Meer dan ondertitels: wat Belgen écht weten over mediatoegankelijkheid
Wat betekent mediatoegankelijkheid eigenlijk?
Mediatoegankelijkheid (of media accessibility) zorgt ervoor dat iedereen audiovisuele content kan volgen, ongeacht beperking, taalachtergrond of situatie. Denk aan ondertitels, audiodescriptie (een stem die beschrijft wat er op het scherm gebeurt), gebarentaal of gesproken ondertitels. Toch blijkt dat veel mensen het begrip niet echt begrijpen. Velen zien het als iets ‘voor anderen’, terwijl het in werkelijkheid iedereen helpt, van taalleerders tot treinreizigers met oortjes in.
140 Belgen, vier soorten bewustzijn
Om te ontdekken hoe bewust Belgen zijn van mediatoegankelijkheid, ontwierp ik een online vragenlijst. 140 deelnemers van verschillende leeftijden en achtergronden vulden ze in. Het onderzoek vertrok vanuit vier dimensies van bewustzijn (naar onderzoeker Gafoor, 2012):
1. Algemeen bewustzijn – Heb je al van mediatoegankelijkheid gehoord?
2. Cognitief bewustzijn – Weet je iets over wetten en beschikbare diensten?
3. Perceptueel bewustzijn – Herken je je eigen gebruik van toegankelijke media?
4. Cultureel bewustzijn – Vind je dat toegankelijkheid er voor iedereen moet zijn?
Bekend woord, onbekende betekenis
De meeste deelnemers hadden de term al gehoord, maar slechts weinigen konden hem juist uitleggen. Sommigen dachten dat het te maken had met toegang tot een platform zoals SnapChat, bijvoorbeeld. Ook kennis van de wetgeving was beperkt: slechts een klein deel wist dat mediatoegankelijkheid in België en Europa wettelijk verplicht is.
“Ik gebruik ondertitels, maar dat is toch geen toegankelijkheid?”
Bijna iedereen gebruikt ondertitels, maar weinig mensen zien dat als een vorm van toegankelijkheid. Datzelfde geldt voor transcripties, audiodescriptie of gesproken ondertitels. Veel mensen herkennen dus niet dat wat ze dagelijks gebruiken eigenlijk bijdraagt aan inclusieve media.
Toegankelijkheid = beperking? Niet altijd
De meeste respondenten koppelen toegankelijkheid aan blinde of dove kijkers. Maar een kleinere groep ziet het breder: ze beschouwen het als een hulpmiddel voor iedereen, bijvoorbeeld bij het leren van talen of kijken op drukke plekken. Dat meer universalistische denken is volgens onderzoekers essentieel om media echt inclusief te maken.
Waarom dit ertoe doet
De resultaten tonen dat België nog weinig bewustzijn heeft rond mediatoegankelijkheid. Als mensen niet begrijpen wat het is, zullen ze het ook niet waarderen of actief ondersteunen. Toegankelijkheid is geen technische optie, maar een recht. Iedereen moet toegang hebben tot cultuur en informatie, en dat begint bij kennis en begrip.
Mijn bijdrage als onderzoeker
Voor mijn masterproef heb ik niet alleen bestaande theorieën bestudeerd, maar ook een eigen vragenlijst ontwikkeld om het bewustzijn in België in kaart te brengen. Daarmee vul ik een belangrijke leemte in het huidige onderzoek, dat zich tot nu toe vooral richtte op techniek of beleid, niet op het publiek zelf.
De volgende stap: uitleggen, tonen, bewustmaken
Zenders, streamingdiensten en scholen kunnen allemaal bijdragen aan meer bewustwording. Door simpelweg te benoemen wat toegankelijkheid is, bijvoorbeeld via korte vermeldingen bij ondertitels of in reclamespots, kunnen ze een groot verschil maken. Mediatoegankelijkheid is niet alleen voor sommigen, maar voor ons allemaal. Iedereen wint bij duidelijke, begrijpbare en inclusieve media.
