De tuinwijk van morgen: hoe energie opnieuw een hefboom kan zijn voor verbondenheid
- RuthUbachs
- JitteJansen
- MerelDessent
- LoreGijsenberg
- DilaraAyvaz
In Genk, waar het mijnverleden nog voelbaar is in de tuinwijken, botsen we vandaag op een nieuw vraagstuk: hoe maken we de energietransitie eerlijk en haalbaar voor iedereen?
Van mijnwijk tot laboratorium voor de toekomst
Wie door de tuinwijken van Zwartberg in Genk wandelt, ziet een stukje geschiedenis in baksteen gegoten. Deze buurten werden een eeuw geleden gebouwd voor de mijnwerkers en hun families. Het waren vooruitstrevende woonmodellen: groene lanen, huisjes met tuinen, gemeenschapsgevoel. Maar vandaag kampen veel van die woningen met verouderde infrastructuur, hoge energiefacturen en beperkte middelen voor renovatie.
Net daar ligt ook een kans. De tuinwijk is niet alleen erfgoed, maar ook een laboratorium voor de toekomst. Als we de energietransitie hier eerlijk en collectief kunnen aanpakken, kan dat een voorbeeld zijn voor heel Vlaanderen.
Meer dan de mens alleen
Onze collectieve masterscriptie rond het thema “More-than-human-ontwerpen” vertrekt vanuit een eenvoudig, maar krachtig idee: bij ontwerp mogen we niet langer uitsluitend aan de mens denken. Ook water, dieren, planten, materialen en zelfs energie spelen een actieve rol in hoe wij leven. Een beek die de temperatuur van haar omgeving meebepaalt, een vleermuis die haar leefgebied verliest door straatverlichting of een boom die regenwater opvangt en verkoeling biedt in de zomer. Al deze niet-menselijke actoren beïnvloeden onze leefomgeving evenzeer als wij die van hen.
Het onderzoek verkende hoe architectuur en ruimtelijke ordening kunnen bijdragen aan een meer zorgzame en verbonden leefomgeving. De focus lag op Zwartberg, Genk, een plek waar natuur, mijnverleden en diverse gemeenschappen samenkomen. Daaruit groeide een masterplan waarin groenblauwe netwerken, denk aan bossen, vijvers, waterlopen, opnieuw verweven worden met de stad. Het doel: een klimaatbestendig en sociaal rechtvaardig Genk.
Binnen dit overkoepelende kader kwamen verschillende deelonderzoeken tot stand. Mijn onderzoek richtte zich op een van de meest prangende uitdagingen van vandaag: de energietransitie.
De energieke wijk: energie als meer-dan-menselijke speler
We denken vaak aan energie als iets technisch: stopcontacten, zonnepanelen, warmtepompen. Maar energie is veel meer dan dat. Het is een meer-dan menselijke actor die ons als mensen mee beïnvloedt: de warmte in onze huizen, de lucht die we inademen, de manier waarop we ons verplaatsen. Energie is dus niet neutraal. Het is een actieve speler die ons welzijn, onze samenleving en zelfs de natuur mee vormgeeft.
In Vlaanderen staat de energietransitie hoog op de agenda. Tegen 2050 moeten we bijna volledig overschakelen op hernieuwbare energiebronnen. Maar de huidige aanpak schiet tekort. Woningen worden één voor één gerenoveerd, terwijl slechts een fractie van de huizen jaarlijks wordt aangepakt. Bovendien profiteert vooral wie het kan betalen. Meer dan de helft van de Vlaamse woningeigenaars heeft simpelweg niet genoeg middelen om hun woning energiezuinig te maken.
Hierdoor versterkt de energietransitie de ongelijkheid tussen verschillende groepen in de samenleving. In sommige straten staat een duurzaam gerenoveerd huis in schril contrast met de omliggende verouderde woningen, waarvan de bewoners achterblijven. Dit is een signaal van wat Vlaanderen te wachten staat als we nu niet ingrijpen met doordacht beleid en ondersteuning.
Van individueel naar collectief
Een wijkgerichte, collectieve aanpak is daarom essentieel. In plaats van elk huis apart te renoveren, kunnen we de hele tuinwijk als één systeem zien. Op die manier kunnen energiebronnen efficiënter benut worden. Ook vanuit financieel oogpunt biedt deze aanpak voordelen: een gezamenlijke investering is vaak goedkoper dan vele afzonderlijke ingrepen. Daarnaast heeft een collectieve aanpak een sociale meerwaarde. Huurders en gezinnen met beperkte middelen kunnen op die manier mee profiteren van duurzame oplossingen zonder zelf grote investeringen te moeten doen.
Kortom: de wijk wordt een plek waar solidariteit en duurzaamheid hand in hand gaan.
De tuinwijk als hefboom
De keuze voor de tuinwijk is betekenisvol. Ooit ontworpen vanuit een vooruitstrevende visie: wonen in het groen, betaalbaar en gemeenschapsgericht. Vandaag zijn veel van deze huizen verouderd, maar het oorspronkelijke gedachtegoed biedt aanknopingspunten voor de toekomst.
Stel je een wijk voor waar niet alleen de bewoners samenwerken, maar ook de meer-dan-menselijke actoren:
De zon levert energie voor de buurt.
De bomen en tuinen zorgen voor koelte en schone lucht.
Het water wordt niet weggevoerd, maar opgevangen en hergebruikt.
De gebouwen zelf worden energieproducenten in plaats van energieverbruikers.
Zo krijgt de tuinwijk opnieuw betekenis: als een plek waar mens, natuur en technologie samenleven en elkaar versterken.
