Wanneer kindermishandeling fluistert: mag de arts dan luider spreken?
In een samenleving die kinderen wil beschermen, zou juist hun stilte de grootste alarmbel moeten zijn. Want wie zwijgt, zegt soms het meest. Kinderen die slachtoffer zijn van kindermishandeling spreken zelden met woorden – hun lichaam en gedrag vertellen het verhaal. Vaak zijn het de artsen die de eerste signalen van kindermishandeling opvangen. Maar ook zij botsen op een hardnekkige grens: het medisch beroepsgeheim.
Is spreken zilver en zwijgen goud?
Het medisch beroepsgeheim ligt aan de basis van het vertrouwen tussen de arts en zijn patiënt. Dit principe wordt in het Belgisch recht gegarandeerd door het verbod op informatiedeling. Slechts in enkele uitzonderlijke gevallen, zoals bij toestemming van de patiënt of in een noodtoestand, kan een arts zijn medisch beroepsgeheim doorbreken.
Echter, wanneer het slachtoffer een minderjarige is, is de situatie wat complexer. Wat als het kind niet rechtsgeldig toestemming kan geven? Wat als de ouders, mogelijk de daders, toestemming weigeren? Wanneer mag de arts dan spreken?
De wet voorziet in een meldingsrecht: een arts mag melding doen bij het parket, maar moet dat niet. Bovendien geldt dit recht pas als er geen andere manieren meer zijn om het kind te beschermen. Alsof dat nog niet ingewikkeld genoeg is, besliste het Hof van Cassatie dat dit recht enkel geldt als de arts zowel met het slachtoffer als met de vermoedelijke dader contact had. Het gevolg? Nog meer twijfel, nog meer stiltes.
Spreken mag niet, zwijgen kan niet
Zonder vertrouwensband tussen de arts en de patiënt is kwaliteitsvolle zorg onmogelijk. Toch zorgt de zwijgplicht van het medisch beroepsgeheim voor problemen wanneer een arts vermoedt dat een kind gevaar loopt.
Artsen staan vaak met hun rug tegen de muur in hun besluitvorming. Naast de bestaande protocollen, stappenplannen en interne codes, is het nog steeds aan de arts om zelf enkele delicate afwegingen te maken, waarbij de verkeerde keuze tot grote juridische gevolgen kan leiden.
Het gaat hier om de situaties waarbij een arts strafrechtelijk vervolgd kan worden. Spreken ze — dan riskeren ze vervolging wegens schending van het beroepsgeheim. Zwijgen ze — dan kunnen ze veroordeeld worden wegens schuldig verzuim. In beide gevallen kunnen de juridische gevolgen zwaar wegen. Deze juridische onzekerheid zorgt voor een grote bezorgdheid en angst bij de artsen om fouten te maken.
De stem van het kind gehoord?
Ook de leeftijd en maturiteit van het kind spelen een rol. Een voldoende matuur kind kan soms zelf toestemming geven voor het delen van informatie. Is dat niet zo, dan nemen de ouders die beslissing. Maar wat als net zij de verdachten zijn? Of wat als de ouders onderling verdeeld zijn?
In principe beslissen ouders samen over hun kind. Doet één ouder dat alleen, dan moet dat te goeder trouw zijn. Bij onenigheid kan de familierechter tussenkomen. Die zal altijd oordelen in het belang van het kind — maar dan is het vaak al (te) laat.
Tussen zorg en schuldvraag
Het schenden van het medisch beroepsgeheim is een strafrechtelijk misdrijf. Dat wil zeggen dat een arts strafrechtelijk kan vervolgd worden. Ook is het belangrijk om deze aansprakelijkheid ruimer te bestuderen. Een arts riskeert niet alleen strafrechtelijke, maar ook burgerrechtelijke vervolging. Daarnaast kan hij zowel tuchtrechtelijk als arbeidsrechtelijk aansprakelijk gesteld worden.
Afhankelijk van de omstandigheden gelden telkens andere voorwaarden voor straf-, burger-, tucht- of arbeidsrechtelijke aansprakelijkheid. Zo wordt een arts tuchtrechtelijk aangesproken wanneer hij een interne plichtenleer overschrijdt, maar wordt hij burgerrechtelijk aangesproken wanneer er sprake is van een fout, onzorgvuldigheid of onvoorzichtigheid.
Eén fout kan dus niet alleen juridische gevolgen hebben, maar ook reputatieschade of ontslag betekenen. Dat maakt de drempel om te spreken nog hoger, terwijl een tijdige melding het verschil zou kunnen maken tussen veiligheid en verder leed.
Zorg met juridische zekerheid
Onlangs werd een wetsvoorstel ingediend dat het meldingsrecht wil omvormen tot een aangifteplicht bij bepaalde misdrijven tegen minderjarigen en kwetsbare personen. Met andere woorden: artsen zouden moeten melden, zodra ze een ernstig vermoeden hebben.
