Communication Research, 7(8). https://jicrcr.com/index.php/jicrcr/article/view/799?utm_source
Bachmann, C., Roschlaub, S., Harendza, S., Keim, R., & Scherer, M. (2017). Medical students’ communication skills in clinical education: Results from a cohort study. Patient Education and Counseling, 100(10), 1874–1881. https://doi.org/10.1016/j.pec.2017.05.030
Baharudin, N., Mohamed-Syarif Mohamed-Yassin, M. S., Badlishah-Sham, S. F., Yuzadi, Z., Yusof, M., & Ramli, A. (2017). Validation of the Communication Skills Attitude Scale (CSAS) Questionnaire in a Cohort of Malaysian Medical Students. Journal of Clinical and Health Sciences, 2(2), 46-53. 08OriginalArticles-46-53.pdf
Biglu, M. H., Nateq, F., Ghojazadeh, M., & Asgharzadeh, A. (2017). Communication Skills of Physicians and Patients' Satisfaction. Materia socio-medica, 29(3), 192–195. https://doi.org/10.5455/msm.2017.29.192-195
Bikker, A. P., Fitzpatrick, B., Murphy, D., & Mercer, S. W. (2015). empathic, person-centred communication in primary care nurses: validity and reliability of the Consultation and Relational Empathy (CARE) Measure. BMC family practice, 16, 149. https://doi.org/10.1186/s12875-015-0374-y
Blanco, J. M., Caballero, F., García, F. J., Lorenzo, F., & Monge, D. (2018). Validation of the Jefferson Scale of Physician Empathy in Spanish medical students who participated in an Early Clerkship Immersion programme. BMC medical education, 18(1), 209. https://doi.org/10.1186/s12909 018-1309-9
Brown, J. B., Boles, M., Mullooly, J. P., & Levinson, W. (1999). Effect of clinician communication skills training on patient satisfaction. A randomized, controlled trial. Annals of internal medicine, 131(11), 822–829. https://doi.org/10.7326/0003-4819-131-11-199912070-00004
Chaitoff, A., Sun, B., Windover, A., Bokar, D., Featherall, J., Rothberg, M. B., & Misra-Hebert, A. D. (2017). Associations Between Physician Empathy, Physician Characteristics, and Standardized Measures of Patient Experience. Academic medicine: journal of the Association of American Medical Colleges, 92(10), 1464–1471. https://doi.org/10.1097/ACM.0000000000001671 58
Chauhan, A., Begum, J., & Saiyad, S. (2023). Validated checklist for assessing communication skills in undergraduate medical students: bridging the gap for effective doctor-patient interactions. Advances in physiology education, 47(4), 871–879. https://doi.org/10.1152/advan.00140.2023
de Las Cuevas, C., Rivero-Santana, A., Perestelo-Perez, L., Perez-Ramos, J., Gonzalez-Lorenzo, M., Serrano-Aguilar, P., & Sanz, E. J. (2012). Mental health professionals' attitudes to partnership in medicine taking: a validation study of the Leeds Attitude to Concordance Scale II. Pharmacoepidemiology and drug safety, 21(2), 123–129. https://doi.org/10.1002/pds.2240
de Monchy, C., Richardson, R., Brown, R. A., & Harden, R. M. (1988). Measuring attitudes of doctors: the doctor-patient (DP) rating. Medical education, 22(3), 231–239. https://doi.org/10.1111/j.1365-2923.1988.tb00012.x
Derksen, F., Olde Hartman, T., Bensing, J., & Lagro-Janssen, A. (2018). Empathie, een kracht van de huisarts in gevaar?. Huisarts en Wetenschap, 61(2), 18-23. https://doi.org/10.1007/s12445 017-1040-5
Eestermans, K., Hermans, K., & Windey, J. (2024). Communicatievaardigheden van arts-assistenten in het UZA [Ongepubliceerde bachelorproef]. AP Hogeschool Antwerpen.
