Pijn achter gesloten deuren: de verborgen strijd van vrouwen met dyspareunie.
Pijn achter gesloten deuren: de verborgen strijd van vrouwen met dyspareunie.
Seksualiteit is voor veel vrouwen een bron van verbinding en vreugde. Maar wat als vrijen niet meer vanzelfsprekend is, maar pijn doet? In mijn masterproef aan de KU Leuven onderzocht ik als seksuologe (i.o.) hoe vrouwen met dyspareunie — pijn tijdens het vrijen — hun seksualiteit beleven. Hoewel één op de vier vrouwen hiermee worstelt, blijft deze pijn vaak een verborgen taboe. “Veel vrouwen voelen zich niet gehoord of durven er niet over te spreken, zo blijven ze onzichtbaar, niet alleen in de zorg, maar ook in onze samenleving.”
Seksualiteit onder druk
Om de geleefde ervaring van deze vrouwen te begrijpen, voerde ik een kwalitatief onderzoek uit met zeven vrouwen die openhartig hun verhaal deelden. In diepgaande interviews onderzocht ik hoe zij hun seksualiteit vormgeven terwijl pijn een constante schaduw werpt en wat dit doet met hun zelfbeeld, relaties en mentale gezondheid.
Twee onderzoeksvragen stonden centraal:
- Hoe beleven vrouwen met pijn bij het vrijen hun seksualiteit, en hoe beïnvloedt dat hun seksueel, relationeel en psychologisch functioneren?
- Hoe ervaren zij hun vulva, clitoris en vagina, en hoe hangt die lichaamsbeleving samen met hun seksualiteit?
Hun verhalen tonen hoe seksualiteit onder druk komt te staan wanneer pijn het overneemt. Seks wordt niet langer een bron van verbondenheid, maar iets dat vermeden wordt, of ‘ondergaan’ uit schuldgevoel of angst om de partner te verliezen.
Het verborgen verhaal: pijn zonder masker
De vrouwen in het onderzoek beschreven pijn als allesoverheersend, onvoorspelbaar en soms zelfs invaliderend. Seksualiteit werd hierdoor iets beladen, iets dat vermeden werd uit angst voor pijn of afwijzing. Toch bleef het verlangen naar intimiteit bestaan. “Er ontstaat een spanningsveld tussen willen en niet kunnen, en dat tast het zelfbeeld en de relatie met zichzelf en de bedpartner ernstig aan.” In seksuele contacten leidde pijn tijdens het vrijen vaak tot spanningen of misverstanden. Sommige vrouwen voelden zich schuldig tegenover hun partner, anderen ervoeren druk om “mee te doen” ondanks de pijn. Toch bleek ook dat steun van een empathische partner een groot verschil kon maken. Relationele co-regulatie werd als beschermend ervaren.
Een lichaam zonder kompas
Veel vrouwen in het onderzoek beschreven een gevoel van vervreemding van hun eigen lichaam. Pijn had de vulva, vagina en clitoris ontdaan van hun associatie met genot, en in plaats daarvan kwamen afkeer en controleverlies in de plaats. “Sommigen spraken over hun lichaam alsof het stuk was.” Dat verlies aan vertrouwen raakte diep aan hun vrouwelijkheid en seksuele identiteit. Veel vrouwen gaven aan zich geen ‘echte vrouw’ meer te voelen.
De zeven schaduwen van seksuele pijn
Uit de interviews kwamen zeven centrale thema’s naar voren. Vrouwen beschreven eerst de lichamelijke ervaring van pijn: scherp, onvoorspelbaar en soms zonder duidelijke medische oorzaak. Die pijn had een domino-effect op andere levensdomeinen. De emotionele impact bleek groot. Veel vrouwen spraken over gevoelens van schaamte, schuld en frustratie. Ze twijfelden aan zichzelf, voelden zich ‘niet normaal’, en worstelden met het idee te falen als partner of als vrouw. Ook de relationele dynamiek kwam zwaar onder druk te staan. Door de pijn ontstonden spanningen, misverstanden en een verlies van fysieke intimiteit. Tegelijk gaf een empathische partner net kracht: wie zich gesteund voelde, ervaarde meer ruimte om seksualiteit op eigen tempo te herontdekken. Verder kwam naar voren hoe vrouwen op uiteenlopende manieren omgaan met hun klachten. Sommigen zochten actief hulp, anderen hadden teleurstellende ervaringen in de zorg. Die wisselwerking tussen hoop en machteloosheid typeerde het hulpzoekgedrag.
Wat opvallend bleef: seksueel verlangen verdwijnt niet zomaar. Velen verlangden nog steeds naar aanraking, intimiteit en verbondenheid, maar het verlangen raakte verstrikt in angst voor pijn. Dat innerlijke conflict bleek bijzonder belastend.
