Van Veerkracht tot Rechtvaardigheid: Belgische studente onderzoekt occupational justice voor kwetsbare kinderen in Zuid-Afrika
“Soms is er geen eten in de koelkast.” Het is een zin die ergotherapiestudente Gökçe Karaman (Hogeschool PXL) niet snel zal vergeten. Tijdens haar bachelorproef in Zuid-Afrika liet ze kinderen van 5 tot 11 jaar via tekeningen en spel vertellen hoe hun leven eruitziet. Hun verhalen gingen over armoede, honger en gemis – maar ook over hoop en veerkracht.Een zoektocht naar rechtvaardigheid in het dagelijks leven.
Een zoektocht naar rechtvaardigheid in het dagelijks leven
De centrale onderzoeksvraag van Karaman luidde: Hoe kan de Khula Development Group bijdragen aan meer rechtvaardigheid in het dagelijks leven van kwetsbare kinderen in Zuid-Afrika? In de vakliteratuur heet dit occupational justice. Achter dat moeilijke woord schuilt een eenvoudig idee: ieder mens heeft het recht om mee te doen aan de activiteiten die het leven betekenisvol maken. Voor kinderen gaat het dan om basisdingen zoals spelen, leren, eten, rusten en veilig wonen.
Maar in Zuid-Afrika botsen die rechten vaak op harde realiteit. Veel kinderen groeien er op in armoede, in huizen zonder water of toilet, in gezinnen waar conflicten en afwezige ouders deel van het leven zijn. Voor hen is het niet vanzelfsprekend om een maaltijd te krijgen, naar school te gaan of zorgeloos te spelen.
Karaman onderzocht hoe de Khula Development Group (KDG), een organisatie die schooluitval probeert tegen te gaan in Paarl en Stellenbosch, kan bijdragen aan meer rechtvaardigheid voor deze kinderen.
Waarom kunst en spel de sleutel zijn
Een klassieke vragenlijst vol moeilijke woorden zou nooit gewerkt hebben bij kinderen van vijf tot elf jaar. Daarom ontwierp Karaman zelf een kindvriendelijke toolkit, afgestemd op hun leeftijd en leefwereld. Ze koos bewust voor een creatieve aanpak, met tekenpapier, verf, emotiekaarten en pictogrammen.
Die keuze had een duidelijke reden. Occupational justice is een abstract begrip en jonge kinderen beschikken vaak nog niet over de taal om dat onder woorden te brengen. Kunst biedt een veilige manier om gevoelens en ervaringen zichtbaar te maken. Bovendien sluit het aan bij inzichten van ontwikkelingspsycholoog Jean Piaget, die aantoonde dat jonge kinderen vooral via concrete ervaringen leren en zich uitdrukken.
Door middel van opdrachten zoals het tekenen van een levensboom, het schilderen van een droomhuis of het vullen van een denkbeeldig bord met speelgoedeten, konden de kinderen hun leefwereld vormgeven. Het ging niet om spelen om het spelen, maar om een manier om hun stem te laten horen.
Hoe de verhalen tot stand kwamen
De resultaten bestonden uit woorden én beelden. Karaman analyseerde beide zorgvuldig. Eerst werden de gesprekken gecodeerd: uitspraken van kinderen werden ondergebracht in thema’s zoals veiligheid, voeding of school. Daarna werden ook hun tekeningen geïnterpreteerd, waarbij symbolen en beelden in verband werden gebracht met hun verhalen. Ten slotte werden alle gegevens samengelegd, zodat een gelaagd beeld ontstond van hun leefwereld.
Zo werd duidelijk waar kinderen tekorten ervoeren, maar ook waar hun kracht lag. Het onderzoek was daarmee geen eenzijdig verslag van armoede, maar een evenwichtige blik op pijn én hoop.
Rauw en eerlijk
Wat de kinderen vertelden, was soms pijnlijk eerlijk. Eén kind zei dat er thuis geen toilet was. Een ander vertelde dat hij geen speelgoed had. Drie kinderen vertelden dat ze hun eten moesten delen met neven en nichten, of dat er soms gewoon niets was. “Soms is er geen eten in de koelkast,” klonk het onverbloemd.
