De stilte ontmaskerd
- CatoVankeirsbilck
Kinderen met gehoorverlies samen op zoek naar meer weerbaarheid
In Vlaanderen worden nog steeds jaarlijks honderden baby’s geboren met een gehoorverlies, bijna 2 op 1000 kinderen heeft een aangeboren gehoorprobleem.
Hierdoor loopt de taal- en spraakontwikkeling al snel achterop, maar ook de persoonlijke, emotionele en psychische ontwikkeling heeft hieronder te lijden. Het komt er dan ook op aan om zo snel mogelijk het probleem te ontdekken, bij voorkeur in de eerste levensmaand van de baby, de correcte diagnose te stellen en al voor de derde levensmaand een interventieplan op te stellen. Dit moet ervoor zorgen dat deze kinderen alle kansen krijgen voor een optimale ontwikkeling tot zelfstandige en gelukkige individuen.
Logopedisten en audiologen spelen een belangrijke rol in het begeleidingstraject van de kinderen. Voor elk kind worden specifieke therapieën uitgewerkt, vertrekkend vanuit de ontwikkelingskansen en de vaardigheden.
In een inclusieve wereld is loutere hoortraining – die de auditieve mogelijkheden maximaal moet verbeteren – niet voldoende. De kinderen moeten daarnaast specifieke vaardigheden aanleren om zich goed te kunnen voelen in de wereld. Hier is een essentiële rol weggelegd voor psycho-educatie. Psycho-educatie zet in op het welbevinden van de kinderen. Het streeft naar meer zelfvertrouwen en een positief zelfbeeld via aanvaarding, inzicht en zelfreflectie.
Nieuwe inzichten, nieuwe therapieën
Anouk Willemyns en Cato Vankeirsbilck, studenten logopedie aan de Arteveldehogeschool, zijn op zoek gegaan naar een nieuwe aanpak gericht op kinderen van het derde tot en met het vijfde leerjaar. Uit literatuurstudie en bevraging van het werkveld bleek dat er tot op heden weinig materiaal uitgewerkt is voor deze doelgroep. Voor jongere kinderen wordt veelal een beroep gedaan op prentenboeken en voorleesverhalen als leidraad in therapie, maar voor deze groep van kinderen – die intussen kunnen lezen en schrijven, die zich heel bewust worden van hun identiteit, die zich veel vragen stellen over van alles en nog wat, die beginnen hun plek te zoeken in onze complexe maatschappij – moet het wat actiever. Zij moeten zelf de hoofdrol kunnen spelen in hun traject, zij krijgen de leidende rol.
Het werd een psycho-educatief therapiepakket waarbij het kind samen met lotgenoten op zoek gaat naar zichzelf en zijn plaats in de wereld.
Spelenderwijs leren en aanvaarden
Het therapiepakket is uitgewerkt als een detectiveverhaal, waarbij de kinderen hun eigen personage stap per stap meer en meer vorm geven. Het verhaal bestaat uit verschillende onderdelen waarbij telkens wordt stilgestaan bij een specifiek item waarmee de kinderen te maken hebben door hun gehoorverlies. De kinderen leren spelenderwijs over hoe het gehoor werkt en welke middelen hen kunnen ondersteunen, ze leren dat er ook kinderen zijn die kampen met een andere beperking. Ze gaan aan de slag met hamer, aambeeld en slakkenhuis.
Twistergewijs leren ze ook beter geluiden onderscheiden. Hertzen en decibels worden vertaald in hoger-lager en luider-stiller. Door deze zaken te begrijpen, beseffen ze beter wat hen uniek maakt.
Op zoek naar de dief en zichzelf
Dit educatieve luik is slechts een begin. Het ultieme doel is de weerbaarheid en het zelfbeeld van de kinderen te verhogen. Dit wordt aangepakt in de andere spelrondes. Cluedogewijs wordt samen gezocht naar een dief. Een snoodaard heeft alle dossiers van de kinderen gestolen uit het CAR (Centrum voor Ambulante Revalidatie). De kinderen worden omgetoverd tot detectives en moeten op zoek naar de dief. Via diverse thema’s bouwen ze hun eigen spionnenpaspoort op, om ten slotte de dief te ontmaskeren. Hierbij werken ze in team samen, leren ze van alles over elkaar en over hun diverse gehoorverlies. Samen worden ze sterker zodat ze ook individueel groeien. Het spel geeft hen inzichten in hoe ze zich ook thuis, op school en in de jeugdbeweging beter kunnen voelen. Uiteindelijk gaat het er om dat ze zichzelf beter kennen en zichzelf kunnen ondersteunen en doorgroeien naar “self-advocacy”.
