Tussen grenzen, in niemandsland
In de kamer van Younas, een van de mannen in een terugkeercentrum in Zwitserland, vind ik een tekening. Een schets van een droevige man achter tralies. Younas is net naar de crisisdienst vertrokken na een zware mentale terugval. De schets spreekt zonder woorden, maar drukt tegelijk alles uit. Ik zie een mens, gevangen in een systeem van regels en stilstand.
De spullen in zijn kamer worden opgeruimd en in bewaring gesteld. De tekening leg ik bij zijn waardevolle spullen. Want ze is waardevol. Ze vertelt over het niemandsland dat woorden niet kunnen uitdrukken.
Foto 1: Reproductie gebaseerd op de originele tekening, die om privacy redenen vertrouwelijk blijft.
Foto 2: Treurig, maar toch hoopvol? Eigen beeld in centrum, 9 Juli 2025
Wie draagt de verantwoordelijkheid over een mensenleven écht?
Volgens de Dublin-verordening, een Europese wet die de verantwoordelijkheid voor asielaanvragen regelt, moet het eerste EU-land waar een persoon arriveert de asielprocedure behandelen. In praktijk betekent dit dat landen aan de buitengrenzen van Europa, zoals Italië, Griekenland of Kroatië - vaak de eerste aankomstpunten via zee - verantwoordelijk worden gesteld. Juist daar zijn de opvangsystemen overbelast, ontbreken er middelen en staan mensenrechten onder druk.
Wie vervolgens naar Zwitserland vertrekt omdat diegene in Italië op straat belandt, krijgt bij aankomst te horen: ‘’Sorry, wij zijn niet verantwoordelijk, je vingerafdruk is in Italië, zij moeten je asielaanvraag onderzoeken.’’ Italië anderzijds reageert niet op de terugnameverzoeken van Zwitserland. Niet uit onwil, maar uit onmacht. De opvangcapaciteit is al jaren overschreden.
In Zwitserland wordt je dan naar een terugkeercentrum gestuurd. Een centrum, eigenlijk bedoeld voor mensen met een definitieve negatieve uitslag op hun asielaanvraag. Het centrum is dan ook volledig gericht op terugkeer. Geen werk, geen taalonderwijs, geen toekomstbeeld. Alleen maar zes maanden wachten tot je vingerafdruk in Italië vervalt en je ineens wél een kans maakt in de Zwitserse nationale procedure — eventueel gevolgd door alsnog een definitieve afwijzing. Een wachttijd die ontstaat door overvolle grenslanden en een regeling die andere landen toelaat om weg te kijken. In die zes maanden gebeurt er zoveel met een mens. Hun motivatie, hun identiteit, hun levenslust. Stukje bij beetje raakt men het kwijt. Dat kleine deel dat na zo’n levensgevaarlijke tocht nog over was.
‘’Waarom heb ik mijn vingerafdruk afgegeven in plaats van weg te rennen?’’
Younas is geen uitzondering. Er is Mohammed, die zijn kamer niet meer durft te verlaten uit angst voor politiecontrole en het ontbreken van een officieel statuut. Mustafa, die het contact met zijn familie verliest omdat ook zij in wachtstand leven. Zion, die de drugswereld ingetrokken werd. Uit financiële nood, en geen andere doelen meer om zijn dagen mee te vullen. Safi, die zijn pyjama niet meer uittrekt, een van de meest leergierige en opgewekte mensen die ik ontmoette, nu nog nauwelijks zichtbaar.
De psychologische schade van zo’n wachttijd is enorm. De self-determination theory leert ons dat mensen drie basisbehoeften hebben: verbondenheid, competentie en autonomie. In het centrum worden ze één voor één ondermijnd. Ook Maslows piramide, hoe je die ook leest, toont dat er van basisbehoeften nauwelijks nog sprake is.
De mannen vertellen: ‘’Teleurgesteld zijn om een negatieve beslissing is nog altijd beter dan zes maanden wachten op misschien wel datzelfde antwoord.’’ En, ‘’Waarom laat Zwitserland ons eerst wachten, terwijl ze weten dat Italië ons niet terugneemt en ze zich dan alsnog over ons moeten bekommeren?’’ En laten we het even in perspectief zetten. Die zes maanden onderdak in Zwitserland zijn nog vrijgevig in vergelijking tot andere Europese landen waar mensen op straat terecht komen.
Geen schuld, wel schade
Wat doet deze Europese regeling met mensen die erdoor geraakt worden? Niemand in dit verhaal heeft per se ‘schuld’. De medewerkers van zulke centra doen hun werk met een goed hart. De Zwitserse overheid voert uit wat internationaal is vastgelegd. Maar regels die goed bedoeld zijn, kunnen verwoestende effecten hebben.