Maar niet iedereen is overtuigd. Sommigen vrezen dat een verplichting de vertrouwensrelatie met patiënten beschadigt of leidt tot overhaaste meldingen. Anderen zien het als een noodzakelijke stap om kwetsbare kinderen beter te beschermen.
De wetgever zet met dit wetsvoorstel een stap richting een betere bescherming van minderjarigen en kwetsbare personen. Maar zolang artsen twijfelen, blijft het kind zwijgen.
Hoe dan ook: de discussie is geopend. En dat is nodig.
Bibliografie
Wetgeving
Art. 8 EVRM
Art. 16 IVRK.
art. 22 Gw.
Art. 8, §1 WPR.
Art. 8, §3 WPR
Art. 8/1 WPR
Art. 12 WPR.
Art. 15, §2 WPR.
Art. 17, 3° WAO.
Art. 17, 3°, a) WAO.
Art. 18 WAO.
Art. 33 Privacywet.
Art. 373 oud BW.
Art. 373, lid 2 oud BW
Art. 374 oud BW.
Art. 376 Oud BW.
Art. 458 Sw.
Art. 458bis Sw.
Art. 458ter Sw.
Art. 458quater Sw.
Art. 5.237 BW
Art. 6.18 BW.
Art. 6.24 BW.
Art. 6.25 BW
Art. 8.4 BW.
Art. 422bis, lid 2 Sw.
Art. 870 Ger. W.
Art. XI.336/3 – art. XI. 336/5 WER
Art. 2, 18° Decreet Rechtspositie Minderjarige.
Art. 4 DRM.
Art. 4, §2 DRM.
Art. 24, §2 DRM.
Art. 5 Besluit van de Vlaamse regering betreffende de erkenning en de subsidiëring van de vertrouwenscentra kindermishandeling en partnerorganisatie.
Art. 9 CMD 2018.
Art. 20 CMD 2018.
Art. 25 CMD 2018.
Art. 29 CMD 2018
Art. 38 CMD 2018.
Wetsvoorstel houdende de wijziging van het Strafwetboek wat betreft de aangifteplicht van bepaalde misdrijven gepleegd op minderjarigen of kwetsbare personen, KAMER VAN VOLKSVERTEGENWOORDIGERS, 11 maart 2025, DOC 56 0778/001, 8.
Rechtspraak
Cass. 13 mei 1987, 5278, ECLI:BE:CASS:1987:ARR.19870513.10, Tozon/ Verlaine, https://juportal.be (30 mei 2000); T.Gez. 1987-88, 173, noot VAN LIL, M..
Cass. 19 mei 1988, AR 8110, V./Orde van Geneesheren, https://juportal.be.
Cass. (1e k.) 26 juni 2009, C.07.0548.N., Nationaal Verbond van Socialistische Mutualiteiten/ V.V., D.G., O.C.M.W. Antwerpen, Ethias Droit Commun, https://juportal.be; TBBR 2012, afl. 7, 309, noot D’HAESE, R..
Cass. 18 juni 2010, D.09.0015.F., Ordre des Médecins/M.L.F., https://juportal.be/ (6 juli 2010); T.Gez. 2011-12, afl. 2, 116, noot N.C.-B..
Cass. 13 maart 2012, P.11.1750.N, C.M.T.J.E.S./P.G.P.L.B., M.G.S, https://juportal.be (14 maart 2012); T.Gez. 2012-13, afl. 2, 144, noot DIERICKX, A., BUELENS, J..
Cass. 22 mei 2012, P.11.1936.N., K.E.L.D./AZ Sint-Augustinus RPR Antwerpen VZW, Pas. 2012, afl. 5, 1160, concl. DE SWAEF, M..
Cass.(2e k) 31 oktober 2012, P.12.0882.F., O.J.P.J./M.V., https://juportal.be (28 november 2012).
Cass. (1e k.) 11 januari 2019, C.18.0210.N, Ethias nv/ Landsbond der Christelijke Mutualiteiten, A.S., https://juportal.be/ (14 februari 2019); JT 2019, afl. 6789, 724.
Cass. 26 maart 2021, D.18.0015.N., D./Psychologencommissie, https;//juportal.be/ (30 augustus 2021); T.Gez. 2021-22, afl. 1, 41, noot VANSWEEVELT, T..
Cass. (3e k.), 19 december 2011, C.10.0587.F.
Arbitragehof 7 december 1999, nr. 1462, http://www.const-court.be.
Corr. Gent (19e k.) 2 december 2013, Rev.trim.dr.fam. 2015 (samenvatting DANOY, N., FONTEYN, J.) afl. 3, 671; T.Gez. 2014-2015, afl. 2, 108, noot BLOCKX, F..