Self Advocacy
Een belangrijke doelstelling van de therapie is het ontwikkelen van “self-advocacy”. Dit houdt onder meer in: opkomen voor jezelf, met voldoende zelfvertrouwen, zodat je zelfstandig beslissingen kan nemen en autonoom in het leven kan staan. Self-advocacy vertrekt vanuit de persoon zelf en is essentieel omdat alleen de persoon zelf weet wat zijn unieke situatie is en hoe die best geholpen kan worden. Self-advocacy is voor alle kinderen belangrijk in hun ontwikkelingsproces en wordt constant bijgestuurd door relaties met de omgeving. Het ontwikkelde therapiepakket biedt bijkomende ondersteuning.
Interactieve pdf’s
Het psycho-educatiepakket is opgebouwd met interactieve pdf-documenten die door de kinderen kunnen worden aangevuld en gepersonaliseerd. Op die manier bouwen ze hun eigen verhaal op. Alle documenten zijn grafisch piekfijn uitgewerkt en ook op dat vlak aangenaam om mee te werken. Alles is bruikbaar met gratis software en werkt op tablet of computer. Naast het eigenlijke pakket schreven de auteurs ook nog een handleiding voor de hulpverleners. Het hele pakket wordt vrij ter beschikking gesteld aan logopedisten, audiologen, psychologen … en kan dan ook ruim toegepast worden.
Holistische benadering
In de psycho-educatie worden therapieën zo breed mogelijk aangepakt. Veel kinderen worden dan ook geholpen in een CAR, waar een multidisciplinaire aanpak wordt nagestreefd. Logopedisten, audiologen en psychologen gaan aan de slag voor het kind en dat doen ze samen met het gezin, de school en andere naasten. Psycho-educatie is immers een continu proces, een doorlopende interventie, die in de hele leefwereld van het kind moet worden doorgetrokken. Hulpverleners empoweren dan ook niet alleen de kinderen, maar ze empoweren ook de omgeving, in de eerste plaats de ouders.
Minder zichtbaar, minder begrip
Gehoorverlies bij jongeren is veel minder zichtbaar aanwezig in de maatschappij. Er zijn recent enkele films die mensen met gehoorverlies meer onder de aandacht brengen, denk maar aan “Milano” met Matteo Simoni, of het Spaanse “Sorda” of het Amerikaanse “Sound of Metal” en met minister Beenders heeft ook het cochleair implantaat wat meer bekendheid gekregen onder de bevolking, maar de kennis over slechthorenden is over het algemeen aan de magere kant. Behalve dan bij senioren, die er bijna allemaal mee te maken krijgen. Meer bekendheid zou ongetwijfeld ook leiden tot meer begrip en een beter leren omgaan met mensen met gehoorverlies.
Bibliografie
Adams, C., Harrison, R., & Wolf, J. A. (2024). The evolution of patient experience: from holistic care to
human experience. Patient Experience Journal, 11(1), 4–13. https://doi.org/10.35680/2372-
0247.1947
Benítez-Barrera, C. R., Grantham, D. W., & Hornsby, B. W. Y. (2020). The Challenge of Listening at Home:
Speech and Noise Levels in Homes of Young Children With Hearing Loss. Ear And Hearing,
41(6), 1575–1585. https://doi.org/10.1097/aud.0000000000000896
Bisby, E. (2021). I’m deaf and that’s okay. Bumblebee Books.
Brain blocks. (2005). Over ons. https://www.brainblocks.com/over-ons/
Brundle, H. (2019). Handig! Een hoortoestel. Corona.
Centra voor Ambulante Revalidatie | Revalidatie. (z.j.). https://revalidatie.be/centra-voor-ambulanterevalidatie/
Cetos. (2024). Babbelballon. https://www.cetos.be/babbelballon/
Cole, E. B., & Flexer, C. A. (2007). Neurological foundations of listening and talking: We hear with the
brain. In Children with hearing loss: Developing listening and talking birth to six (pp. 3-17).