Essers, G., Van Weel-Baumgarten, E., & Bolhuis, S. (2012). Mixed messages in learning communication skills? Students comparing role model behaviour in clerkships with formal training. Medical Teacher, 34(10), e659–e665. https://doi.org/10.3109/0142159X.2012.687483
Fallowfield, L., Jenkins, V., Farewell, V., & Solis-Trapala, I. (2003). Enduring impact of communication skills training: results of a 12-month follow-up. British journal of cancer, 89(8), 1445–1449. https://doi.org/10.1038/sj.bjc.6601309 General Osteopathic Council. (z.d.). About the CARE measure. https://cpd.osteopathy.org.uk/resources/information-about-the-care-meas…
Griffith, C. H., 3rd, Wilson, J. F., Langer, S., & Haist, S. A. (2003). House staff nonverbal communication skills and standardized patient satisfaction. Journal of general internal medicine, 18(3), 170 174. https://doi.org/10.1046/j.1525-1497.2003.10506.x
Gude, T., Tyssen, R., Anvik, T., Grimstad, H., Holen, A., Baerheim, A., Vaglum, P., & Løvseth, L. (2020). Have medical students' attitudes towards clinical communication skills changed over a 12- year period? A comparative long-term study. BMC medical education, 20(1), 11. https://doi.org/10.1186/s12909-019-1915-1
Guido Valkeneers, G., Vanhoomissen, T., Hellemans, Y., Smits, I., Willems, S. (2023). Inleiding in de statistiek voor de gedragswetenschappen (5e ed.). Acco. Ha, J. F., & Longnecker, N. (2010). Doctor-patient communication: a review. Ochsner journal, 10(1), 38–43. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3096184/#i1524-5012-10-1-38-Br…
Haas, J. W., Rief, W., Weiß, F., Doering, B. K., Kleinstäuber, M., Ruwoldt, S., Sarter, L., Thomas, R., & Rheker, J. (2022). The effect of patient-centered communication on medication intake: an experimental study. Psychology, health & medicine, 27(10), 2138–2151. https://doi.org/10.1080/13548506.2021.1969666 59
Harms, C., Young, J. R., Amsler, F., Zettler, C., Scheidegger, D., & Kindler, C. H. (2004). Improving anaesthetists' communication skills. Anaesthesia, 59(2), 166–172. https://doi.org/10.1111/j.1365-2044.2004.03528.x
Hojat, M., Gonnella, J. S., Nasca, T. J., Mangione, S., Veloksi, J. J., & Magee, M. (2002). The Jefferson Scale of Physician Empathy: further psychometric data and differences by gender and specialty at item level. Academic medicine: journal of the Association of American Medical Colleges, 77(10), S58–S60. https://doi.org/10.1097/00001888-200210001-00019
Hojat, M., Gonnella, J. S., Nasca, T. J., Mangione, S., Veloksi, J. J., & Magee, M. (2003). Physician empathy in medical education and practice: experience with the Jefferson scale of physician empathy. Seminars in Integrative Medicine, 1(1), 25-41. https://doi.org/10.1016/S1543 1150(03)00002-4
Hong, H., & Oh, H. J. (2019). The Effects of Patient-Centered Communication: Exploring the Mediating Role of Trust in Healthcare Providers. Health Communication, 35(4), 502–511. https://doi.org/10.1080/10410236.2019.1570427
Huisartsopleiding Nederland. (z.d.). MAAS 2.0. https://www.huisartsopleiding.nl/toetsen beoordelen/maas-2-0/
Huisartsopleiding Nederland. (2020). MAAS 2.0 Handleiding voor onderwijs en toetsing. https://www.hovumc.nl/w/images/3/34/Maas_2.0_2020_Handleiding.pdf
Ihmeideh, F. M., Al-Omari, A. A., & Al-Dababneh, K. A. (2010). Attitudes toward Communication Skills among Students’-Teachers’ in Jordanian Public Universities. Australian Journal of Teacher Education, 35(4). https://doi.org/10.14221/ajte.2010v35n4.1
Jamanota, R. (2023, 8 februari). Mann Whitney U test – Vergelijk twee populaties zonder gemiddelde en SD. Scriptium. https://www.scriptium.nl/mann-whitney-u-test/
Kee, J. W., Khoo, H., Lim, I. & Koh, M. (2018). Communication Skills in Patient-Doctor Interactions: Learning from Patient Complaints. Health Professions Education, 4(2), 97-106. https://doi.org/10.1016/j.hpe.2017.03.00
LaNoue, M. D., & Roter, D. L. (2018). Exploring patient-centeredness: The relationship between self reported empathy and patient-centered communication in medical trainees. Patient Education and Counseling, 101(6), 1143–1146. https://doi.org/10.1016/j.pec.2018.01.016
McCabe, R., & Healey, P. G. T. (2018). Miscommunication in Doctor-Patient Communication. Topics in cognitive science, 10(2), 409–424. https://doi.org/10.1111/tops.12337
Mercer, S. W., Maxwell, M., Heaney, D., & Watt, G. C. M. (2004). The CARE Measure. University of Glasgow. https://edwebcontent.ed.ac.uk/sites/default/files/imports/fileManager/c… measure-questionnaire.pdf
Mercer, S. W., Maxwell, M., Heaney, D., & Watt, G. C. M. (2004). The consultation and relational empathy (CARE) measure: development and preliminary validation and reliability of an empathy based consultation process measure. Family Practice, 21(6), 699–705. https://doi.org/10.1093/fampra/cmh621 60
