Zorgcontinuüm in scholen: tussen ambitie en realiteit
Inclusief onderwijs staat de laatste jaren hoog op de agenda. Scholen doen hun best om elke leerling gelijke kansen te bieden en hun welzijn te ondersteunen. Het zorgcontinuüm helpt daarbij als praktisch kader om zorg en ondersteuning op school te organiseren. Deze verantwoordelijkheid is echter relatief nieuw. Daarom is het belangrijk om het perspectief van schoolmedewerkers zorgvuldig te belichten. Hoe beleven zij deze nieuwe rol? Welke kansen zien ze? En waar lopen ze tegen aan?
Voor een kleinschalige verkennende studie ging ik in gesprek met enkele onderwijsprofessionals. Hun stem toont hoe het zorgcontinuüm in de praktijk werkt – en waar het knelt.
Wat is het zorgcontinuüm?
Het zorgcontinuüm is een kader waarmee scholen hun zorg stap voor stap kunnen opbouwen. Het idee: zoveel mogelijk leerlingen kansen geven binnen het gewoon onderwijs. Het ziet er zo uit:
- Brede basiszorg – ondersteuning die élke leerling automatisch krijgt.
- Verhoogde zorg – extra maatregelen in de klas voor wie meer hulp nodig heeft.
- Uitbreiding van zorg – samen met ouders, leerling en CLB bekijken wat er nog nodig is; mogelijke opstart van leersteun.
- Individueel aangepast traject – voor leerlingen bij wie het gewone leerprogramma niet haalbaar is; zij volgen onderwijs op maat.
Op papier een helder en sterk kader. Maar in de praktijk? Vaak een stuk complexer. Uit de interviews komen dan ook zowel kansen als knelpunten naar voren.
Draagvlak begint bij de basis
Hoe hoger je in het zorgcontinuüm klimt, hoe groter de weerstand bij schoolmedewerkers, zo klinkt uit de gesprekken. Zwaardere maatregelen zorgen voor meer druk en onzekerheid. Daarom loont het om sterk in te zetten op brede basiszorg. Wanneer ondersteuning ingebed is in de gewone klaspraktijk, voelt dat voor leerkrachten meer werkbaar en haalbaar. Een voorbeeld: het stimuleren van executieve functies (zoals plannen of organiseren) is niet alleen nuttig voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften, maar voor alle leerlingen in de klas.
De sleutelrol van leerkrachten
Leerkrachten zijn het kloppend hart van elke school. Hun draagkracht, betrokkenheid en expertise bepalen mee het succes van inclusie. Maar zorg gaat verder dan vakkennis: het vraagt samenwerking, specifieke vaardigheden en een houding van voortdurende reflectie. Professionalisering is daarbij cruciaal. Scholen die investeren in vorming en coaching bouwen niet alleen competenties op, maar ook een cultuur waarin zorgbeleid duurzaam kan groeien.
Leiderschap en coördinatie maken het verschil
Een sterk zorgbeleid rust niet enkel op de schouders van individuele leerkrachten. Gedeeld leiderschap, schoolinterne coördinatie en vaste overlegstructuren blijken krachtige hefbomen om het zorgcontinuüm te verankeren. Scholen met een stabiel directieteam en een gedragen visie slagen daar beter in. Omgekeerd zorgt personeelsverloop of een gebrek aan langetermijnvisie vaak voor breuken in de continuïteit van zorg.
De kracht van een sterk leerlingenbegeleidingsteam
Steeds meer leerlingen kloppen aan met vragen rond welzijn. Een goed uitgebouwd leerlingenbegeleidingsteam is daarom goud waard. Niet alleen de expertise telt, maar ook de omvang: genoeg leerlingenbegeleiders om voldoende tijd en ruimte te maken. Zo’n team is een buffer voor leerkrachten én een motor voor gelijke onderwijskansen. Vertrouwensrelaties en warme overdrachten maken de begeleiding effectiever en zorgen dat leerlingen zich gezien voelen.
Externe partners: steun én spanning
Uit de interviews blijkt dat de samenwerking met CLB’s, pedagogische begeleidingsdiensten en leersteuncentra zeer gewaardeerd wordt. Maar de praktijk loopt vaak vast op tekorten: te weinig personeel, uitval en beperkte middelen. Leerkrachten kunnen daardoor niet altijd rekenen op de beloofde klasinterne steun. Soms voelt die ondersteuning bovendien eerder als controle dan als hulp. Toch neemt die weerstand vaak af zodra er een stabiele vertrouwensband ontstaat met de leerondersteuner. Maar net daar zit het probleem: wissels en uitval maken het moeilijk om die vertrouwensband te bewaren.