Plural Publishing
Debacker, A., & Vanlombeek, L. (2025). Psycho-educatie bij kinderen met gehoorverlies Ontwikkeling
van een pakket voor kinderen uit de 3de kleuterklas t.e.m. het 2de leerjaar [Bachelorproef].
Arteveldehogeschool Bachelor Logopedie en Audiologie: Logopedie
Deaf Kids Code. (z.j.). Our Story. https://www.deafkidscode.org/our-story
De Bondt, A., & Descamps, L. (2009). De dyslexie survivalgids. Abimo.
De Braeckeleer, N., & De Leenheer, E. (2013) De gehoorstoornis survivalgids. Abimo.De Bruecker, W., & Kenniscentrum Hulpmiddelen van het VAPH. (2016). Werken met een auditieve
beperking.
https://www.hulpmiddeleninfo.be/presentaties/20160920_werken_met_een_au…
perking.pdf
Derkman, M. M. S., Roos, S., & Van Tetering, E. (2024). Psycho-educatie over ADHD aan kinderen,
jongeren en hun omgeving: handleiding bij Mijn ID van ADHD.
Descamps, L. (2012). De autisme survivalgids. Abimo.
De Smit, M., Franceus, J. (2024). Een evidence-based aanpak beperkt de negatieve impact van
gehoorverlies op de ontwikkeling van een jong kind. Logopedie, 2024, 4-13.
https://digicenter.vvl.be/nl/tijdschrift/jaargang-2024/
De Smit, M., Franceus, J., & Ketels, H. (2023-2024). Gehoor: therapie [cursus]. Arteveldehogeschool
Bachelor in de logopedie en de audiologie.
De Smit, M., Kerkhofs, K., Vandaele, B., & Franceus, J. (2021a). Biopsychosociale visie op zorg bij
kinderen met gehoorverlies. Gehoorverlies bij kinderen: handboek voor audiologen en
logopedisten (pp. 39-45). Acco.
De Smit, M., Kerkhofs, K., Vandaele, B., & Franceus, J. (2021b). De impact van gehoorverlies op de
totale ontwikkeling van een kind. Gehoorverlies bij kinderen: handboek voor audiologen en
logopedisten (pp. 89-129). Acco.
De Smit, M., Kerkhofs, K., Vandaele, B., & Franceus, J. (2021c). Formele versus informele training.
Gehoorverlies bij kinderen: handboek voor audiologen en logopedisten (pp. 452-453). Acco.
De Smit, M., Kerkhofs, K., Vandaele, B., & Franceus, J. (2021d). Modellen en methodieken.
Gehoorverlies bij kinderen: handboek voor audiologen en logopedisten (pp. 465-495). Acco.
Diepman, A., Luteijn, E. (2021). Psycho-educatie. In: de Bildt, A., Servatius-Oosterling, I., de Jonge,
M. (eds) Autisme bij kinderen. Bohn Stafleu van Loghum. https://doi.org/10.1007/978-90-
368-2665-5_10
33
Dyslexie Centraal. (2023). Psycho-educatie bij dyslexiebehandeling.
https://dyslexiecentraal.nl/weten/dyslexiebehandeling/psycho-educatie
Ekpete, O.H. (2024). Assistive listening devices for individuals with hearing impairment. FNAS Journal
of Mathematics and Science Education, 5(2), 78-81
Elferink-Elschot, J., & van Hamersvelt, G. (z.j.). FF luisteren. Auris. https://auris.nl/diensten/ffluisteren/
Encyclo.nl. (z.j.). Begrippenlijst sociaal-cultureel volwassenenwerk.
https://www.encyclo.nl/lokaal/10652
Flexer, C. (2000). The power of hearing. The Listener: Journal of the Learning to Listen Foundation,
Special Edition, 30–32.
Gedrags- en ontwikkelingsvragen bij jonge kinderen. (2024). youke.nl/hulpvormen/gedragsontwikkelingsvragen
Gehoortest. (2021, June 9). Kind En Gezin. https://www.kindengezin.be/nl/kind-en-gezindiensten/
contactmomenten/gehoortest
Gillis, M. (2024, 14 mei). Dyslexie vanuit breinbrekend onderzoek [podcast]. Omgaan met dyslexie met
professor Wim Tops.
https://open.spotify.com/episode/6djFY5kUisUvGyqigyHWLl?si=dAbdQ4n9SV2E…
A
Hintermair, M. (2007). Self-esteem and Satisfaction With Life of Deaf and Hard-of-Hearing People- A
Resource-Oriented Approach to Identity Work. The Journal Of Deaf Studies And Deaf
Education, 13(2), 278–300. https://doi.org/10.1093/deafed/enm054
Hogeschool Utrecht. (2021). Psycho-educatie bij kinderen met een TOS: Een kwantitatief
onderzoek naar de invloed van psychoeducatie op het zelfinzicht bij kinderen met een
taalontwikkelingsstoornis (TOS) in het cluster-2-onderwijs (Hogeschool Utrecht).
