Waarom verpleegkundigen vaker over seksualiteit moeten praten, zeker bij borstkanker patiënten.

Seksualiteit als vergeten zorgnood

Wat als je de diagnose borstkanker krijgt, maar daarna met vragen blijft zitten over je lichaam, intimiteit en seksualiteit zonder dat iemand daar ooit met je over praat? Voor veel vrouwen is dat de harde realiteit. In onze ziekenhuizen blijft seksuele gezondheid bij borstkankerpatiënten vaak een groot taboe. Verpleegkundigen kunnen hierin een sleutelrol spelen, maar voelen zich onvoldoende ondersteund. Mijn bachelorproef onderzoekt hoe we dit kunnen veranderen, met aanbevelingen die inzetbaar zijn op de werkvloer.

Seksualiteit onder druk door borstkanker

In België krijgt 1 op 8 vrouwen ooit borstkanker. De impact van de ziekte en behandelingen op het lichaam is ingrijpend: een borstamputatie, haarverlies, hormonale veranderingen… die tastbare gevolgen laten sporen na, ook op vlak van zelfbeeld en seksuele beleving. Toch blijft het stil in de zorg. Patiënten durven er niet over beginnen. En zorgverleners? Die weten vaak niet hoe of vinden er geen tijd voor.

De stilte in de zorg: wie doorbreekt ze?

In mijn bachelorproef sprak ik met verpleegkundigen op een oncologische afdeling en onderzocht ik wetenschappelijke literatuur. Wat bleek? Verpleegkundigen vinden het wél belangrijk om seksualiteit te bespreken, maar ervaren drempels: tijdsdruk, gebrek aan opleiding, schaamte of onzekerheid over hun rol. Tegelijk verwachten veel patiënten dat zorgverleners zelf het onderwerp aansnijden. Niemand begint er dus over en het probleem blijft onder de radar.

Wat zegt de wetenschap?

Ik analyseerde zes recente studies over communicatie, seksuele gezondheid en borstkanker. Daaruit blijkt dat verpleegkundigen met de juiste ondersteuning een groot verschil kunnen maken. Tools zoals het PLISSIT- of BETTER-model geven houvast om gesprekken over seksualiteit op een veilige en respectvolle manier te voeren. Ook trainingen met rollenspelen, educatieve podcasts of reflectieoefeningen zorgen voor meer zelfvertrouwen. Zelfs korte opleidingen van 30 minuten hebben al effect.

Wat heb ik zelf gedaan?

Naast een grondige literatuurstudie legde ik mijn bevindingen voor aan de praktijk. Ik sprak met verpleegkundigen en een hoofdverpleegkundige van UZ Leuven. Hun verhaal bevestigde mijn onderzoek: seksualiteit is belangrijk, maar er is geen duidelijke aanpak. Het onderwerp komt enkel toevallig aan bod, afhankelijk van het initiatief van een zorgverlener. Daarom werkte ik een concreet implementatieplan uit met aanbevelingen voor het werkveld.

Vier pijlers voor betere zorg

1. Educatie: seksuele gezondheid structureel verankeren

Seksuele gezondheid moet een vast onderdeel worden van de opleiding tot verpleegkundige. Dit betekent méér dan één theoretisch lesmoment: er is nood aan praktijkgerichte vorming waarin gesprekstechnieken geoefend worden, bijvoorbeeld via rollenspelen of reflectieoefeningen. Studenten moeten leren hoe ze op een empathische, open manier seksualiteit bespreekbaar maken en vooral ook wanneer. In bijscholingen voor werkende verpleegkundigen kan dit via korte, flexibele modules (bv. e-learning of podcasts) die inspelen op hun dagelijkse realiteit. Reflectie op eigen waarden, culturele gevoeligheden en mogelijke drempels hoort hier expliciet bij. Ook het bespreken van casussen in teamverband versterkt dit leerproces. Enkel door structurele en herhaalde educatie groeit het vertrouwen van verpleegkundigen om het gesprek effectief aan te gaan.