Sommige vrouwen brachten hun seksuele pijn ook in verband met vroegere traumatische ervaringen. Voor hen werkte de pijn als een herbeleving, een echo uit het verleden die nu lijfelijk tot uiting kwam. Tot slot werd vrouwelijkheid en betekenisgeving een centraal thema. De ervaring van pijn bracht vrouwen ertoe hun ideeën over vrouw-zijn, seksualiteit en eigenwaarde te herzien. Sommigen vonden hierin zelfs een nieuwe seksuele identiteit – eentje die losstaat van penetratie en prestatie, en meer draait om zelfzorg, contact, zachtheid en grenzen.
Een stem voor de stilte
Wat uit dit onderzoek vooral naar voren komt, is dat vrouwen met seksuele pijn allerminst uitzonderingen zijn – maar dat hun ervaringen vaak onzichtbaar blijven, zowel in de zorg als in het publieke debat. Door hun verhalen centraal te stellen, wil ik bijdragen aan meer erkenning, bewustwording en maatschappelijke reflectie. “Pijn bij het vrijen is geen persoonlijk falen.” “Het is een reële ervaring die aandacht en begrip verdient – niet enkel vanuit een medisch perspectief, maar ook op menselijk en relationeel niveau.”
Een opvallend inzicht is de manier waarop vrouwen betekenis proberen te geven aan hun ervaringen met dyspareunie. Ondanks de pijn zoeken ze naar houvast en nieuwe vormen van seksualiteit en intimiteit. Voor sommigen betekende dit een therapeutisch traject; anderen vonden via zelfonderzoek of lichaamsgerichte methoden opnieuw verbinding met zichzelf en/of hun partner. Deze zoektocht naar betekenis, identiteit en alternatieve seksuele expressie blijkt een cruciale stap in het omgaan met en herstellen deze vicieuze pijncirkel. Hoewel het pad naar herstel vaak lang en complex is, toont het onderzoek ook een grote mate van veerkracht. “Wat me het meest geraakt heeft, is hoe deze vrouwen, ondanks alles, blijven streven naar verbinding – met zichzelf, met hun lichaam, en met hun partner. Die veerkracht verdient niet alleen respect, maar ook ruimte in zorgpraktijken en beleid.”
Zorg die de stilte hoorbaar maakt
Pijn tijdens het vrijen is meer dan een lichamelijk probleem – het raakt emoties, relaties en identiteit. Toch voelen veel vrouwen zich niet gehoord in de zorg. “We hebben nood aan een integrale en empathische aanpak.” Ik pleit voor meer aandacht in de opleiding van zorgverleners, betere communicatie over seksuele pijnproblemen en een nauwere samenwerking tussen artsen, therapeuten en seksuologen.
Van stilte naar stem
De strijd van vrouwen met dyspareunie is geen individuele worsteling, maar een collectief verhaal dat vraagt om gehoord en gezien te worden. Hun pijn mag dan onzichtbaar lijken, hun veerkracht en verlangen naar intimiteit zijn dat allerminst. Door hun stemmen ruimte te geven, openen we deuren naar begrip, compassie en heling — niet alleen binnen de muren van de zorg, maar ook in onze samenleving. Want alleen door te erkennen, kunnen we samen bouwen aan een toekomst waarin intimiteit vrij is van angst en verdriet.
Bibliografie
Alizadeh, A., & Farnam, F. (2021). Coping with dyspareunia, the importance of inter and intrapersonal context on women’s sexual distress: a population-based study. Reproductive Health, 18(1). https://doi.org/10.1186/s12978-021-01206-8
Álvarez-Muelas, A., Berrocal, C., Osorio, D., Noé-Grijalva, M., & Sierra, J. C. (2022). Sexual double standard: A cross-cultural comparison of young adults Spanish, Peruvian, and Ecuadorian people. Sexuality Research & Social Policy, 20(2), 705–713. https://doi.org/10.1007/s13178-022-00714-x
Ayling, K., & Ussher, J. M. (2007). “If sex hurts, am I still a woman?” The subjective experience of vulvodynia in heterosexual women. Archives of Sexual Behavior, 37(2), 294–304. https://doi.org/10.1007/s10508-007-9204-1
Bancroft, J., Loftus, J., & Long, J. S. (2003). Distress about sex: A national survey of women in heterosexual relationships. Archives of Sexual Behavior, 32(3), 193–208. https://doi.org/10.1023/a:1023420431760
Berrocal, C., Moyano, N., Álvarez-Muelas, A., & Sierra, J. C. (2022). Sexual double standard: A gender-based prejudice referring to sexual freedom and sexual shyness. Frontiers in Psychology, 13. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.1006675
Berry, M., & Berry, P. D. (2013). Contemporary Treatment of Sexual Dysfunction: Reexamining the Biopsychosocial Model. The Journal Of Sexual Medicine, 10(11), 2627–2643. https://doi.org/10.1111/jsm.12273
Binik, Y. M. (2005). Should dyspareunia be retained as a sexual dysfunction in DSM-V? A painful classification decision. Archives of Sexual Behavior, 34(1), 11–21. https://doi.org/10.1007/s10508-005-0998-4
Both, S., Ter Kuile, M., & Laan, E. (2022). Seksuele pijn en verlangen: Diagnostiek en behandeling. In E. Laan & M. ter Kuile (Eds.), Seksuologie (pp. 175–189). Bohn Stafleu van Loghum.
