Te jong om te kiezen: hoe meisjes in lombok gevangen zitten tussen eer en armoede.
Te jong om te kiezen: hoe meisjes in lombok gevangen zitten tussen eer en armoede.
In de schaduw van tropische rijstvelden worden meisjes van dertien uit hun kindertijd gerukt. Hun bruidsjurk is een symbool van eer, maar ook van verlies. Hoe begeleid je een kind dat niet meer kind mag zijn? En welke rol kan een orthopedagoog spelen in een wereld waar gehoorzaamheid belangrijker is dan vrijheid?
Kindhuwelijken blijven een hardnekkig probleem in Indonesië, vooral in Centraal-Lombok. Tijdens mijn stage bij de organisatie Anak Bangsa, die onderwijs biedt aan kansarme jongeren, werd ik geconfronteerd met meisjes die plots uit de klas verdwenen omdat ze uitgehuwelijkt waren. Wat voor ons ver-van-ons-bed lijkt, is daar dagelijkse realiteit. Deze ervaring leidde tot mijn bachelorproef, waarin ik onderzocht hoe orthopedagogiek kan bijdragen aan de preventie en begeleiding van kindhuwelijken in een context waar traditie en religie diep verankerd zijn.
Ik vertrok vanuit één centrale vraag: hoe kunnen kindhuwelijken voorkomen worden in Centraal-Lombok en welke rol kan de orthopedagoog daarin spelen? Mijn onderzoek combineerde literatuurstudie met kwalitatieve interviews en observaties in de gemeenschap. Door te luisteren naar jongeren, ouders en leerkrachten wilde ik begrijpen waarom dit fenomeen blijft bestaan en hoe er binnen de cultuur zelf ruimte kan ontstaan voor verandering.
Uit mijn analyse bleek dat kindhuwelijken niet voortkomen uit één oorzaak, maar uit een netwerk van sociale, economische en culturele factoren. Op structureel niveau spelen armoede en genderongelijkheid een grote rol. Veel gezinnen trouwen hun dochters jong uit om economische lasten te verlichten. Onderwijs wordt vaak gezien als minder belangrijk, zeker voor meisjes. Daarbovenop biedt de Indonesische wetgeving ruimte voor religieuze uitzonderingen, waardoor huwelijken onder de wettelijke leeftijd mogelijk blijven.
Op gemeenschapsniveau is sociale controle sterk aanwezig. De eer van een familie is nauw verbonden met het gedrag van meisjes. Zodra een meisje wordt gezien met een jongen, wordt al snel besloten tot een huwelijk om schaamte te vermijden. Het traditionele ritueel merariq, waarbij een jongen zijn toekomstige bruid symbolisch ontvoert, wordt soms gebruikt als drukmiddel. Weigeren is nauwelijks een optie. Ook scholen versterken onbedoeld het probleem: meisjes die getrouwd of zwanger zijn, mogen vaak niet meer deelnemen aan de lessen. Zo verdwijnt onderwijs – de beste vorm van bescherming – uit hun leven.
Op gezinsniveau zag ik dat opvoeding en communicatie bepalend zijn. Ouders handelen meestal uit liefde en zorg, maar ook uit angst. In veel gezinnen is gehoorzaamheid de norm, waardoor meisjes leren dat hun mening minder telt. Een zestienjarig meisje vertelde: “Ik wilde niet trouwen, maar iedereen zei dat het moest.” Jongeren die zich niet gehoord voelen, zoeken veiligheid in wat sociaal aanvaard is nl. het huwelijk.
Mijn onderzoek toonde echter ook dat er binnen diezelfde gemeenschap mogelijkheden tot verandering bestaan. Religie en traditie hoeven geen obstakel te zijn, maar kunnen net een ingang vormen om bewustwording te creëren. Tijdens voorlichtingssessies gebruikte ik islamitische waarden om te tonen dat zorg, onderwijs en respect voor keuzevrijheid ook religieuze plichten zijn. Door aan te sluiten bij lokale overtuigingen ontstond er ruimte voor gesprek. In plaats van te zeggen dat kindhuwelijken “fout” zijn, bespraken we hoe het uitstellen van een huwelijk juist kan bijdragen aan familie-eer.
De resultaten tonen dat de kracht van preventie ligt in dialoog, niet in veroordeling. Verandering ontstaat wanneer gezinnen zich niet aangevallen voelen, maar erkend in hun waarden. De orthopedagoog kan daarin een brugfiguur zijn: iemand die traditie en opvoeding verbindt met het recht van het kind op ontwikkeling. Door binnen bestaande overtuigingen nieuwe betekenissen te creëren, kan de cirkel van kindhuwelijken doorbroken worden.
Mijn onderzoek leverde drie belangrijke inzichten op. Ten eerste: kindhuwelijken zijn geen individueel probleem, maar een sociaal systeem. Ze blijven bestaan omdat verschillende lagen van samenleving – van beleid tot gezin – elkaar versterken. Ten tweede: preventie werkt alleen als ze cultureel sensitief is. Oplossingen die de lokale cultuur negeren, worden niet aanvaard. Ten derde: orthopedagogische begeleiding kan echte verandering brengen wanneer ze vertrekt vanuit vertrouwen, respect en samenwerking.
Kindhuwelijken afschaffen vraagt meer dan wetten. Het vraagt mensen die luisteren, bruggen bouwen en kinderen laten voelen dat hun stem telt. Orthopedagogen hebben daarin een unieke rol: ze werken niet boven de gemeenschap, maar erin. Ze verbinden beleid, opvoeding en geloof en maken zo verandering mogelijk van binnenuit.
Wat ik leerde, is dat preventie niet begint bij regels of straffen, maar bij erkenning. Wanneer een meisje leert dat ze mag dromen en een ouder leert dat zorg ook betekent vrijheid gunnen, dan verandert er iets fundamenteels.