Toch waren er ook momenten van trots en vreugde. Eén jongen zei fier: “Ik ben goed in rugby.” Anderen gaven aan dat ze zich gelukkig voelden op school, waar ze konden spelen en vrienden hadden. Voor velen was school zelfs de enige plek waar ze een gevoel van veiligheid en verbondenheid ervoeren.
De verhalen waren dus dubbel: tekorten en pijn aan de ene kant, veerkracht en tevredenheid aan de andere.
Kinderen als experts van hun eigen leven
Een belangrijke conclusie van Karaman is dat kinderen niet alleen onderzocht mogen worden, maar zelf als experts van hun eigen leven moeten worden gezien. Het was geen onderzoek over kinderen, maar met kinderen. Hun stem stond centraal.
“Kinderen hebben geen volwassen filter nodig om hun realiteit te verwoorden,” benadrukt Karaman. “Ze weten perfect wat rechtvaardig of onrechtvaardig is in hun leven.”
En opvallend: zelfs wanneer ze wezen op tekorten, bleven veel kinderen dankbaar voor wat ze wél hadden. Die veerkracht maakte diepe indruk.
Meer dan een stageproject
Het onderzoek overstijgt de muren van de hogeschool. Zuid-Afrika kent grote tekorten aan ergotherapeuten, vooral buiten de grote steden. Juist in plattelandsgebieden, waar de nood het hoogst is, vallen kinderen vaak uit de boot.
Karaman’s toolkit biedt een manier om dat gat te dichten. Ze is eenvoudig genoeg om ook door lokale begeleiders gebruikt te worden. En dat gebeurt nu al: Khula Development Group zet verschillende onderdelen van de toolkit in om kinderen hun stem te laten horen in hun dagelijkse werking.
Zo wordt duidelijk dat dit onderzoek niet in een lade verdwijnt, maar meteen maatschappelijke impact heeft.
Een les in bescheidenheid
Als Belgische onderzoeker moest Karaman leren haar eigen bril af te zetten. “Waar ik tekorten zag – geen eigen kamer, geen speelgoed – ervoeren kinderen vaak tevredenheid. Hun kracht en veerkracht dwongen respect af.”
Groeien ondanks vuur
De titel van de bachelorproef verwijst naar de King Protea, een bloem die juist na brand weer bloeit. Een passende metafoor: de kinderen lieten zien dat ze, ondanks moeilijke omstandigheden, blijven groeien en hoop uitstralen.
“Het erkennen van hun perspectief is geen luxe, maar een noodzaak,” besluit Karaman. “Alleen door kinderen écht te betrekken, kunnen we rechtvaardigheid kindgericht vormgeven.”
Met haar bachelorproef toonde Gökçe Karaman hoe kinderen, zelfs in de moeilijkste omstandigheden, hun stem en hun verhaal kunnen laten horen. Hun tekeningen en woorden laten niet alleen de pijn van armoede zien, maar ook de kracht van hoop.
Bibliografie
Durocher, E., Gibson, B. E., & Rappolt, S. (2013). Occupational justice: A conceptual review. Journal of Occupational https://doi.org/10.1080/14427591.2013.775692 Science, 21(4), 418–430.
SDG's België. (2025). De Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. https://www.sdgs.be/nl
United Nations. (1989). Convention on the Rights of the Child. https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/convention-… Humanium. (2024).