Rb. Antwerpen (afd. Antwerpen) 1 april 2022, nr. 22/402/A, T.Gez. 2023-24, afl. 3, 239, noot OPGENHAFFEN, T..
Arbh. Gent (2e K) nr. 2020/AG/162, 14 juni 2021, Or. 2021 (weergave DANIELS, L., PLETS, I.,) afl. 10, 311, RABG 2022, afl. 4, 325, noot DECRUYENAERE, K.,; T.Gez. 2022-23, afl. 1, 34, noot VANSWEEVELT, T..
Arbh. Gent (2e k.), 14 juni 2021, nr. 2020/AG/162
Rechtsleer
AERTS, A., De arbeidsrechtelijke aspecten van de nieuwe Wet op de Bedrijfsgeheimen, IRDI 2018, afl. 3-4, 240-249.
ALDERS, A., Beroepsgeheim, discretie en vertrouwelijkheid in HR en preventie: kleine nuances, grote gevolgen, SOCWEG 2025, afl. 3, 21-24.
BALTHAZAR, T., (Priesters, artsen en andere hulpverleningsbeoefenaars) Het beroepsgeheim: niet uitgehold, maar wel steeds complexer, Juristenkrant 2019, afl. 381, 12.
BALTHAZAR, T., Het beroepsgeheim: een monument in permanente renovatie, T.Gez. 2019-20, afl. 4, 241-254.
COLETTE-BASECQZ, N. Het medisch geheim in volle storm…, T.Gez. 2013-14, afl. 5, 284-287. en art. 29 CMD 2018.
DEKKER, N., SMETS, K., KAÏRET, K. en PEREMANS, L., Aanpak van vermoeden van kindermishandeling, Domus Medica, 2013, 36 p..
DIERICKX, A., Hoe geheim moet een geheim zijn om beschermd te worden door artikel 458 Sw.?, T.Gez. 2015-16, afl. 3, 232-236.
KETELS, B., De strafrechtelijke context van risicovol seksueel gedrag, T.Strafr., 2008, afl. 5, 354-374.
KETELS, B., VANDER BEKEN, T., To breach or not to breach? Deontologische en strafrechtelijke kanttekeningen bij medisch beroepsgeheim en partnernotificatie inzake seksueel overdraagbare aandoeningen, T.Gez. 2009-10, afl. 2, 5-14.
LEMMENS, C., Het belang van vertegenwoordiging, in X., ‘Huwelijksvermogensrecht’, TXXIX.3 - 1 TXXIX.3. - 48 (48p.).
LEMMENS, C., Levenseindebeslissingen en zwangere vrouwen. Recht op zelfbepaling of dwingt de foetus tot naastenliefde?, T.Gez. 2010-11, afl. 4, 303-316.
OPGENHAFFEN, T., Naasten betrekken in de geestelijke gezondheidszorg. De Familiereflex, T.Gez. 2023-24, afl. 5, 347-362.
OPGENHAFFEN, T., PUT, J., TANS, A., Informatie-uitwisseling tussen artsen en hulpverleners: het beroepsgeheim als splijtzwam of bindmiddel, T.Gez. 2017-18, afl. 1, 6-24.
SAELENS, R. en DE HERT, P., De wet Patiëntenrechten en de verwerking van gezondheidsgegevens, Titel VI, Hoofdstuk I, Politeia, 2010, 29-32.
TANS, A en PUT, J., Het beroepsgeheim uitgehold? Een versoepeld meldrecht voor geheimplichtigen, Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin mei 2013, 28, https://www.law.kuleuven.be/isr/het-beroepsgeheim-uitgehold.
VAN DAMME, A., Rechtspraak in tuchtzaken door de beroepsorden: toetsing van de wettelijkheid door het Hof van Cassatie, 2001, https://bib.kuleuven.be/rbib/collectie/archieven/arrcass/2001/1.pdf, (geraadpleegd op 23 april 2025).
VANASSCHE, S., OPGENHAFFEN, T., Het beroepsgeheim wanneer de patiënt slachtoffer is. Het doolhof van Cassatie, T.Strafr. 2022, afl.1, 42-49.
VANASSCHE,S., Toepassing van artikel 458bis Sw. vereist dat hulpverlener contact had met slachtoffer en dader, NJW 2021, afl. 448, 687-688.
VANDERHULST, V., De therapeutische exceptie en het recht op informatie, met bijzondere aandacht voor de zorg rond het levenseinde, T.Gez. 2015-16, afl. 5, 326-351.
VANSWEEVELT, T., Het beroepsgeheim van de zorgverlener of hulpverlener: verschillend naargelang er enkel contact (!) is met het slachtoffer dan wel met het slachtoffer en de dader, T.Gez. 2021-22, afl. 1, 42-51.