Bibliografie
Al-Azri, M., Al-Maskari, A., Al-Matroushi, S., Al-Awisi, H., Davidson, R., Panchatcharam, S. M., & Al- Maniri, A. (2016). Awareness of cancer symptoms and barriers to seeking medical help among adult people attending primary care settings in Oman. Health Services Research and Managerial Epidemiology, 3. https://doi.org/10.1177/2333392816673290
Baars, B. J. (1988). A cognitive theory of consciousness. Cambridge University Press. http://ci.nii.ac.jp/ncid/BA07044642
Baars, B. J. (1997). In the theater of consciousness: The workspace of the mind. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195102659.001.1
Balcilar, M., & Gulcan, C. (2022). Determinants of Protective Healthcare Services Awareness among Female Syrian Refugees in Turkey. Healthcare, 10(9), 1717. https://doi.org/10.3390/healthcare10091717
Bernabé Caro, R. (2020). Easy audiovisual content for all: Easy-to-read as an enabler of easy, multimode access services (Doctoral dissertation, Universitat Autònoma de Barcelona). https://doi.org/10.13140/RG.2.2.22019.94243
Brown, K. W., & Ryan, R. M. (2003). The benefits of being present: Mindfulness and its role in psychological well-being. Journal of Personality and Social Psychology, 84(4), 822–848. https://doi.org/10.1037/0022-3514.84.4.822
Bryman, A. (2016). Social research methods (5th ed.). Oxford University Press. https://ktpu.kpi.ua/wp- content/uploads/2014/02/social-research-methods-alan-bryman.pdf
Chan, H., & Mubarak, S. (2012). Significance of information security awareness in the higher education sector. International Journal of Computer Applications, 60(10), 23–31. https://doi.org/10.5120/9729-4202
Constantin, E. C., Cohen-Vida, M., & Popescu, A. V. (2015). Developing cultural awareness. Procedia - Social and Behavioural Sciences, 191, 696–699. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.04.228
Creswell, J. W. (2014). Research design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches. SAGE.
De Meulder, M., & Haualand, H. (2019). Sign language interpreting services. Translation and Interpreting Studies, 16(1), 19–40. https://doi.org/10.1075/tis.18008.dem
Di Giovanni, E. (2018). Audio description for live performances and audience participation. The Journal of Specialised Translation, 29, 189–211. https://u-pad.unimc.it/handle/11393/241369
Diaz-Cintas, J. (2005). Audiovisual Translation Today – A question of accessibility for all. Translating Today, 4, 3-5. https://www.researchgate.net/publication/314261855
Díaz-Cintas, J., & Remael, A. (2007). Audiovisual translation: Subtitling. Routledge.
Elgendy, M. O., Elmawla, M. N. A., Hamied, A. M. A., Gendy, S. O. E., & Abdelrahim, M. E. A. (2020). COVID‐19 patients and contacted person awareness about home quarantine instructions.
International Journal of Clinical Practice, 75(4). https://doi.org/10.1111/ijcp.13810
Ellis, K., & Kent, M. (2015). Accessible television: The new frontier in disability media studies brings together industry innovation, government legislation and online activism. First Monday, 20(9). https://doi.org/10.5210/fm.v20i9.6170
Endsley, M. R. (2000). Situation awareness analysis and measurement (Ed.). Lawrence Erlbaum Associates.
European Parliament and Council. (2010). Directive 2010/13/EU on Audiovisual Media Services. Amended in 2018. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32018L1808&nb…;
European Parliament and Council. (2019). Directive (EU) 2019/882 on the accessibility requirements for products and services. https://eur-lex.europa.eu/eli/dir/2019/882/oj
Finkelstein, A., & Orr, Z. (2021). Does volunteering change attitudes towards people with disabilities? A qualitative study of the experience of orthodox Jewish nursing students. Nurse Education in Practice, 55, 103141. https://doi.org/10.1016/j.nepr.2021.103141
Fryer, L. (2018). Staging the Audio Describer: An exploration of Integrated Audio description. Disability
Studies Quarterly, 38(3). https://doi.org/10.18061/dsq.v38i3.6490
Gafoor, A. K. (2012). Considerations in the measurement of awareness. University of Calicut. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED545374.pdf
Gambier, Y. (2003). Introduction. The Translator, 9(2), 171–189. https://doi.org/10.1080/13556509.2003.10799152
Gebru, T., Mekonnen, H., Getahun, N., Meseret, F., Masrie, A., Mandefro, M., Shawel, S., Tamire, A., Berhanu, A., & Birhanu, A. (2023). Awareness of prostate cancer and its associated factors among male patients attending care in the urology unit at Tikur Anbessa Specialized Hospital, Addis Ababa, Ethiopia. BMJ Open, 13(8), e073602. https://doi.org/10.1136/bmjopen-2023- 073602
Greco, G. M. (2016a). Accessibility, human rights, and the ghetto effect. Paper presented at the Conference Wounded Places. On the Integrity of the Body, Beirut, Lebanon.