Inclusie vraagt meer dan goede wil
De interviews laten geen twijfel: succesvolle onderwijsvernieuwing vraagt structurele investeringen in tijd, ruimte en middelen. Zonder deze investeringen dreigt zorgbeleid beperkt te blijven tot goede bedoelingen. Een gedragen en realistische visie op inclusie vergt een beleidsmatige onderbouw, voldoende middelen en een gedeeld begrippenkader over wat inclusie écht betekent.
Conclusie
Het zorgcontinuüm biedt een waardevol kader om inclusief onderwijs te structureren, maar de praktijk blijkt een stuk weerbarstiger dan het model op papier doet vermoeden. Uit de interviews komt duidelijk naar voren dat een sterke focus op brede basiszorg, professionalisering en samenwerking onmisbaar is om inclusie haalbaar en werkbaar te maken. Leerkrachten vervullen daarin een sleutelrol, maar kunnen dit slechts volhouden wanneer zij ondersteund worden door krachtig leiderschap, een goed uitgebouwd leerlingenbegeleidingsteam en betrouwbare externe partners.
Inclusie vraagt dan ook meer dan inzet en goede wil. Het vereist een stevige beleidsmatige verankering, structurele investeringen in ruimte en middelen en een gedeelde visie op wat gelijke onderwijskansen écht betekenen. Alleen onder die voorwaarden kan het zorgcontinuüm uitgroeien van een theoretisch model tot een realistische en duurzame praktijk.
Bibliografie
Ainscow, M. (2020). Promoting inclusion and equity in education: lessons from international experiences. Nordic Journal of Studies in Educational Policy, 6(1), 7–16. https://doi.org/10.1080/20020317.2020.1729587
Boersma, A. (2024, 12 juli). Vlaamse onderwijscommissie wil volledige transitie naar inclusief onderwijs tegen 2040, en die verloopt in drie fases. De Morgen. Geraadpleegd op 10 april 2025, van https://www.demorgen.be/nieuws/vlaamse-onderwijscommissie-wil-volledige-transitie-naar-inclusief-onderwijs-tegen-2040-en-die-verloopt-in-drie-fases~b190d1ef/
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
Clarke, V., & Braun, V. (2017). Thematic analysis. The Journal of Positive Psychology, 12(3), 297-298. DOI: 10.1080/17439760.2016.1262613
Codex Vlaanderen. (2008, 10 juli). Decreet houdende een kader voor het Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsbeleid. Geraadpleegd op 26 december 2024, van https://codex.vlaanderen.be/Zoeken/Document.aspx?DID=1017082¶m=inhoud&ref=search&AVIDS
Codex Vlaanderen. (2018, 4 april). Decreet betreffende de leerlingenbegeleiding in het basisonderwijs, het secundair onderwijs en de centra voor leerlingenbegeleiding. Geraadpleegd op 26 december 2024, van https://codex.vlaanderen.be/Zoeken/Document.aspx?DID=1029454¶m=inhoud
Commissie Inclusief Onderwijs. (2024). Evolutie naar scholen voor iedereen: Advies van de onafhankelijke Commissie Inclusief Onderwijs. Geraadpleegd op 26 december 2024, van https://data-onderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestanden/advies-commissie-inclusief-onderwijs.pdf
Commissie Struyf. (2019). Evaluatie van het nieuwe ondersteuningsmodel. Geraadpleegd op 29 december 2024, van https://www.onderwijs.vlaanderen.be/sites/default/files/2021-07/Evaluatie-ondersteuningsmodel-rapport-30-09-2019.pdf
Crockett, J. B. (2002). Special Education’s Role in Preparing Responsive Leaders for Inclusive Schools. Remedial and Special Education, 23(3), 157-168. https://doi.org/10.1177/07419325020230030401
Deboes, T. (2025, 30 januari). Decreet leersteun: dit zijn de grote lijnen. Klasse. Geraadpleegd op 10 april 2025, van https://www.klasse.be/262679/decreet-leersteun-grote-lijnen/
Edström, K., Gardelli, V., & Backman, Y. (2022). Inclusion as participation: mapping the participation model with four different levels of inclusive education. International Journal of Inclusive Education, 28(12), 2940–2957. https://doi.org/10.1080/13603116.2022.2136773
