Onopgemerkt, toch vermoord: als onzekerheid rechtvaardigheid verhindert
Onopgemerkt, toch vermoord: als onzekerheid rechtvaardigheid verhindert
Brussel – Wat als een dierbare overlijdt en de doodsoorzaak fout ingeschat wordt? Wat als een overlijden natuurlijk lijkt, maar dat niet is? Dit is geen fictie, maar een reëel risico in Vlaanderen. Een onderbelicht probleem in onze maatschappij is dat artsen zonder specialisatie in gerechtelijke geneeskunde twijfels hebben bij het correct vaststellen van de doodsoorzaak.
Dit kan ertoe leiden dat misdrijven onopgemerkt blijven en ondermijnt het vertrouwen in de medische sector. Het lichaam wordt begraven, zonder verder onderzoek. Geen autopsie, geen rechtvaardigheid en vooral: geen zicht op de waarheid.
Als het overlijdensattest niet alles zegt
In 2023 stierven er in Vlaanderen ongeveer 65.000 mensen. Bij elk overlijden moet een arts bepalen of het om een natuurlijke of niet-natuurlijke dood gaat. In de praktijk ontstaan daarbij onzekerheden en inschattingsfouten. Opvallend is dat in 40% van de ziekenhuissterfgevallen een verschil bestaat tussen de klinisch vastgestelde doodsoorzaak en de bevindingen na een lijkschouwing. Dit roept ernstige vragen op over de betrouwbaarheid van de vaststellingen, zeker wanneer er geen medische voorgeschiedenis bekend is.
Een onderzoek uit 2007 toonde aan dat één op de drie huisartsen zich onder druk voelt gezet om een verdacht overlijden als ‘natuurlijk’ te registreren. Volgens experts worden in België jaarlijks ongeveer 70 verdachte overlijdens over het hoofd gezien. De consequenties van een verkeerd overlijdensattest zijn ernstig.
Tussen kennis en twijfel: Vlaamse artsen aan het woord
Uit recent masteronderzoek, uitgevoerd via een online vragenlijst bij 59 Vlaamse artsen, werd de kennis en ondersteuning bij niet-natuurlijke doodsoorzaken onder de loep genomen. De conclusie is duidelijk: zowel de opleiding als de ondersteuning schieten tekort.
Voornamelijk huisartsen voelen zich onvoldoende geschoold om een niet-natuurlijk overlijden correct in te schatten. Hoewel spoedartsen zich iets zekerder voelen en vaker aangeven voldoende geschoold te zijn, geeft ook daar geen grote meerderheid aan voldoende geschoold te zijn. Beide groepen ervaren ook belemmeringen zoals tijdsdruk en druk vanuit politie of andere hulpverleners.
Opvallend is dat richtlijnen zoals Ordomedic amper worden gebruikt,
ze beschouwen de medische voorgeschiedenis, overleg met collega’s uit hun eigen praktijk of dienst en samenwerking met de politie als belangrijke ondersteuningsmiddelen
Urgentieartsen, die vaker overlijdens vaststellen, geven vaker aan te twijfelen. Bij huisartsen geeft maar een kleine meerderheid aan twijfels te hebben gehad. Er is een structurele nood aan betere opleiding en ondersteuning, Niet alleen om fouten te vermijden, maar ook om twijfel bij artsen weg te nemen.
Een verkeerd ingevuld overlijdensattest is geen detail. In het ergste geval kan een moord onopgemerkt blijven. Deze stelling is niet overdreven: Duits onderzoek uit 1997 en 1998 schatte dat op elke geregistreerde moord één niet-erkende moord staat. Ook in 2010 bevestigde Duits onderzoek dat niet-natuurlijke sterfgevallen naar schatting 33% tot 50% vaker voorkomen dan officiële statistieken aangeven.
