Ritme en regels: bodypercussie om Nederlands te leren
Het taalonderwijs voor volwassen nieuwkomers (NT2) stelt ervaringsgericht leren centraal. Maar hoe doe je dat voor zoiets abstracts als grammatica? Door de zinsdelen te koppelen aan gebaren, kunnen cursisten niet alleen de woorden horen, maar ook de onderlinge verbanden zien en voelen. En dat geeft zin om samen aan de slag te gaan!
Op zoek naar houvast
Beeld je in dat je een taal moet leren met onbekende klanken en een onherkenbaar schrift. Bovendien krijg je uitleg over die taal… in datzelfde onherkenbare gebabbel. Vanuit die realiteit in de NT2-klas zijn we op zoek gegaan naar een toegankelijke en gemeenschappelijke houvast.
Via bodypercussie – ritme maken met je lichaam om de woorden te ondersteunen – leren lesgevers en cursisten zich samen uit te drukken. Daardoor vertraagt het tempo, groeit het taalbewustzijn en nemen de interactie en het plezier toe.
‘Ik ben Sofie’, zeg ik terwijl ik op mijn borst klop bij het onderwerp, in mijn vingers knip bij de actie en in mijn handen klap bij de extra informatie. Om het bewustzijn rond klankgroepen te vergroten, klap ik dubbel bij mijn naam: So-fie.
We doen een namenrondje en leren elkaar en het Nederlands kennen. De gebaren geven mij als docent de kans om te zien wie wat vergeet of omwisselt. Nog voor ik iets hoef te zeggen, springt een andere cursist bij: klop – knip – klap.
Door de verschillende maar toch repetitieve gebaren krijgen cursisten een opstapje om zelf te spreken en – op termijn – grammaticale concepten te vatten. En omdat elke klank haar weerklank vindt in een gebaar, werken we ook aan de verstaanbaarheid. De ‘doffe e’ bijvoorbeeld, die anders zo snel vergeten wordt, klinkt me nu als muziek in de oren.
Van experiment tot methode
Wat begint als een eenvoudig klasexperiment, groeit uit tot een praktische docentenhandleiding als resultaat van mijn masterpraktijkproef aan de Universiteit Antwerpen.
Binnen een traject van design-based research werd het materiaal stap voor stap ontwikkeld, getest en verfijnd in samenwerking met collega’s en cursisten uit Ligo te Lier.
De handleiding bundelt werkvormen, didactische tips en theoretische onderbouwing. Ze biedt NT2-docenten een kader om bodypercussie flexibel in te zetten, geïsoleerd of geïntegreerd en mogelijk in combinatie met andere methodes zoals Body Grammar. Het materiaal is visueel helder en toegankelijk vormgegeven dankzij Veerle Devos, die de methode grafisch tot leven bracht.
De focus ligt niet op het meten van de impact, maar op het ontwerpen van bruikbaar, overdraagbaar materiaal dat tegemoet komt aan de diversiteit in de klas.
Inclusie en verbinding
Doorheen het hele traject vormen inclusie en verbinding de rode draad – van de keuze voor co-creatie met cursisten en collega’s tot het streven naar een methode die iedereen kan voelen, volgen en verstaan. Iedereen moet kunnen meedoen, ongeacht taalachtergrond of schoolervaring.
In het bijzonder als lesgever bij Ligo, het centrum voor basiseducatie voor kortgeschoolde volwassenen, wilde ik met deze masterpraktijkproef een brug slaan tussen docent en cursist, tussen taal en lichaam, tussen leren en beleven.
Het resultaat is te vinden op het online deelplatform KlasCement, waar de eerste reacties alvast positief zijn. Ook binnen Ligo Regio Mechelen zijn we dit schooljaar centrumbreed gestart met de methode en het materiaal. Zowel bij de beginners als bij de anciens, collega’s én cursisten: er volgde een goedkeurend applausje – alle handen waren immers al opgewarmd.
Over de onderzoeker
Sofie Devos (°1998) is docent NT2 bij Ligo Regio Mechelen te Lier. Haar masterpraktijkproef ‘Ritme en regels: een praktijkgerichte handleiding voor bodypercussie in de NT2-basiseducatie’ (2025) werd uitgevoerd binnen de Educatieve Master aan de UAntwerpen. Ze ontwikkelde een methode om grammatica en prosodie zichtbaar, hoorbaar en voelbaar te maken via ritme, beweging en co-creatie.
Bibliografie
Anderson, T., & Shattuck, J. (2012). Design-Based Research: A Decade of Progress in Educational Research. EDUCATIONAL RESEARCHER, 41:16. 10.3102/0013189X11428813
Arabic classes. (2018, september 23). Arabic gestures. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=Ug2iiJmFJk8
Bakx, J., & Giezenaar, G. (2014). Dixi! cursus spreekvaardigheid voor hoogopgeleide anderstaligen. Coutinho.
Bijkerk, L., & van der Heide, W. (2015). Activerend opleiden: didactiek voor resultaatgericht beroepsonderwijs. Bohn Stafleu van Loghum.
Bossers, B., Kuiken, F., & Vermeer, A. (Red.). (2010). Handboek Nederlands als tweede taal in het volwassenenonderwijs. Coutinho.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
BVNT2. (2021, april). 6. Prosodie. Hoe komen we naar B1? https://bvnt2.org/b1-project/prosodie/
de Boer, A., Struyf, E., Nijs, S., & Doolaard, S. (Red.). (2022). Samen inclusief onderwijs realiseren: een handboek voor professionals binnen en buiten het onderwijs. Acco Learn.
Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). The "what" and the "why" of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior. Psychological Inquiry, 11, 227-268.
de Vleugels. (2018, 05 25). Alle gebaren. SMOG je mee? https://smogjemee.be/gebaren
Dewaele, J.-M., & Li, C. (2020). Emotions in second language acquisition: A critical review and research agenda. Foreign language world, 196(1), 34-49.
Dönszelmann, S., Beuningen, C. G., Beuningen, C. V., Kaal, A. A., Graaff, H. C. J., & Graaff, R.D. (Red.). (2020). Handboek vreemdetalendidactiek: vertrekpunten - vaardigheden - vakinhoud. Uitgeverij Coutinho.
Dweck, C. (2016). What having a "growth mindset" actually means. Harvard business review, 13(2), 2-5.
Geudens, A., Schraeyen, K., Taelman, H., Trioen, M., Casteleyn, J., Simons, M., & Smits, T.F.H. (2021). Bouwstenen voor effectieve taaltrajecten. Praktijkgids voor taalondersteuning in het kleuter-, lager en secundair onderwijs. Universiteit Antwerpen.
Goo, J., Granena, G., Yilmaz, Y., & Novella, M. (2015). Implicit and explicit instruction in L2 learning: Norris & Ortega (2000) revisited and updated. In Implicit and explicit learning of languages (pp. 443-482). John Benjamins Publishing Company.
Haakma, I., Pauwels, H., Steenbeek, H., & Boele, E. B. (2022). Een (school)brede benadering voor het bevorderen van creatief denken. Hanzehogeschool Groningen. NRO-overzichtstudies.
Heffner, C. C., & Slevc, R. L. (2015). Prosodic structure as a parallel to musical structure. Frontiers in psychology, 6. 10.3389/fpsyg.2015.01962
Holliday, A., Kullman, J., & Hyde, M. (2021). Intercultural Communication: An Advanced Resource Book for Students. Routledge.
Keuning, T., & Van Geel, M. (2021). Differentiated Teaching With Adaptive Learning Systems and Teacher Dashboards: The Teacher Still Matters Most. IEEE Transactions on Learning Technologies, 5(4), 293-315.
Krashen, S. (1992). The input hypothesis: An update. Linguistics and language pedagogy: The state of the art, 409-431.
KU Leuven. (2018). Text2Picto. Picto. https://picto.ccl.kuleuven.be/about.html
Larsen-Freeman, D. (2019). On language learner agency: A complex dynamic systems theory perspective. The modern language journal, 103, 61-79.
Levis, J. M. (2018). Intelligibility, Oral Communication, and the Teaching of Pronunciation. Cambridge University Press. 10.1017/9781108241564
Ligo. (2025). Functioneel en geïntegreerd werken: onze agogische visie. Ligo. geraadpleegd op 11 mei, 2025, op https://www.ligo.be/over-ons/missie-en-visie/onze-agogische-visie/
Lyster, R., & Saito, K. (2010). Oral feedback in classroom SLA: A meta-analysis. Studies in second language acquisition, 32(2), 265-302.
Maguire, M., & Delahunt, B. (2017). Doing a thematic analysis: A practical, step-by-step guide for learning and teaching scholars. All Ireland journal of higher education, 9(3), 501-514.
Meeuwis, M., & Gunnink, H. (2016). Inleiding tot de Afrikaanse Taalkunde (Vol. band 1). Universiteit Gent.
Paivio, A., & Clark, J. M. (2006). Dual Coding theory and education. Pathways to literacy achievement for high poverty children, 1, 149-210.
Raad van Europa. (2024). Geletterdheid en tweedetaalleren ten behoeve van talige integratie van volwassen migranten (LASLLIAM). Taalunie. https://taalunie.org/publicaties/225/geletterdheid-en-tweedetaalleren-ten-behoeve-van-talige-integratie-van-volwassen-migranten-laslliam
Schelfhout, W., Tanghe, E., & Meeus, W. (2021). Algemene didactiek: Didactisch referentiekader voor lesvoorbereiding en lesanalyse. Acco.
Schmidt, R. W. (1990). The role of consciousness in second language learning. Applied Linguistics, 11(2), 129-158.
Schraven, J. (2022). Methodiek. Zo leer je kinderen lezen en spellen. https://www.zoleerjekinderenlezenenspellen.nl/methodiek.htm
Shapiro, L., & Stolz, S. A. (2019). Embodied coginition and its significance for education. Theory and Research in Education, 17(1), 19-39.
Spada, N., & Lightbown, P. M. (2008). Form‐focused instruction: Isolated or integrated? TESOL quarterly, 42(2), 181-207.
Vanderstocken, J. (2018). Riedelen en zingen in NT2. NT2 en alfa. https://www.nt2enalfa.com/zingen.html
Van de Voorde, S. (2020). Wijzer in ontwikkelingsstoornissen: een overzicht van theorie en praktijk. Acco.
van Ginneken, C. (1996). Klankonderwijs en de communicatieve aanpak: een onmogelijke liefde? Het onderwijzen van de uitspraak van klanken bij Nederlands als tweede taal. Levende Talen, 508, 165-169.
Vianna e Silva, M., Vianna e Silva Filho, Y., Krumholz Adler, I., de Figueiredo Lucena, B., & Russo, B. (2012). Design thinking: business innovation. MJV Press.
Vocvo. (2016). Leerplan Opleiding NT2 Alfa – Mondeling richtgraad 1 en schriftelijk richtgraad 1.1. Richtgraad 1 Modulair AO BE 040, (Leergebied Alfabetisering Nederlands Tweede taal Basiseducatie).