Ik ben geen beleidsmaker, maar wel praktijkgericht orthopedagoog. Het is mijn taak om te blijven benoemen wat ik zie. Om te spreken voor mensen die stil geworden zijn. En om vragen te blijven stellen bij het systeem waarin we werken.
Europa schuift de grens naar het niemandsland
De Dublin-verordening is bedoeld om efficiëntie en eerlijkheid in het Europees asielbeleid te brengen. Maar in de praktijk schuift ze de verantwoordelijkheid volledig door naar de landen aan de buitengrenzen. In juni 2026 treedt het nieuw EU-Migratiepact in werking. Het belooft een eerlijke verdeling van verantwoordelijkheden. Maar, als we dan terugkomen op bijvoorbeeld Zwitserland heeft het als niet-EU-land volledig de keuze hoe het zijn rol invult. Solidariteit is een belangrijk woord. Maar, wat is solidariteit als ze verdwijnt wanneer het moeilijk wordt? Voor mensen in Zwitserse terugkeercentra voorzie ik met dit nieuwe migratiepact voorlopig geen verandering.
Wat kunnen wij als 'gewone burgers' doen? Mensen blijven zien. Erkennen dat het systeem oneerlijk is. Blijven benoemen wat niet klopt, ook als we het niet meteen kunnen veranderen. Stilstand wordt pas gevaarlijk als niemand er meer over spreekt.
Met mijn bachelorproef wil ik kritisch reflecteren op het huidige asielbeleid en de komende veranderingen die het EU-migratiepact in 2026 met zich meebrengt. Mijn intentie is om beleidsmakers, professionals en betrokkenen aan te moedigen grondig na te denken over de impact van deze regelingen, vóórdat ze in werking treden.
Voor Younas, en voor iedereen die onzichtbaar vastzit tussen grenzen in niemandsland.
Bibliografie
Alle-menschen.ch. (z.d.). Der Asylprozess – La procédure d’asile. Opgehaald van alle-menschen.ch: https://www.alle-menschen.ch/der-asylprozess-la-procedure-dasile/
Amt für Bevölkerungsdienste des Kantons Bern. (z.d.). Rückkehrzentren. Opgehaald van Amt für Bevölkerungsdienste des Kantons https://www.asyl.sites.be.ch/de/start/rueckkehr/rueckkehrzentren.html Bern:
Anis, M. &. (z.d.). Social workers’ reflections on forced migration and cultural diversity—Towards anti oppressive expertise in child and family social work. Social Sciences, p. 79. Autoriteit Persoonsgegevens. (z.d.). Leidraad autoriteiten vingerafdrukken Eurodac. Opgehaald van
Autoriteit Persoonsgegevens: https://www.autoriteitpersoonsgegevens.nl/uploads/imported/leidraad_aut… kken_eurodac.pdf
Berlinghoff, M. (2023). Geschichte der europäischen Migrationspolitik. Opgehaald van Bundeszentrale für politische Bildung (bpb): https://www.bpb.de/themen/migration-integration/dossier migration/252329/geschichte-der-europaeischen-migrationspolitik/
Boom Strategie. (z.d.). Menselijke behoeften in de piramide van Maslow (afbeelding). Opgehaald van https://boomstrategie.nl/model/menselijke-behoeften-in-de-piramide-van-…;
Brell, C. D. (2020). The labor market integration of refugee migrants in high-income countries. Journal of Economic Perspectives, pp. 94-121.
Bundesamt für Statistik (BFS). (2024). Religionen im Jahr 2022. Opgehaald van Bundesamt für Statistik (BFS): https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/bevoelkerung/sprachen religionen/religionen.html
Bundesamt für Statistik (BFS). (2024). Religionen im Jahr 2022. Opgehaald van Bundesamt für Statistik (BFS): https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/bevoelkerung/sprachen religionen/religionen.html
Bundesamt für Statistik. (z.d.). Haushaltsausgaben. Opgehaald van Bundesamt für Statistik: https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/wirtschaftliche-sozial… bevoelkerung/einkommen-verbrauch-vermoegen/haushaltsbudget/haushaltsausgaben.html
Bundesrat. (2023). Rapport du Conseil fédéral sur les activités menées par la Suisse dans le domaine de la politique migratoire extérieure en 2022. Opgehaald van Fedlex – Bundesrecht der Schweiz: https://www.fedlex.admin.ch/eli/fga/2023/1176/de
Conférence des chefs des départements cantonaux de justice et police (CCDJP), Département fédéral de justice et police (DFJP), Groupe de travail Criminalité des étrangers (AGAK). (2001). Rapport final: Criminalité des étrangers en Suisse.