Greco, G. M. (2016b). On Accessibility as a human right, with an application to media accessibility. In A. Matamala & P. Orero (Eds.), Researching Audio Description. New Approaches (pp. 11- 33). London, United Kingdom: Palgrave Macmillan.
Greco, G. M. (2018). The nature of accessibility studies. Journal of Audiovisual Translation, 1(1), 205– 232. https://doi.org/10.47476/jat.v1i1.51
Greco, G. M. (2019). Accessibility Studies: Abuses, Misuses and the Method of Poietic Design. In Lecture notes in computer science (pp. 15–27). https://doi.org/10.1007/978-3-030-30033-3_2
Greco, G. M., & Jankowska, A. (2020). Media accessibility within and beyond audiovisual translation. In Springer eBooks (pp. 57–81). https://doi.org/10.1007/978-3-030-42105-2_4
Greco, M. G., & Romero-Fresco, P. (2023). Universalist, user-centred, and proactive approaches in media accessibility: The way forward. The Journal of Specialised Translation, 39, 3–10. https://doi.org/10.26034/cm.jostrans.2023.063
Jankowska, A., Reviers, N., & Vercauteren, G. (2025). The impact of accessibility training on awareness levels. https://webs.uab.cat/arsad/wp- content/uploads/sites/251/2025/03/4_Jankowska_ARSAD2025.pdf
Khatri, K. K. (2021). Measuring metacognitive awareness of reading strategies of higher level learners. Rupantaran a Multidisciplinary Journal, 5, 62–74. https://doi.org/10.3126/rupantaran.v5i01.39847
Lamme, V. (2004). Separate neural definitions of visual consciousness and visual attention; a case for phenomenal awareness. Neural Networks, 17(5–6), 861–872. https://doi.org/10.1016/j.neunet.2004.02.005
Leite, M. V. R., Scatalon, L. P., Freire, A. P., & Eler, M. M. (2021). Accessibility in the mobile development industry in Brazil: Awareness, knowledge, adoption, motivations and barriers. Journal of Systems and Software, 177, 110942. https://doi.org/10.1016/j.jss.2021.110942
Marschark, M., Sapere, P., Convertino, C., Seewagen, R., & Maltzen, H. (2004). Comprehension of sign language interpreting: Deciphering a complex task situation. Sign Language Studies, 4(4), 345– 368. https://doi.org/10.1353/sls.2004.0018
Morin, D., Rivard, M., Crocker, A. G., Boursier, C. P., & Caron, J. (2012). Public attitudes towards intellectual disability: a multidimensional perspective. Journal of Intellectual Disability Research, 57(3), 279–292. https://doi.org/10.1111/jir.12008
Orero, P. (2004) Topics in Audiovisual Translation. John Benjamins, Amsterdam/Philadelphia. http://dx.doi.org/10.1075/btl.56
Orero, P., & Matamala, A. (2007). Accessible Opera: Overcoming linguistic and Sensorial Barriers. Perspectives, 15(4), 262–277. https://doi.org/10.1080/13670050802326766
Orero, P. (2012). Film reading for writing audio descriptions: A word is worth a thousand images? In E. Perego (Ed.), Emerging topics in translation: Audio description (pp. 13–28). EUT Edizioni Università di Trieste.
Orero, P., Doherty, S., Kruger, J. L., Matamala, A., Pedersen, J., Perego, E., Romero-Fresco, P., Rovira- Esteva, S., Soler-Vilageliu, O., & Szarkowska, A. (2018). Conducting experimental research in audiovisual translation (AVT): A position paper. Deleted Journal, 30, 105–126. https://doi.org/10.26034/cm.jostrans.2018.198
Patil, K. M., & Sawant, S. S. (2023). Awareness of cervical cancer among women aged 18-25 years in rural areas. International Journal of Community Medicine and Public Health, 10(8), 2784–2789. https://doi.org/10.18203/2394-6040.ijcmph20232365
Pelleboer‐Gunnink, H. A., Van Oorsouw, W. M. W. J., Van Weeghel, J., & Embregts, P. J. C. M. (2017).
