Van klimaatkennis naar klimaatactie: hoe een klimaatdag blijft nazinderen en jongeren kan aanzetten tot verandering
De laatste stageperiode van mijn lerarenopleiding is aangebroken. Ik sta voor de klas - tweede graad secundair onderwijs. Een doordeweekse les over klimaatverandering. Op het bord verschijnen grafieken, cijfers en begrippen als ‘broeikaseffect’, ‘mitigatie’ en ‘duurzaamheid’. In de klas: afgeleide en afwezige blikken, een aarzelende hand omhoog, een leerling die zich hardop afvraagt of dit wel echt hun probleem is. En daar sta ik dan, als toekomstig leerkracht. Met een volle rugzak theorie, goede bedoelingen - en één vraag die blijft knagen: Waarom raakt dit hen niet?
Dat moment werd het begin van een bredere zoektocht. Hoe wakkeren we wél betrokkenheid aan? Hoe maken we klimaatonderwijs betekenisvol, zodat het hen aanzet tot blijvende actie? Het onderwijs heeft vandaag meer dan ooit de opdracht om jongeren voor te bereiden op de uitdagingen van morgen. Die opdracht vraagt meer dan enkel kennisoverdracht.
Mijn bachelorproef onderzocht hoe een klimaatdag jongeren kan stimuleren tot klimaatvriendelijk gedrag en concrete klimaatacties — en vooral: hoe die aanzet kan doorwerken op lange termijn.
De klimaatcrisis vraagt meer dan kennis
De klimaatcrisis is geen probleem voor later, maar voor nu. UNESCO, de Verenigde Naties en de vernieuwde Vlaamse leerplannen roepen allemaal op tot klimaateducatie en erkennen het belang ervan.
Maar de praktijk? Die hinkt achterop. Leerkrachten doen hun best, maar zoeken houvast. Ondertussen blijft de focus veelal op kennisoverdracht liggen aangezien onderzoek aantoont dat jongeren vaak onvoldoende klimaatkennis hebben: wat zijn de oorzaken, gevolgen en mogelijke oplossingen van klimaatverandering?
En de jongeren? Die haken af. Niet per se omdat ze ongeïnteresseerd zijn, maar eerder omdat de inhoud van de theorieles hen te weinig raakt. We overladen jongeren met cijfers en feiten over de klimaatcrisis, zonder een duidelijk handelingsperspectief. We willen dat ze veranderen, maar geven hen zelden de motivatie om dat ook te doen. Wat goed bedoeld is, mist zijn doel.
Wat als we het anders aanpakken?
Begrijpen wat er fout loopt met het klimaat is één ding. Maar weten wat je er zélf aan kunt doen, en hoe je dat aanpakt, is iets helemaal anders. Klimaatonderwijs mag dus niet blijven steken bij het overdragen van kennis. Het moet jongeren raken én activeren. Niet enkel vertellen, maar ook laten voelen waarom het er toe doet. Niet alleen tonen wat fout loopt, maar ook waar hun impact kan liggen.
Net daar draait krachtig klimaatonderwijs om: het ontwikkelen van inzichten, vaardigheden en attitudes die jongeren in staat stellen om bewuste keuzes te maken, om de ‘klimaatcompetenties’ dus. Deze competenties moeten jongeren de kans geven om zich te ontplooien tot klimaatbewuste, betrokken burgers die het verschil kunnen maken. Pas wanneer klimaatcompetenties in samenhang worden ingezet, ontstaat er impactvol klimaatonderwijs - zoals het ‘fietsmodel’ hieronder weergeeft.
In krachtig en bekrachtigend klimaatonderwijs speelt ook de leerkracht een centrale rol, want hoe we lesgeven, maakt het verschil. Naast een betekenisvolle inhoud van de lessen is het onderwijskundige en pedagogische aspect eveneens belangrijk in het sensibiliseren en activeren van de burger van morgen.
