Kunst is wél iets voor kleuters

Wij, Safae El Houfi, Maïté Kleynen en Hanne Hollanders, bewezen dat kleuters perfect thuishoren in een museum én dat kunst hen op allerlei vlakken doet groeien.

Kunnen kleuters iets beleven aan een museumbezoek? Of is kunst te moeilijk, te stil, te ‘volwassen’ voor hen? Wij als kleuterjuffen geloofden van wel, maar wilden meer dan dat: we wilden het bewijzen. Daarom ontwikkelden we een kunsteducatief aanbod op maat van kleuters in het Emile Van Dorenmuseum in Genk. En ja: het kan. Meer nog: het werkt, en hoe!

Van verwondering tot museumbezoek

Als kleuterleerkrachten zien we dagelijks hoe verwondering en fantasie de motor zijn van leren. Die verwondering zagen we ook in het museum: landschappen, kleuren, vormen, verhalen, … het zijn allemaal dingen die kleuters meteen aanspreken. Toch worden kleuters in veel musea nog te vaak over het hoofd gezien. Rondleidingen zijn er zelden op hen afgestemd. Er is weinig ruimte om te bewegen of te spelen. En dat is jammer, want kunst is net een geweldige ingang om kleuters aan het denken/filosoferen en creëren te zetten.

Daarom besloten wij zelf een kunsteducatief aanbod te ontwikkelen. Niet zomaar een lesje in het museum, maar een totaalervaring: een uitnodigende, speelse context waarin kleuters kunst op hun manier kunnen beleven: met hun lichaam, hun verbeelding en hun nieuwsgierigheid.

Verwondering als vertrekpunt

Ons kunsteducatief aanbod verloopt in verschillende fasen: eerst maken de kleuters in de klas kennis met Emile Van Doren via een gesprek, video’s, tekenopdrachten en een niet volledige puzzel. Voor het laatste puzzelstuk moeten de kleuters namelijk experimenteren met olieverf en daarna op bezoek komen in het museum.

In elke kamer van het museum krijgen de kleuters een speelse opdracht, waarbij ze hun zintuigen moeten gebruiken om de kunst te beleven: luisteren, voelen, kijken, vergelijken en fantaseren stonden daarbij centraal. Door deze opdrachten uit te voeren, verkregen ze samen een code waarmee ze de kluis konden openen. Ze vervolledigden de puzzel en gingen op zoek naar dit kunstwerk in het museum.

Na het bekijken van twee geschilderde landschappen filosofeerden de kinderen over het verleden, heden en de toekomst van de nabije omgeving, namelijk de Molenvijver. Ze sloten af door hun eigen toekomstlandschap te schilderen en te presenteren, en tekenden nadien hun ervaring in een brief aan Emile.

Maar daar stopt het niet! We ontwierpen ook een thematisch aanbod voor achteraf in de kleuterklas om deze ervaring vast te zetten en creativiteit verder te stimuleren.

Onze bijdrage: onderzoek, ontwerp en praktijk

We vertrokken vanuit literatuur over kunsteducatie bij kleuters, onderzochten en probeerden reeds bestaand kunsteducatief aanbod in verschillende musea, spraken met museumgidsen/experten en ontwierpen vervolgens een eigen kunsteducatief aanbod. Dat toetsten we af aan het leerplan, de ontwikkelingsdoelen en de noden van kleuters. Daarna gingen we het ook effectief uitvoeren met kleuterklassen in het museum zelf.

Die praktijkervaring was goud waard. We zagen hoe kinderen opleefden bij de kunstwerken, hoe ze vragen stelden en elkaar aanvulden. We maakten van het museum geen plaats om stil te zijn, maar om actief te ontdekken, fantaseren en creëren.

Wat het ons leerde

Kinderen hebben geen voorkennis nodig om geraakt te worden door kunst. Ze hebben wel ruimte nodig om kunst te beleven. En daar zit vaak het probleem: musea zijn doorgaans gericht op volwassenen en oudere kinderen. Wij wilden dat veranderen. Ons aanbod toont aan dat ook kleuters op een zinvolle en educatieve manier kunst kunnen ontdekken, tenminste als je vertrekt vanuit hun leefwereld.

We stelden onszelf geen gemakkelijke vraag: ‘Hoe kunnen wij ervoor zorgen dat kleuters kunst actief via het muzisch proces kunnen ervaren en beleven, vertrekkende vanuit verwondering bij een museumbezoek, met zowel leerkrachten als begeleiders?’ Dankzij ons project hebben we een aanbod ontwikkeld dat die vraag echt beantwoordt: kleuters gingen actief aan de slag met kunst, leerkrachten werkten samen met museumgidsen en we zagen hoe verwondering leidde tot betrokkenheid, creativiteit en diepere beleving.

De reacties

We kregen dan ook enthousiaste reacties van kleuters, leerkrachten én museummedewerkers. Na het museumbezoek vertelden de kleuters vol enthousiasme aan hun ouders wat ze hadden gezien, gedaan en gevoeld. Terug in de klas gingen ze spontaan aan de slag om zelf een museum te maken. Ze maakte een tentoonstelling over landschapskunst, creërden hun eigen kunstwerken, bedachten regels voor bezoekers en gaven rondleidingen. Via spel, gesprekken en presentaties bleef hun verbeelding verder stromen. Het museum en binnengebracht kunstatelier leefden voort in hun klas.

Leerkrachten vertelden ons hoe enthousiast en betrokken de kinderen waren, hoe rijk de gesprekken nadien in de klas nog verdergingen en hoe inspirerend de ervaring voor hen was. Ook ouders waren aangenaam verrast door wat hun kinderen hadden beleefd en geleerd. Museummedewerkers wisten niet goed wat te verwachten van kleuters, maar onze expertise gaf hen nieuwe inzichten in wat jonge kinderen kunnen en hoe zij kunst beleven.

Waarom dit belangrijk is

Kunst raakt. Ook kleuters. En als we kunst ernstig nemen in de kleuterklas, dan moeten we ook kleuters ernstig nemen in het museum. Door hen kunst aan te bieden op hun niveau, met respect voor hun ontwikkeling, kunnen we hen laten groeien in verbeelding, taal, sociaal gedrag, motoriek én creatief denken.

Of zoals wij het in onze bachelorproef omschreven: "Ons kunsteducatief aanbod biedt een rijke speelse context waarin kinderen zich creatief kunnen uitdrukken, samenwerken en op ontdekking kunnen gaan. Het bevordert niet alleen hun verbeelding, maar ondersteunt ook hun motorische, cognitieve en socio-emotionele ontwikkeling.”

Wat wij hopen

We hopen dat ons project andere kleuterleerkrachten, musea en beleidmakers inspireert om kleuters meer ruimte te geven in de wereld van kunst. Niet als uitzondering of extraatje, maar als vanzelfsprekend onderdeel van educatie én cultuur.

Want als wij iets geleerd hebben, dan is het dit: kunst is niet te moeilijk voor kleuters. We moeten het alleen op de juiste manier aanbieden.

Safae El Houfi, Maïté Kleynen & Hanne Hollanders