Sociale rechtvaardigheid centraal
Een cruciale vraag is: hoe zorgen we dat de energietransitie sociaal rechtvaardig is en niet enkel een privilege is voor wie geld en kennis heeft?
De huidige subsidies bereiken vooral de midden- en hogere inkomens. Kwetsbare gezinnen, vaak alleenstaanden, huurders of ouderen, blijven in de kou staan. Voor hen is een collectieve aanpak geen luxe, maar een noodzaak.
Door energie te beschouwen als een gemeenschappelijk goed, kunnen we de lasten en baten eerlijker verdelen. Denk aan buurtcoöperaties die samen investeren in zonnepanelen. Of aan steden die collectieve renovatieprojecten opzetten in samenwerking met bewoners.
Dit vraagt natuurlijk om nieuw beleid en sterk lokaal engagement. Maar het potentieel is groot: niet alleen een lagere energiefactuur, maar ook een sterker gemeenschapsgevoel.
Wat staat ons te wachten?
De case van de energieke tuinwijk toont hoe de energietransitie meer kan zijn dan een technische operatie. Het is een kans om sociale verbondenheid opnieuw vorm te geven en tegelijk ecologische grenzen te respecteren.
Genk, met zijn geschiedenis van industriële transities, is bij uitstek een plek om die sprong te wagen. Net zoals de mijnen ooit een nieuw tijdperk inluidden, kan de energietransitie vandaag een hefboom zijn voor een meer rechtvaardige en duurzame toekomst.
De energietransitie is geen ver-van-ons-bed-show. Ze speelt zich af in onze straten, in onze huizen, in onze wijken. Als we blijven inzetten op individuele oplossingen, riskeren we een samenleving waarin sommigen vooruitgaan en anderen achterblijven. Maar als we durven denken in termen van collectiviteit, kunnen we de transitie gebruiken om de kloof te dichten.
De tuinwijk van Zwartberg laat zien dat dit mogelijk is. Ze kan opnieuw een symbool worden, niet alleen van een industrieel verleden, maar ook van een duurzame toekomst waarin mens en meer-dan-mens samenleven.
Bibliografie
About - MK Gallery. (2024, 30 oktober). MK Gallery. https://mkgallery.org/about/
Addas, A., & Rishbeth, C. (2018). The Transnational Gulf City: Saudi and Migrant Values of Public Open Spaces in Jeddah. Landscape Research, 43(7), 939–951. Taylor & Francis, Ltd. https://doi.org/10.1080/01426397.2018.1427709
Aerts, J., De Bruyn, J., De Paep, M. & Vandenbossche, A. (2015). Genk rasterstad. Public Space.
Aerts, N. Bonato, G., Descombes, G. Descombes, J., Walraves, J., Wilschut, M. & Van Gassen, B. (2019). Stiemervallei, masterplan. Geraadpleegd op 12 december 2024, van https://www.genk.be/file/download/20636/1E9F46560EAC32318951781B34CC3CB3
Agentschap Natuur en Bos. (z.d.). Natuurweefselplanning voor meer en betere stedelijke natuur. Geraadpleegd op 25 februari 2025, van https://www.natuurenbos.be/dossiers/natuurweefselplanning-voor-meer-en-…;
Agentschap voor Natuur en Bos. (2014). ManagementPlan Natura 2000 1.0. https://natura2000.vlaanderen.be/sites/default/files/31_polders_mp-1.0…;
Al-Khanbashi, M. (2020). The Social Construction and Use of Landscape and Public Space in the Age of Migration. In RaumFragen: Stadt - Region - Landschaft. https://doi.org/10.1007/978-3-658-32304-2
Anderson, C., Bravo, L., & Ricci, B. (2023, 20 april). Imagining Public Space with/for Her. Museo Spazio Pubblico Bologna. https://www.museospaziopubblico.it/imagining-public-space-with-for-her/
Anguelovski, I. (2015). Urban greening and the politics of post-industrial transformation in Europe: Urban ecological justice and the global south. Springer.