Een krachtig leerklimaat vertrekt vanuit doordachte pedagogische principes: motiverende en actieve werkvormen, aansluiten bij de leefwereld van jongeren, betrokkenheid stimuleren… Wanneer jongeren zich emotioneel verbonden voelen met het onderwerp en van binnenuit gemotiveerd raken, ontstaat er ruimte voor een blijvende gedragsverandering. En net dat willen we bereiken met impactvol klimaatonderwijs.
Kimaateducatie veranker je best structureel
Wie écht wil inzetten op gedragsverandering, moet verder denken dan losse workshops of alleenstaande lessen. De kans op een blijvende attitudeverandering bij leerlingen vergroot wanneer klimaatonderwijs ingebed zit in een structurele leerlijn, verspreid over de tijd, in verschillende vakken en via uiteenlopende effectieve werkvormen. Zo leren leerlingen stapsgewijs kennis, attitudes en vaardigheden ontwikkelen.
Een impactvolle klimaatdag die blijft hangen
Geen handboek, geen PowerPoint. Niet de zoveelste les over CO2-uitstoot, maar een schooldag die volledig draait rond klimaatverandering. Waarop jongeren meedenken, onderzoeken, ontdekken, debatteren en zélf betekenis geven. Dat idee lag aan de basis van mijn bachelorproef. Hoe ziet een educatieve klimaatdag eruit die jongeren prikkelt, wakker schudt en laat ervaren: ‘ik heb een stem, ik kan iets doen’?
Ik dook in wetenschappelijke onderzoeksliteratuur, zette een bevraging op poten en vertaalde die inzichten naar een praktijkgericht ontwerp. Het resultaat? Een handleiding op maat van voor leerlingen uit de tweede graad secundair onderwijs, toegespitst op de regio Oud-Turnhout.
De klimaatdag wil:
- jongeren bewustmaken van de impact van klimaatverandering in hun eigen leefomgeving;
- hen laten inzien dat iedereen een rol kan spelen;
- hen motiveren tot haalbare, concrete klimaatacties en duurzaam gedrag.
De handleiding voorziet leerkrachten van betrouwbare wetenschappelijke feiten en praktische ondersteuning: lesideeën, actieve werkvormen, kant-en-klaar lesmateriaal en duidelijke doelen die aansluiten bij de leerplannen en de leefwereld van jongeren. Denk aan een dilemmaspel rond hernieuwbare energie of een bezoek aan een zelfoogstboerderij. Alle activiteiten zijn gestoeld op effectieve pedagogisch onderbouwde strategieën om jongeren te activeren én te motiveren.
De klimaatdag als startschot voor een langetermijnaanpak
Om ervoor te zorgen dat het niet blijft bij die ene klimaatdag en jongeren ook daarna in actie blijven, moet de klimaatdag ingebed zijn in een vakoverschrijdende en langdurige aanpak. Want één dag is krachtig, maar niet genoeg. De motivatie en inzichten die op die dag ontstaan, moeten verder gevoed worden door bijvoorbeeld terugkerende reflectiemomenten in te lassen, herhaaldelijk handelingsperspectieven aan te reiken… Zo groeit die tijdelijke prikkel uit tot een duurzame langetermijnattitude.
Gebruik je leer-KRACHT!
"Wat we jongeren vandaag meegeven, bepaalt hoe ze morgen in de wereld staan. In het onderwijs planten we de zaadjes van verandering."
Wat leerlingen vandaag leren — of niet leren — maakt een verschil, voor henzelf, voor de planeet, voor ons allemaal. Elke leerkracht speelt hierin een cruciale rol. Elke leerkracht heeft de kracht om iets los te maken, om te inspireren, om te raken. Zo maken we van denkers ook doeners. Laten we die kans grijpen. Niet morgen, maar vandaag. Mijn bachelorproef nodigt uit om daar echt werk van te maken.
Wil jij ook impact teweegbrengen bij jouw leerlingen? Mail me gerust via ruben.opdecam@telenet.be om de handleiding van de klimaatdag te ontvangen. Laten we samen iets in gang zetten. Voor het klimaat. Voor onze leerlingen. Voor morgen.
