Bedrijfsgrootte en motivatie voor deelname aan landbouwcoöperaties
- AriëlVerschueren
- LaurensFievet
Landbouwcoöperaties blijven een centrale schakel in de Vlaamse fruit- en groentemarkt. Deze veilingen bieden telers onder meer prijsstabiliteit, gezamenlijke infrastructuur en onderhandelingsmacht. Maar zijn er verschillen in motivatie om lid te worden naargelang de schaal van het landbouwbedrijf? Dit werd in kaart gebracht via kwalitatieve interviews met een diverse groep Vlaamse landbouwers, zowel leden als niet-leden van coöperaties.
Onderzoeksmethode
Voor dit kwalitatief onderzoek werden semigestructureerde diepte-interviews gevoerd met 15 respondenten : zowel telers (actieve leden en voormalige leden van coöperaties) als sleutelfiguren zoals coöperatiemanagers en vertegenwoordigers van boerenorganisaties. Alle geïnterviewde landbouwers waren actief in de Vlaamse fruit- en groentesector.
Per teelt werd een drempel vastgelegd: 2,5 hectare voor tomaten, 2,4 hectare voor aardbeien en 45 hectare voor peren. In de interviews kwam onder meer aan bod hoe motivatie voor lidmaatschap samenhangt met de bedrijfsomvang, met speciale aandacht voor deze schaalverschillen en voor coöperatieve aspecten zoals teeltkanalen en bestuur.
Theoretisch kader
Het onderzoek baseerde zich op de Mutual Incentives Theory (MIT) van Birchall & Simmons. Deze theorie onderscheidt twee typen drijfveren bij coöperatieve participatie: individualistische en collectivistische incentives.
Individualistische incentives kunnen positief zijn (economische voordelen zoals hogere prijzen en gedeelde middelen) of negatief (kosten van deelname, opgegeven alternatieven). Daartegenover verwijzen collectivistische incentives naar sociale aspecten zoals gedeelde doelstellingen, gemeenschappelijke waarden en een gemeenschapsgevoel onder leden van de coöperatie.
Collectieve motieven zoals solidariteit of regionale samenwerking worden vaak geïnternaliseerd als een individueel zakelijk voordeel omdat de coöperatie zorgt vooreen sterker netwerk en gezamenlijke reputatie.
Verschillen tussen kleine en grote telers
De resultaten tonen duidelijke verschillen naar bedrijfsomvang.
Kleinschalige landbouwers benadrukken vooral de stabiliserende functies van de coöperatie. Voor hen is lidmaatschap vaak een basisvoorwaarde om te kunnen overleven: via de coöperatie krijgen ze gegarandeerde afzet en prijsstabiliteit. Ze zien de coöperatie als een onmisbare partner die risico’s draagt (bijvoorbeeld via gezamenlijke veilingen of contractafname). Daarbij volgen ze doorgaans het dominante verkoopmodel binnen de coöperatie, zelfs als dat betekent dat ze minder keuzevrijheid hebben.
Grootschalige ondernemers benaderen het lidmaatschap strategischer. Ze hebben vaak voldoende volume en middelen om eigen afzetkanalen te ontwikkelen, zoals directe contracten met supermarkten of investeringen in eigen opslag. Voor hen staat efficiëntie en flexibiliteit centraal. Ze blijven lid om toegang te houden tot markten en risicospreiding, maar streven tegelijkertijd naar autonomie. Een grote tomatenteler benadrukte bijvoorbeeld dat hij zelf contracten moest afsluiten om zekerheden in te bouwen. Deze groep is kritischer over uniforme regels en vraagt meer maatwerk, zoals flexibele logistieke opties of contractvormen.
Het onderzoek toont hoe schaal concreet doorwerkt: kleine bedrijven zien de coöperatie als essentieel, terwijl grote bedrijven ze eerder als strategische optie beschouwen. Grootschalige landbouwers ervaren bovendien soms spanningen tussen hun groeidoelen en de collectieve logica van de coöperatie.