Antrop, M. (2015). Interacting Cultural, Psychological and Geographical Factors of Landscape Preference. In Bruns, D., Kühne, O., Schönwald, A., & Theile, S. (Eds.), Landscape Culture – Culturing Landscapes: The Differentiated Construction of Landscapes (pp. 53–66). Wiesbaden: Springer VS. https://doi.org/10.1007/978-3-658-04284-4
Architectura. (2022, 8 april). Londot 3: Van oude school tot multifunctioneel ontmoetingscentrum. Architectura. Geraadpleegd op 7 november 2024, van https://www.architectura.be/nl/nieuws/londot-3-van-oude-school-tot-mult…
Architecture Workroom Brussels. (2022). Atlas: Werken aan Water. Geraadpleegd op 20 april 2025, van https://www.architectureworkroom.eu/nl/projects/5115/atlas-werken-aan-w…;
Architecture Workroom Brussels. (z.d.). Mission. Geraadpleegd op 20 april 2025, van https://www.architectureworkroom.eu/en/about
Architecture Workroom Brussels. (z.d.). PED toolkit: Aan de slag met de energietransitie in elke wijk. Geraadpleegd op 17 november2024, van https://www.architectureworkroom.eu/nl/projects/5380/ped-toolkit-aan-de…
Atlas Gym. (2023). Callisthenics & Boksgym in de openlucht [instagrampagina]. Instagram. Geraadpleegd op 21 december 2024, van https://www.instagram.com/atlasgymgenk/
Belga. (2017). Joke Schauvliege bevestigt milieuvergunning voor uitbreiding Essers. Vrtnws.https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/04/21/joke_schauvliegebevestigtmilieu…;
Belton, D. (2024, 24 september). Max Scheler on Human Exceptionalism in a Technocratic Society. Church Life Journal. https://churchlifejournal.nd.edu/articles/max-scheler-on-human-exceptio…;
Björgvinsson, E., Ehn, P., & Hillgren, P. (2012). Agonistic participatory design: working with marginalised social movements. CoDesign, 8(2–3), 127–144. https://doi.org/10.1080/15710882.2012.67257
Bouwdorp Veenendaal. (2024, 16 augustus). Bouwdorp Veenendaal. Geraadpleegd op 26 februari 2025, van https://www.bouwdorpveenendaal.nl/#
Bracke, K. (Red.). (2016). De versnippering heeft Vlaanderen disfunctioneel gemaakt. Buitenkans, 8–11. Geraadpleegd op 17 november 2024, van https://www.vlm.be/nl/SiteCollectionDocuments/Publicaties/Buitenkans/Bu…
Bredenoord, H., Van Broekhoven, S., Van Doren, D., Goossen, M., Van Oorschot, M., & Vugteveen, P. (2020). Maatschappelijke betrokkenheid bij natuur in beleid en praktijk - Verkennende studie onder burgers en bedrijven. Den Haag: PBL. https://www.pbl.nl/sites/default/files/downloads/20200115_maatschappeli…
Bridge, G., Bouzarovski, S., Bradshaw, M., & Eyre, N. (2013). Geographies of energy transition: Space, place and the low-carbon economy [Paper]. University of Manchester, University of Birmingham, University of Leicester, University of Oxford. https://doi.org/10.1016/j.enpol.2012.10.066
Bruggeman, D., Juwet, G. & van der Star, M. (2023). Op weg naar een sociaal rechtvaardige energietransitie. AGORA Magazine, 38(3), 4-6. https://doi.org/10.21825/agora.90017
Buijs, A. E., & Volker, C. M. (1997). Publiek draagvlak voor natuur en natuurbeleid. (No. 546). DLO-Staring Centrum. https://edepot.wur.nl/299675
Burgerbudget Genk (z.d.). Moestuin voor leerlingen. Geraadpleegd op 27 oktober 2024, van https://burgerbudgetgenk.be/topics/2519/entries/32290
Bunyan, A. D. M. (2014, 16 september). Carl Theodor Sørensen junk playground – Art Blart _ art and cultural memory archive. Art Blart _ Art And Cultural Memory Archive. https://artblart.com/tag/carl-theodor-sorensen-junk-playground/
Buur. (2022, 4 oktober). Spoorpark Genk + Buur. Geraadpleegd op 17 november 2024, van https://buur.be/project/spoorpark-genk/#gallery_2-2
Buur. (2022, 4 oktober). Spoorpark Genk + Buur. Geraadpleegd op 17 november 2024, van https://buur.be/project/spoorpark-genk/#gallery_2-2
Cabus, P. (2018). Brochure bij het Witboek Beleidsplan Ruimte Vlaanderen [Brochure]. Ruimte Vlaanderen. https://www.ruimtevlaanderen.be/brv
Cabus, P. (2022). Vlaams Klimaatadaptatieplan. Vlaamse Overheid. https://omgeving.vlaanderen.be/sites/default/files/2022-10/Vlaams%20Kli…
Cabus, P., De Potter, B. Wiëers, E. (2023). Ontwerpend onderzoek: De Droge Delta. Hoe we van Vlaanderen weer een spons kunnen maken. Labo Ruimte. Geraadpleegd op 18 november 2024, van https://www.vlaamsbouwmeester.be/sites/default/files/2024-10/LABO_RUIMT…;
Candiracci, S., & Power, K. (2022, oktober). Cities Alive: Designing cities that work for women. ARUP.https://www.arup.com/insights/cities-alive-designing-cities-that-work-f…
Christians, A., Huybrechts, L. Maes, Dré., Roosen, B. & Symons, L. (2024). Wateratlas: Waterrijk Waterschei.
Cicchianni, C., Declerck, J., De Vrieze, L., Mangelschots, H., Nelis, H., & Vandemoortel. B. (2024). Operatie energie wijken. Architecture Workroom Brussels.
City Club Project - MK Gallery. (2022, 19 oktober). MK Gallery. https://mkgallery.org/about/city-club/city-club-project/
Clément, G. (2007). Manifesto of the third landscape [Manifesto]. https://www.manifattureknos.org/knos/media/images/events/tehpublication…;
Climate Europa. (z.d.). Gevolgen van de klimaatverandering. Geraadpleegd op 23 november 2024, van https://climate.ec.europa.eu/climate-change/consequences-climate-change…;
Clusterlandscape. (2021). Droge Delta. Cluster. Geraadpleegd op 17 november 2024, vanhttps://www.clusterlandscape.be/project/droge-delta/
Clusterlandscape. (z.d.) Aquafin infiltratie webinar. Geraadpleegd op 28 mei 2025, van https://www.clusterlandscape.be/project/aquafin-infiltratie-webinar/&nb…;
Coeterier, J. F. (1987). De waarneming en waardering van landschappen [thesis, Landbouwuniversiteit Wageningen]. Wageningen. Geraadpleegd op 10 november 2024, van https://research.wur.nl/en/publications/de-waarneming-en-waardering-van…;
Cole, L. W., & Foster, S. R. (2001). From the ground up: Environmental racism and the rise of the environmental justice movement. NYU Press.