Mainstream health professionals’ stigmatising attitudes towards people with intellectual disabilities: a systematic review. Journal of Intellectual Disability Research, 61(5), 411–434. https://doi.org/10.1111/jir.12353
Piggins, D., & Phillips, C. (1998). Awareness in domesticated animals—concepts and definitions. Applied Animal Behaviour Science, 57(3–4), 181–200. https://doi.org/10.1016/s0168- 1591(98)00095-1
Prochaska, J. O., & Diclemente, C. C. (2005). The transtheoretical approach. In Oxford University Press eBooks (pp. 147–171). https://doi.org/10.1093/med:psych/9780195165791.003.0007
Prochaska, J. O., University of Rhode Island, Velicer, W. F., University of Rhode Island, & Wayne F Velicer. (1997). The transtheoretical model. In American Journal of Health Promotion. https://www.researchgate.net/publication/285440305
Remael, A., Reviers, N., & Vandekerckhove, R. (2016). From Translation Studies and audiovisual translation to media accessibility. Target International Journal of Translation Studies, 28(2), 248– 260. https://doi.org/10.1075/target.28.2.06rem
Robert, I. S., & Remael, A. (2018). Assessing quality in live interlingual subtitling: a new challenge. Linguistica Antverpiensia New Series – Themes in Translation Studies, 16. https://doi.org/10.52034/lanstts.v16i0.454
Romero-Fresco, P. (2011). Subtitling through speech recognition: Respeaking. Routledge. Romero-Fresco, P. (2018). In support of a wide notion of media accessibility: Access to content and access to creation. Journal of Audiovisual Translation, 1(1), 187-204.
Romero-Fresco, P. (2019). Accessible filmmaking: integrating translation and accessibility into the filmmaking process. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780429053771
Scior, K. (2011). Public awareness, attitudes and beliefs regarding intellectual disability: A systematic review. Research in Developmental Disabilities, 32(6), 2164–2182. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2011.07.005
Scior, K., Hamid, A., Mahfoudhi, A., & Abdalla, F. (2013). The relationship between awareness of intellectual disability, causal and intervention beliefs and social distance in Kuwait and the UK. Research in Developmental Disabilities, 34(11), 3896–3905. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2013.07.030
Shakespeare, T., & Watson, N. (2004). The social model of disability: An outdated ideology? In Research in social science and disability (pp. 9–28). https://doi.org/10.1016/s1479-3547(01)80018-x Szarkowska, A., Krejtz, I.,
Pilipczuk, O., Dutka, Ł., & Kruger, J. (2016). The effects of text editing and subtitle presentation rate on the comprehension and reading patterns of interlingual and intralingual subtitles among deaf, hard of hearing and hearing viewers. Across Languages and Cultures, 17(2), 183–204. https://doi.org/10.1556/084.2016.17.2.3
Tomlinson, S. M. (2016). Perceptions of accessibility and usability by blind or visually impaired persons: A pilot study. Proceedings of the Association for Information Science and Technology, 53(1), 1– 4. https://doi.org/10.1002/pra2.2016.14505301120
United Nations. (2006). Convention on the Rights of Persons with Disabilities. https://www.un.org/disabilities/documents/convention/convoptprot-e.pdf
Walker, J., & Scior, K. (2013). Tackling stigma associated with intellectual disability among the general public: A study of two indirect contact interventions. Research in Developmental Disabilities, 34(7), 2200–2210. https://doi.org/10.1016/j.ridd.2013.03.024
Wang, Z., Xu, X., Han, Q., Chen, Y., Jiang, J., & Ni, G. (2021). Factors associated with public attitudes towards persons with disabilities: a systematic review. BMC Public Health, 21(1). https://doi.org/10.1186/s12889-021-11139-3
Xie, I., Lee, T. H., Lee, H. S., Wang, S., & Babu, R. (2023). Comparison of accessibility and usability of digital libraries in mobile platforms: blind and visually impaired users’ assessment. Information Research an International Electronic Journal, 28(3), 59–82. https://doi.org/10.47989/ir283337