Belangrijkste bevindingen
Uit de interviews blijkt dat financiële voordelen voor alle telers de belangrijkste reden zijn om lid te zijn van een coöperatie. Betere prijzen, een stabielere afzetmarkt en risicospreiding worden telkens genoemd als fundamenten van het lidmaatschap. Voor de meeste respondenten zijn dit de bouwstenen die bepalen of hun bedrijf op lange termijn kan overleven.
Naast deze financiële basis spelen coöperatieve diensten een doorslaggevende rol, maar de manier waarop ze worden gewaardeerd verschilt sterk tussen kleine en grote bedrijven. Voor kleinschalige telers zijn klassieke diensten zoals veilingen, gezamenlijke verpakking en afzetnetwerken letterlijk onmisbaar. Zonder deze centrale voorzieningen zouden zij onvoldoende schaal bereiken en dus hun producten niet rendabel kunnen verkopen. Grotere bedrijven hebben die basis ook nodig, maar verwachten daarnaast meer flexibiliteit. Zij kijken naar aanvullende opties zoals rechtstreekse contracten, alternatieve verkoopkanalen of logistieke diensten die beter passen bij hun strategie.
Hoewel economische motieven de kern vormen, verwijzen boeren ook naar collectieve waarden zoals solidariteit en regionale verbondenheid. Opvallend is dat deze vaak worden geïnternaliseerd: telers benadrukken de maatschappelijke waarde van samenwerking, maar koppelen dit uiteindelijk aan concrete bedrijfsvoordelen. Solidariteit wordt zo niet los gezien van eigenbelang, maar juist als instrument om hun positie te versterken.
Een tweede belangrijk thema is autonomie. Vooral grotere telers ervaren dat vaste regels en uniforme afspraken hun ondernemersvrijheid beperken. Zij hechten veel belang aan de mogelijkheid om keuzes te maken die aansluiten bij hun bedrijfsstrategie. Wanneer coöperaties ruimte laten voor maatwerk of flexibele contracten, blijven zij betrokken. Wordt die ruimte te klein, dan bestaat het risico dat ze zich afkeren.
Ten slotte speelt het sociale aspect een secundaire rol. Voor kleine boeren blijft gemeenschapsgevoel waardevol, maar naarmate bedrijven groter worden, verliest dit belang. Grotere telers zien de coöperatie minder als sociaal netwerk en meer als zakelijke partner.
Implicaties voor coöperaties en beleid
De bevindingen van dit onderzoek tonen dat veilingcoöperaties niet langer kunnen uitgaan van één uniform model. Hun ledenbestand is divers, met uiteenlopende noden en verwachtingen. Dat vraagt om een strategie waarbij diensten en contracten beter worden afgestemd op de grootte en ambitie van hun leden. Kleine bedrijven hebben nood aan klassieke zekerheden en infrastructuur, terwijl grote spelers enkel lid blijven wanneer er ook ruimte is voor maatwerk en ondernemerschap.
Communicatie verdient daarbij bijzondere aandacht. Via feedbackrondes of productgroepen krijgtde coöperatie meer oor voor verschillende belangen en kan zespanningen vermijden. Jongere boeren hebben vaak hogere verwachtingen rond digitalisering en ondernemerschap en kunnen betrokken blijven via mentorprogramma’s en digitale platforms voor inspraak belangrijke hefbomen om betrokkenheid te behouden.
Daarnaast kunnen coöperaties bruggen slaan naar maatschappelijke thema’s. Gezamenlijke investeringen in duurzaamheid en innovatie zijn niet alleen nuttig voor de bedrijfsvoering, maar versterken ook maatschappelijke verantwoordelijkheid. Beleidsmakers kunnen deze inspanningen ondersteunen via certificerings- en innovatietrajecten en door coöperaties te erkennen als strategische partners in de verduurzaming van de landbouw.
Door in te spelen op hun interne diversiteit kunnen coöperaties stabiele partners blijven voor hun leden en tegelijk doorgroeien tot innovatieve en inclusieve organisaties die bijdragen aan een toekomstgerichte landbouw.