Jacquemyn, Y. (n.d.). Cytomegalovirus (CMV) | UZA. UZA.
https://www.uza.be/nl/zorgaanbod/cytomegalovirus-cmv
34
JCIH. (2019). Year 2019 Position Statement: Principles and Guidelines for Early Hearing Detection
and Intervention Programs. The Journal of Early Hearing Detection and Intervention, 4(2),
1–44. https://www.audiology.org/wpcontent/
uploads/legacy/publications/resources/2019_JointCommiteeInfantHearing_Pri
nciples_Guidelines4EarlyHearingDetectionInterventionProgrs.pdf
Jonker, B. & Peek, M. (2013). Kijk, de vogel zingt: het verhaal van jet en haar dove zusje. De Vier
Windstreken
Kemperman, M. H., Hoefsloot, L. H., & Cremers, C. W. R. J. (2002). Hearing loss and connexin 26. Journal
of the Royal Society of Medicine, 95(4), 171–177. https://doi.org/10.1258/jrsm.95.4.171
Kentalis. (2018). Spraaktaal Kids. https://www.kentalis.nl/wetenschappelijk-onderzoek/spraaktaalkids-
een-denk-doe-en-praatmap-voor-kinderen-van-4-tot-14-
jaar#:~:text=Spraaktaal%20Kids%20reikt%20beeld%20en,en%2010%20tot%2014%20jaar.
Kind en Gezin. (2021). Gehoortesten. https://www.kindengezin.be/nl/kind-en-gezindiensten/
contactmomenten/gehoortest
Koninklijke Kentalis. (2016). AJONGH: Als je oren niet goed horen. http://www.kentalis.nl
Koninklijke Kentalis. (z.j.). Kinderen en jongeren met gehoorverlies.
https://www.kentalis.nl/behandeling-slechthorend-doof
Kraijenhoff, L., Ten Dam, M., Riet Dirks, Kim Franssen, Esther Carrión, Jacqueline Veldhoven-van der
Harten, Daan Hermans, Gitte Rosmulder, Huib de Vaan, Gabi Rets, & Jan Sterks. (2016).
AJONGH training Onderbouwing.
Last, B. F., Maurice-Stam, H., Scholten, L., Nieuwenhuizen, A. M. O., & Grootenhuis, M. A. (2008). Op
Koers: groepscursussen psycho-educatie en vaardigheidstraining voor chronisch zieke
kinderen. Tijdschrift Voor Kindergeneeskunde, 76(4), 190–198.
https://doi.org/10.1007/bf03078202
Merkelbagh, S. (2022) Autisme in kaart. Way2control.
35
Minnesota Hands & Voices. (2018). Supporting Self-Advocacy Skills in Children who are Deaf or Hard of
Hearing. https://successforkidswithhearingloss.com/wpcontent/
uploads/2017/06/Supporting-Self-Advocacy-Skills-M-J-2018-FOCUSNewsletter_
euse.pdf
Nederlandse Stichting voor het Dove en Slechthorende Kind.(z.j.). Groepsbehandeling de Knipoog.
https://www.nsdsk.nl/groepsbehandeling-de-knipoog
Nijssen, E. (2009). Lore. Clavis B.V.B.A.
Noens, I., Maljaars, J., Steyaert, J. (2018). Interdisciplinaire begeleiding en behandeling bij kinderen
en jongeren. In: Geurts, H., Sizoo, B., Noens, I. (eds) Autismespectrumstoornis. Bohn
Stafleu van Loghum, Houten. https://doi.org/10.1007/978-90-368-2042-4_10
Opdracht van de Wetenschappelijke Adviesraad, I., Auteurs, D., Tijms, J., de Bree, E., van Atteveldt, N.,
Bonte, M., & Vanderauwera, J. (2023). Psycho-educatie.