Children’s rights in South Africa. https://www.humanium.org/en/south africa/
Wilcock, A. A., & Townsend, E. A. (2014). Occupational Justice Health Questionnaire (OJHQ). Geraadpleegd op 20 mei 2025, van https://www.drmikesyot.com/ojhq
Dr. Mike's Occupational Therapy. (2024). Occupational Justice Health Questionnaire (OJHQ). Geraadpleegd op 20 mei 2025, van https://www.drmikesyot.com/ojhq
Olmos-Vega, F. M., Stalmeijer, R. E., Varpio, L., & Kahlke, R. (2023). A practical guide to reflexivity in qualitative research: AMEE Guide No. 149. Medical Teacher, 45(3), 241–251. https://doi.org/10.1080/0142159X.2022.2057287
Guy-Evans, O. (2024, April 23). Piaget’s Theory and Stages of Cognitive Development. Simply Psychology. https://www.simplypsychology.org/piaget.html
Macpherson, H., Hart, A., & Heaver, B. (2016). Building resilience through group visual arts activities: Findings from a scoping study with young people who experience mental health complexities and/or learning difficulties. Journal of Social Work, 16(5), 541–560. https://doi.org/10.1177/1468017315581772 21
McLeod, S. (2024, May 17). Thematic analysis: A step-by-step guide. Simply Psychology. https://www.simplypsychology.org/thematic-analysis.html
Bronfenbrenner, U. (2001). The bioecological theory of human development. In N. J. Smelser & P. B. Baltes (Eds.), International encyclopedia of the social & behavioral sciences (pp. 6963 6970). Elsevier.
Enskär, K., Isma, G. E., & Rämgård, M. (2021). Safe environments—Through the eyes of 9-year old schoolchildren from a socially vulnerable area in Sweden. Child: Care, Health and Development, 47(1), 57–69. https://doi.org/10.1111/cch.12809
Schmeer, K. K., & Yoon, A. J. (2016). Home sweet home? Home physical environment and inflammation in children. Social Science https://doi.org/10.1016/j.ssresearch.2016.04.001
United Nations. (1989). Convention on the Research, Rights 60, of 236–248. the Child. https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/convention-…;
Dush, C. M. K., Schmeer, K. K., & Taylor, M. Z. (2013). Chaos as a social determinant of child health: Reciprocal associations? Social https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2013.06.002 Science & Medicine, 95, 69–76.
Evans, G. W. (2003). The built environment and mental health. Journal of Urban Health, 80(4), 536–555. https://doi.org/10.1093/jurban/jtg063
Evans, G. W., & English, K. (2002). The environment of poverty: Multiple stressor exposure, psychophysiological stress, and socioemotional adjustment. Child Development, 73(4), 1238 1248. https://doi.org/10.1111/1467-8624.00469
Grevenstein, D., Bluemke, M., Schweitzer, J., & Aguilar-Raab, C. (2019). Better family relationships—Higher well-being: The connection between relationship quality and health 22 related resources. Mental Health & Prevention, 14, 200160. https://doi.org/10.1016/j.mhp.2019.200160
O’Brien, M., Margolin, G., & John, R. S. (2006). Relations among family adversity, positive peer relationships, and children’s externalizing behavior: A longitudinal analysis. Development and Psychopathology, 18(1), 169–186. https://doi.org/10.1017/S0954579406060109
Walden University. (n.d.). What studies tell us about multigenerational housing. https://www.waldenu.edu/online-masters-programs/master-of-public administration/resource/what-studies-tell-us-about-multigenerational-housing
Bracken, B. A., & Lamprecht, S. M. (2003). Positive self-concept: An equal opportunity construct. School Psychology https://doi.org/10.1521/scpq.18.2.103.21859 Quarterly, 18(2), 103–121.