European Agency for Special Needs and Inclusive Education. (2014). Vijf kernboodschappen voor inclusief onderwijs. Odense, Denemarken: European Agency for Special Needs and Inclusive Education. Geraadpleegd op 27 december 2024, van https://www.european-agency.org/sites/default/files/Five_Key_Messages_for_Inclusive_Education_NL.pdf
Freeman, G. K., Woloshynowych, M., Baker, R., Boulton, M., Guthrie, B., Car, J., Haggerty, J., Tarrant, C. (2007). Continuity of care 2006: what have we learned since 2000 and what are policy imperatives now? London: National Coordinating Centre for NHS Service Delivery and Organisation (NCCSDO). Geraadpleegd op 11 januari 2025, van file:///C:/Users/Gebruiker01/Downloads/3027546.pdf
GO! Ouders. (z.d.). M-decreet: Onderwijs op maat. Geraadpleegd op 29 december 2024, van https://www.go-ouders.be/informatie-over/onderwijs-op-maat/m-decreet
Göransson, K., & Nilholm, C. (2014). Conceptual diversities and empirical shortcomings – a critical analysis of research on inclusive education. European Journal of Special Needs Education, 29(3), 265-280. DOI: 10.1080/08856257.2014.933545
Karels, M. (2024, 8 juli). Wat is Inclusief onderwijs? Geraadpleegd op 27 december 2024, van https://wij-leren.nl/inclusief-onderwijs-diversiteit.php
Maxwell, G. R., Granlund, M., & Augustine, L. (2018). Inclusion Through Participation: Understanding Participation in the International Classification of Functioning, Disability, and Health as a Methodological Research Tool for Investigating Inclusion. Frontiers in Education, 3. doi: 10.3389/feduc.2018.00041
Naert, J., Stevens, C., Roose, R., Vanderplasschen, W. (2017). Continuïteit in het hulpverleningstraject: Interpretatief onderzoek naar de beleving van jongeren in de jeugdhulp. ORTHOPEDAGOGIEK. 56(3-4), 55-70. http://hdl.handle.net/1854/LU-8531056
Prodia. (z.d.). Het zorgcontinuüm. Geraadpleegd op 4 januari 2025, van https://prodiagnostiek.be/het-zorgcontinuum/
Prodia. (z.d.). Theoretisch deel: het zorgcontinuüm. Geraadpleegd op 4 januari 2025, van https://prodiagnostiek.be/het-zorgcontinuum/theoretisch-deel-het-zorgcontinuum/
Prodia. (z.d.). Brede basiszorg. Geraadpleegd op 4 januari 2025, van https://prodiagnostiek.be/het-zorgcontinuum/brede-basiszorg/
Prodia. (z.d.). Verhoogde zorg. Geraadpleegd op 4 januari 2025, van https://prodiagnostiek.be/het-zorgcontinuum/verhoogde-zorg/
Prodia. (z.d.). Uitbreiding van zorg. Geraadpleegd op 4 januari 2025, van https://prodiagnostiek.be/het-zorgcontinuum/uitbreiding-van-zorg/
Prodia. (z.d.). IAC/OV4. Geraadpleegd op 4 januari 2025, van https://prodiagnostiek.be/het-zorgcontinuum/iac-ov4/
Prodia. (z.d.). Visie en beleid op leerlingenbegeleiding. Geraadpleegd op 26 december 2024, van https://prodiagnostiek.be/het-zorgcontinuum/visie-en-beleid-op-leerlingenbegeleiding/
Ralabate, P. K. (2011). Universal Design for Learning. Meeting the Needs of All Students. The ASHA Leader, 16(10), 14-17. https://doi.org/10.1044/leader.FTR2.16102011.14
Rekenhof. (2019). M-decreet en de zorg in het gewoon onderwijs. In Verslag van het Rekenhof aan het Vlaams Parlement [rapport]. https://www.ccrek.be/sites/default/files/Docs/2019_13_MDecreet.pdf
Shakespeare, T. (2021). The Social Model of Disability. In Lennard J. Davis (Red.), The Disability Studies Reader, 5th Edition (pp. 266-273). New York: Routledge. DOI: 10.4324/9781003082583-3
Spinoy, M., & Willems, K. (2019). Het M-decreet. “M” voor méér of minder buitengewoon onderwijs? Het VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap: implicaties voor het onderwijsbeleid inzake leerlingen met specifieke leerbehoeften. Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid,1(2),58-114. file:///C:/Users/Gebruiker01/Downloads/TORB%201-2%20(2019-2020)%20-%209.%20Marie%20Spinoy%20en%20Kurt%20Willems%20eerste%20drukproef.pdf
Stubbs, S. (2008). Inclusive Education: Where there are few resources. Oslo: The Atlas Alliance. Geraadpleegd op 27 december 2024, van
https://atlas-alliansen.no/wp-content/uploads/2015/02/Inclusive-Education-Where-there-are-few-resources-2008.pdf