Opgroeien. (2023). Cijferrapport gehoor. https://www.opgroeien.be/kennis/cijfers-enonderzoek/
gehoor#toc-aantal-interne-gehoortesten
Percy-Smith, L., Tønning, T. L., Josvassen, J. L., Mikkelsen, J. H., Nissen, L., Dieleman, E., Hallstrøm,
M., & Cayé-Thomasen, P. (2017). Auditory verbal habilitation is associated with improved
outcome for children with cochlear implant. Cochlear Implants International, 19(1), 38–45.
https://doi.org/10.1080/14670100.2017.1389020
Revalidatie. (z.j.). Centra voor ambulante revalidatie. https://revalidatie.be/centra-voor-ambulanterevalidatie/
Saelens, M. (2018). Psycho-educatief materiaal voor personen met een auditieve stoornis, de
omgeving en professionals binnen België en Nederland [Bachelorproef].
Arteveldehogeschool Bachelor in de ergotherapie.
Schafer, E. C., Kirby, B., & Miller, S. (2020). Remote Microphone Technology for Children with Hearing
Loss or Auditory Processing Issues. Seminars in Hearing, 41(04), 277–290.
https://doi.org/10.1055/s-0040-1718713
36
SIG VZW. (2024). Doe je mee met Kadhee. https://www.sig-net.be/nl/publicatie/231/detail/doe-jemee-
metkadhdee#:~:
text=Doe%20je%20mee%20met%20Kadhdee%3F%20is%20een%20bordspel
%20voor%20kinderen,manier%20psycho%2Deducatieve%20informatie%20aan.
SIG VZW. (2024). Villa Babbelmond. https://www.sig-net.be/nl/publicatie/214/detail/villababbelmond
Stappaerts, L., & Hoppenbrouwers, K. (2018). Neonatale gehoorscreening in Vlaanderen, een overzicht
van 20 jaar ervaring. JGZ Tijdschrift Voor Jeugdgezondheidszorg, 50(5–6), 106–111.
https://doi.org/10.1007/s12452-018-0152-z
Stichting Hoormij & FODOK. (2024). Erbij horen. https://www.erbijhoren.nl/
Taylor, F. J. (2007). De AD(H)D survivalgids. Sint-Niklaas: Abimo.
Tye-Murray, N. (2022). School-Age Childeren. In R. redacteur (Red.), Foundations of aural rehabilitation:
Children, Adults, and Their Family Members, Sixth Edition (pp 375-403). Plural Publishing.
Tye-Murray, N., Spehar, B., Sommers, M., Mauzé, E., Barcroft, J., & Grantham, H. (2021). Teaching
children with Hearing loss to recognize speech: Gains made with Computer-Based Auditory
and/or Speechreading training. Ear And Hearing, 43(1), 181–191.
https://doi.org/10.1097/aud.0000000000001091
Van Alen, S. de Bruin, N. (2024, 15 februari). Geef me de 5 [podcast]. Psycho-educatie bij autisme.
https://www.youtube.com/watch?v=i2BDnbKhbdc
Van Havere, J., Van Himme, L., & Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen. (2016).
Taalontwikkeling van de Vlaamse Gebarentaal: visuele communicatie. In M. Van
Herreweghe, Masterproef voorgedragen tot het behalen van de graad van master in de
logopedische en audiologische wetenschappen.
https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/273/103/RUG01-002273103_201…
Van Lieshout, T. (2009). Theorieën over behandeling. In: Pedagogische adviezen voor speciale
kinderen. Bohn Stafleu van Loghum, Houten. https://doi.org/10.1007/978-90-313-6891-4_2
Vermeij, B. (2019). De hut van haasje. Niño
Vermunt, L., & Bailly, J. (2013). E-Health psycho-educatie, een exploratief onderzoek. Kind &
Adolescent Praktijk, 12(3), 100–107. https://doi.org/10.1007/s12454-013-0033-1
Wat is zelfbeschikking? | KIS. (z.j.). KIS. https://www.kis.nl/vraag-en-antwoord/wat-zelfbeschikking
World Health Organization: WHO. (2024). Deafness and hearing loss. https://www.who.int/newsroom/
fact-sheets/detail/deafness-and-hearing-loss
Zeplin CAR Woluwe (2024). Multidisciplinaire revalidatie. http://woluwe.zeplin.be/index.php/onzeaanpak-
en-diensten/11-onze-aanpak-en-diensten/14-multi-disciplinaire-revalidatie
