Autisme in de klas: neurodiverse leerkrachten kleuren (buiten) de lijnen.

Een nieuwe interviewstudie aan de Universiteit Gent toont aan dat er nog steeds veel misverstanden zijn over autisme in de klas - en niet in het minst over de autistische leerkracht die vooraan staat. Als we écht aandacht willen schenken aan neurodiversiteit in het Vlaamse onderwijs, moeten we dan niet evenveel zorg dragen voor de leerkrachten zelf?

Van stempel naar stem

Waar autisme lange tijd werd gezien als een ontwikkelingsstoornis, groeit nu het inzicht dat het gaat om een andere manier van denken en ervaren - niet afwijkend, maar verschillend. De oude opvatting dat autisme moet gecorrigeerd worden, heerst echter nog in de secundaire scholen waar wij 8 leerkrachten met autisme interviewden. 

Het is dan ook niet evident voor leerkrachten om openlijk te spreken over hun autismediagnose. Ze zijn een onzichtbare – en onmisbare – groep in het huidige lerarenkorps waarvoor momenteel geen enkele aandacht is. Nochtans dragen zij ook het Vlaamse onderwijs op hun schouders. Het is belangrijk om hen een stem geven, en te luisteren naar wat zij te vertellen hebben. Hoe maken we het onderwijs beter voor leerkrachten met autisme, en tegelijk ook voor andere leerkrachten? Want in tijden van lerarentekort kunnen we geen enkele leerkracht missen - in het bijzonder niet de leerkrachten die (buiten) de lijntjes kleuren.

Een doolhof van activiteiten en prikkels

Het valt op hoe comfortabel deze leerkrachten zich voelen voor de eigen klassen. De leerkrachten geven aan dat zij een hoge mate aan controle ervaren tijdens het lesgeven – want lesgeven volgt een sociaal script dat duidelijk en voorspelbaar is. Waar gaat het dan mis?  De geïnterviewde leerkrachten zijn het er unaniem over eens: de moeilijkheden beginnen zodra ze hun klaslokaal verlaten. Buiten die vertrouwde omgeving belanden ze in een wereld van vervangingen, toezichten, vergaderingen, uitstappen, opendeurdagen, administratie, en een wirwar van analoge en digitale communicatie. Sociale scripts werken niet meer – want deze activiteiten zijn vaak onduidelijk en onvoorspelbaar. Bovendien brengen deze niet-les-gerelateerde activiteiten extra prikkels met zich mee en raken ze zo de achillespees van elke leerkracht met autisme. Een autobus vol stemmen, een refter gevuld met muziek - het zijn prikkels die voor deze leerkrachten moeilijk te negeren zijn. Geluid, licht, geuren, tactiele gewaarwordingen… Het kan er allemaal voor zorgen dat leerkrachten die uitblinken in de klas, daarbuiten volledig overbelast geraken.

De laatste schoolbel klinkt en het werk begint

Leerkracht zijn stopt niet bij de laatste schoolbel - zeker niet voor leerkrachten met autisme. De prikkels die zich tijdens de schooldag opstapelen, moeten zij nog verwerken. Het valt op hoeveel privétijd de geïnterviewde leerkrachten besteden aan ontprikkelen: fietsen, wandelen, alleen zitten, slapen. Daarnaast zoeken ze buiten de school professionele ondersteuning - van psychologen, psychiaters of huisartsen - vaak in combinatie met medicatie die de prikkelgevoeligheid dempt. Deze ondersteuning is geen overbodige luxe. De geïnterviewde leerkrachten delen gevoelens van angst, schuld en schaamte - omdat ze zich dagelijks anders voelen dan hun neurotypische collega’s, in scholen waar autisme nog te vaak als negatief bestempeld wordt. Het is privétijd die ten koste gaat van het eigen sociale netwerk – gezin, familie en vrienden. Want ook daar kent een leerkracht met autisme uitdagingen in verschillende sociale rollen - als ouder, als partner, als vriend of vriendin.

De ontdekking van autistisch talent

Wie dit artikel leest, kan het woord “leerkracht” eenvoudig vervangen door “leerling” - en krijgt dan een scherp beeld van hoe een leerling met autisme zich vandaag in het Vlaamse onderwijs voelt. Precies dat deden de geïnterviewde leerkrachten voortdurend tijdens de gesprekken, en elke schooldag opnieuw: zich verplaatsen in hun leerlingen, omdat hun eigen ervaringen zo nauw aansluiten. Dit is empathie, een eigenschap die volgens het klassieke beeld van autisme niet bij hen zou horen. Meer nog: dat verouderde beeld sluit een hele reeks kwaliteiten uit waarin leerkrachten met autisme net uitblinken. Tijdens de interviews staven ze dit met levendige voorbeelden. Naast empathie benadrukken ze vooral hun creativiteit, zowel binnen de lessen als daarbuiten - zeker wanneer die activiteiten aansluiten bij hun bijzondere interesses. Op dat moment - als interesse en energie samenkomen - komt één van hun meest opvallende talenten tot leven: een intense, volgehouden hyperfocus, ook wel monotropisme genoemd. Zonder pauzes, eten of drinken werken deze leerkrachten met een indrukwekkende efficiëntie - alsof ze het werk van meerdere mensen tegelijk verzetten. 

Van stempel naar steun: een autismevriendelijke school

De geïnterviewde leerkrachten geven duidelijke aanbevelingen om de schoolomgeving te verbeteren, voor zowel leerkrachten als leerlingen, met en zonder autisme.

Vooreerst zouden alle scholen – inclusief de type 9 scholen – hun kennis over autisme moeten actualiseren, los van verouderde opvattingen. Daarnaast is een bijzondere aandacht voor niet-les-gerelateerde activiteiten – buiten het vertrouwde klaslokaal – aangewezen. Laat hen activiteiten doen met leerlingen die ze kennen, aansluitend bij hun interesses. Ook vragen de geïnterviewde leerkrachten een meer prikkelluwe schoolomgeving, waarbij de vraag naar een stille lerarenkamer het luidst weerklinkt. Eenduidige communicatie vinden zij eveneens belangrijk. Structureel mentorschap – dat verder gaat dan de huidige aanvangsbegeleiding – is een volgende vraag. Tenslotte vragen deze leerkrachten ruimte voor en erkenning van hun bijzondere interesses en talenten. 

Ook leerkrachten – en leerlingen – zonder autisme profiteren mee van een autismevriendelijke schoolomgeving. Zo houden we samen meer mensen aan boord.

Naar een inclusieve samenleving voor iedereen

Het onderwijs is niet de enige plek waar mensen met autisme een stille strijd aangaan en tegelijkertijd de kracht tonen om (buiten) de lijnen te kleuren. De principes van de vijf hierboven beschreven pijlers reiken verder dan de school en kunnen breed toegepast worden in uiteenlopende organisaties – doorheen de hele maatschappij. 

Zo heeft de lezer van dit artikel meteen een interessant agendapunt voor de eerstvolgende vergadering.