Merkus, J. (2021, 5 november). Wat is de effectgrootte en waarom is deze van belang?. Scribbr. Geraadpleegd op 5 mei 2025, van https://www.scribbr.nl/statistiek/effectgrootte/
Perera, H. J. M. (2015). Effective Communication Skills for Medical Practice. Journal of the Postgraduate Institute of Medicine, 2(0), 1-7. https://doi.org/10.4038/jpgim.8082
Przymuszała, P., Cerbin-Koczorowska, M., Marciniak-Stępak, P., Zielińska-Tomczak, Ł., Piszczek, M., Jasiński, J., & Marciniak, R. (2021). Affective and cognitive components of students' attitudes towards communication learning - validation of the Communication Skills Attitude Scale in a cohort of polish medical students. BMC medical education, 21(1), 190. https://doi.org/10.1186/s12909-021-02626-7
Ram, P. (2006). Non-verbale communicatie. Huisarts en Wetenschap, 49, 159–160. https://doi.org/10.1007/BF03084651
Ramesh, S., Vanishree, N., Anushri , M., Chaithra, V., Bullappa, D., & Pragathi, D. (2018). Attitude of Dental Interns toward Learning Communication Skills in Bangalore City: A Cross-Sectional Study. Journal of Indian Association of Public Health Dentistry, 16(3), 226–30. https://journals.lww.com/aphd/fulltext/2018/16030/attitude_of_dental_in… ing.11.aspx
Ratajska, A., Nowakowska-Arendt, A., & Zając, M. (2023). Teaching clinical communication skills in postgraduate medical education with particular emphasis on palliative medicine. Palliative Medicine in Practice, 17(2), 105-110. https://doi.org/10.5603/pmpi.a2023.0006
Rees, C., Sheard, C., & Davies, S. (2002). The development of a scale to measure medical students' attitudes towards communication skills learning: the Communication Skills Attitude Scale (CSAS). Medical education, 36(2), 141–147. https://doi.org/10.1046/j.1365 2923.2002.01072.x
Rotthoff, T., Baehring, T., David, D. M., Bartnick, C., Linde, F., Willers, R., Schäfer, R. D., & Scherbaum, W. A. (2011). The value of training in communication skills for continuing medical education. Patient Education and Counseling, 84(2), 170-5. https://doi.org/10.1016/j.pec.2010.07.034
Santos, M. A., Grosseman, S., Morelli, T. C., Giuliano, I. C., & Erdmann, T. R. (2016). Empathy differences by gender and specialty preference in medical students: a study in Brazil. International journal of medical education, 7, 149–153. https://doi.org/10.5116/ijme.572f.115f
Sharma, A. (2024). Communication Skill in Medical Practice. Journal of Nepalgunj Medical College, 22(1), 1. https://doi.org/10.3126/jngmc.v22i1.69696
Stanford Medicine. (z.d.). Consultation and Relational Empathy (CARE) Measure. https://ccare.stanford.edu/research/wiki/compassion-measurements/consul… relational-empathy-care-measure/?utm_source
Tavakoly Sany, S. B., Behzhad, F., Ferns, G., & Peyman, N. (2020). Communication skills training for physicians improves health literacy and medical outcomes among patients with hypertension: a randomized controlled trial. BMC health services research, 20(1), 60. https://doi.org/10.1186/s12913-020-4901-8 61
Thistlethwaite, J. E., Raynor, D. K., & Knapp, P. (2003). Medical students' attitudes towards concordance in medicine taking: exploring the impact of an educational intervention. Education for health, 16(3), 307–317. https://doi.org/10.1080/13576280310001607424
Thomas Jefferson University. (z.d.) Jefferson Scale of Empathy. https://www.jefferson.edu/academics/colleges-schools-institutes/skmc/re… medical-education/jefferson-scale-of-empathy.html
Topcu, I., Turkmen, A. S., Sahiner, N. C., Savaser, S., & Sen, H. (2017). Physicians' and nurses' medical errors associated with communication failures. JPMA. The Journal of the Pakistan Medical Association, 67(4), 600–604. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28420924/
Van Dale. (z.d.). Communicatie. In Van Dale Gratis woordenboek. Geraadpleegd op 11 mei 2025, van https://www.vandale.nl/pages/gratis-woordenboek/communicatie
van Dijk, I., Scholten Meilink Lenferink, N., Lucassen, P. L., Mercer, S. W., van Weel, C., Olde Hartman, T. C., & Speckens, A. E. (2017). Reliability and validity of the Dutch version of the Consultation and Relational Empathy Measure in primary care. Family practice, 34(1), 119–124. https://doi.org/10.1093/fampra/cmw116
van Osch, M., van Dulmen, S., van Vliet, L., & Bensing, J. (2017). Specifying the effects of physician's communication on patients' outcomes: A randomised controlled trial. Patient education and counseling, 100(8), 1482–1489. https://doi.org/10.1016/j.pec.2017.03.009
Way D. (2013). Critical Synthesis Package: Leeds Attitude Towards Concordance II Scale (LATCon II). MedEdPORTAL, 9, 9588. https://doi.org/10.15766/mep_2374-8265.9588
Zwingmann, J., Baile, W. F., Schmier, J. W., Bernhard, J., & Keller, M. (2017). Effects of patient-centered communication on anxiety, negative affect, and trust in the physician in delivering a cancer diagnosis: A randomized, experimental study. Cancer, 123(16), 3167–3175. https://doi.org/10.1002/cncr.30694