Connecting Nature. (z.d.). What is Connecting Nature? Geraadpleegd op 25 april 2025, van https://connectingnature.eu/whatconnecting-nature
de Boer, J. Goosen, H. Huitema, D. (2003, december). Bewust werken aan waterbewustzijn: studie naar de rol en relevantie van het begrip waterbewustzijn voor het waterbeleid. Instituut voor Milieuvraagstukken. https://www.researchgate.net/publication/254823615_Bewust_werken_aan_wa…;
De Boer, R. (2012). Interim Gebiedsontwikkeling: Een onderzoek naar de potentiële waarde van tijdelijk ruimtegebruik in de duurzame transformatie van stationsgebied Zwolle. TuDelft. http://resolver.tudelft.nl/uuid:fb02a17b-ad86-4575-96d8-6eb9d6f01221&nb…;
De La Cadena, M., & Blaser, M. (2018). A World of Many Worlds. Duke University Press Books.
De Maegd, C., van den Bossche, H., & Verhelst, J. (2015). Steenkoolmijn van Zwartberg: Noorderwijk. Inventaris Onroerend Erfgoed. Geraadpleegd op 12 december 2024, van https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/122203
De Frenne, P., De Lombaerde, E. De Pauw, K. Depauw, L. Haesen, S. Meeusen, C. Sanczuk, P., Vangansbeke,P., Van Meerbaak & K. Vanneste, T. (2022). Het belang van microklimaat in Vlaamse bossen. Geraadpleegd op 15 april 2025, van https://www.natuurpunt.be/nieuws/het-belang-van-microklimaat-in-vlaamse…
De Vries, S., Maas, J., & Kramer, H. (2009). Effecten van nabije natuur op gezondheid en welzijn; mogelijke mechanismen achter de relatie tussen groen in de woonomgeving en gezondheid. Wageningen, Wettelijke Onderzoekstaken Natuur & Milieu. https://edepot.wur.nl/3287
Departement omgeving & team Vlaamse Bouwmeester. (2023). De Droge Delta. Hoe we van Vlaanderen weer een spons kunnen maken. In LABO RUIMTE. Geraadpleegd op 23 november2024, van https://www.vlaamsbouwmeester.be/sites/default/files/2024-10/LABO_RUIMT…;
D’hulster, F., De Haes, S., De Kegel, E., De Moor, R., Janssen, F., Raeymaekers, A., Schuermans, K., Vangansbeke, P., Verscheure, C., Kuijken, E., & De Schrijver, A. (2017). Bufferzones rond kwetsbare natuurgebieden. NATUUR.FOCUS. https://www.natuurpunt.be/sites/default/files/documents/publication/nat…
Devolder, L., Prinsen, J., Ribbens, E. & Van Kan, V. Rafty Stiemer Expedition. (n.d.). Constructlab. https://constructlab.net/projects/rafty-stiemer-expedition/
Dolejsova, M., Botero, A., & Choi, J. H. (2023). Open Forest: walking-with feral stories, creatures, data.EUSSET Digital Library. https://doi.org/10.48340/ecscw2023_ep11
Drenthen, M. (2017). Rewilding, landschap en identiteit. De Levende Natuur.
Dunne, A., & Raby, F. (2013). Speculative Everything: Design, Fiction, and Social Dreaming. MIT Press. https://readings.design/PDF/speculative-everything.pdf
Egoz, S., Makhzoumi, J., & Pungetti, G. (2011). The Right to Landscape: Contesting Landscape and Human Rights. Ashgate Publishing.
Emile Van Dorenmuseum. (2024). House of Landscape and Art. Geraadpleegd op 20 mei 2025, van https://www.flemishmastersinsitu.com/nl/locaties/emile-van-dorenmuseum-…
Escobar, A. (2018). Designs for the Pluriverse: Radical Interdependence, Autonomy, and the Making of Worlds. Duke university press. https://www.academia.edu/38094580/Designs_for_the_Pluriverse_Radical_In…;
Europese commisie. (z.d.) Gevolgen van de klimaatverandering. Geraadpleegd op 28 mei 2025, van https://climate.ec.europa.eu/climate-change/consequences-climate-change…
European Landscape Convention (2000). Council of Europe, 2000. Firenze.
Feddes, Y. de Kan, P. Schaap, P. Steenhuis, M. Veenstra, P. (2021) Sponslandschap. Geraadpleegd op 18 januari 2025, van https://www.platformgras.nl/assets/boek-sponsland.pdf
Flow. (2022). PublicSpace. Geraadpleegd op 2 december 2024, van https://www.publicspace.org/works/-/project/m352-flow
FLOW. (z.d.). Ammodo Architecture. Geraadpleegd op 2 december 2024, van https://www.ammodo-architecture.org/projects/flow
Foster, C., & Lewis, B. (2024). How can grief heal the relationship between humans and the rest of nature? Bristol Institute For Learning And Teaching (BILT) Student Research Journal, (5). https://research-information.bris.ac.uk/ws/portalfiles/portal/407286737…
Friends of the High Line. (2011). The High Line: A project of the Friends of the High Line. Geraadpleegd van https://www.thehighline.org
Gehl, J. (2007). Public spaces for a changing public life. Taylor & Francis.
Genk. (2018). 3600: Natuurlijk. https://issuu.com/stadgenk/docs/genk_groenmag3600_200x280_15_lowres
Genk. (2025, 2 januari). Statistieken Gemeente Genk. AlleCijfers. Geraadpleegd op 2 januari 2025, van https://allecijfers.be/gemeente/genk/
Genk. (z.d.a). Bevolking. Geraadpleegd op 20 oktober 2025, van https://genk.incijfers.be/dashboard/dashboard/bevolking
Genk. (ongepubliceerd). Spoorpark Genk – Aanvraagformulier projectsubsidie stadsvernieuwing (2017).