Bibliografie
ACEE (Alberta Council for Environmental Education). (2018). Education for sustainable development: Guidelines for environmental and sustainability education. Alberta Council for Environmental Education.
Baker, Jillian, Jason Loxton, and Kate Sherren. 2013. “Using Art Elicitation to Deliver and Evaluate a Grade 4 Climate Change Instructional Module.” Applied Environmental Education & Communication 12 (2): 130–142. doi:10.1080/15330 15X.2013.824248.
Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York: Freeman.
Barnosky, A., Matzke, N., Tomiya, S. et al. Has the Earth’s sixth mass extinction already arrived?. Nature 471, 51–57 (2011). https://doi.org/10.1038/nature09678
Berger, A., & Loutre, M. F. (2002). Climate: An exceptionally long interglacial ahead? Science, 297(5585), 1287–1288. https://doi.org/10.1126/science.1074677
Brownlee, M.T.J., Powell, R.B., & Hallo, J.C. (2013). A review of the foundational processes that influence beliefs in climate change: Opportunities for environmental education research. Environmental Education Research, 19(1), 1-20.
Brundiers, K., et al. (2021). Key competencies in sustainability in higher education—Toward an agreed-upon reference framework. Sustainability Science, 16(1), 13–29
Cordero, E. C., Centeno, D., & Todd, A. M. (2020). The role of climate change education on individual lifetime carbon emissions. PloS one, 15(2), e0206266.
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The "what" and "why" of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227–268. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1104_01
Departement Onderwijs en vorming. (2014). Beleidsnota 2014-2019. Vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/publicaties/beleidsnota-2014-2019-onderwijs&n…;
Departement Onderwijs en vorming. (2019). Beleidsnota 2019-2024. Vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/publicaties/beleidsnota-2019-2024-onderwijs&n…;
Departement Onderwijs en vorming. (2024). Beleidsnota 2024-2029. Vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/publicaties/beleidsnota-2024-2029-onderwijs-e… 99
Duurzaam Educatiepunt (Vlaamse Overheid) i.s.m. de vijf Vlaamse universiteiten. Online leermodule ‘Lesgeven voor en over duurzaamheid’, https://www.lesgevenvoorenoverduurzaamheid.be/ Duurzaam Educatiepunt. (2023, september).
Klimaateducatie met impact. Kadertekst over doeltreffende klimaateducatie. Vlaanderen. https://www.vlaanderen.be/publicaties/klimaateducatie-met-impact-kadert…;
European Environment Agency. (2015, 28 februari). Correlation of ecological footprint (2008) and the human development index (2012). European Environment Agency. https://www.eea.europa.eu/en/analysis/maps-and-charts/correlation-of-ec…;
Faria, Felipe, Kelly Klima, I. Daniel Posen, and Inês M. L. Azevedo. 2015. “A New Approach of Science, Technology, Engineering, and Mathematics Outreach in Climate Change, Energy, and Environmental Decision Making.” Sustainability: The Journal of Record 8 (5): 261–271. doi:10.1089/SUS.2015.29023.
Federaal Instituut voor Duurzame Ontwikkeling. (z.d.). Verenigde Naties. https://www.duurzameontwikkeling.be/nl/internationaal-beleid/verenigde-…;
Flora, J. A., Saphir, M., Lappé, M., Roser-Renouf, C., Maibach, E. W., & Leiserowitz, A. A. (2014). Evaluation of a national high school entertainment education program: The Alliance for Climate Education. Climatic Change, 127(3), 419-434.