VERJANS, E., Schade wegens gebrek aan voorbereiding bij schending van informed-consent-vereiste, T.Gez. 2014-15, afl. 3, 242-248.
WOSTYN, L., BOUCQEY, K., SCHOCKAERT, F. Overhandigen medische gegevens, Academia Press, 2009, 139-143.
WOSTYN, L., PACQUEU, R. en DIERICKX, R., Overhandigen medische gegevens, 5NUL8 Grafische Producties, 2021, 29-30.
WOSTYN, L., PACQUEU, R. en DIERICKX, R., Overhandigen medische gegevens, 5NUL8 Grafische Producties, 2021, 45-46.
Andere media
‘Advies, Ondersteuning en Hulpverlening’, Vertrouwenscentrum Kindermishandeling 2021, https://www.vertrouwenscentrum-kindermishandeling.be/voor-hulpverleners…. (geraadpleegd op 22 april 2025).
‘t ZitemZo, ‘Mag ik zelf beslissen of ik medicijnen neem?’, ‘t ZitemZo 4 december 2021, https://tzitemzo.be/faq/mag-ik-zelf-beslissen-of-ik-medicijnen-neem (geraadpleegd op 8 mei 2025).
Augeo, ‘Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling’ 2025, https://www.augeo.nl/nl-nl/themas/meldcode/ (geraadpleegd op 8 mei 2025).
Commissie voor Volksgezondheid, Leefmilieu en Maatschappelijke Hernieuwing, ‘Advies over de rechten van de minderjarige patiënt’ 2000-2001, https://kinderrechten.be/sites/default/files/2000_2001_4_rechten_van_de…. (geraadpleegd op 23 april 2025).
De Redactie, ‘Ziekenhuisprotocol moet duidelijkheid scheppen, Focus WTV 27 juni 2022, https://focus-wtv.be/nieuws/ziekenhuisprotocol-moet-duidelijkheid-schep…. (geraadpleegd op 20 april 2025).
Domus Medica VZW, ‘Aanpak bij vermoeden van geweld’ November 2010, https://www.domusmedica.be/sites/default/files/Steekkaart_vermoedenvank…, (geraadpleegd op 5 mei 2025).
FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, ‘Aanpak bij vermoeden van kindermishandeling (-18 jaar)’ 21 december 2005, https://www.health.belgium.be/sites/default/files/uploads/fields/fpshea… (geraadpleegd op 22 april 2025).
Nationale Raad, ‘Aangifte kindermishandeling : de arts tussen wet en code’ 11 december 2010, a132005, https://ordomedic.be/nl/adviezen/attesten/aangifte-bij-de-politie-de-ge…. (geraadpleegd op 22 april 2025).
Nationale Raad, ‘Advies over arrest van het Hof van Cassatie van 26 maart 2021 betreffende het beroepsgeheim en de bescherming van minderjarigen – art. 458 en 458bis van Strafwetboek’, 11 december 2021, a168028, https://ordomedic.be/nl/adviezen/deontologie/beroepsgeheim/arrest-van-h…. (geraadpleegd op 22 april 2025).
Opgroeien, ‘Beroepsgeheim, cliëntgerichte en hulpgerichte uitzonderingen’, https://www.opgroeien.be/kennis/themas/beroepsgeheim/clientgerichte-en-… (geraadpleegd op 26 mei 2025).
Orde der Artsen, ‘Advies Code van Geneeskundige Plichtenleer – Wijziging van artikel 61’ 14 september 2013, a143002, https://ordomedic.be/nl/adviezen/deontologie/code-van-medische-deontolo…. (geraadpleegd op 22 april 2025).
Orde der Artsen, ‘Advies Minderjarige patiënt – Rechten van de patiënt – Vermoeden van misbruik’, 20 mei 2022, Ordomedic 4.5, 2, https://ordomedic.be/nl/faq/minderjarige-pati%C3%ABnt-rechten-van-de-pa…. (geraadpleegd op 22 april 2025).
Ordomedic, Hoofdstuk 3: Respect, artikel 29, Algemeen, https://ordomedic.be/nl/code-2018/respect/29#:~:text=Artikel%2029&text=….
Rechtspositie Jeugdhulp Minderjarige, ‘Beroepsgeheim’, https://www.rechtspositie.be/werkmappen/beroepsgeheim#toc-4-onderscheid… (geraadpleegd op 8 mei 2025).
Rijksoverheid Nederland, ‘Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling’ https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijk-geweld/meldcode (geraadpleegd op 8 mei 2025).
UZ LEUVEN, De discretieplicht binnen UZ Leuven, UZ Leuven, https://www.uzleuven.be/nl/media/752a84b0-3604-48ea-ba1e-f74642bc6a15/D… (geraadpleegd op 22 april 2025).
