Leerkrachten staan open voor eye-tracking als hulpmiddel bij begrijpend lezen

Begrijpend lezen is al jaren een zorgenkind in het Vlaamse onderwijs. Vlaamse lagereschoolleerlingen doen er gemiddeld twee jaar langer over om het niveau van de sterkst presterende landen te behalen en in het secundair onderwijs haalt 23.9% van de vijftienjarigen het basisniveau lezen niet. Onze leerlingen presteren ondermaats en dat baart niet alleen zorgen binnen de schoolmuren, maar ook daarbuiten. In deze digitale samenleving is het vermogen om informatie te begrijpen immers essentieel. Of je nu een krant leest, een contract tekent of een nieuwsbericht op sociale media probeert te doorgronden, begrijpend lezen heb je broodnodig. 

Leerkrachten willen hun leerlingen wel helpen om hierin beter te worden, maar ze botsen op een fundamenteel probleem: ze hebben amper zicht op wat er precies gebeurt tijdens het lezen. Waar haken leerlingen af? Begrijpen ze wat ze lezen of doen ze maar alsof? Technologie kan hier een antwoord op bieden. Eye-tracking, een technologie die oogbewegingen registreert, maakt het mogelijk om het leesproces van leerlingen in kaart te brengen. In combinatie met artificiële intelligentie (AI) kunnen deze gegevens vertaald worden naar bruikbare inzichten voor leerkrachten zodat ze sneller en gerichter kunnen helpen. 

Dit onderzoek richtte zich op de centrale vraag: "Zijn leerkrachten bereid om met zulke technologie aan de slag te gaan?" Om dat te achterhalen, werden twintig leerkrachten uit het lager en secundair onderwijs geïnterviewd. Aan de hand van een kwalitatieve vignettenstudie werden vier hypothetische scenario’s voorgelegd waarin zowel mens als technologie een rol spelen en waarbij per vignet de rol van AI toeneemt en de rol van de leerkracht vermindert. 

Wat blijkt? Leerkrachten zien potentieel in de technologie op voorwaarde dat hun eigen rol in de klas behouden blijft. Ze waarderen vooral de bruikbaarheid ervan om inzicht te krijgen in het gedrag en de betrokkenheid van leerlingen. De onzichtbare denkprocessen tijdens het lezen worden opeens zichtbaar. Daarnaast zien ze mogelijkheden om gerichter te differentiëren in grote en diverse klassen. 

Toch koppelen leerkrachten hun bereidheid aan duidelijke voorwaarden. Het systeem moet gebruiksvriendelijk zijn, met een overzichtelijk dashboard en duidelijke visuele signalen. Ze willen begrijpen hoe de technologie werkt: hoe AI gegevens verzamelt, verwerkt en terugkoppelt. En daarin willen ze vooral de controle over blijven houden. De meeste leerkrachten geven dan ook de voorkeur aan een systeem waarin AI suggesties aanreikt, maar waarin zij zelf beslissen wat ermee gebeurt. Die actieve rol is voor hen een noodzaak. 

Daarnaast maken veel leerkrachten zich zorgen over de impact op de sociale interactie in de klas. Ze hechten veel belang aan het gesprek over teksten en willen dat die dialoog behouden blijft. Ook het verschil tussen lezen op papier en lezen op een scherm kwam ter sprake. Zelf aantekeningen maken, stukken onderlijnen of even terugbladeren: dat alles draagt bij aan een sterke leeshouding. Leerkrachten willen die gewoontes niet zomaar opgeven. 

Mits de juiste ondersteuning en training en met respect voor de autonomie van de leerkracht kan deze technologie een waardevolle rol spelen in ons leesonderwijs. Belangrijk is hier dat leerkrachten niet vervangen, maar wel beter ondersteund worden. Precies daarom is het belangrijk om leerkrachten van bij het begin te betrekken bij de ontwikkeling van dergelijke technologieën. Zij zijn de sleutelfiguren voor een succesvolle implementatie hiervan. Technologie werkt pas écht als zij die ermee moeten werken zich gehoord en betrokken voelen. Inzichten uit de praktijk, zoals die in dit onderzoek, zijn onmisbaar om toekomstgerichte oplossingen te ontwikkelen die ook écht bruikbaar zijn in het onderwijs. 

Meer weten?  
Verbergt, J. (2025). Met oog voor de toekomst: een vignettenonderzoek naar de bereidheid van leerkrachten om eye-tracking in te zetten bij begrijpend lezen. (Masterscriptie, Universiteit Antwerpen) 
 
Masterproefstudent: Jolijn Verbergt (jolijnverbergt@hotmail.com) 
Promotor: prof. dr. David Gijbels (david.gijbels@uantwerpen.be)