Deci, E. L. (2000). The “what” and “why” of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, pp. 227-268.
Demerouti, S. (2021). The Dublin Regulation: Dimensions, problems and perspectives. Hau: Journal of Ethnographic Theory, pp. 224-248.
European Union Agency for Asylum. (2023). Praktische gids voor informatieverstrekking in de Dublinprocedure. Opgehaald van European Union Agency for Asylum: https://euaa.europa.eu/sites/default/files/publications/2023-01/informa… procedure-NL.pdf 25
Europees Parlement en Raad van de Europese Unie. (2016). Verordening (EU) 2016/399 van het Europees Parlement en de Raad van 9 maart 2016 betreffende een Uniecode voor de overschrijding van de grenzen door personen (Schengengrenscode). Opgehaald van EUR-Lex: https://eur lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX%3A32016R0399
Federal Social Insurance Office (FSIO). (2020). Foreign Nationals. Opgehaald van History of Social Security in Switzerland: History of Social Security in Switzerland
Giacco, D. &. (2018). Mental health care for adult refugees in high-income countries. Epidemiology and Psychiatric Sciences, pp. 109-116.
Goodwin-Gill, G. S. (2001). L’article 31 de la Convention de 1951 relative au statut des réfugiés : l’absence de sanctions pénales, la détention et la protection. In H.-C. d. UNHCR), L’entrée irrégulière (Article 31), Troisième partie. Genève / Bruxelles: Larcier / UNHCR.
Huijnk, W. D. (2015). Werelden van verschil: Over de sociaal-culturele afstand en positie van migrantengroepen in Nederland. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
Huter, L. (2021). Migration and Migration Policy in Switzerland. Opgehaald van Bundeszentrale für politische Bildung (bpb): https://www.bpb.de/themen/migration-integration/regionalprofile/english… country-profiles/switzerland/340382/migration-and-migration-policy-in-switzerland/
KKF-OCA. (2020). FI Härtefall 2020. Opgehaald van KKF-OCA: https://www.kkf-oca.ch/wp content/uploads/FI_H%C3%A4rtefall_2020.pdf
Kox, M. S. (z.d.). Kafka in de polder: De impact van langdurig onrechtmatig verblijf en ouderdom op de bestaansstrategieën en angst voor uitzetting van ongedocumenteerden.
Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, pp. 370-396.
Melamed, S. C.-H. (2019). Social resilience and mental health among Eritrean asylum-seekers in Switzerland. Qualitative Health Research, pp. 222-236.
Ministerie van Buitenlandse Zaken. (z.d.). Dublinverordening. Opgehaald van Ministerie van Buitenlandse Zaken: https://ecer.minbuza.nl/ecer/dossiers/asiel-en-immigratie/gemeenschappe… asielbeleid/dublinverordening
Müller, M. &. (2022). Handbuch zum Asyl- und Wegweisungsverfahren. Springer Verlag.
Nascimbene, B. (2016). Refugees, the European Union and the ‘Dublin System’: The reasons for a crisis. European Papers, pp. 101-113.
Oostveen, A. W. (2017). Verdiepend onderzoek: Evaluatie ESF Actieve Inclusie over de periode 2014-2016. Amsterdam: Regioplan. ORS Group. (z.d.). Our services. Opgehaald van
ORS Group: https://en.ors-group.org/
Pak Güre, M. D. (2024). “I Don’t Want my Job to Take over my Life”: Psychological Self-Care Perspectives of Early-Career Social Workers in the Field of Migration in Turkey. Journal of Social Service Research, pp. 158-174.
Programma Forensische Zorg. (2022). Kwaliteitskader Forensische Zorg 2022–2028: Met trots werken aan gespecialiseerde zorg in een complexe omgeving.
Raad van Europa. (1950). Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Opgehaald van Raad van Europa: https://edoc.coe.int/en/european-convention-on-human-rights/5606-europe… rechten-van-de-mens.html 26
Roots, L. (2020). Burden sharing and Dublin rules – Challenges of relocation of asylum seekers. Thens Journal of Law, pp. 7-20. Schweizerische Flüchtlingshilfe (SFH). (z.d.).
Schweizerische Flüchtlingshilfe. Opgehaald van Schweizerische Flüchtlingshilfe: https://www.fluechtlingshilfe.ch/
Staatssecretariaat voor Migratie SEM. (2024). Migration report 2024. Zwitserland.
