Altijd aan? Waarom jij het recht hebt om offline te zijn
Altijd aan? Waarom jij het recht hebt om offline te zijn
We zijn altijd online: mails op je smartphone, werkberichten op zondagavond, en telefoontjes tijdens je vrije tijd. Maar mag je ook gewoon even niét bereikbaar zijn? Dat is precies waar het recht op deconnectie over gaat.
Altijd online, altijd bereikbaar?
Stel je voor: je komt thuis van school of werk, je wil gamen, Netflixen of gewoon chillen met vrienden. Maar dan komt er plots een mail of berichtje van je leraar, baas of collega. Moet je reageren? Mag je weigeren? En stel dat je niet antwoordt: doe je dan iets verkeerd?
Wanneer werk je eigenlijk niet meer?
Welkom in het tijdperk van hyperconnectiviteit. Dankzij smartphones, laptops en wifi zijn we technisch gezien altijd beschikbaar. Dat is handig, maar het zorgt er ook voor dat werk en privéleven in elkaar beginnen overlopen. Die constante druk om te antwoorden, zelfs na de uren, veroorzaakt stress. Veel mensen raken uitgeput of krijgen zelfs een burn-out.
Is het recht op offline zijn echt een recht?
Daarom is er nu in België een wet die werknemers het recht geeft om offline te zijn: het recht op deconnectie. Maar hoe werkt dat precies? En doet iedereen het wel? Dat wilde ik te weten komen in mijn masterproef.
Wat ik ontdekte in de bankwereld
Ik onderzocht hoe het recht op deconnectie in België is geregeld en vergeleek dat met Frankrijk en de Europese Unie. Ik keek vooral naar de bankensector, omdat die als eerste met dit recht aan de slag ging. Ik las tientallen cao’s (collectieve arbeidsovereenkomsten), bekeek arbeidsreglementen en bevroeg personeelsverantwoordelijken via een enquête. Wat blijkt?
Heel wat banken nemen het recht op deconnectie ernstig. Ze hebben duidelijke afspraken gemaakt: na 18u geen mails meer, geen vergaderverzoeken in het weekend, en zelfs vorming over hoe je grenzen stelt. Sommige banken geven ook tips over hoe je je notificaties op je gsm uitzet. Er is zelfs een cao waarin letterlijk staat dat je niet moet antwoorden op mails buiten de werkuren – ook niet ‘voor de zekerheid’.
Telewerkers vallen uit de boot
Toch zijn er ook problemen. Ten eerste: niet elk bedrijf moet zo’n afspraken maken. De wet geldt pas voor bedrijven met meer dan 20 werknemers. Ten tweede: de wet zegt niet wat ‘deconnectie’ precies betekent. Daardoor kunnen bedrijven het vage begrip invullen zoals ze zelf willen.
Ten derde: telewerkers – mensen die van thuis uit werken – vallen vaak tussen de mazen van het net.
Dat is jammer, want net telewerkers lopen het grootste risico om altijd ‘aan’ te staan. Zeker tijdens corona werkten miljoenen mensen plots thuis. De grens tussen werk en privé verdween bijna volledig. Dat was voor veel bedrijven een wake-upcall: ze beseften dat er dringend nood was aan duidelijke afspraken.
Ook uit mijn enquête bleek dat bedrijven vaak pas actie ondernamen toen ze klachten kregen of burn-outs zagen toenemen. Pas dan gingen ze nadenken over beleid rond bereikbaarheid. Gelukkig groeit het bewustzijn, maar zonder verplichting of controle blijven sommige bedrijven achter.
Mijn conclusie? Het recht op deconnectie is een goeie stap vooruit, maar het is nog niet genoeg. Er is nood aan een duidelijke definitie, betere handhaving en bescherming voor álle werknemers – ook telewerkers en mensen in kleine bedrijven.
We leven in een wereld waarin altijd bereikbaar zijn als normaal wordt gezien. Maar dat hoeft niet zo te blijven. Offline zijn is geen luxe, het is een recht. En dat mogen we gerust vaker en luider zeggen.
Dus de volgende keer dat je een bericht krijgt buiten de uren, vraag jezelf af: moet ik dit echt nu beantwoorden? Misschien is het tijd om je smartphone op stil te zetten. Jij hebt namelijk het recht om offline te zijn. 📴
Bibliografie
8. Bibliografie
8.1. Wetgeving sensu lato
8.1.1. Europese Unie
8.1.1.1. Verdragen en Handvest
Verdrag betreffende de Europese Unie, Pb.L. 7 juni 2016, C 202.
Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, PB.L. 7 juni 2016, C 202.
Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, Pb.L. 26 oktober 2012, C 326/391.
8.1.1.2. Richtlijnen
Richtlijn (EG) 2003/88 van het Europees Parlement en de Raad betreffende een aantal aspecten van
de organisatie van de arbeidstijd van 4 november 2003, Pb.L. 18 november 2003, 299.
8.1.1.3. Collectieve arbeidsovereenkomsten
EU Social Dialogue Resource Centre, Framework Agreement on Telework,
resourcecentre.etuc.org/agreement/framework-agreement-telework (consultatie 25 februari 2025).
European Trade Union Confederation, “Framework Agreement on Digitalisation June 2020”,
www.etuc.org/system/files/document/file2020-06/Final%2022%2006%2020_Agr…%
20on%20Digitalisation%202020.pdf, 10. (consultatie 4 maart 2025).
8.1.2. België
8.1.2.1. Wetten
Wet van 8 april 1965 tot instelling van de arbeidsreglementen, BS 5 mei 1965.
Wet van 16 maart 1971 houdende Arbeidswet, BS 3 maart 1971.
Wet van 3 juli 1978 beteffende de Arbeidsovereenkomstenwet, BS 22 augustus 1978.
81Wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van het
werk, BS 18 augustus 1996.
Sociaal Strafwetboek van 6 juni 2010, BS 4 juli 2010.
Codex van 28 april 2017 inzake welzijn op het werk, BS 2 juni 2017.
Wet van 5 maart 2017 betreffende werkbaar en wendbaar werk, BS 15 maart 2017.
Wet van 26 maart 2018 betreffende de versterking van de economische groei en de sociale cohesie, BS
30 maart 2018.
Wet van 3 oktober 2022 houdende diverse arbeidsbepalingen, BS 10 november 2022.
Wet 7 februari 2024 houdende boek 6 "Buitencontractuele aansprakelijkheid" van het Burgerlijk
Wetboek, BS 1 juli 2024.
8.1.2.2. Koninklijke Besluiten
Koninklijk Besluit van 10 februari 1965 tot aanwijzing van de personen die met een leidende functie
of met een vertrouwenspost zijn bekleed in de particuliere sector van ’s lands bedrijfsleven, voor de
toepassing van de wet betreffende de arbeidsduur, BS 12 februari 1965.
Koninklijk Besluit van 13 juni 2006 waarbij algemeen verbindend wordt verklaard de collectieve
arbeidsovereenkomst nr. 85 van 9 november 2005, gesloten in de Nationale Arbeidsraad, betreffende
het telewerk, BS 5 september 2006 (CAO nr. 85).
Koninklijk Besluit van 28 maart 2021 waarbij algemeen verbindend wordt verklaard de collectieve
arbeidsovereenkomst nr. 149 van 26 januari 2021, gesloten in de Nationale Arbeidsraad, betreffende
aanbevolen of verplicht telewerk omwille van de coronacrisis, BS 5 mei 2021.
Koninklijk Besluit van 18 april 2023 waarbij algemeen verbindend wordt verklaard de collectieve
arbeidsovereenkomst van 18 november 2022, gesloten in het Paritair Comite voor de banken,
betreffende het recht op deconnectie, BS 30 mei 2023.
Koninklijk Besluit van 7 mei 2023 waarbij algemeen verbindend wordt verklaard de beslissing van het
Paritair Comite voor de banken (PC 310) tot vaststelling van het model huishoudelijk reglement voor
ondernemingsraden van de banken, BS 30 mei 2023.
828.1.2.3. Collectieve arbeidsovereenkomsten
CAO nr. 85 van 9 november 2005 betreffende het telewerk, BS 5 september 2006.
CAO nr. 149 van 26 januari 2021 betreffende aanbevolen of verplicht telewerk omwille van de
coronacrisis, BS 5 mei 2021.
8.1.3. Frankrijk
8.1.3.1. Wetten
Loi n° 2016-1088 (Fr) du 8 aou t 2016 relative au travail, à la modernisation du dialogue social et à la
sécurisation des parcours professionnels, JO 9 aou t 2016, www.legifrance.gouv.fr.
8.1.3.2. Collectieve arbeidsovereenkomsten
Accord national interprofessionnel du 26 novembre 2020 pour la mise en œuvre re ussie du te le travail,
Etendu par arre te du 2 avril 2021 portant extension de l’accord national interprofessionnel pour une
mise en œuvre re ussie du te le travail, JO 13 avril 2021, nr. 0087.