Tijd voor Verandering
Hoewel de resultaten van dit masteronderzoek met voorzichtigheid moeten worden geïnterpreteerd vanwege het beperkt aantal deelnemers, bieden ze wel waardevolle inzichten in de knelpunten binnen de medische praktijk. Gerichte opleiding en betere ondersteuning zijn essentieel om deze tekortkomingen aan te pakken en ervoor te zorgen dat de waarheid en rechtvaardigheid altijd aan het licht komen.
De conclusies van dit onderzoek zijn helder: er is een dringende behoefte aan betere opleiding en ondersteuning voor artsen bij het vaststellen van doodsoorzaken. Structurele scholing kan de twijfels verminderen. Daarnaast is aandacht voor de samenwerking met de politiediensten essentieel.
Bovendien wijst het onderzoek op de noodzaak om de verouderde wetgeving rondom overlijdensvaststelling te herzien. De huidige regelgeving draagt bij aan een bijzonder laag autopsiepercentage in België. Ook de aanstaande invoering van digitale overlijdensaangifte vereist zorgvuldige begeleiding om fouten en variatie te voorkomen. Alleen zo zorgen we ervoor dat overlijdens correct worden vastgesteld, misclassificaties tot het verleden behoren en 'onopgemerkte moorden' alsnog aan het licht komen.
Dit onderzoek legt een pijnlijk maar belangrijk thema bloot: we vertrouwen artsen om bij overlijdens correcte beslissingen te nemen. Als zij daar niet voldoende voor worden ondersteund, heeft dat gevolgen voor ons allemaal: nabestaanden krijgen mogelijk geen correcte informatie, potentiële misdrijven blijven onbestraft en beleidsmakers baseren zich op foutieve cijfers.
Bibliografie
Bibliografie
1 Wetgeving
Burgerlijk Wetboek (oud) van 21 maart 1804, Inleidende titel en Boek I: Personen.
Ministerieel besluit van 23 april 2014 tot vaststelling van de algemene criteria voor de erkenning van arts-specialisten, stagemeesters en stagediensten, BS 30 april 2014.
Richtlijn 86/457/EEG van de Raad van 15 september 1986 inzake een specifieke opleiding in de huisartsgeneeskunde.
2 Boeken
Baarda, B. (2019). Dit is onderzoek! Handleiding voor kwantitatief en kwalitatief onderzoek (3de editie).
Noordhoff Uitgevers Groningen/Utrecht.
Baarda, B., Bakker, E., Fischer, T., Julsing, M., Van Der Hulst, M., & Van Vianen, R. (2017). Basisboek
Methoden en technieken: Kwantitatief praktijkgericht onderzoek op wetenschappelijke basis (6de editie). Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten.
Bijleveld, C. C. J. H. (2015). Methoden en Technieken van Onderzoek in de Criminologie (6de editie).
Den Haag: Boom Lemma uitgevers.
Decorte, T., & Zaitch, D. (2016). Kwalitatieve methoden en technieken in de criminologie (7de editie). Acco.
De Winter, T., De Vestel, J., & Weenas, D. (2022). Statistiek II voor de sociale wetenschappen. Vrije Universteit Brussel.
Van Rafelghem, B. (2024). Post mortem: atlas van de autopsie.
Van de Voorde, W. (2023). Forensische Geneeskunde (1ste editie). Borgerhoff & Lamberigts nv.
Verhoeven, N. (2018). Wat is onderzoek? Praktijkboek voor methoden en technieken (6de editie). Boom uitgevers Amsterdam.