Bibliografie
Ajates, R. (2020a). Agricultural cooperatives remaining competitive in a globalised food system: At what cost to members, the cooperative movement and food sustainability? Organization, 27(2), 337-355. https://doi.org/10.1177/1350508419888900
Ajates, R. (2020b). Agricultural cooperatives remaining competitive in a globalised food system: At what cost to members, the cooperative movement and food sustainability? Organization, 27(2), 337-355. https://doi.org/10.1177/1350508419888900
Alho, E. (2015). Farmers’ self-reported value of cooperative membership: Evidence from heterogeneous business and organization structures. Agricultural and Food Economics, 3(1), 23. https://doi.org/10.1186/s40100-015-0041-6
Bareille, F., Bonnet-Beaugrand, F., & Duvaleix-Tréguer, S. (2017). Objectives’ alignment between members and agricultural cooperatives. Review of Agricultural, Food and Environmental Studies, 98(1-2), 75-91. https://doi.org/10.1007/s41130-017-0048-3
Barraud-Didier, V., Henninger, M.-C., & El Akremi, A. (2012). The Relationship Between Members’ Trust and Participation in Governance of Cooperatives: The Role of Organizational Commitment. The International Food and Agribusiness Management Review, 15(1), 1-24. https://doi.org/10.22004/ag.econ.120855
Bhuyan, S. (2007). The “People” Factor in Cooperatives: An Analysis of Members’ Attitudes and Behavior. Canadian Journal of Agricultural Economics/Revue Canadienne d’agroeconomie, 55(3), 275-298. https://doi.org/10.1111/j.1744-7976.2007.00092.x
Bijman, J., & Iliopoulos, C. (2014). FARMERS’ COOPERATIVES IN THE EU: POLICIES, STRATEGIES, AND ORGANIZATION. Annals of Public and Cooperative Economics, 85(4), 497-508. https://doi.org/10.1111/apce.12048
Billiet, A., Dufays, F., Friedel, S., & Staessens, M. (2021). The resilience of the cooperative model: How do cooperatives deal with the COVID-19 crisis?
Birchall, J. (2017). The Governance of Large Co-operative Businesses. https://www.uk.coop/resources/governance-large-co-operative-businesses&…;
Birchall, J., & Simmons, R. (2004a). The Involvement of Members in the Governance of Large-Scale Co-operative and Mutual Businesses: A Formative Evaluation of the Co-operative Group. Review of Social Economy, 62(4), 487-515.
Birchall, J., & Simmons, R. (2004b). What Motivates Members to Participate in Co-operative and Mutual Businesses? Annals of Public and Cooperative Economics, 75(3), 465-495. https://doi.org/10.1111/j.1467-8292.2004.00259.x
Böhm, A. (2004). Theoretical Coding: Text Analysis in Grounded Theory. In A Companion to Qualitative Research (pp. 270-275). Sage.
Buysse, J., Mettepenningen, E., & De Pue, D. (2017). Inkomensvorming in de Vlaamse land- en tuinbouw. Universiteit Gent. https://www.salv.be/sites/default/files/documenten/SALV_20171115_Rappor…;
Candemir, A., Duvaleix, S., & Latruffe, L. (2021). AGRICULTURAL COOPERATIVES AND FARM SUSTAINABILITY – A LITERATURE REVIEW. Journal of Economic Surveys, 35(4), 1118-1144. https://doi.org/10.1111/joes.12417
Chen, X. (2019). Research on Participation Willingness of Farmers’ Professional Cooperatives Members. Open Journal of Social Sciences, 7, 334-345. https://doi.org/10.4236/jss.2019.78024
Clarke, V., & Braun, V. (2017). Thematic analysis. The Journal of Positive Psychology, 12(3), 297-298. https://doi.org/10.1080/17439760.2016.1262613
Cobia, D. W. (1989). Cooperatives in agriculture. Prentice Hall.
Collin, S., & Comans, M. (2019). Belgium passes code that reforms cooperatives and abolishes social purpose companies. LexGO. https://www.lexgo.be/en/news-and-articles/5927-belgium-passes-code-that…;
De Samber, J. (2019). Aardbeienteelt in Vlaanderen. Resultaten uit het Landbouwmonitoringsnetwerk. Departement Landbouw en Visserij. https://landbouwcijfers.vlaanderen.be/aardbeienteelt-vlaanderen-resulta…;
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The ‘What’ and ‘Why’ of Goal Pursuits: Human Needs and the Self-Determination of Behavior. Psychological Inquiry, 11(4), 227-268. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1104_01
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2012). Self-Determination Theory. In The Handbook of Theories of Social Psychology (Vol. 1, pp. 416-437). Los Angeles : SAGE.