Ganopolski, A., Winkelmann, R., & Schellnhuber, H. J. (2016). Critical insolation–CO₂ relation for diagnosing past and future glacial inception. Nature, 529(7585), 200–203. https://doi.org/10.1038/nature16494
Greenhouse Gas (GHG) Emissions | Climate Watch. (n.d.). www.climatewatchdata.org. https://www.climatewatchdata.org/ghg-emissions?end_year=2021&start_year…;
Hallar, A. Gannet, Ian B. McCubbin, and Jennifer M. Wright. 2011. “CHANGE: A Place-based Curriculum for Understanding Climate Change at Storm Peak Laboratory, Colorado.” Bulletin of the American Meteorological Society 92 (7): 909–918. doi:10.1175/2011BAMS3026.1. 100
Hargis, K. & McKenzie, M., 2020. Responding to Climate Change Education: A Primer for K12 Education.Saskatoon, Canada: The Sustainability and Education Policy Network, Saskatoon. Available from: https://sepn.ca/wp-content/uploads/2020/10/SEPNCCEdPrimer-October-22-20…;
Heat-Trapping pollution | Climate Central. (2024, 30 oktober). https://www. climatecentral.org/graphic/heat-trapping-pollution2024?graphicSet=Greenhouse+Effect&location=national&lang=en
Hens, L., and S. Stoyanov. 2013. “Education for Climate Changes, environmental Health and Environmental Justice.” Journal of Chemical Technology and Metallurgy 49 (2): 194–208.
Hogan, D. (2002). Educational transformation and the quest for effectiveness. Curriculum Journal, 13(2), 193–216.
Holden, E., Linnerud, K., & Banister, D. (2014, 6 april). Sustainable development: Our Common Future revisited. ScinceDirect Journals & Books. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0959378014000727#bib…;
IPCC, 2021: Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change[MassonDelmotte, V., P. Zhai, A. Pirani, S.L. Connors, C. Péan, S. Berger, N. Caud, Y. Chen, L. Goldfarb, M.I. Gomis, M. Huang, K. Leitzell, E. Lonnoy, J.B.R. Matthews, T.K. Maycock, T. Waterfield, O. Yelekçi, R. Yu, and B. Zhou (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, In press, doi:10.1017/9781009157896.
IPCC, 2023: Climate Change 2023: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Calvin, K., Dasgupta, D., Krinner, G., Mukherji, A., Thorne, P. W., Trisos, C., Romero, J., Aldunce, P., Barrett, K., Blanco, G., Cheung, W. W., Connors, S., Denton, F., Diongue-Niang, A., Dodman, D., Garschagen, M., Geden, O., Hayward, B., Jones, C., . . . Ha, M. (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland. https://doi.org/10.59327/ipcc/ar6-9789291691647
Jorgenson, A. K., Longhofer, W., & Grant, D. (2019). Global warming and the shifting balance of social power: Toward a political–economic understanding of climate change. Sociological Theory, 37(4), 314–341. https://doi.org/10.1177/0735275119888248 101
Karpudewan, Mageswary, Wolff-Michael Roth, and Kasturi Chandrakesan. 2015. “Remediating Misconception on Climate Change among Secondary School Students in Malaysia.” Environmental Education Research 21 (4): 631–648. doi:10.10 80/13504622.2014.891004.
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (2024). Gemeenschappelijk Funderend Leerplan D/2024/13.758/019. Katholiek Onderwijs Vlaanderen. https://llinkid.katholiekonderwijs.vlaanderen/leerplan/ae15741f-65d3-46…;
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (2024). Leerplan Aardrijkskunde: Eerste graad A-stroom (D/2024/13.758/001). Katholiek Onderwijs Vlaanderen. https://llinkid.katholiekonderwijs.vlaanderen/leerplan/8f78ffe7-73d3-4a…- 7223c95d1e66/doelenlijst.
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (2024). Leerplan Aardrijkskunde: Tweede graad D-finaliteit D/2024/13.758/024. Katholiek Onderwijs Vlaanderen. https://llinkid.katholiekonderwijs.vlaanderen/leerplan/7f606970-1afd-4e…;
Katholiek Onderwijs Vlaanderen. (2024). Leerplan Aardrijkskunde: Derde graad D-finaliteit D/2024/13.758/166. Katholiek Onderwijs Vlaanderen. https://llinkid.katholiekonderwijs.vlaanderen/leerplan/fb685f7a-15c5-42…;
Kenis, A., & Mathijs, E. (2012). Beyond individual behaviour change: The role of power, knowledge and strategy in tackling climate change. Environmental Education Research, 18(1), 45–65. https://doi.org/10.1080/13504622.2011.576315
Klosterman, Michelle L., and Troy D. Sadler. 2010. “Multi-level Assessment of Scientific Content Knowledge Gains Associated with Socioscientific Issues-based Instruction.” International Journal of Science Education 32 (8): 1017–1043. doi:10.1080/09500690902894512.
