Hoe meer zielen, hoe meer vreugd: kleuters en ouders als partners in het zichtbaar maken van het leerproces
Een klein moment met een grote betekenis
In de derde kleuterklas bladert juf Katja door de map met werkjes van Amanah. Drie kindtekeningen vallen haar op: Amanah probeerde telkens een kindje te tekenen. Terwijl juf Katja de tekeningen bekijkt, komt Amanah er nieuwsgierig bij staan. “De eerste was heel moeilijk,” zegt ze, “maar bij de laatste kon ik het wel al goed.” Juf Katja merkt op dat Amanah zelf goed kan vertellen hoe ze gegroeid is in het tekenen van een kindje. Een paar dagen later vertelt Amanah’s mama dat haar dochter thuis gezegd had dat ze liever schildert dan tekent. Ze had zelf een kindje geschilderd. Wanneer juf Katja het schilderwerk bekijkt, merkt ze op dat Amanah inderdaad een goed lichaamsbesef heeft, maar dat dit meer tot uiting komt wanneer ze mag schilderen. Samen besluiten ze het schilderij toe te voegen aan de verzameling werkjes. Dat moment maakte voor Amanah duidelijk dat haar stem gehoord wordt en zorgde ervoor dat juf Katja een rijker beeld kreeg van de ontwikkeling van Amanah.
Zichtbaar maken van het leerproces
Kleuters en ouders kunnen een waardevolle bijdrage leveren aan het in kaart brengen van het leer- en ontwikkelingsproces. Hen betrekken bij het leerproces en praten over de ontwikkeling kan leerkrachten veel informatie opleveren. Kleuterleerkrachten willen tenslotte zo goed mogelijk weten wat de kleuters in hun klas kunnen, waar hun talenten liggen en hoe ze kleuters kunnen ondersteunen in hun ontwikkeling. Daarvoor hebben ze veel informatie nodig over het leerproces van kleuters. Leerkrachten gaan dan observeren, werkjes bekijken van kleuters, verslagen lezen, notities van vorige jaren bekijken. Allemaal om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van de kleuters. Toch kunnen ook kleuters zelf en ouders leerkrachten helpen om het leren en de ontwikkeling zichtbaar te maken.
Kleuters laten meedenken en meeplannen
Kleuters tonen hun denken en leren op veel verschillende manieren: door te spelen, te werken, te praten of door kunst te maken. Al deze dingen zeggen iets over hun leer- en ontwikkelingsproces. Hier aandacht aan schenken, levert kleuterleerkrachten interessante informatie op. Kleuters mee laten nadenken over vervolgstappen of hen mee laten plannen, maakt hun stem sterker. Laat kleuters mee bepalen welke werkjes bijgehouden worden of wat er genoteerd moet worden over een activiteit. Vraag wat ze gedaan hebben en wat zij belangrijk vinden. Door te luisteren naar gesprekken van kleuters, komen leerkrachten te weten wat zij belangrijk vinden en waar ze extra aandacht aan kunnen schenken. Bovendien ontstaan er, door samen terug te kijken, veel meer nieuwe ideeën voor toekomstige activiteiten dan wanneer leerkrachten hier alleen over nadenken. Zo werd het in het verhaal voor juf Katja duidelijk dat Amanah het vormgeven van een kindje het best kan oefenen door haar te laten schilderen.
Leerkrachten reflecteren al vaak met kleuters over voorbije leermomenten. Die gesprekken maken duidelijk wat kleuters deden, hoe ze dat ervaarden en wat tijdens een bepaald leermoment belangrijk voor hen was. Door deze reflecties uit te breiden naar het samen plannen van vervolgstappen en kleuters inspraak te geven in keuzes voor volgende activiteiten, groeit hun participatie en worden ze een volwaardige partner in het vormgeven van hun eigen leerproces. Dit heeft niet alleen voordelen voor de leerkracht, maar ook voor de kleuters zelf. Ze ontwikkelen meer zelfbewustzijn, krijgen inzicht in hun talenten en bouwen zelfvertrouwen op. Bovendien voelen ze zich meer erkend wanneer ze bijvoorbeeld mee mogen kiezen welke werkjes bijgehouden worden of wat er in een observatieverslag genoteerd wordt.
Ouders als waardevolle partners
Ook ouders zijn een belangrijke partner in het zichtbaar maken van het leerproces. Zij brengen een ander perspectief binnen, omdat ze goed weten hoe hun kind thuis functioneert. Hun betrokkenheid gaat verder dan alleen geïnformeerd worden over de leervooruitgang van hun kinderen. Ouders krijgen een actieve rol wanneer leerkrachten hen betrekken bij reflectie, hun mening vragen over leermomenten en hen uitnodigen om feedback te geven op werkjes en observaties. De input van ouders zorgt ervoor dat leerkrachten een breder en rijker beeld krijgen van de kleuters. Dankzij Amanah’s mama ontdekte juf Katja bijvoorbeeld dat schilderen Amanah motiveert en haar mogelijkheden beter zichtbaar maakt. Daarnaast is het een meerwaarde wanneer ouders spontaan inkijk krijgen in observaties, notities en verslagen. Dit zorgt voor transparantie en bevordert de relatie tussen de ouders, de leerkracht en de school.
Van registreren naar dialoog
Tot nu toe blijven gesprekken met kleuters over hun leerproces vaak beperkt tot het verwoorden van de beleving van voorbije activiteiten. Werkjes van de kleuters worden dan weer vooral getoond aan ouders en observaties dienen vaak om bevindingen van leerkrachten te onderbouwen. Door deze momenten uit te diepen en te verrijken met participatie van kleuters en ouders, ontstaat er een vollediger beeld van de kleuters en gaat er geen waardevolle informatie verloren.