Departement Landbouw en Visserij. (2023). Nationale strategie voor de operationele programma’s in de sector groenten en fruit 2019–2023: Deel 3 – Aangepaste versie 2023. Vlaamse Overheid. https://lv.vlaanderen.be/sites/lv/files/2023-02/NS%202019_2023_deel%203…;
Directorate-General for Competition (DG COMP). (2016). Overview of European competition rules applying in the agricultural sector. European Commission. https://ec.europa.eu/competition/sectors/agriculture/overview_en.pdf&nb…;
Donckier, M. (z.d.). Bestrijding van betalingsachterstand bij handelstransacties | Federale overheidsdienst justitie. Geraadpleegd 18 mei 2025, van
https://justitie.belgium.be/nl/nieuws/persberichten/bestrijding_van_bet…;
Flick, U., Steinke, I., & von Kardoff, E. (2004). A Companion to Qualitative Research.
Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), International Fund for Agricultural Development (IFAD). (2012). Youth: The future of agricultural cooperatives. https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/8ce92e67-9657-…;
Franken, J. R. V., Cook, M. L., & Pennings, J. M. E. (2022). Producer risk aversion and participation in agricultural cooperatives. Journal of Co-Operative Organization and Management, 10(2), 100171. https://doi.org/10.1016/j.jcom.2022.100171
Friedel, S. (2024). ’Relationships Matter’?: Insights into Social Capital, Solidarity and De- and Regeneration in Agri-Food Cooperatives.
Fugard, A., & Potts, H. W. W. (2019). Thematic Analysis. SAGE Publications Ltd. https://doi.org/10.4135/9781526421036858333
Fulton, M. (1999). Cooperatives and Member Commitment. The Finnish Journal Of Business Economics, 4.
Grashuis, J., & Cook, M. L. (2021). Members of cooperatives: More heterogeneous, less satisfied? The International Food and Agribusiness Management Review, 24(5), 813-826. https://doi.org/10.22434/IFAMR2020.0086
Grashuis, J., & Franken, J. (2020). Exit strategies of farmer co-operatives in the United States: A competing risks analysis. Journal of Co-Operative Organization and Management, 8(2), 100119-. https://doi.org/10.1016/j.jcom.2020.100119
Gray, T. W., & Kraenzle, C. A. (1998). Member Participation in Agricultural Cooperatives: A Regression and Scale Analysis (No. RBS Research Report 165; RBS Research
Report). https://www.govinfo.gov/content/pkg/GOVPUB-A109-PURL-gpo45742/pdf/GOVPU…;
Hak, T. (2007). Theorie toetsen in kwalitatief onderzoek. KWALON, Tijdschrift voor Kwalitatief Onderzoek in Nederland, 3, 5-13.
Hansen, R., Hess, S., Nilsson, J., & Ollila, P. (2024). The commitment of farmers to traditional and hybrid cooperatives: Empirical evidence over a six-year period. Annals of Public and Cooperative Economics, 95(4), 949-970. https://doi.org/10.1111/apce.12469
Hendrikse, G. W. J. (2004). Restructuring agricultural cooperatives. Univ.
Hernandez-Espallardo, M., Arcas-Lario, N., & Marcos-Matas, G. (2013). Farmers’ satisfaction and intention to continue membership in agricultural marketing co-operatives: Neoclassical versus transaction cost considerations. European Review of Agricultural Economics, 40(2), 239-260. https://doi.org/10.1093/erae/jbs024
Höhler, J., & Kühl, R. (2018). Dimensions of Member Heterogeneity in Cooperatives and Their Impact on Organization – a Literature Review. Annals of Public and Cooperative Economics, 89(4), 697-712. https://doi.org/10.1111/apce.12177
ICA. (z.d.). International Cooperative Alliance | ICA. Geraadpleegd 11 mei 2025, van https://ica.coop/en
ICA. (2015). The Guidance Notes on the Cooperative Principles.
