De kracht van 'Knuffel'
HOE KINDEREN EEN VISIE MEE VORMGEVEN
In Leefschool Het Biezebos gebeurde het afgelopen jaar iets bijzonders. In een tijd waarin kinderen vaak te weinig gehoord worden, besloot deze school het anders aan te pakken. Ze gaven de kinderen niet alleen een stem, maar lieten die stem ook echt meetellen. Wat daaruit ontstond? Een warme, verbindende visie op de voor- en naschoolse opvang - gedragen door de kinderen zelf. De kern? Een eenvoudig, maar krachtig woord: ‘Knuffel’.
“Ze verbazen me nog elke dag ♥.”
De schooldirecteur - zichtbaar trots op de jonge denkers.
EEN VISIE DIE GROEIT VANUIT VERBINDING
Het begon met een participatief onderzoek waarin de kinderen, de opvangjuf, de zorgcoördinator én de directeur samen op zoek gingen naar wat écht belangrijk is in de opvang. Niet van bovenaf opgelegd, maar van onderuit opgebouwd. Via gesprekken, foto’s, kleuren, knippen en plakken gaven de kinderen vorm aan hun ideeën.
Die aanpak leidde tot iets wat maar zelden gebeurt: echte dialoog tussen kinderen en volwassenen (beleidsvoerders). De volwassenen lieten hun zekerheden los en gaven de kinderen ruimte om te tonen wat voor hen telt. Het resultaat? Een gedragen pedagogische visie waarin waarden als verbondenheid, respect, vreugde en vriendschap centraal staan.
DE GEBOORTE VAN KNUFFEL
Tijdens het creatieve proces gebruikten kinderen foto’s om hun verhaal te vertellen. Elk kind maakte een persoonlijke collage die daarna samengebracht werd tot één grote groepscollage. Toen gevraagd werd welk woord al die gevoelens het best omschreef, zei een kleuter spontaan: “Knuffel.”
Die uitspraak raakte een snaar. De rest van de groep riep volmondig “JA!” en zo werd ‘knuffel’ het ankerpunt van de nieuwe visie. Andere kernwoorden volgden snel: samen, jezelf zijn en fantasie. Eenvoudige woorden, maar met een diepe betekenis. Ze weerspiegelen wat kinderen belangrijk vinden, niet alleen in de opvang, maar ook in hoe ze samenleven en groeien.
VAN WAARDEN NAAR ACTIES
Waarden krijgen pas betekenis als je ze ook toepast. Daarom zochten de kinderen samen met volwassenen naar normen die bij elk kernwoord pasten. Zo ontstonden:
- Een Warme William zijn – voor elkaar klaarstaan, luisteren en troosten;
- Meespelen – niemand uitsluiten, samen plezier maken, zowel jong als oud;
- Kringmomenten – tijd maken om gehoord te worden, in gesprek te gaan en verbinding te creëren;
- Vrije keuze binnen activiteiten – ruimte geven aan fantasie en zelfexpressie.
Tijdens het onderzoek werden deze normen steeds getoetst, aangepast en versterkt. Die voortdurende dialoog zorgde ervoor dat élk kind, ongeacht leeftijd, zijn mening kon geven en zich gehoord voelde.
ZICHTBAAR EN VOELBAAR
De nieuwe visie bleef niet in de vergaderzaal hangen. Ze werd zichtbaar gemaakt in en rond de school: op muren, in activiteiten en zelfs in thematische weken zoals een Knuffelweek of een Paasavontuur. De kinderen brachten de visie tot leven.
Als afsluiter werd een grote visuele muur gecreëerd waarop het hele proces zichtbaar was. De kinderen stelden dit met trots voor aan hun ouders en ook externe partners werden uitgenodigd om inspiratie op te doen.
SAMEN GROEIEN EN BLOEIEN
Niet alleen de opvang veranderde. Ook de school zelf voelde de impact, doordat ze werden aangezet tot reflectie over hun werking. De samenwerking met de opvang werd versterkt en de stem van de kinderen kreeg een centralere plaats binnen het hele schoolgebeuren.
Het proces toonde aan dat kinderparticipatie geen loze kreet hoeft te zijn. Door kinderen écht te betrekken, ontstaat er eigenaarschap, betrokkenheid en vooral: een gevoel van verbondenheid.
“Ik heb ervaren dat kleuters ook veel aan bod kunnen komen.”
Zorgcoördinator – over de meerwaarde van kinderparticipatie
Daarnaast toont het onderzoek aan dat de aanpak van Het Biezebos naadloos aansluit bij aanbevelingen voor kwaliteitsvolle voor- en naschoolse opvang. Vrije keuze, inspraak, veiligheid en emotionele steun zijn geen abstracte begrippen meer, maar concrete praktijken.