Genk. (z.d.b). Burgerbudget. Geraadpleegd op 25 oktober 2024, van https://www.genk.be/burgerbudget
Genk. (z.d.c). Kolenspoor fietssnelweg F75. Geraadpleegd op 25 oktober 2024, van https://www.genk.be/kolenspoor-fietssnelweg-f75
Genk. (z.d.d). Talent in Genk – sport. Geraadpleegd op 9 november 2024, van https://www.genk.be/talent-sport#:~:text=Modelbouwvaren%2C%20schaken%2C…
Genk. (z.d.e). Talent krijgt kansen. Geraadpleegd op 2 november 2024, van https://www.genk.be/talent-krijgt-kansen
Genk. (z.d.f). Trage wegen verbinden Genk. Geraadpleegd op 26 oktober 2024, van https://www.genk.be/trage-wegen-verbinden-genk
Genk. (z.d.g). Verenigingengids Genk - Sport in Genk. Geraadpleegd op 9 november 2024, vanhttps://www.sportingenk.be/Verenigingen/index?ismap=0&cid=74&wid=0&g=0&…
Genk. (z.d.h). Waterrijk Waterschei. Geraadpleegd op 26 oktober 2024, van https://www.genk.be/waterrijk-waterschei
Genk - Zwartberg - Zuid (LI). (z.d.). Waarnemingen.be. https://waarnemingen.be/locations/670879/
Geusens, A. (1988). Kolenmijnen en tuinwijken te Genk. Genk. Heidebloemke.
Giaccardi, E., Redström, J., & Nicenboim, I. (2024). The making(s) of more-than-human design: introduction to the special issue on more-than-human design and HCI. Human-Computer Interaction, 1–16. https://doi.org/10.1080/07370024.2024.2353357
Gigos. (z.d.). GIGOS Zwartberg. Geraadpleegd op 20 november 2024, van https://gigos.be/nl/locaties/gigos-zwartberg
Girlguiding. (2020). Research briefing: Children’s access to adventure and play.https://www.girlguiding.org.uk/globalassets/docs-and-resources/research…
Gosling, E. (2020). Down the Long Slide: Carsten Höller’s Test Site.ELEPHANT. https://elephant.art/carsten-holler-test-site/
Haraway, D. J. (2016). Staying with the trouble: Making kin in the Chthulucene. Duke University Press.
Hauberg, J., & Royal Danish Academy of Fine Arts, Schools of Architecture, Design and Conservation. (2011). Research by design: a research strategy. Revista Lusófona De Arquitectura E Educação, 47. https://www.researchgate.net/publication/279466514
Heempark (z.d.). Over het Heempark. Geraadpleegd op 20 april 2025, van https://www.heempark.be/over
Henning Larsen. (z.d.). Urban Minded. Geraadpleegd op 20 november 2024, van https://henninglarsen.com/projects/urban-minded
Herzog & de Meuron. (z.d.). Pfaffenholz Sports Centre. Geraadpleegd op 8 december 2024, van https://www.herzogdemeuron.com/projects/055-pfaffenholz-sports-centre/
Het Genkse Fietsnet (2021). Valleivanwerelden. Geraadpleegd op 6 januari 2025, van https://www.valleivanwerelden.be/2021/04/06/het-genkse-fietsnet/
Het ontstaan van de knooppunten. (z.d.). Knooppunten. Geraadpleegd op 6 januari 2025, van https://www.knooppunten.nl/info/geschiedenis#:~:text=Er%20waren%20plann….
Heynssens, M. (2013). Migratie en culturele integratie in Vlaanderen: Een historisch perspectief. Leuven: Acco.
Hidden Gardens. (2020). The Hidden Gardens: Community-led green space development in Glasgow. Glasgow: Hidden Gardens.
Hoondert, M. (2015). Het crematorium: ruimte voor rituelen en rouw: Beleid van Crematorium Tilburg ten aanzien van rituelen, herdenkingen en rouw. Tijdschrift Voor Religie, Recht en Beleid, 6(1). https://doi.org/10.5553/TvRRB/187977842015006001007
Howard, E. (1902). Garden Cities of Tomorrow. Kessinger Publishing. https://ideas.repec.org/a/tpr/glenvp/v14y2014i4p36-54.html
Hurst, E., Ellis, R., & Karippal, A. B. (2022). Lively water infrastructure: Constructed wetlands in more-than-human waterscapes. Environment and Planning E Nature and Space, Deel 8 (Nummer 1). https://doi.org/10.1177/25148486221113712
Huybrechts, L. (2021). Politics of Design. UHasselt
Huybrechts, L., Devisch, O., & Tassinari, V. (2021). Beyond polarisation: reimagining communities through the imperfect act of ontologising. CoDesign, 18(1), 63–77. https://doi.org/10.1080/15710882.2021.2001537
Inventaris Onroerend Erfgoed. (2005). Steenkoolmijn van Zwartberg: directeurswoning. Geraadpleegd op 25 april 2025, van https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/201207
Inventaris Onroerend Erfgoed. (2025). Sportcentrum. Geraadpleegd op 14 januari 2025, vanhttps://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/205812.
Janssens, T. (2024, 28 februari). Multifunctionele velodroom met olympische allure (dbv architecten & B-juxta architecten). Architectura. Geraadpleegd op 6 januari 2025, van https://www.architectura.be/nl/nieuws/multifunctionele-velodroom-met-ol…
Jay, M., & Schraml, U. (2009). Understanding the role of urban forests for migrants—uses,
Jozef Wouters. (z.d.). Geraadpleegd op 2 december, van http://www.jozefwouters.be/
Keijzer, E. E., & Kok, H. J. G. (2009). Milieueffecten van verschillende uitvaarttechnieken. https://20110812-DEF-Eindrapport-TNO-NED.pdf
Kern, L. (2020). Feminist City: Claiming Space in a Man-Made World. Verso.