Staatssekretariat für Migration SEM. (2019). Beschleunigung der Asylverfahren (Neustrukturierung des Asylbereichs). Opgehaald van Staatssekretariat für Migration SEM: https://www.sem.admin.ch/sem/de/home/sem/rechtsetzung/archiv/aend-asylg…;
Staatssekretariat für Migration SEM. (2024). Jahresstatistik Zuwanderung 2024. Zwitserland: Staatssekretariat für Migration SEM.
Staatssekretariat für Migration SEM. (2025). Asylstatistik 2024. Opgehaald van Eidgenössisches Justiz- und Polizeidepartement (EJPD): https://www.admin.ch/gov/de/start/dokumentation/medienmitteilungen.msg-…;
Staatssekretariat für Migration SEM. (z.d. ). Behandlungsstrategie. Opgehaald van Staatssekretariat für Migration SEM: https://www.sem.admin.ch/sem/de/home/asyl/asylverfahren/behandlungsstra…;
Staatssekretariat für Migration SEM. (z.d.). Asylregionen BAZ. Opgehaald van Staassekretariat für Migration SEM: https://www.sem.admin.ch/sem/de/home/asyl/asylverfahren/asylregionen-ba…;
Staatssekretariat für Migration SEM. (z.d.). Aufenthaltsbewilligungen für Nicht-EU/EFTA-Angehörige. Opgehaald van Staatssekretariat für Migration https://www.sem.admin.ch/sem/en/home/themen/aufenthalt/nicht_eu_efta.ht… SEM:
Staatssekretariat für Migration SEM. (z.d.). Das Asylverfahren. Opgehaald van Staatssekretariat für Migration SEM: https://www.sem.admin.ch/sem/de/home/publiservice/weisungen kreisschreiben/asylgesetz/das_asylverfahren.html
Staatssekretariat für Migration SEM. (z.d.). Rückkehrhilfe. Opgehaald van Staatssekretariat für Migration SEM: https://www.sem.admin.ch/sem/de/home/international-rueckkehr/rueckkehrh…;
Statbel Belgisch statistiekbureau. (2024). Herkomst. Opgehaald van Statbel Belgisch statistiekbureau: https://statbel.fgov.be/nl/themas/bevolking/structuur-van-de-bevolking/…;
Swiss Refugee Council. (2022). Situation of asylum seekers and beneficiaries of protection with mental health problems: Report and recommendations. Bern, Switzerland: Swiss Refugee Council.
Tay, L. &. (z.d.). Needs and subjective well-being around the world. Personality Processes and Individual Differences.
Turrini, G. P. (2017). Common mental disorders in asylum seekers and refugees: Umbrella review of prevalence and intervention studies. International Journal of Mental Health Systems, p. Artikel 51.
UNHCR (United Nations High Commissioner for Refugees). (2024). Switzerland. Opgehaald van UNHCR (United Nations High Commissioner for Refugees): https://www.unhcr.org/countries/switzerland
UNHCR. (1951). Verdrag betreffende de status van vluchtelingen. Opgehaald van UNHCR Nederland: https://www.unhcr.org/nl/over-unhcr/wie-we-zijn/het-vluchtelingenverdra…
United Nations Regional Information Centre for Western Europe (UNRIC). (2023). Migratie naar Europa: feiten, geen percepties. Opgehaald van UNRIC.org: https://unric.org/nl/migratie-naar-europa feiten-geen-percepties/ 27
Vluchtelingenwerk Nederland. (2023). Vluchtelingen, asielzoekers, migranten: wat is het verschil? Opgehaald van VluchtelingenWerk Nederland: https://www.vluchteling.nl/nieuws/vluchtelingen asielzoekers-migranten-wat-is-het-verschil
Von Deylen, L. &. (z.d.). Welfare conditionality and social identity effect mechanisms and the case of immigrant support. Sozial Sciences.
Zwitserse Bondsraad. (1998). Asylgesetz vom 26. Juni 1998 (AsylG). Opgehaald van Zwitserse Bondsraad: https://lawbrary.ch/law/art/ASYLG-v2022.06-de-art-3/
Zwitserse Bondsraad. (1999). Bundesverfassung der Schweizerischen Eidgenossenschaft vom 18. April 1999. Opgehaald van Zwitserse Bondsraad: https://lawbrary.ch/law/art/BV-v2024.03-en-art-12/
Zwitserse Bondsraad. (2007). Verordnung über Zulassung, Aufenthalt und Erwerbstätigkeit (VZAE). Opgehaald van Zwitserse Bondsraad: https://lawbrary.ch/gesetz/142_201/VZAE/v2021.01/de/