3 Wetenschappelijke bronnen
Das, N. (2005). Death Certificates in Germany, England, The Netherlands, Belgium and the USA. European Journal Of Health Law, 12(3), 193–211. https://doi.org/10.1163/157180905774857916
Duijst, W., Soerdjabalie, V., & Woudenberg, C. (2016). De lijkschouw en sectie beschouwd: Een vergelijkend onderzoek naar systemen van lijkschouw en gerechtelijke sectie. In Forensischinstituut. Nederlands Forensisch Instituut. Geraadpleegd op 28 mei 2025, van https://cris.maastrichtuniversity.nl/ws/portalfiles/portal/8202710/Rapp…
Fleischmann, T., & Fulde, G. (2007). Emergency medicine in modern Europe. Emergency Medicine Australasia, 19(4), 300–302. https://doi.org/10.1111/j.1742-6723.2007.00991.x
Gertler A. (1988). Post-mortem examination and certification of death under G.D.R. law. Forensic science international, 36(1-2), 139–142. https://doi.org/10.1016/0379-0738(88)90226-5
Jacobs, W., De Leeuw, M., & D’hondt, D. (2013). Jaarboek voor de Intensievezorgenverpleegkundige 2013. In Dokter Watson op de spoedgevallen. ‘It’s elementary my dear Watson’ (pp. 119–126). Acco. https://medialibrary.uantwerpen.be/oldcontent/container31418/files/publ…
Kongs, A., Audenaert, F., Bosseloo, C., De Boodt, R., & Van Der Biest, M. (2019). Hoe een overlijdenscertificaat nauwkeurig invullen?: Verbetering van codering en sterftestatistieken. Huisartsnu, 48(2), 75–77. https://www.domusmedica.be/sites/default/files/h48_02_09_Hoe%20een%20ov…
Lucassen, P., Rechters, A., & Reijnders, U. (2001). Na de dood. Huisarts en Wetenschap, 44(2), 764–768. https://doi.org/10.1007/bf03082678
Madea, B., & Rothschild, M. (2010). The Post Mortem External Examination: Determination of the Cause and Manner of Death. Deutsches Arzteblatt International, 107(33), 575–588. https://doi.org/10.3238/arztebl.2010.0575
Maudsley, G., & Williams, E. M. I. (1993). Death certification by House Officers and General Practitioners - practice and performance. Journal Of Public Health, 15(2), 192–201. https://doi.org/10.1093/oxfordjournals.pubmed.a042838
Reijnders, U., Das-Smaal, E., Soethout, M., & Van Der Wal, G. (1999). Artsen herkennen niet-natuurlijke dood onvoldoende. Medisch Contact, 1704–1707. https://research.vu.nl/en/publications/artsen-herkennen-niet-natuurlijk…
Remmen, R., Monsieurs, K., Haine, S., Adriaenssens, N., Everaerts, E., Mertens, M., & Van Looy, E. (2016). Van student tot bijna-arts. Huisarts Nu, 45(6), 240–241. https://doi.org/10.1007/s40954-016-0085-1
Vandormael, S., Meirschaert, A., Steyaert, J., De Lepeleire, J., & Universiteit Antwerpen. (2018). This item is the archived peer-reviewed author-version of: Betrouwbaarheid van sterftecijfers: een kritische kijk. Universiteit Antwerpen, 5, 311–315. https://repository.uantwerpen.be/docman/irua/fae30e/149589.pdf
Van Meersbergen, D. (2015). De huisarts en overlijden. Huisarts en Wetenschap, 58(8), 435–437. https://doi.org/10.1007/s12445-015-0230-2
Wouters, K., Loyens, K., Maesschalck, J., & De Schrijver, A. (2014). Morele dilemma’s bij criminologisch onderzoek. Panopticon, 35(4), 313–335. Woudenberg-Van Den Broek, C. M., Van Der Velden, K., & Duijst-Heesters, W. L. J. M. (2022).
What’s in a name? A discussion on the definition of natural and unnatural causes of death. Philosophy Ethics And Humanities in Medicine, 17(14). https://doi.org/10.1186/s13010-022-00125-1
Zollinger, N., & Plattner, N. (2005). Der außergewöhnliche Todesfall – ein besonderer Einsatz im ärztlichen Notfalldienst. Therapeutische Umschau, 62(6), 413–418. https://doi.org/10.1024/0040-5930.62.6.413
4 Internetbronnen
Domus Medica. (2018, 12 september). Opleiding Haio. Geraadpleegd op 26 maart 2025, van https://www.domusmedica.be/expertisedomein/praktijkorganisatie/opleidin….