De kernwaarden – Knuffel, Samen, Jezelf zijn en Fantasie – bieden houvast. Ze nodigen begeleiders uit om elk kind te zien in zijn of haar uniciteit en om ruimte te maken voor speelsheid, nabijheid en echte gesprekken.
“Dat niet eentje 40 procent bijvoorbeeld en eentje10, snap je? Dat het gelijk was.”
Leerling – over hoe iedereen evenveel mocht bijdragen
VAN VISIE NAAR INSPIRATIE
Wat in Het Biezebos begon als een kleinschalig participatief traject, groeide uit tot een inspirerend voorbeeld. Niet door grote theorieën, maar door te vertrekken vanuit iets kleins – een knuffel – en dat serieus te nemen.
Het toont aan dat kinderen méér zijn dan toeschouwers van hun schooltijd. Ze zijn actieve denkers, doeners en dromers. En als je goed luistert, vertellen ze je precies wat ze nodig hebben.
AAN DE SLAG MET KINDERPARTICIPATIE?
Laat je dan inspireren door het voorbeeld van Het Biezebos. Want soms is één woord genoeg om een hele wereld te veranderen. En dat woord is… Knuffel.
Nele Sleurs
Bibliografie
Barnett, K., & McCormick, J. (2003). Vision, relationships and teacher motivation: a case study. School of Educational Administration, 41(1), 55-73. http://dx.doi.org/10.1108/09578230310457439.
Birch, J., Parnell, R., Patsarika, M., & Šorn, M. (2017). Participating together : dialogic space for children and architects in the design process. Children’s geographies, 15(2), 224-236. http://dx.doi.org/10.1080/14733285.2016.1238039.
Boileau, E.Y.S. (2014). Young Voices: The Challenges and Opportunities That Arise in Early Childhood Environmental Education Research. Canadian Journal of Environmental Education, 18, 142-154.
Boogaard, M., Fukkink, R., & Felix, Ch. (2008). Chillen, skaten, gamen: opvattingen over kwalitatief goede buitenschoolse opvang in Nederland. (SCO-rapport; No. 787). SCO Kohnstamm Instituut. http://www.minocw.nl/documenten/3272a.pdf
Boogaard, M., & Fukkink, R. (2009). Pedagogische kwaliteit van de buitenschoolse opvang: de ontwikkeling van een meetinstrument. SCO Kohnstamm Instituut van de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen, Universiteit van Amsterdam.
Cashmore, J., & Parkinson, P. (2009). Children’s participation in family law disputes. Family Matters, 82, 15-21.
Christidou, V., Tsevreni, I., Epitropou, M., & Kittas, C. (2013). Exploring primary children’s views and experiences of the school ground: The case of a Greek school. International Journal of Environmental & Science Education, 8(1), 59-83.
Coad, J. & Evans, R. (2008). Reflections on practical approaches to involving children and young people in the data analysis process. Children and Society, 22, 41-52.
Decin, G., Alaerts, L., Van Dessel, J., Vandersmissen, T., & Vloeberghs, L. (2016). Onderzoekende leraren. Leidraad voor praktijkonderzoek op school. Lannoo Campus Leuven.
Dedding, C., Jurrius, K., Moonen, X., & Rutjes, L. (2013). Kinderen en jongeren actief in wetenschappelijk onderzoek. Ethiek, methoden en resultaten van onderzoek met en door jeugd. Lannoo Campus.
Derr, V., & Tarantini, E. (2016). “Because we are all people”: outcomes and reflections from young people’s participation in the planning and design of child-friendly public spaces. Local environment, 21(12), 1534-1556. http://dx.doi.org/10.1080/13549839.2016.1145643.
De Veirman, J., Maelstaf, H., Dehertogh., B., & Schraepen, B. (2017). Een onderzoek naar de vraagzijde van de buitenschoolse opvang en vrije tijd van kinderen in Gent. Een bevraging van ouders, kinderen en sleutelfiguren. Jeugddienst, Stad Gent.
Fukkink, R., & Boogaard, M. (2016). Pedagogische kwaliteit van de buitenschoolse opvang in Nederland. Pedagogische studiën, 93, 2-14.
Jongepier, N., Struijk, M., & van der Helm, P. (2010). Zes uitgangspunten voor een goed pedagogisch klimaat. Jeugdenco, 01, 9-18.
Krijnen, E., van Steensel, R., Meeuwisse, M., & Severiens, S. (2022). Aiming for Educational Partnership Between Parents and Professionals: Shared Vision Development in a Professional Learning Community. School Community Journal, 32(1), 265-300.
