In elke leerling schuilt een leerkracht

Ik neem je mee naar je kindertijd. Terug naar het tweede leerjaar. Vandaag blijkt het jouw dag niet. Je hebt een opgave foutief gelezen, de instructies van je leerkracht niet goed gehoord en je gloednieuwe duikbril op de keukentafel laten liggen. Wat als je op school had geleerd om zelfstandiger te zijn? Wat als je tips en tricks had gekregen om beter bij de les te blijven?

Jammer genoeg is dit dagelijkse kost voor Vlaamse basisscholen. Vaardigheden zoals je aandacht bewaren, nadenken voordat je iets doet en zorg dragen voor je materialen, worden soms uit het oog verloren. Ze behoren tot één categorie: zelfsturing. Kortom betekent dit verantwoordelijk zijn voor je eigen leerproces, wat voornamelijk aan bod komt in de derde graad van het basisonderwijs. Toch is het belangrijk om zo vroeg mogelijk te starten met het ontwikkelen van deze competentie. Om die reden hielp ik juffrouw Lydia, de leerkracht van het tweede leerjaar in Vrije Basisschool De Puzzel (Peer), om haar klas nú al voor te bereiden op de toekomst.

Sterk in je schoenen

Om de leerkracht écht in haar kracht te laten staan, ontwikkelde ik een toolbox. Deze doos bevat acht materialen die zowel zijzelf als de kinderen kunnen inzetten om stapsgewijs tot zelfsturing te komen. Daarnaast werkte ik een handleiding uit met een uitleg van complexe begrippen, de meerwaarde van elke tool en tips om als leerkracht je gedrag aan te passen aan het niveau van de klas. De materialen zijn bruikbaar in de eerste graad van het basisonderwijs, maar kunnen mits aanpassingen gebruikt worden in hogere leerjaren.
 

Ikke, ikke, ikke

Daar zat ik dan… Met mijn neus in de boeken om mij volledig onder te dompelen in de wereld van zelfsturing. Dankzij mijn bronnenonderzoek en interviews, kwam ik tot het inzicht dat zonder doel de eindbestemming onbekend blijft. Het is dus essentieel dat de leerlingen elke week één doel rond zelfsturing formuleren. Dit gebeurt steeds in ik-taal. Duidelijke voorbeelden zijn: Ik ruim mijn bank na elke les op en Ik zet mijn koptelefoon op wanneer ik afgeleid word tijdens het maken van een taak. Om te controleren of het doel correct werd geformuleerd, creëerde ik de Smartie-Gids. Dit is een laagdrempelige checklist volgens de welgekende SMARTI-methode, namelijk specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch, tijdgebonden en inspirerend. Aanvankelijk stelt de leerkracht samen met de kinderen een weekdoel op, totdat zij het zelf onder de knie hebben. Bovendien evalueren de leerlingen zich na afloop om hun sterktes en groeimogelijkheden in kaart te brengen. Ook hiervoor ontwikkelde ik een tool: de Groeibloem.
 

Eén voor allen, allen voor één

De leerlingen bestuderen onbewust een rolmodel: de leerkracht. Scaffolding blijft dan ook belangrijk, oftewel tijdelijke en aanpasbare steun, zodat elke leerling afzonderlijk uitgedaagd wordt. Om die reden schreef ik in de handleiding hoe de leerkracht in elke fase van zelfsturing het beste kan handelen, bijvoorbeeld wanneer de kinderen meer losgelaten kunnen worden. Daarnaast gaf ik tips om het leerproces op een aangename manier te bevorderen. Ter illustratie: het is handig om onmiddellijk te werken met het T-diagram wanneer de klas voor het eerst een weekdoel opstelt. De leerkracht schrijft bovenaan het doel waaraan gewerkt wordt. Vervolgens verduidelijken de leerlingen hoe je kan zien en horen wanneer dit weekdoel bereikt zal zijn. Zo blijft iedereen op dezelfde golflengte.

Speeltijd?

Daarnaast is de toolbox gevuld met speelse materialen. Deze zijn bruikbaar in elk leergebied, zodat de leerlingen tal van oefenkansen krijgen. Dankzij observaties in Freinetschool ’t Perenboompje (Peer) en een creatieve workshop aan Hogeschool PXL (Hasselt), zat ik boordevol inspiratie.

Lekker aandachtig

Herinner je je nog dat je aandacht bewaren een belangrijk aspect is van zelfsturing? Jij misschien wel, maar voor sommige leerlingen is dit een uitdaging. Om die reden ontwierp ik de Pauzepizza: dé favoriete tool van de klas.

De Pauzepizza is een doos met acht vakjes. In elk vakje staat een pizzatopping, zoals ansjovis of salami. Een leerling schudt met de doos, waardoor een balletje in zo’n vak terechtkomt. Elke pizzatopping staat voor een ander spel. De leerling kijkt in de legende welk spel bij de pizzatopping hoort. Dat tussendoortje wordt gespeeld in de klas! De spellen zijn kort, eenvoudig en makkelijk uit te voeren. Op deze manier zijn de leerlingen opnieuw aandachtig om aan de volgende les te beginnen. Bovendien bevorderen de spellen één of meerdere vaardigheden die nodig zijn om tot zelfsturing te komen. Nadien kan de leerkracht de legende aanpassen aan het niveau van de klas of de favoriete spellen selecteren.
 

Nooit met lege handen naar huis

De tweede prijs ging naar de Boekentas Bingo, een ludieke checklist om na te gaan of de boekentas compleet is alvorens naar huis te vertrekken. De tool bestaat uit een silhouet van een boekentas. Daarin staan figuren, zoals een drinkbus en maaltafeldoosje, zodat de leerlingen stapsgewijs kunnen controleren of ze niets vergeten zijn. Met een uitwisbare stift kleuren ze het bolletje naast het voorwerp in, als deze in hun boekentas zit. Zo leren de kinderen om georganiseerd te werken. Ook de variant, de Zwem Bingo, deed goed zijn werk.
 

“Zelfsturing is de grootste succesfactor in het leven.”

U vraagt, wij draaien

Alles begon vanuit de volgende vraag: Hoe kan je een strategie/toolbox vormgeven, zodat de leerlingen van het 2de leerjaar in Vrije Basisschool De Puzzel zelfgestuurder aan de slag gaan in de klas? Zelfsturing is dan ook de grootste succesfactor in het leven (Vandekeybus, 2024). De leerlingen hebben duidelijke stappen in die richting gezet. Hoewel de toolbox op maat gemaakt is van Vrije Basisschool De Puzzel, is het voor andere scholen zeker mogelijk om de tools te hergebruiken of aan te passen.

Eén team

Heb je spijt dat je niet bij juffrouw Lydia in de klas zit? Of ben je gewoon nieuwsgierig naar mijn andere tools? Laat je gerust inspireren door mijn bachelorproef. Ook juffrouw Lydia blijft de materialen gebruiken in de klas, en bepaalde tools worden zelfs schoolbreed ingezet. Alleen samen zorgen we voor kwalitatief onderwijs (SDG4). Help jij ook mee?