Keunen, P. (2010). Mijn Cité: met de mijncités naar de 21ste eeuw. Stebo.
Knoppert, N. (2022). De Troostende Treurwilg; een onderzoek naar hoe de natuur een bron van troost en zingeving kan zijn op natuurbegraafplaatsen. [Masterscripte]. Radboud Universiteit Nijmegen.
Khachatryan, T. (2023, 10 augustus). REM Koolhaas : Delirious New York. Medium. Geraadpleegd op 6 januari 2025, van https://geometrein.medium.com/architectural-context-part-7-rem-koolhaas…
Koolhaas, R. (1978). Delirious New York: A retroactive manifesto for Manhattan. Oxford University Press.
Korthals, M. (2012). Naar wederzijds voordeel voor gezondheidszorg, dierenwelzijn en natuur. Wageningen University & Research. https://core.ac.uk/download/pdf/29225029.pdf
KU Leuven. (z.d.). Vlaanderen heeft een hoge kwetsbaarheid voor droogte. Geraadpleegd op 16 november 2024, van https://www.kuleuven.be/duurzaamheid/vk-tegelwippen/water-waterinfiltra…
Kühne, O. (2019). Landscape Theories: A Brief Introduction. Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-658-25491-9
Kushinsky, S. (2024). A different animal: exploring participation in a more-than-human world. RMIT University. https://doi.org/10.1145/3661456.3666081
Kuzma, S. (2023). 25 countries, housing One-Quarter of the population, face extremely high water stress. World Resources Institute. Geraadpleegd op 20 april 2025, van https://www.wri.org/insights/highest-water-stressed-countries
Kwon, M. (2004). One place after another: Site-specific art and locational identity. MIT Press.
Labo Ruimte. (2015). Energielandschap Vlaanderen. Vlaamse Overheid. Geraadpleegd op 14 november 2024, van https://www.vlaamsbouwmeester.be/sites/default/files/2024-10/20160304_R…
Lacaton, A., & Vassal, J. P. (2025). Lacaton & Vassal It’s Nice Today: On Climate, Comfort, and Pleasure. Ruby Press.
Lamote, A. & SERV. (2020). Achtergrondrapport Waterschaarste en Droogte [Rapport]. https://www.serv.be/sites/default/files/documenten/SERV_20200715_Waters…;
Latour, B. (1991). Nous n’avons jamais été modernes: Essai d’anthropologie symétrique. Paris: La Découverte.
Lefebvre, H. (1968). The Right to the City. https://theanarchistlibrary.org/library/henri-lefebvre-right-to-the-cit…;
Lewis, S. L., & Maslin, M. A. (2015). Defining the Anthropocene. Nature, 519(7542), 171–180. https://doi.org/10.1038/nature14258
Loures Riverfront. (2025). Landezine. https://landezine.com/loures-riverfront-by-topiaris/
Mangelschots, H., Cicchianni, C., & Declerck, J. (2023). Powering the energy transition at the district level. Architecture Workroom Brussels. Geraadpleegd op 6 november 2024, van https://www.architectureworkroom.eu/nl/projects/5380/ped-toolkit-aan-de…
Maerevoet, E. (2024, October 17). Experts waarschuwen dat wereldwijde watercrisis dringend aangepakt moet worden: “Moeten water leren herwaarderen” | VRT NWS: nieuws. VRTNWS. https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2024/10/17/globale-watercrisis-bedreigt-he…
Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk werk. (1981). Structuurschema Natuur- en Landschapsbehoud, deel a: Beleidsvoornemen. ’s Gravenhage: Staatsuigeverij.
Molenaar, J. G., Mennen, M. G., & Kistenkas, F. H. (2009). Terug naar de natuur. Mogelijke effecten en juridische aspecten t.a.v. natuurbegraven, asverstrooien en urnbijzetting in natuurgebieden. Wageningen, Alterra, Alterra rapport 1789. https://www.uitvaart.nl/docs/AlterraRapport1789.pdf
Nicenboim, I., Lindley, J., Zaga, C., Berger, A., Forlano, L., & Giaccardi, E. (z.d.). More-Than-Human Design in practice. DRS Digital Library. https://dl.designresearchsociety.org/drs-conference-papers/drs2024/edit…
OMA. (z.d.). Delirious New York. Geraadpleegd op 18 december 2024, van https://www.oma.com/publications/delirious-new-york
Omgeving Vlaanderen. (z.d.a). Groenblauwe netwerken in Vlaanderen. Geraadpleegd op 25 april 2025, van https://omgevingvlaanderen.be/nl/onderzoek-cijfers-en-geotoepassingen/g…;
Omgeving Vlaanderen. (z.d.b). Kolenspoor, ruggengraat van een multiproductief netwerk. Geraadpleegd op 20 april 2025, van https://omgeving.vlaanderen.be/nl/kolenspoor-ruggengraat-van-een-multip…;
Ovink, H. (2022). Weerbaar Waterland.
Pisman, A., Vanacker, S., Bieseman, H., Vanongeval, L., Van Steertegem, M., Poelmans, L., & Van Dyck, K. (Reds.). (2012). Ruimterapport 2021. Brussel: Departement Omgeving.