Krantz, D., & Monroe, M. (2016). A Theory-Based Approach to Environmental Education. Journal of Environmental Education, 47(1), 1–15.
Lambert, Julie Lee, and Robert E. Bleicher. 2014. “Improving Climate Change Communication Starting with Environmental Educators.” Journal of Geoscience Education 62 (3): 388–401. doi:10.5408/13-062.1. 102
Lan, X., Tans, P. and K.W. Thoning. “Trends in globally-averaged CO2 determined from NOAA Global Monitoring Laboratory measurements”. Version 2024-07 https://doi.org/10.15138/9N0H-ZH07.
Lehtonen, A., and H. Cantell. (2015). Ilmastokasvatus osaamisen ja vastuullisen kansalaisuuden perustana. [Climate Change Education as a Basis of Understanding and Responsible Citizenship]. Suomen Ilmastopaneelin Raportteja 1/2015.
Leigh, Kathryn. 2009. “ENERGY BUSTERS Norfolk Schools Fight Climate Change.” Environmental Education 91: 13–14
Lesgeven voor en over duurzaamheid. (z.d.). 1.5.1. Het Brundtlandrapport: de klassieke definitie. https://www.lesgevenvoorenoverduurzaamheid.be/hoofdstuk-1/15-duurzaamhe…;
Lüthi, D., Le Floch, M., Bereiter, B., et al. (2008). High-resolution carbon dioxide concentration record 650,000–800,000 years before present. Nature, 453(7193), 379–382. https://doi.org/10.1038/nature06949
Mason, Lucia, and Marina Santi. 1998. “Discussing the Greenhouse Effect: Children’s Collaborative Discourse Reasoning and Conceptual Change.” Environmental Education Research 4 (1): 67–85.
Mezirow, J. (1997). Transformative learning: Theory to practice. New Directions for Adult and Continuing Education, 74, 5–12.
Monroe, M. C., Plate, R. R., Oxarart, A., Bowers, A., & Chaves, W. A. (2017). Identifying effective climate change education strategies: A systematic review of the research. Environmental Education Research, 23(6), 791–812. https://doi.org/10.1080/13504622.2017.1360842
Olsson, D. (2021). Rethinking climate education: From individual responsibility to collective and political engagement. Environmental Education Research, 27(6), 903–919. https://doi.org/10.1080/13504622.2021.1884205
Pearce, R. (2022, 31 januari). Analysis: Why scientists think 100% of global warming is due to humans. Carbon Brief. https://www.carbonbrief.org/analysis-why-scientists-think-100-ofglobal-…;
Pruneau, Diane, Helene Gravel, Wendy Bourque, and Joanne Langis. 2003. “Experimentation with a Socio-constructivist Process for Climate Change Education.” Environmental Education Research 9 (4): 429–446 103
Richardson, K., Caldeira, K., Rockström, J., Steffen, W., & Winkler, K. (2023). Earth system boundaries. Science, 380(6651), 494–496. https://doi.org/10.1126/science.abn7950
Rickinson, M., Dillon, J., Teamey, K., Morris, M., Choi, M. Y., Sanders, D., & Benefield, P. (2004). A review of research on outdoor learning. National Foundation for Educational Research.