8.2. Voorbereidende documenten en parlementaire handelingen
8.2.1. Europese Unie
Resolutie van 21 januari 2021: aanbevelingen betreffende de inhoud van het verlangde voorstel, Pb.L.
10 november 2021, C 456/161.
CONSULTATION DOCUMENT 30 april 2024, C (2024) 2990 final, “First-phase consultation of social
partners under Article 154 TFEU on possible EU action in the area of telework and workers’ right to
disconnect”,EuropeanCommission, 20, ec.europa.eu/commission/presscorner/api/files/
document/print/en/ip_24_1363/IP_24_1363_EN.pdf, (consultatie 9 maart 2025).
838.2.2. België
8.2.2.1. Wetsontwerpen
Wetsontwerp betreffende de arbeidsduur in de openbare en particuliere sectoren van ’s lands
bedrijfsleven, KAMER, 1962-63, nr. 476, 114-115.
Wetsontwerp betreffende de economische relance en de versterking van de sociale cohesie 11 april
2017, KAMER, 2017-18, 11 april 2017, nr. 54-2839/001, 139.
Wetsontwerp houdende diverse arbeidsbepalingen, KAMER, 2021-22, 7 juli 2022, nr. 55-2810/001.
8.2.2.2. Adviezen
Advies van de Nationale Arbeidsraad nr. 2.289 bij wetsontwerp houdende diverse arbeidsbepalingen,
KAMER, 2021-22, 17 mei 2022, nr. 55-2810/001, 517;
Advies nr. 2.324 van 25 oktober 2022 van de Nationale Arbeidsraad,
cnt- nar.be/sites/default/files/documents/nl/advies-2324.pdf (consultatie 2 maart 2025).
Advies van de Raad van State nr. 71.165/1 bij wetsontwerp houdende diverse arbeidsbepalingen,
KAMER, 2021-22, 20 april 2022, nr. 55-2810/001, 301.
8.2.2.3. Parlementaire vragen en antwoorden
Actualiteitsdebat over de arbeidsdeal en toegevoegde vragen, KAMER 2021-22, 8 maart 2022, nr.
CRABV 55 COM 714, 13.
Vraag van mevrouw A. Vanrobaeys, KAMER, 2019-2024, 19 juni 2023, nr. 1343, B117, 29;
Antwoord van de heer P.-Y. Dermagne, KAMER, 2019-2024, 19 november 2023, B123, 151.
Vraag van de heer A. Ronse, KAMER, 2024-2025, 19 februari 2025, nr. 0005.
848.2.3. Frankrijk
8.2.3.1. Adviezen
Avis du 17 mars 2016 sur un projet de loi visant a instituer de nouvelles liberte s et de nouvelles
protections pour les entreprises et les actifs, Conseil d’E tat, Assemble e ge ne rale,
www.legifrance.gouv.fr/contenu/Media/Files/autour-de-la-loi/legislatif-…-
ce/2016/avis_ce_etsx1604461l_cm_24.03.2016.pdf (consultatie 15 maart 2025).
8.3. Rechtspraak
8.3.1. Europese Unie
HvJ 1 december 2005, C-14/04, ECLI:EU:C:2005:728, “Dellas”.
HvJ 21 februari 2018, C-518/15, ECLI:EU:C:2018:82,”Matzak”.
HvJ 14 mei 2019, C-55/18, ECLI:EU:C:2019:402, “Federacio n de Servicios de Comisiones Obreras
(CCOO)/Deutsche Bank SAE”.
HvJ 9 maart 2021, C-344/19, ECLI:EU:C:2021:182, “Radiotelvizija Slovenija”.
HvJ 9 maart 2021, C-580/19, ECLI:EU: C:2021-183, “Stadt Offenback am Main”.
8.3.2. Frankrijk
Fr. Cass. Soc. 17 februari 2004, nr. 01-45.889.
Fr. Cass. Soc. 9 oktober 2024, nr. 23-19.063, Inédit.
8.4. Rechtsleer
8.4.1. Boeken
DE MAERE J., MAERTEN P., DEJONGHE D., e.a., 50 jaar Arbeidswet, Intersentia, 2021.