Platteau, V. (2024). C-mine Expeditie houdt het Limburgse mijnverleden levendig. Geraadpleeg op 2 december 2023, van https://www.de-lage-landen.com/article/c-mine-expeditie-houdt-het-limbu…
POOL IS COOL. (z.d.a). FLOW CHAUD 2024/25. Geraadpleegd op 2 december 2024, vanhttps://www.pooliscool.org/event-content/2024/10/06/flowchaud202425
POOL IS COOL. (z.d.b). POOL IS COOL. Geraadpleegd op 2 december 2024, van https://www.pooliscool.org/
Projectbureau Nationaal Park Hoge Kempen, Van Den Bosch, J., Gilisse, J., Henseler, N., Mengels, A., Olaerts, I., Schuermans, T., Van Goethem, E., & Vercampt, H. (2020). NATIONAAL PARK HOGE KEMPEN MASTERPLAN 20 – 40. https://www.nationaalparkhogekempen.be/sites/default/files/nationaal_pa…
Provincies.incijfers.be. (z.d.). https://provincies.incijfers.be/dashboard/kernindicatoren/nationaliteit…;
Provincie Vlaams-Brabant. (z.d.-b). Alternatief vzw bouwt, onderhoudt en inspecteert de Genkse speeltuinen · doeners.be. doeners.be. https://www.doeners.be/getuigenissen/alternatief-vzw-bouwt-onderhoudt-e…
Puig de La Bellacasa, M. (2017). Matters of Care: Speculative Ethics in More Than Human Worlds. In Posthumanities (Vol. 41). University of Minnesota Press. https://syllabus.pirate.care/library/Maria%20Puig%20de%20La%20Bellacasa…
Putnam, R. D. (2000). Bowling alone: The collapse and revival of American community. Simon and Schuster.
Raumlabor Berlin. (z.d.). Geraadpleegd op 24 oktober 2024, van https://raumlabor.net/
Raumlabor. (z.d.). Floating University Berlin. Geraadpleegd op 24 oktober 2024, van https://raumlabor.net/floating-university-berlin-an-offshore-campus-for…
Reinders, J. E. A., & Spruijt, M. P. N. (2018). Veiligheidsanalyse Resomeren. https://TNO-2018-R10677.pdf
Reinhard, S. & Linderhof, V. (2024, januari 18). We hebben meer waterbewustzijn nodig. Wageningen. https://www.wur.nl/nl/show-longread/we-hebben-meer-waterbewustzijn-nodi…;
Reymen, N. (2017, 11 november). Hugo Bollen: Fietsroutenetwerk. Wanderful Design. Geraadpleegd op 3 januari 2025, van https://www.wanderful.design/nl/interview/hugo-bollen-fietsroutenetwerk…
Reysoo, M. (2017). Natuurontwikkeling landschapshistorisch bekeken [Masterscriptie, Rijksuniversiteit Groningen]. https://www.rug.nl/research/kenniscentrum-landschap/voor-studenten/mast…
Rowland, J., Wills, E., Ott, E., & Centre for Evidence and Implementation. (2024). Youth Participatory Research: A Review of Reviews and Practice Guidance. Centre for Evidence and Implementation. https://youthfuturesfoundation.org/wp-content/uploads/2024/05/Youth-Par…
Sara. (2012, 11 april). Non-Plan. Citymovement. https://citymovement.wordpress.com/2012/04/11/non-plan/
Schneiders, A., De Reu, J., & Wils, C. (2019). Fragmentatie-indicator voor Vlaanderen: Technisch achtergrondrapport voor de natuurverkenning 2050. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2019 (5). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek.
Sim, D. (2019). Soft City: Building Density for Everyday Life. Island Press
Sovacool, B. (2015). Energy & Ethics: Justice and the Global Energy Challenge. Elsevier. https://doi.org/10.1016/J.ENERGY.2015.08.007
Sports Park - LOLA. (2023, 13 oktober). LOLA. Geraadpleegd op 10 januari 2025, van https://lola.land/project/sports-park-lola/
Stichting het Limburgs Landschap. (2024). Landschapsbeheer - het Limburgs Landschap. Het Limburgs Landschap. https://www.limburgs-landschap.nl/landschapsbeheer/
Stoetzer, B. (2018). Ruderal Ecologies: Rethinking Nature, Migration, and the Urban Land-scape in Berlin. Cultural Anthropology, 33(2), 295–323. https://doi.org/10.14506/ca33.2.09
Sultana, F. (2013). Water, Technology, and Development: Transformations of Development Technonatures in Changing Waterscapes. Environment and Planning D Society and Space, 31(2), 337–353. https://doi.org/10.1068/d20010
Sundseth, K. & Ecosystems LTD. (2015). De vogelrichtlijn en de habitatrichtlijn van de EU: Voor de natuur en de mensen in Europa. Bureau voor publicaties van de Europese Unie. https://doi.org/10.2779/895994
superterrasse — collectifdallas.eu. (z.d.). https://collectifdallas.eu/superterrasse
The International Garden Cities Institute. (2021). A prospectus for The International Garden Cities Institute. Geraadpleegd op 6 november 2024, van https://www.gardencitiesinstitute.com/advocacy/garden-city-principles
Thomsen, M.R., & Tamke, M. (2009). Narratives of Making: thinking practice led research in architecture.Proceedings of the Conference Communicating (by) Design, Brussels.
Tronto, J. (1993). Moral Boundaries: A Political Argument for an Ethic of Care. Routledge.
Tschakert, P., & Singha, K. (2007). Environmental degradation and social vulnerability in the aftermath of mining activities. Environmental Justice Review, 5(2), 35-50.