Melamed, D. M., Botting, J., Lofthouse, K., Pass, L., & Meiser-Stedman, R. (2024). The relationship between negative self-concept, trauma, and maltreatment in children and adolescents: A meta-analysis. Clinical Child and Family Psychology Review, 27(1), 220–234. https://doi.org/10.1007/s10567-024-00472-9
Miller, D. (2014). School experiences. In A. C. Michalos (Ed.), Encyclopedia of quality of life and well-being research (pp. 5700–5703). Springer. https://doi.org/10.1007/978-94-007-0753 5_351
Baker, J. A., & Maupin, A. N. (2009). School satisfaction and school climate: The role of student beliefs about engagement and belonging. International Journal of Educational Research, 48(6), 314–324. https://doi.org/10.1016/j.ijer.2009.07.003
Soo, K., & Kutsar, D. (2022). “Negative and positive experiences form the backbone of my understanding of myself and other people”: School life recollections of young adults. International Journal of Emotional Education, 14(1), 47–61. https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/97721/1/IJEE14%28… 23
Nevard, I., Green, C., Bell, V., Hameed, Y., Padley, M., & Tew, J. (2021). Conceptualising the social networks of vulnerable children and young people: A systematic review and narrative synthesis. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 56(2), 169–182. https://doi.org/10.1007/s00127-020-01968-9
Majnemer, A. (2009). Promoting participation in leisure activities: Expanding role for pediatric therapists. Physical & Occupational https://doi.org/10.1080/01942630802625163 Therapy in Pediatrics, 29(1), 1–5.
Aber, J. L., Morris, P. A., & Raver, C. C. (2012). Children, families and poverty: Definitions, trends, emerging science and implications for policy. Social Policy Report, 26(3), 1–29. https://doi.org/10.1002/j.2379-3988.2012.tb00072.x
Gallegos, D., Eivers, A., Sondergeld, P., & Pattinson, C. (2021). Food insecurity and child development: A state-of-the-art review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(17), 8990. https://doi.org/10.3390/ijerph18178990
van Zyl, C., Badenhorst, M., Hanekom, S., & Heine, M. (2021). Unravelling ‘low-resource settings’: A systematic scoping review with qualitative content analysis. BMJ Global Health, 6(6), e005190. https://doi.org/10.1136/bmjgh-2021-005190
World Federation of Occupational Therapists. (2023). Public Statement: Right to Access Occupations (Updated 13 October 2023). https://wfot.org/assets/resources/WFOT-Public Statement-Right-to-Access-Occupations-updated-131023.pdf
Ned, L., Tiwari, R., Buchanan, H., Pillay, M., & Van Stormbroek, K. (2020). Changing demographic trends among South African occupational therapists: 2002 to 2018. Human Resources for Health, 18, 22. https://doi.org/10.1186/s12960-020-0464-3 24
Plastow, N. A., de Wit, M., Brown, M., de Kock, M., Pretorius, P., Pienaar, S., & Venter, W. (2023). Mapping effectiveness studies of occupational therapy in Africa: A scoping review. Occupational Therapy International, 2023, 6688222. https://doi.org/10.1155/2023/6688222
Maphumulo, W. T., & Bhengu, B. R. (2019). Challenges of quality improvement in the healthcare of South Africa post-apartheid: A critical review. Curationis, 42(1), e1–e9. https://doi.org/10.4102/curationis.v42i1.1901
Whiteford, G., Jones, K., Rahal, C., & Suleman, A. (2018). The Participatory Occupational Justice Framework as a tool for change: Three contrasting case narratives. Journal of Occupational Science, 25(4), 497–508. https://doi.org/10.1080/14427591.2018.1504607
Mari, A. (2024). Making conventional data collection more Child-friendly: Questionnaires with young students. African Evaluation Journal, 12(1), 690.
Arthur, A. M., Howell Smith, M., White, A. S., Hawley, L., & Koziol, N. A. (2017, October). Age sensitive instrument design for youth: A developmental approach (MAP Working Paper 2017 01). Nebraska Center for Research on Children, Youth, Families and Schools. https://cyfs.unl.edu/resources/downloads/working-papers/MAP-working-pap…;
Bell, A. (2007). Designing and testing questionnaires for children. Journal of Research in Nursing, 12(5), 461–469. https://doi.org/10.1177/1744987107080616
OpenAI. (2025, 21 mei). Informatie verkregen via ChatGPT [Gegenereerde tekst door taalmodel]. Niet gepubliceerd, persoonlijke communicatie.
European Commission. (z.d.). The Lundy model of child participation. Retrieved May 23, 2025, from https://commission.europa.eu/document/download/31c5ad34-8ac4-4c11-a037 25cc5e10a96a_en?filename=lundy_model_of_participation_0.pdf