Participatie hoeft helemaal niet ingewikkeld of groot te zijn. Vaak begint het met eenvoudige dingen, zoals kleuters mee laten beslissen welke werkjes bijgehouden worden, ouders vragen naar hun kijk op een bepaalde activiteit of werkjes van thuis gebruiken als informatiebron. Precies die kleine dingen maken het verschil. Ze zorgen ervoor dat het vastleggen van het leerproces niet stopt bij registreren en noteren, maar uitgroeit tot een dialoog en samenwerking waarin het leren en de ontwikkeling van kleuters écht zichtbaar wordt
Bibliografie
't Hart, H., Boeije, H., & Hox, J. (2005). [Onderzoeksmethoden: Hoofdstuk 2]. Boom.
Alaçam, N. (2025). The role of pedagogical documentation in child and parent participation: an investigation of educator and parent perspectives in a Reggio Emilia-inspired preschool. European Early Childhood Education Research Journal. https://doi.org/10.1080/1350293X.2025.2508319
Becker, I., Rigaud, V. M., & Epstein, A. (2023). Getting to Know Young Children: Alternative Assessments in Early Childhood Education. Early Childhood Education Journal, 51(5), 911-923. https://doi.org/10.1007/s10643-022-01353-y
Black, P., & Wiliam, D. (2009). Developing the theory of formative assessment. Educational Assessment Evaluation and Accountability, 21(1), 5-31. https://doi.org/10.1007/s11092-008-9068-5
Brassard, M. R., & Boehm, A. E. (2007). Preschool assessment: Principles and Practices. The Guiford Press.
Creswell, W., John, & Poth, N., Cheryl. (2018). Qualitative Inquiry Research Design: Choosing Among Five Approaches (4 ed.). Sage Publications.
Dahlberg, G., Moss, P., & Pence, A. (1999). Beyond Quality in Early Childhood Education and Care: Postmodern Perspectives. Falmer Press.
Deluca, C., Pyle, A., Roy, S., Chalas, A., & Danniels, E. (2019). Perspectives on Kindergarten Assessment: Toward a Common Understanding. Teachers College Record, 121(3), Article 030302. <Go to ISI>://WOS:000460800500002
Fleet, A., Honig, T., Robertson, J., Saemann, A., & Sheepherd, W. (2011). What's pedagogy anyway? Using pedagogical documentation to engage with the Early Years Learning framework. In C. s. s. Central (Ed.), (pp. 28). New South Wales, Australië.
Fleet, A., & Machado, I. (2022). Special Issue on Pedagogical Documentation - Researching a Powerful and Evolving Idea. European Early Childhood Education Research Journal, 30(2), 179-183. https://doi.org/10.1080/1350293x.2022.2051244
Hostyn, I., Mäkitalo, A.-R., Hakari, S. T., & Vandenbussche, L. (2020). The professional actuation of pedagogical documentation in Belgian and Finnish early childhood education settings. Early Child Development and Care, 190(3), 400-413. https://doi.org/10.1080/03004430.2018.1475368
Lee-Hammond, L., & Bjervas, L.-L. (2021). Pedagogical Documentation and systematic quality work in early childhood: Comparing practices in Western Australia and Sweden. Early childhood 22(2), 156-170. https://doi.org/10.1177/1463949120928431
Lindh, C., & Mansikka, J. E. (2023). Adoption of Pedagogical Documentation in Finnish ECEC Settings. Early Childhood Education Journal, 51(2), 393-405. https://doi.org/10.1007/s10643-022-01321-6
MacDonald, M. (2007). Toward formative assessment: The use of pedagogical documentation in early elementary classerooms. Early Childhood Research Quarterly, 22, 232-242. https://doi.org/10.1016/j.ecresq.2006.12.001
MacDonald, M. (2024). Leveling up to honour ethical relationality: pedagogical documentation as methodological entanglement. Education Inquiry, 1-13. https://doi.org/10.1080/20004508.2024.2341529
Mi, S. K., & Fengcaho, Y. (2023). 'Teacher data literacies practice' meets 'pedagogical documentation': A scoping review. Review of Education, 11(2), 1-32. https://doi.org/10.1002/rev3.3414
Mortelmans, D. (2020). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden. Acco.
Paananen, M., & Lipponen, L. (2016). Pedagogical documentation as a lens for examining equality in early childhood education. Early Child Development and Care, 188(2), 77-87. https://doi.org/10.1080/03004430.2016.1241777
Pettersson, K. E. (2015). Children's participation in preschool documentation practices. Childhood-a Global Journal of Child Research, 22(2), 231-247. https://doi.org/10.1177/0907568213513480
Schachter, R. E., & Piasta, S. B. (2022). Doing Assessment: A Multicase Study of Preschool Teachers' Language and Literacy Data Practices. Reading Research Quarterly, 57(2), 515-535. https://doi.org/10.1002/rrq.419
Schachter, R. E., Yeomans-Maldonado, G., & Piasta, S. B. (2023). Early Childhood Teachers' Emergent Literacy Data Practices. Journal of Literacy Research, 55(1), 5-27. https://doi.org/10.1177/1086296x231163116
Sisson, H. J., & Whitington, V. (2017). Pedagogical documentation: A south Autralian perspective. Gowrie SA.