85HEIRBAUT I., ‘Werkgeluk op pantoffels of stress aan de keukentafel: een analyse van het begrip
telewerk en de toepasselijke regelgeving inzake arbeidsduur en welzijn’ in: DELANOTE M., PEETERS
B., VAN DE WOESTEYNE I. (eds.), Digitalisering, XLVIe Postuniversitaire Cyclus Willy Delva, 2021.
POPMA J., ‘The Janus face of the ‘New Ways of Work’ – Rise, risks and regulation of nomadic work’,
ETUI, 2013.
REYNIERS K., ‘Naar een (grond)recht op deconnectie van het werk onder impuls van de EU?’, in
NEVENS K., (ED), et al., Liber Amicorum Wilfried Rauws: werk opgedragen aan een onvolprezen jurist,
Intersentia, 2022.
REYNIERS K., ‘Psychosociale risico's op het werk met bijzondere aandacht voor stress en burn-out.
Over de verantwoordelijkheid van de werkgever … en andere actoren’ in VAN REGENMORTEL A.
(ed.), Twintig jaar Welzijnswet, Die Keure, 2017.
TAES S., ‘Robotisering en arbeidsrecht’
, Deel IV. Welzijn op het werk en robotisering, Reeks ‘Begasos/
Abetrass’, die Keure, 2024.
TOMBEUR B., ‘De smartphone en technostress. Het recht op deconnectie als antwoord?’, Sociale
Praktijkstudies nr. 2018/4, Kluwer, 2018.
8.4.2. Tijdschriften
BLOMME F., ‘De arbeidstijd van kaderpersoneel en leidinggevenden’, Or. 2015, 56.
BONNOUH I., ‘Recht op deconnectie: stand van zaken per sector’, Soc.Weg. 2024, afl. 10, 38.
CASTELLUCCIO M., ‘The Iphone and the mobile revolution’, Strategic Finance, Vol. 99, Iss. 4,
Montvale, 55.
DE GOLS M., ‘Europese kaderovereenkomst over digitalisering’, Soc.Weg. 2021, afl. 5, 2.
DENIS M. en DION P., ‘Telewerk of thuiswerk? Een praktische analyse’
, Or. 2020, afl. 7, 245.
DE VOOGT S., MEEUSSEN C., ‘Het begrip ‘manager’ binnen de onderneming: what’s in a name? Een
arbeidsrechtelijke analyse (deel 2)’, Or. 2024, afl. 5, 158.
GENIN E., ‘Proposal for a theoretical framework for the analysis of time porosity’, International
Journal of Comparative Labour Law and Industrial Relations, 2016, 280.
86HUYBRECHTS S., ‘Autonoom werk en telewerk: een probleemanalyse van tijd- en plaatsonafhankelijk
werk’, TSR 2022, afl. 3, 339.
LEFRANCOIS F., LIMOU S. en NASSIRI AMINI F., ‘Le télétravail. Point spécial: le droit à la
déconnexion’, Liaisons sociales – les Thématiques, Décembre 2021, 96.
METZGER C. en FREDIN M., ‘Retour sur le droit à la déconnexion à l’aube de son 2ème anniversaire’,
Les Cahiers Lamy du CSE, 1 juli 2018, nr. 183, 1.
MOREL L., ‘Le droit à la déconnexion en droit français - La question de l’effectivité du droit au repos à
l’ère du numérique’, Labour & Law issues, vol. 3, no. 2, 2017, 1.
REYNIERS K., ‘Een recht op deconnectie, of hoe omgaan met technostress’, TSR 2019, afl. 1, 87.
ŞAHIN Y.L, ÇOKLAR A.N., ‘Social networking users’views on technology and the determination of
technostress levels’, Procedia Social and Behavioral Sciences 2009, afl. 1, 1437.
SALOMEZ K., ‘Telewerk een bijzondere vorm van huisarbeid: naar geldend en komend recht’,
Soc.Kron. 2006, afl. 3, 121.
TOMBEUR B., ‘Recht op deconnectie. Vanuit een Frans perspectief’, NJW 2018, afl. 392, 858.
VANDERSNICKT C., ‘Wachtdiensten en arbeidstijd: stand van zaken’, Soc.Weg. 2022, afl. 11, 2.
VAN ELSUWEGE P., DEVISSCHER P. en VAN BOSSUYT A., ‘Het Handvest van de grondrechten van de
Europese Unie: implicaties voor de nationale rechtsorde’, TPR 2010, afl. 47(2), 529-588.
VERHAEGEN E., ‘Het recht op deconnectie. Iedereen offline?(arbeidsdeal)’, Soc.Weg. 2023, afl. 7, 2-9,
err. Soc.Weg. 2023, afl. 10, 17.