United Nations. (1948). Universal Declaration of Human Rights. Geraadpleegd op 27 december 2024, van https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights
United Nations. (z.d.). Take Action for the Sustainable Development Goals. Geraadpleegd op 27 december 2024, van https://www.un.org/sustainabledevelopment/sustainable-development-goals/
United Nations. (z.d.). Education for All. Geraadpleegd op 27 december 2024, van https://www.un.org/en/academic-impact/education-all
UNESCO (1990). World Declaration on Education for All and Framework for Action to Meet Basic Learning Needs. Geraadpleegd op 27 december 2024, van https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000127583
UNESCO. (1994). World Conference on Special Needs Education: Access and Quality. Geraadpleegd op 27 december 2024, van https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000110753
UNESCO. (2008). Inclusive education: The way of the future. 48th session of the International Conference on Education. Geraadpleegd op 27 december 2024, van https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000182999
UNESCO. (2009). Policy Guidelines on Inclusion in Education. Geraadpleegd op 27 december 2024, van https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000177849
Verenigde Naties. (1989). Verdrag inzake de Rechten van het Kind (officiële Nederlandse vertaling). Geraadpleegd op 28 december 2024, van https://www.vlaanderen.be/cjm/sites/default/files/2020-04/Kinderrechtenverdrag-NL.pdf
Verenigde Naties. (2006). Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap. Geraadpleegd op 28 december 2024, van https://www.vaph.be/sites/default/files/documents/vn-conventie/vn-conventie.pdf
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (2018). Operationalisering van de leerlingenbegeleiding in het basisonderwijs, het secundair onderwijs en de centra voor leerlingenbegeleiding. Geraadpleegd op 10 januari 2025, van https://data-onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=15157
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (z.d.). Advies Commissie Inclusief Onderwijs over evolutie naar inclusief onderwijs. Geraadpleegd op 10 april 2024, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/directies-administraties-en-besturen/onderwijsinhoud-en-leerlingenbegeleiding/secundair-onderwijs/zorgbeleid-leerlingenbegeleiding-en-clb/leerlingen-met-specifieke-onderwijsbehoeften/advies-commissie-inclusief-onderwijs-over-evolutie-naar-inclusief-onderwijs
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (z.d.). Naar een decreet leersteun voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Geraadpleegd op 10 april 2024, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/directies-administraties-en-besturen/onderwijsinhoud-en-leerlingenbegeleiding/basisonderwijs/zorgbeleid-leerlingenbegeleiding-en-clb/leerlingen-met-specifieke-onderwijsbehoeften/naar-een-decreet-leersteun-voor-leerlingen-met-specifieke-onderwijsbehoeften
Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. (z.d.). Een beleid op leerlingenbegeleiding. Geraadpleegd op 10 januari 2025, van https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/directies-en-administraties/secundair-onderwijs/zorgbeleid-leerlingenbegeleiding-en-clb/een-beleid-op-leerlingenbegeleiding
Vlaamse overheid. (z.d.). VN-verdrag voor de rechten van personen met een handicap. Geraadpleegd op 26 december 2024, van https://www.vlaanderen.be/inter/toolbox-toegankelijke-steden-en-gemeenten/algemeen-bestuur-dienstverlening-en-communicatie/vn-verdrag-voor-de-rechten-van-personen-met-een-handicap
Vlaamse overheid (z.d.). Integrale jeugdhulpverlening. Geraadpleegd op 11 januari 2025, van https://www.vlaanderen.be/integrale-jeugdhulpverlening
Vlaamse overheid. (z.d.). Leerlingenbegeleiding volgens het zorgcontinuüm. Geraadpleegd op 10 januari 2025, geraadpleegd van https://www.vlaanderen.be/onderwijs-en-vorming/ondersteuning-en-begeleiding-voor-leerlingen-cursisten-en-studenten/basis-en-secundair-onderwijs/zorgcontinuum