Ugur, K. (z.d.). T_020. Burgerbudget Genk. Geraadpleegd op 27 oktober 2024, van T_020. (z.d.). https://burgerbudgetgenk.be/2021/topics/975/entries/11510
Unwin, R. (1909). Town planning in practice; an introduction tot he art of designing cities and suburbs. London T.F. Unwin. Geraadpleegd op 10 januari 2025, van https://archive.org/details/townplanninginp00unwigoog/page/n12/mo de/2up
US EPA. (2024, 22 november). Environmental Justice. Geraadpleegd op 23 november 2024, van https://www.epa.gov/environmentaljustice
US EPA. (z.d.). U.S. Environmental Protection Agency. Geraadpleegd op 12 november 2024, vanhttps://www.epa.gov/
Van Herck, K., & Vandeweghe, E. (2016). Goed wonen voor iedereen: een rijke geschiedenis - onderzoek naar de erfgoedwaarden van het sociale woningbouw-patrimonium in Vlaanderen (52). Agentschap onroerend erfgoed. Geraadpleegd op 25 april 2025, van https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/24340
Van Kempen, R., & Bolt, G. (2009). Social Cohesion, Social Mix, and Urban Policies in the Netherlands. Journal of Housing and the Built Environment, 24(4), 457-475.
van Veen & van der Sijs. (1997). Etymologisch woordenboek: impluvium. Geraadpleegd op 2 mei 2025, van https://etymologiebank.nl/trefwoord/impluvium
Verbruggen, A. (z.d.). De ethiek van het klimaatbeleid. Ethiek en maatschappij, 1(1), 17–43. Geraadpleegd op 10 januari 2025, van https://www.ethiekenmaatschappij.ugent.be/wp-content/uploads/2012/07/EM…
Verhelst, J. (2015). Steenkoolmijn van Zwartberg: Zuiderwijk. Inventarig onroerend erfgoed. https://id.erfgoed.net/erfgoedobjecten/122202
Verheulen, W. J. (2017). Onbetaalbare huizen en onderbenutte gebieden: De institutionele leegte van woningbouw en gebiedstransformatie. Bestuurskunde, 26(3), 15-30. https://doi.org/10.5553/Bk/092733872017026003002
Verheyden, W., Turkelboom, F., De Blust, G., & Smets, J. (2020). Gobelin rapport N °1: Groenblauwe netwerken in Vlaanderen: Van breed concept naar uitvoering op het terrein. Omgeving Vlaanderen, Geraadpleegd op 25 april 2025, van https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/35428
Viane, L. (2021, Juni 14). Inheemse waterontologieën, hydro-ontwikkeling en het menselijk/meer-dan-menselijk recht op water: een oproep tot kritische betrokkenheid bij de realiteit van meervoudig rechtmatig water. Speciale uitgave De politiek van het mensenrecht op water.
Vlaams Bouwmeester. (2023). Genk – Stiemerbeekvallei. Geraadpleegd op 25 april 2025, van https://www.vlaamsbouwmeester.be/nl/projecten/oo2903-genk-stiemerbeekva…
Vlaams klimaatadaptieplan. (n.d.) Vlaams klimaatadaptatieplan: Vlaanderen wapenen tegen de klimaatverandering.
Vlaamse Landmaatschappij. (2016). Dubbelinterview met minister Joke Schauvliege en Vlaams Bouwmeester Leo Van Broeck. Buitenkans: Magazine over het platteland vandaag en morgen, 5(12), 8-11. https://www.vlm.be/nl/SiteCollectionDocuments/Publicaties/Buitenkans/Bu…
Vlaanderen. (z.d.). Droogtemaatregelen. Geraadpleegd op 23 november 2024, van https://www.vlaanderen.be/droogtemaatregelen
Walker, G. (2012). Environmental Justice: Concepts, evidence and politics. Routledge. https://www.routledge.com/Environmental-Justice-Concepts-Evidence-and-P…
Wapner, P. (2014). The Changing Nature of Nature: Environmental Politics in the Anthropocene. Global Environmental Politics, MIT Press, vol. 14(4), pages 36-54, November.
Wapner, P. (2014). The Changing Nature of Nature: Environmental Politics in the Anthropocene. Global Environmental Politics,
Ward, S. (1992). The Garden City: past, present and future. Routledge.
Wari, S. (2017). Palestinian Berlin: Perceptions and Use of Public Space. Germany: LIT Verlag.
Weeda, E. (2012). Ruïnes zijn bijzondere biotopen voor zowel plant als dier. Lezing: Ruïnes: Bijzondere Biotopen Voor Plant & Dier, Natuurmuseum Brabant.
Werkvennootschap, D. (2024, 29 maart). Ecovallei Zwarte Berg - de werkvennootschap. De Werkvennootschap. https://dewerkvennootschap.vlaanderen/projecten/ecovalleizwarteberg/
Willems, S. (2024). Bodem en ecosysteemdiensten. OVAM. https://ovam.vlaanderen.be/ecosysteemdiensten
World Resource Institute (2021). België op 23ste plaats van landen met meeste waterschaarste. Onze Natuur. https://www.onzenatuur.be/artikel/belgie-op-23ste-plaats-van-landen-met…;
WUR. (2024, January 18). We hebben meer waterbewustzijn nodig. https://www.wur.nl/nl/show-longread/we-hebben-meer-waterbewustzijn-nodi…;
WWF-België. (2018). België: Versnipperde natuurgebieden verbinden biedt talloze voordelen voor ons land.WWF België. https://wwf.be/nl/actualiteit/belgie-versnipperde-natuurgebieden-verbin…
WWF-België. (z.d.). Vernietiging en aantasting van leefgebieden. WWF België. Geraadpleegd op 18 januari 2025, van https://wwf.be/nl/focus/vernietiging-aantasting-leefgebieden