VERHELST I. en DEVOS I., ‘Hybride werken en Welzijn’, Or. 2022, afl. 1, 10.
VETS E., ‘Het recht op deconnectie vanuit een Frans, Belgisch en Europees perspectief’, Or. 2022, afl.
10, 316.
878.5. Online bronnen
8.5.1. België
BOURDEAUD’HUI R., DELAGRANGE H., ‘Rapport Werkbaar Werk, Telewerk en Connectie, Analyse op
basis van de Vlaamse werkbaarheidsmonitor 2016 -2023’, Stichting Innovatie en Arbeid, SERV, 75p.,
www.serv.be/sites/default/files/documenten/SERV_20240703_WBM_telewerken…
df (consultatie 23 maart 2025).
Codex over het welzijn op het werk, FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg,
werk.belgie.be/nl/themas/welzijn-op-het-werk/algemene-beginselen/codex-over-het-welzijn-op-
het-werk (consultatie 13 april 2025).
FEBELFIN JAARVERSLAG 2022, ‘Bijlage: Het duurzaamheidsverslag van Febelfin’,
febelfin.be/media/pages/publicaties/2023/duurzaamheidsrapport-febelfin-2022/23b3160c2d-
1694763196/duurzaamheidsrapport-2022.pdf (consultatie 5 april 2024).
Public-search.werk.belgie.be/website-download-service/joint-work-convention/337/337-2023-
017195.pdf (consultatie 15 februari 2025).
RIZIV, ‘Langdurige arbeidsongeschiktheid: Hoeveel langdurige burn-outs en depressies? Hoeveel
kost dat aan uitkeringen?’, www.riziv.fgov.be/nl/statistieken/statistieken-uitkeringen/langdurige-
arbeidsongeschiktheid-hoeveel-langdurige-burn-outs-en-depressies-hoeveel-kost-dat-aan-
uitkeringen#:~:text=Mensen%20van%2050%20tot%2064,
%2B151%25%20over%205%20jaar (consultatie 11 maart 2025).
RIZIV, ‘Aantal loontrekkenden en werklozen in invaliditeit - Evolutie 2011-2015’,
www.riziv.fgov.be/SiteCollectionDocuments/
stat_du2015_1_invaliditeit.pdf (consultatie 16 maart 2025).
Sectorconvenant 2023 - 2025 afgesloten tussen de Vlaamse Regering en de sociale partners van de
sector voor de banken (PC 310) , https://assets.vlaanderen.be/image/upload/v1688565307/WSE-
Sectorconvenant-Sector_voor_de_banken-2023-2025_uvxnev.pdf (consultatie 5 april 2024).
Telewerken, In cijfers: beMob-enquête, ‘Telewerk in België in 2024’, www.telewerken.be/in-
cijfers/bemob-enquete-telewerk-in-belgie-in-2024 (consultatie 11 maart 2025).
VANHEGEN, M., Acerta, www.acerta.be/nl/insights/blog/werkgevers/wat-moet-je-weten-over-het-
recht-op-deconnectie-uit-de-arbeidsdeal (consultatie 17 februari 2024).
Vlaamse werkbaarheidsmonitor werknemers - meting 2023’, Stichting Innovatie & Arbeid,
www.serv.be/stichting/project/vlaamse-werkbaarheidsmonitor-werknemers-m…-
882023#:~:text=De%20werkbaarheidsmonitor%20is%20een%20schriftelijke,van%2024%2C2%25%
20gerealiseerd, (consultatie 29 december 2024).
8.5.2. Frankrijk
‘Qualité de vie et des condtions de travail (QVCT)’ (Eigen vertaling), ANACT, Agence nationale pour
amélioration des conditions de travail, www.anact.fr/qualite-de-vie-et-des-conditions-de-
travail#paragraph-100402 (consultatie 7 maart 2025).
‘Les négociations obligatoires dans l’entreprise: theme, périodicité et déroulement’ (Eigen vertaling),
Ministère du travail, de la santé, des solidarités et des familles, travail-emploi.gouv.fr/les-negociations-
obligatoires-dans-lentreprise-theme-periodicite-et-deroulement (consultatie 7 maart 2025).
‘Comité social et économique (CSE)’ (Eigen vertaling), Service-Public.fr, , www.service-
public.fr/particuliers/vosdroits/F34474 (consultatie 7 maart 2025).