ICA. (2024). World Cooperative Monitor 2023 (No. 12; World Cooperative Monitor). International Cooperative Alliance. https://ica.coop/en/media/library/research-and-reviews-world-cooperativ…;
Iliopoulos, C., & Valentinov, V. (2017). Member preference heterogeneity and system-lifeworld dichotomy in cooperatives: An exploratory case study. Journal of
Organizational Change Management, 30(7), 1063-1080. https://doi.org/10.1108/JOCM-12-2016-0262
Jensen, K. (1990). Factors Associated with the Selection of Cooperative vs. Proprietary Handlers of Milk in Tennessee. Journal of Agricultural Cooperation.
Klein, K. K., Richards, T. J., & Walburger, A. (1997). Determinants of Co‐operative Patronage in Alberta. Canadian Journal of Agricultural Economics/Revue Canadienne d’agroeconomie, 45(2), 93-110. https://doi.org/10.1111/j.1744-7976.1997.tb00195.x
Lambrechts, G. (2013). Coöperaties en Producentenorganisaties: Een Doorlichting. Departement Landbouw en Visserij. https://www.researchgate.net/publication/312808471_COOPERATIES_EN_PRODU…;
Li, F., Nilsson, J., Ollila, P., & Karantininis, K. (2011). The human values behind farmers’ loyalty to their cooperatives. Unkown Host Publication. https://www.academia.edu/16422831/The_human_values_behind_farmers_loyal…;
Mamouni Limnios, E., Mazzarol, T., Soutar, G. N., & Siddique, K. H. (2018). The member wears Four Hats: A member identification framework for co-operative enterprises. Journal of Co-operative Organization and Management, 6(1), 20-33. https://doi.org/10.1016/j.jcom.2018.03.003
Manchester, A. C. (Red.). (1959). The Changing Role of the Fruit Auctions. https://doi.org/10.22004/ag.econ.311156
Morfi, C., Ollila, P., Nilsson, J., Feng, L., & Karantininis, K. (2015). Motivation Behind Members’ Loyalty to Agricultural Cooperatives. In J. Windsperger, G. Cliquet, T. Ehrmann, & G. Hendrikse (Red.), Interfirm Networks (pp. 173-190). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-10184-2_9
Muriqi, S., Fekete-Farkas, M., & Baranyai, Z. (2019a). Drivers of Cooperation Activity in Kosovo’s Agriculture. Agriculture, 9(5), 96. https://doi.org/10.3390/agriculture9050096
Muriqi, S., Fekete-Farkas, M., & Baranyai, Z. (2019b). Drivers of Cooperation Activity in Kosovo’s Agriculture. Agriculture, 9(5), 96. https://doi.org/10.3390/agriculture9050096
Nedanov, A., & Zutinic, D. (2018). A CORRESPONDENCE ANALYSIS OF MOTIVATIONAL FACTORS FOR JOINING AGRICULTURAL COOPERATIVES IN CROATIA. New Medit, XVII(3), 79-92. https://doi.org/10.30682/nm1803g
Novkovic, S. (2008). Defining the co-operative difference. The Journal of Socio-Economics, 37(6), 2168-2177. https://doi.org/10.1016/j.socec.2008.02.009
Novkovic, S., Puusa, A., & Miner, K. (2022). Co-operative identity and the dual nature: From paradox to complementarities. Journal of Co-Operative Organization and Management, 10(1), 100162. https://doi.org/10.1016/j.jcom.2021.100162
Ollila, P., Nilsson, J., & Hess, S. (2014). Farmers’ reactions to the internationalisation of cooperatives. Agricultural and Food Science, 23(4), 291-306. https://doi.org/10.23986/afsci.45222
Ollila, P., Nilsson, J., & von Brömssen, C. (2012). Charactersistics of membership in agricultural cooperatives.
