Verhalen die deuren openen

De kleuters kijken aandachtig, maar zeggen niet veel. 
De beelden spreken, de woorden ontbreken. 
In deze Brusselse derde kleuterklas klinken elke dag meer dan vijf talen door elkaar, maar het Nederlands blijft voor velen nog zoeken. 

Na enkele jaren ervaring in het Brusselse onderwijs zag ik elke dag hoe taalverschillen leren en het samenleven in de klas kleuren. 

Uit de Vlaamse KOALA-screening blijkt bovendien dat veel kleuters moeite hebben met verhaalbegrip, niet alleen in GBS Everheide in Evere, waar dit onderzoek plaatsvond, maar ook in andere scholen. 

Daarom werd een eenvoudige, maar doordachte aanpak ontwikkeld: een verhalenpad dat verhalen tastbaar maakt, stap voor stap. 
 

Wat begon met één prent, groeide uit tot een traject waarin kinderen taal leerden begrijpen en zichzelf durfde uitdrukken. 
Verhalen bleken de sleutel die deuren openden, in elke taal die in de klas klonk. 

Een pad dat verhalen tastbaar maakt

Het verhalenpad groeide al snel uit tot een levend leermiddel. 
Kinderen stapten door het verhaal, wezen gebeurtenissen aan en voegden hun eigen tekeningen toe. Het pad evolueerde met de klas mee: aan de muur, met kernwoorden eromheen, op een lange strook behangpapier en zelfs in mini-versies voor kinderen die extra visuele steun nodig hadden. 

Wanneer kinderen op een spelende manier leren, begrijpen ze beter wat er gebeurt. Ze luisteren niet alleen, ze beleven het verhaal. Vanuit een doelgerichte aanpak werd taal verweven met spel, beeld en beleving. 

Als vertrekpunt diende het prentenboek Ridder Rikki van Guido Van Genechten, met dank aan de auteur die zijn prentenboek ter beschikking stelde voor dit onderzoek. 

Daarnaast werd een themaspin ontwikkeld: een visueel planningsinstrument waarin het verhaal van Ridder Rikki de rode draad vormde. Van taal en muzische vorming tot wiskunde en sociaal-emotionele ontwikkeling, alle activiteiten werden doelgericht gekoppeld aan het versterken van verhaalbegrip. 

Vragen die aanzetten tot denken

Om kinderen dieper te laten nadenken, werden denkstimulerende vragen ontworpen. Niet elke kleuter kreeg dezelfde soort vraag: er werd gekeken naar de taal- en denkontwikkeling van het kind. Sommige kleuters benoemden wat ze zagen, anderen dachten al na over wat er zou kunnen gebeuren of hoe een personage zich voelde. Zo groeide elk gesprek mee met het kind, van kijken naar begrijpen, van benoemen naar redeneren. 

De vragenfiches boden leerkrachten houvast tijdens het voorlezen, met voorbeelden op verschillende niveaus. De aanpak is geïnspireerd door de taxonomie van Bloom, zoals beschreven in het handboek Boordevol taal, en werd aangevuld met de inzichten uit het handboek Taal laten groeien. 

Kinderen leren pas echt begrijpen wanneer ze actief voorspellen, redeneren en zich inleven. Door de juiste vraag op het juiste moment te stellen, krijgt taal diepte en betekenis. 

Taal die je kunt zien

Omdat niet alle kinderen evenveel woorden kennen in het Nederlands, werd taal letterlijk zichtbaar gemaakt. Belangrijke woorden kregen eenvoudige gebaren, zodat kinderen de betekenis konden zien en voelen. Onderzoek van Zeviar en Soeting (2019) toont dat taal beter blijft hangen wanneer woorden gekoppeld worden aan beeld en beweging. 

Zelfs de anders stille kleuter durft plots meedoen zodra ze haar taal kon ondersteunen met gebaren. Het lokte interactie uit en gaf kinderen zichtbaar meer zelfvertrouwen. 

Thuistaal als hefboom 

In de klas klonken talen als Arabisch, Turks, Koerdisch, Spaans, Albanees, Frans en Nederlands. In plaats van meertaligheid te zien als een obstakel, werd ze een hefboom. Als een kind het woord dromen niet kent in het Nederlands, maar wel in zijn thuistaal, kan het toch vertellen wat het gedroomd heeft. 

Ouders werden actief betrokken bij het project: ze maakten een woord visueel in hun thuistaal, soms ondersteund met tekeningen gemaakt door de ouders of kinderen. Zo groeide het verhalenpad uit tot een brug tussen school en thuis.
 

Van kleine stappen tot grote vooruitgang 

Het onderzoek liep over drie weken, met drie meetmomenten. Hiervoor werd een meetinstrument ontworpen op basis van het prentenboek Ridder Rikki. 

Bij de nulmeting hadden de kinderen het verhaal nog niet gehoord. Ze luisteren naar korte zinnen en beantwoorden vragen met bijhorende prenten. Dezelfde opzet werd gebruikt bij de tussen- en eindmeting, maar dan kenden de kinderen het verhaal wel. 

Na één week werken met het verhalenpad verbeterden de antwoorden al merkbaar. De mediaan steeg van 5 naar 7,5 bij de tussenmeting en bij de eindmeting zelfs naar 9. 

Die vooruitgang was niet alleen zichtbaar in cijfers.
Kinderen luisterden aandachtiger, stelden meer vragen en durfden het verhaal opnieuw vertellen zonder boek.
Sommigen maakten zelfs hun eigen ridderverhaal in een stop-motionfilm, waarin ze de nieuwe woordenschat in een andere context gebruikten.

 

Een stevige basis voor later

Wie in de kleuterklas geen stevige basis legt in verhaalbegrip, ondervindt later moeilijkheden met begrijpend lezen. Toch hoeft de oplossing niet complex te zijn: visuele steun, goede vragen en thuistaal kunnen samen een wereld van verschil maken. 

Verhalen brengen taal, emotie en beleving samen, en verhogen het leesplezier. Precies dat hebben jonge kinderen nodig om later sterkere lezers te worden. 

Dit onderzoek toont hoe krachtig verhalen kunnen zijn in een meertalige klas. Wanneer kinderen taal mogen bleven, zien en voelen, groeit hun begrip en hun zelfvertrouwen. 

Wie verhalen begrijpt, begrijpt niet alleen woorden, maar ook zichzelf en de wereld rondom zich. 

 

Verhalen zijn meer dan woorden. 
Ze openen deuren naar begrip, verbondenheid en verbeelding. 

In elke taal, voor elk kind. 

Deze tekst werd geschreven door Anouk Stroobants en nadien taalkundig nagekeken met behulp van digitale schrijfhulpen (ChatGPT en Schrijfassistent.be).

Bronnen: zie thesis.