Leefschool Het Biezebos. (2022). Definitieve visietekst Leefschool Het Biezebos 2022. www.hetbiezebos.be. https://drive.google.com/file/d/1JWtsbsIBMMHkT6BIhNlc7mReD-BIz6sM/view
Lundy, L. (2007). ‘Voice’ is not enough: conceptualizing Article 12 of the United Nations Convention on the Rights of the Child. Britisch Educational Research Journal, 33(6), 927-942.
Lundy, L., & McEvoy, L. (2009). Developing outcomes for educational services: a children’s rights-based approach. Effective Education, 1(1), 43-60. DOI: 10.1080/19415530903044050.
Lundy, L., McEvoy, L., & Byrne, B. (2011). Working with young children as co-researchers: an approach informed by the United Nations Convention on the Rights of the Child. Early Education & Development, 22(5), 714-736. http://dx.doi.org/10.1080/10409289.2011.596463
Michels, A. (2024). Lessen uit internationaal onderzoek naar de invloed van democratische innovaties. Bestuurswetenschappen 78(4), 23-37. doi: 10.5553/Bw/016571942024078004004.
Migchelbrink, F. (2016). De kern van participatief actieonderzoek. Uitgeverij SWP Amsterdam.
Milton, A.C., Mengesha, Z., Ballesteros, K., McClean, T., Hartog, S., Bray-Rudkin, L., Ngo, C., Hickie, I. (2023). Supporting Children’s Social Connection and Well-Being in School-Age Care: Mixed Methods Evaluation of the Connect, Promote, and Protect Program. JMIR Pediatr Parent, 6, e44928
Milton, A.C., Stewart, E., Ospina-Pinillos, L., Davenport, T., & Hickie, I.B. (2021). Participatory design of an activities-based collective mentoring program in after-school care settings: connect, promote, and protect program. JMIR Pediatr Parent, 4(2), e22822.
Morrow, V., & Richards, M. (2007). The Ethics of Social Research with Children: An overview. Children & Society, 10, 90-105. DOI: 10.1111/j.1099-0860.1996.tb00461.x
Mortelmans, D. (2007). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Acco Leuven/Den Haag.
O’Brien, N., & Moules, T. (2007). So round the spiral again: a reflective participatory research project with children and young people. Educational Action Research, 15(3), 386-402.
O’Connell, D., Hickerson, K., & Pillutla, A. (2011). Organizational Visioning: An Integrative Review. Group & Organization Management, 36(1), 103-125.
Opgroeien. (2025). Wat zijn de doelstellingen en ambities van BOA? Geraadpleegd op 16 januari, 2025 via https://www.opgroeien.be/over-opgroeien/projecten/buitenschoolse-opvang-en-activiteiten/doelstellingen-en-ambities-boa
Peleman, B. Boudry, C. Bradt, L. Van de Walle, T. & Vandenbroeck, M. (2014). Schoolkinderen en hun opvang. Wat leren ze ons over kwaliteit? Gent: VBJK.
Pieper, I. (2018). Jeugd actief in onderzoek en beleid. Vier directeuren met elkaar in gesprek over 25 jaar Stichting Alexander. Jeugdbeleid, 12, 181-190. https://doi.org/10.1007/s12451-018-0187-9
Schouten, J., & de Leve, C. (januari 2018). Aansluiten bij de wensen van kinderen. Management Kinderopvang, 24, 14-17.
Stichting Alexander. (2022). Inspiratiegids co-creatie. Kinderen gezond in hun buurt. Stichting Alexander, Amsterdam.
Stichting Alexander. (2023). Toolkit inclusieve jongerenparticipatie. Stichting Alexander, Amsterdam.
Thompson, P., & Gunter, H. (2006). From ‘consulting pupils’ to ‘pupils as researchers’: a situated case narrative. Britisch Educational Research Journal, 32(6), 839-856. DOI: 10.1080/01411920600989487.
Tsevreni, I., Tigka, A., & Christidou, V. (2023). Exploring children’s participation in the framework of early childhood environmental education. Children’s Geographies, 21, 394-409. https://doi.org/10.1080/14733285.2022.2073194
Van Niekerk, J. (2024a). De pedagogische visie van… Janusz Korczak. Kinderopvang, maart, 8-10.
Van Niekerk, J. (2024b). De pedagogische visie van… Loris Malaguzzi. Kinderopvang, november, 8-10.
Verhagen S., Calkoen, P., Jurrius, K., & Verheijke, J. (2012). Opvoeden en ontmoeten in de wijk. Het ontwikkelen van een gezamenlijke pedagogische visie in de brede school. Lectoraat Participatie en Maatschappelijke Ontwikkeling, Kenniscentrum Sociale Innovatie, Hogeschool Utrecht.