Ortmann, G. F., & King, R. P. (2007). Agricultural Cooperatives I: History, Theory and Problems. Agrekon, 46(1), 18-46. https://doi.org/10.1080/03031853.2007.9523760
Österberg, P., & Nilsson, J. (2009). Members’ perception of their participation in the governance of cooperatives: The key to trust and commitment in agricultural cooperatives. Agribusiness, 25(2), 181-197. https://doi.org/10.1002/agr.20200
Parker, C., Scott, S., Geddes, A., Atkinson, P., Delamont, S., Cernat, A., Sakshaug, J. W., & Williams, R. A. (2020). Snowball sampling. SAGE Publications Ltd.
Patton, M. Q. (2015). Qualitative research & evaluation methods: Integrating theory and practice (Fourth edition.). SAGE.
Platteau, J., & Van Bogaert, T. (2024). Landbouwrapport 2024 (LARA). Vlaamse landbouw in cijfers. https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/63498
Puusa, A. (2024). Critical issues of co-operative governance in large co-operatives. In J. N. Warren, L. Biggiero, J. Hübner, & K. Ogunyemi, The Routledge Handbook of Cooperative Economics and Management (1ste dr., pp. 241-249). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003449850-19
Roose, H., & Meuleman, B. (2014). Methodologie van de sociale wetenschappen: Een inleiding. Academia Press.
Sánchez-Navarro, J. L., Arcas-Lario, N., Bijman, J., & Hernández-Espallardo, M. (2024). The role of agricultural cooperatives in mitigating opportunism in the context of complying with sustainability requirements: Empirical evidence from Spain. Agricultural and Food Economics, 12(1), 40. https://doi.org/10.1186/s40100-024-00332-8
Savin-Baden, M., & Major, C. H. (2013). Qualitative Research: The Essential Guide to Theory and Practice. Routledge.
Sexton, R. J. (1986). Cooperatives and the Forces Shaping Agricultural Marketing. American Journal of Agricultural Economics, 68(5), 1167-1172. https://doi.org/10.2307/1241869
Siedlok, F., Callagher, L., Elsahn, Z., & Korber, S. (2024). Strategy Performation to Avoid Degeneration: How producer cooperatives can achieve social and economic goals. Organization Studies, 45(1), 31-57. https://doi.org/10.1177/01708406231193255
Simmons, R., & Birchall, J. (2005). A Joined-up Approach to User Participation in Public Services: Strengthening the “Participation Chain”. Social Policy & Administration, 39(3), 260-283. https://doi.org/10.1111/j.1467-9515.2005.00439.x
Staessens, M., Billiet, A., & Dufays, F. (2021). Belgien Coperative Monitor 2021.
Steassens, M., Dufays, F., & Billiet, A. (2021). Belgian Cooperative Monitor 2021. CERA: Leuven.
Timmermans, S., & Tavory, I. (2022). Data analysis in qualitative research: Theorizing with abductive analysis. University of Chicago Press. https://www.bibliovault.org/BV.landing.epl?ISBN=9780226817729
United Nations. (z.d.). UN General Assembly announces launch of the 2025 International Year of Cooperatives. United Nations; United Nations. Geraadpleegd 17 november 2024, van https://www.un.org/en/desa/cooperatives-launch-2025-international-year&…;
Valentinov, V. (2007). Why are cooperatives important in agriculture? An organizational economics perspective. Journal of Institutional Economics, 3(1), 55-69. https://doi.org/10.1017/S1744137406000555
Van Bogaert, T., & Roels, K. (Red.). (2018). Visies op uitdagingen voor de land- en tuinbouw. Departement Landbouw en Visserij. https://lv.vlaanderen.be/sites/default/files/attachments/Visies_op_uitd…;
Vansteenkiste, M., Ryan, R. M., & Soenens, B. (2020). Basic psychological need theory: Advancements, critical themes, and future directions. Motivation and Emotion, 44(1), 1-31. https://doi.org/10.1007/s11031-019-09818-1
VILT Redactie. (2024, januari 29). Landbouwrapport 2024: Minder bedrijven, minder tevredenheid en meer vergrijzing. VILT vzw.
https://vilt.be/nl/nieuws/landbouwrapport-2024-minder-bedrijven-vergrij…;