Mijn bachelorproef bewijst dat orthopedagogiek meer is dan hulpverlening: het is een middel om culturele en sociale verandering op gang te brengen. Door met respect en kennis naar complexe problemen te kijken, kunnen we bruggen slaan tussen traditie en toekomst. En in die ruimte, tussen eer en vrijheid, kan een kind eindelijk gewoon kind zijn.
Bibliografie
Aminah, N., & Darmawan, E. (2023). The role of local values in preventing early marriage in Indonesia. Indonesian Journal of Social and Family Studies, 5(1), 45–58.
Arnez, M., & Budianta, M. (2024). Gender, Islam and Sexuality in Indonesian Policy Discourses. Journal of Southeast Asian Studies, 55(1), 112–130.
Arnez, M., & Nisa, E. F. (2024). Religious legitimacy and marriage dispensation in Indonesia. Religion and Society, 20(2), 88–104.
Badan Pusat Statistik. (2022). Statistik Pernikahan Usia Anak di Indonesia. Jakarta: BPS.
Bunga, R. M., Sari, R. P., & Nuraini, D. (2025). Parenting patterns and early marriage: An ethnographic study in rural Indonesia. Asian Journal of Family Studies, 8(2), 123–138.
Burgess, R. A., Wight, D., & Ponsford, R. (2023). Faith, sexual morality and young people: A critical realist approach to religion and sexuality education. Sex Education, 23(1), 45–61.
Child Marriage in Indonesia. (2022). Drivers, Norms and Interventions. Girls Not Brides & UNICEF.
EMpower. (2020). Girl Path Tool: Supporting girls to identify assets and obstacles. New York: EMpower Foundation.
Fitria, L. D., Rahayu, S. R., & Saputra, A. (2024). The role of education in breaking the cycle of child marriage: Evidence from rural Indonesia. International Journal of Educational Development, 99, 102742.
Girls Not Brides. (2020). Empowering girls to prevent child marriage: A review of interventions. London: Girls Not Brides.
Hidayana, I., Mufidah, A., & Azkia, A. N. (2016). Child Marriage and Social Norms in Lombok. Jakarta: Rumah Kita Bersama.
Komnas Perempuan. (2022). Annual Report on Women’s Rights and Regional Regulations in Indonesia. Jakarta: Komnas Perempuan.
Kurniasanti, R. A., & Prasetyo, D. (2019). Social stigma and adolescent pregnancy in Lombok. Indonesian Journal of Public Health, 14(2), 78–89.
Le Bossé, Y. (2016). Intervention communautaire: Pour une approche intégrée du développement social. Montréal: Presses de l’Université du Québec.
Merarik Culture. (2023). Traditional marriage rituals among the Sasak people. Sasak Cultural Journal, 9(1), 22–31.
Mutawali, L. (2016). The role of Islamic values in shaping family education in Indonesia. Indonesian Journal of Islamic Education, 4(2), 35–49.
Psaki, S. R., McCarthy, K. J., & Mensch, B. S. (2021). Child marriage and psychosocial well-being: A longitudinal study of adolescent girls in rural Bangladesh. Journal of Adolescent Health, 68(3), 513–520.
Roose, R., De Bie, M., & Roets, G. (2014). Positioneren en verbinden in de context van verschil. Orthopedagogiek: Onderzoek en Praktijk, 53(4), 204–215.
Rozak, M., & Aviana, F. (2024). Family perceptions and child marriage in Indonesia. Indonesian Journal of Child and Family Welfare, 6(1), 11–27.
Rumble, L., Peterman, A., & Amin, S. (2018). Schooling and child marriage in Indonesia: A multidimensional analysis. UNICEF Office of Research–Innocenti.
Samnuzulsari, D., Pratiwi, R. A., & Faizal, M. (2025). Early marriage in rural Indonesia: Structural and cultural determinants. Asian Journal of Women’s Studies, 31(1), 98–115.
Situmorang, E. (2024). Challenges in implementing comprehensive sexuality education in Indonesia. Journal of Educational Policy, 29(2), 150–167.
UNFPA. (2012). Marrying Too Young: End Child Marriage. New York: UNFPA.
UN General Assembly. (2015). Transforming our world: The 2030 Agenda for Sustainable Development (A/RES/70/1). United Nations.
UNICEF. (2022). State of the World’s Children: 2022 Report. New York: UNICEF.
UNICEF & ICRW. (2017). Understanding the Drivers of Child Marriage in Indonesia. New York: UNICEF.
Utomo, I. D., Reimondos, A., & McDonald, P. (2014). Adolescent reproductive knowledge in Indonesia. Asian Population Studies, 10(1), 1–17.
Van Bemmelen, S., & Grijns, M. (2019). The resilience of adat marriage practices in contemporary Lombok. Journal of Indonesian Social Sciences and Humanities, 12(2), 35–58.
Wahid, A. (2024). Teacher beliefs and early marriage in West Nusa Tenggara. Journal of Educational Research Indonesia, 7(1), 44–59.
Wahono, R. S., Kurniawan, H., & Saraswati, A. (2022). Child marriage in Indonesia: Impacts and interventions. Indonesian Journal of Public Health Policy, 11(2), 223–238.
WHO. (2024). Empowering girls through education and participation: A strategy to end child unt on teachers’ performance. Indonesian Journal of Multidisciplinary Science, 2(2), 500–504. marriage. Geneva: World Health Organization.
Zulfiani, H. (2017). Court practices in child marriage dispensations in Indonesia. Indonesian Law Journal, 8(1), 65–89.
Rosmanida, R., Yeni, C., Kurnia, E. D., Reskina, R., Ningsih, I., & Safrudin, S. (2022). The effect of salary amo