Domus Medica. (2024, 12 juli). Digitale overlijdensaangifte: testgebruikers gezocht. Geraadpleegd op 26 maart 2025, van https://www.domusmedica.be/actueel/digitale-overlijdensaangifte-testgeb…
Orde der artsen. (2025). Ordomedic. Geraadpleegd op 8 april 2025, van https://www.ordomedic.be/nl/
European Commission. (2022, 13 september). Europees studiepuntensysteem (ECTS). European Education Area. Geraadpleegd op 2 maart 2025, van https://education.ec.europa.eu/nl/education levels/higher-education/inclusive-and-connected-higher-education/european-credit-transfer-and-accumulationsystem#:~:text=Wat%20is%20het%20Europees%20studiepuntensysteem,en%20opleidingen%20transparanter%20te%20maken.
FOD justitie. (2023, 9 mei). Projectoproep: Forensisch Medisch Instituut (FMI). Federale Overheidsdienst Justitie. Geraadpleegd op 16 oktober 2024, van https://justitie.belgium.be/nl/nieuws/andere_berichten/projectoproep_fo…
Model III C. (z.d.). In Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie. Geraadpleegd op 26 maart 2025,
van https://www.ccc-ggc.brussels/sites/default/files/documents/sante/source…-
donnees/bulletins-statistiques/modele-iii-c-nl.pdf
Model III D. (z.d.). In Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie. Geraadpleegd op 26 maart 2025,
van https://www.ccc-ggc.brussels/sites/default/files/documents/sante/source…-
donnees/bulletins-statistiques/modele-iii-d-nl.pdf
Nationale Raad Orde der Artsen. (2020). Druk die een arts kan ondervinden wanneer een overlijdensattest Model III C/D dient te worden opgesteld. In Ordomedic (Nr. a167003). Orde der Artsen. Geraadpleegd op 26 maart 2025, van https://ordomedic.be/nl/adviezen/druk-die-een-arts-kan-ondervinden-wann…
Nationale Raad van de Orde der Artsen. (2025). Overlijdensattest. In Orde Der Artsen. Geraadpleegd op 25 maart 2025, van https://ordomedic.be/nl/faq/overlijdensattest#:~:text=De%20wet%20schrij…
Vlaamse Overheid. (2024, 10 juli). Sterfte. Statistiek Vlaanderen. Geraadpleegd op 25 oktober 2024, van https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/bevolking/sterfte
Vrije Universiteit Brussel. (z.d.-a). Geneeskunde. VUB. Geraadpleegd op 26 maart 2025, van https://www.vub.be/nl/studeren-aan-de-vub/alle-opleidingen/bachelor-en-…
Vrije Universiteit Brussel. (z.d.-b). Geneeskunde: Standaard traject. VUB. Geraadpleegd op 26 maart 2025, van https://www.vub.be/nl/studeren-aan-de-vub/alle-opleidingen/bachelor-en-…
Vrije Universiteit Brussel. (z.d.-c). Ma-na-ma specialistische geneeskunde urgentiegeneeskunde.Geraadpleegd op 27 maart 2025, van https://www.vub.be/nl/studeren-aan-de-vub/alle-opleidingen/bachelor-en-…
Vrije Universiteit Brussel. (z.d.-d). Veelgebruikte termen in het hoger onderwijs. VUB. Geraadpleegd op 27 maart 2025, van https://www.vub.be/nl/studeren-aan-de-vub/iedereen-welkom-aan-de-vub/ee….
5 Krantenartikelen
Belga. (2007, 9 oktober). “Artsen onder druk om sterfgeval als natuurlijk aan te geven”. HBVL.
https://www.hbvl.be/nieuws/artsen-onder-druk-om-sterfgeval-als-natuurli…