Rieckmann, M. (2018) Learning to transform the world: key competencies in education for sustainable development
Rockström, J., Steffen, W., Noone, K., Persson, Å., Chapin, F. S., Lambin, E. F., Lenton, T. M., Scheffer, M., Folke, C., Schellnhuber, H. J., Nykvist, B., de Wit, C. A., Hughes, T., van der Leeuw, S., Rodhe, H., Sörlin, S., Snyder, P. K., Costanza, R., Svedin, U., … Foley, J. A. (2009). A safe operating space for humanity. Nature, 461(7263), 472–475. https://doi.org/10.1038/461472a
Seager, T., Selinger, E., & Wiek, A. (2012). Sustainable Engineering Science for Resolving Wicked Problems. Journal of Agricultural and Environmental Ethics, 25(4), 467– 484. https://asu.pure.elsevier.com/en/publications/sustainable-engineering-s…;
Stapleton, S. R. (2015). “Environmental Identity Development Through Social Interactions, Action, and Recognition”. The Journal Of Environmental Education, 46(2), 94–113. https://doi.org/10.1080/00958964.2014.1000813
Stockholm Resilience Centre. (z.d.). The planetary boundaries framework. Geraadpleegd op 11 april 2025, van https://www.stockholmresilience.org/research/planetary-boundaries.html&…;
Trott, C. D. (2021). What difference does it make? Exploring the transformative potential of everyday climate crisis activism by children and youth. Children’s Geographies, 19(3), 300- 308.
The State of Food and Agriculture 2024. (2024). In FAO eBooks. https://doi.org/10.4060/cd2616en
UNESCO (2015a). Not Just Hot Air: Putting Climate Change Education into Practice (PDF). Paris, UNESCO. pp. 6, 8, 10, 32, 40, 44, 46, 48, 58. ISBN 978-92-3-100101-7
UNESCO. (2017). Education for Sustainable Development Goals: Learning Objectives. Paris: UNESCO.
UNESCO. (2019). Country progress on climate change education, training, and public awareness: An analysis of country submissions under the United Nations Framework 104 Convention on climate change. United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization. Paris, France. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000372164.locale=en
UNESCO. (z.d.). Sustainable development begins with education: how education can contribute to the proposed post-2015 goals. Global Education Monitoring Report. https://www.unesco.org/gem-report/en/node/110
United Nations. (1987, 20 maart). Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future. United Nations Department of Economic and Social Affairs Sustainable Development. Geraadpleegd van https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/5987our-commonf…;
United Nations. (2015). Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development (A/RES/70/1). United Nations. https://www.un.org/en/development/desa/population/migration/generalasse… balcompact/A_RES_70_1_E.pdf
United Nations. (z.d.). The 17 goals. United Nations. https://sdgs.un.org/goals# Valies. (z.d.). https://www.edoschool.be/#/
Van der Linden, J. (2020). Tussen hoop en vrees: Klimaatverandering als onderwerp in het secundair onderwijs. Open Universiteit. https://research.ou.nl
Van Poeck, K., Block, T., De Paepe, M., Bleys, B., Van de Velde, R., Liagre, L., & Van de Poele, L. (2017). Duurzame ontwikkeling als een rode draad. Opleidingen aan de Universiteit Gent in transitie.
Vandenplas E.; Van Poeck K. (2021). “Klimaateducatie in het hoger onderwijs: Een inspiratiegids voor het lesgeven over klimaatverandering (en andere duurzaamheidskwesties)”. https://dataonderwijs.vlaanderen.be/documenten/bestanden/13442.pdf
Vansteenkiste, M., & Soenens, B. (2005). Motivatie in de klas: Zelfdeterminatietheorie in de praktijk. Acco.
Vlaamse Overheid. (z.d.). Duurzaamheidscompetenties. Duurzaam Educatiepunt. https://www.vlaanderen.be/duurzaamheid-in-delerarenopleidingen/duurzaam…;
Wals, A. (2015). Beyond unreasonable doubt: education and learning for socio-ecological sustainability in the anthropocene. Wageningen University 105
Wat zijn ecosysteemdiensten? | Departement Omgeving – Vlaamse Overheid. (2014). Vlaanderen.be. https://omgeving.vlaanderen.be/nl/wat-zijn-ecosysteemdiensten.
Zografakis, Nikolaos, Angeliki N. Menegaki, and Konstantinos P. Tsagarakis. 2008. “Effective Education for Energy Efficiency.” Energy Policy 36 (8): 3216–3222. doi:10.1016/j.enpol.2008.04.021.