2. Communicatie: gespreksmodellen en tools op maat

Veel verpleegkundigen geven aan niet goed te weten hoe ze over seksualiteit moeten beginnen. Daarom is het essentieel dat zij beschikken over eenvoudige, bruikbare modellen zoals PLISSIT, BETTER en BLISSS. Deze modellen bieden houvast: ze helpen om stapsgewijs en respectvol het onderwerp te openen, zonder druk of taboe. Ook meetinstrumenten zoals de FSFI (Female Sexual Function Index) en de SQOL-F (Sexual Quality of Life-Female) kunnen ondersteunen, zowel in het detecteren van problemen als in het opvolgen ervan. Deze tools moeten geïntegreerd worden in de verpleegkundige praktijk, bijvoorbeeld als standaardonderdeel van het anamneseformulier of als visuele herinnering in de kamer. Tot slot helpen ondersteunende communicatietips (bv. voorbeeldzinnen of kaartjes met gespreksstarters) om de drempel voor verpleegkundigen en patiënten te verlagen.

3. Organisatiebeleid: structurele verankering in zorgprocessen

Zonder steun van de zorgorganisatie is het onhaalbaar om seksualiteit systematisch aan te kaarten. Daarom moet het thema verankerd worden in zorgpaden, elektronische patiëntendossiers (EPD) en beleidsdocumenten. Concreet: seksualiteit moet standaard aan bod komen bij intake, tijdens behandeling en in de follow-up. In het EPD kunnen checklists, vrije tekstvelden of standaardvragen geïntegreerd worden. Daarnaast moet duidelijk vastgelegd zijn wie het gesprek opstart: verpleegkundige, trajectbegeleider of arts? Zorgorganisaties kunnen dit faciliteren via praktische protocollen, informatiefolders op de kamers en duidelijke doorverwijsroutes naar gespecialiseerde zorg. De betrokkenheid van leidinggevenden (zoals hoofdverpleegkundigen) is hierbij cruciaal om het thema zichtbaar en bespreekbaar te maken binnen het team.

4. Samenwerking: interdisciplinair en cultuursensitief

Seksualiteit is een gedeelde verantwoordelijkheid. Naast de verpleegkundige spelen ook trajectbegeleiders, seksuologen, psychologen en artsen een rol. Daarom moet seksuele gezondheid een vast punt zijn in het multidisciplinair overleg (MDO), met aandacht voor zowel lichamelijke als psychologische aspecten. In complexe gevallen moet snel doorverwezen kunnen worden naar gespecialiseerde hulp, zonder dat patiënten zelf moeten zoeken. Daarnaast vraagt dit thema ook om cultuursensitieve zorg: elke patiënt is anders, en culturele of religieuze overtuigingen spelen een rol in hoe mensen seksualiteit beleven. Zorgverleners moeten hierop kunnen afstemmen. Tot slot is het waardevol om, indien de patiënt dit wenst, ook de partner te betrekken bij gesprekken over intimiteit en herstel.

Voorbij het taboe

Seksualiteit is geen luxeprobleem, maar een fundamenteel onderdeel van levenskwaliteit. Dat geldt ook voor mensen die geconfronteerd worden met borstkanker. Door verpleegkundigen sterker te maken in dit gesprek, zorgen we voor meer erkenning, verbondenheid en herstel. Mijn onderzoek toont dat dit haalbaar is, mits we inzetten op opleiding, communicatie en samenwerking.

Tot slot: durf te spreken

De kernboodschap van mijn werk? Verpleegkundigen hoeven geen experts in seksuele therapie te zijn, maar wél mensen die het gesprek durven openen. Een eenvoudige zin zoals “Sommige mensen ervaren veranderingen in hun seksualiteit, herken je dat?” kan al het verschil maken. Want wie de stilte doorbreekt, opent de deur naar herstel.