Braun, V., & Clarke, V. (2021). Thematic analysis: A practical guide. SAGE Publications.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
Denzin, N. K., & Lincoln, Y. S. (Eds.). (1994). Handbook of qualitative research. SAGE Publications.
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, fourth edition, text revision (DSM-IV-TR). (2000). In American Psychiatric Association eBooks. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890423349
Donaldson, R. L., & Meana, M. (2011). Early dyspareunia experience in young women: Confusion, consequences, and help-seeking barriers. The Journal of Sexual Medicine, 8(3), 814–823. https://doi.org/10.1111/j.1743-6109.2010.02150.x
Fisher, R. J. (1993). Social desirability bias and the validity of indirect questioning. Journal of Consumer Research, 20(2), 303–315. https://doi.org/10.1086/209351
Ford, J. V., Corona-Vargas, E., Cruz, M. L., Fortenberry, J. D., Kismödi, E., Philpott, A., Rubio‐Aurioles, E., & Coleman, E. (2021). The World Association for Sexual Health’s Declaration on Sexual Pleasure: A Technical Guide. International Journal Of Sexual Health, 33(4), 612–642. https://doi.org/10.1080/19317611.2021.2023718
Gagnon, J. H., & Simon, W. H. (1975). Sexual Conduct: The Social Sources of Human Sexuality. Contemporary Sociology, 4(3), 226. https://doi.org/10.2307/2063183
Ghysbrecht, C., & Claerhout, F. (2022). Vulvodynie: een uitdaging voor artsen. Tijdschrift Voor Geneeskunde. https://doi.org/10.47671/tvg.78.22.135
Heim, L. J. (2001). Evaluation and differential diagnosis of dyspareunia. American Family Physician, 63(8), 1535–1544. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11327429
Hill, D. A., & Taylor, C. A. (2021). Dyspareunia in women. American Family Physician. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33983001
Hyett, N., Kenny, A., & Dickson-Swift, V. (2014). Methodology or method? A critical review of qualitative case study reports. International Journal Of Qualitative Studies On Health And Well-being, 9(1), 23606. https://doi.org/10.3402/qhw.v9.23606
IJff, M. (2016). Sexcounseling: Handleiding voor seksuologische hulpverlening. Van Gorcum.
Kaler, A. (2006). Unreal women: Sex, gender, identity and the lived experience of vulvar pain. Feminist Review, 82(1), 50–75. https://doi.org/10.1057/palgrave.fr.9400262
Katz, S. R. (1995). The experience of chronic vulvar pain: psychosocial dimensions and the sense of self. https://www.ulethbridge.ca/lib/ematerials/handle/123456789/2647
King, M., Holt, V. L., & Nazareth, I. (2007). Women’s views of their sexual difficulties: Agreement and disagreement with clinical diagnoses. Archives of Sexual Behavior, 36(2), 281–288. https://doi.org/10.1007/s10508-006-9090-y
Koops, T., & Briken, P. (2021). “A woman should still be a woman” – A grounded theory of the origins of sexual pain and difficulties with intercourse. Journal of Sex & Marital Therapy, 47(7), 707–720. https://doi.org/10.1080/0092623x.2021.1942348
Lareau, A. (2021). Listening to People: A Practical Guide to Interviewing, Participant Observation, Data Analysis, and Writing It All Up. In The Writer (Boston) (Vol. 134, Number 8, pp. 6–6). Madavor Media LLC.
Lorimer, K., DeAmicis, L., Dalrymple, J., Frankis, J., Jackson, L., Lorgelly, P., McMillan, L., & Ross, J. (2019). A Rapid Review of Sexual Wellbeing Definitions and Measures: Should We Now Include Sexual Wellbeing Freedom? The Journal Of Sex Research/The Journal Of Sex Research, 56(7), 843–853. https://doi.org/10.1080/00224499.2019.1635565
MacNeil, S., & Byers, E. S. (1997, 22 december). The relationships between sexual problems, communication, and sexual satisfaction. Document - Gale Academic OneFile. https://go.gale.com/ps/i.do?id=GALE%7CA20297069&sid=googleScholar&v=2.1&it=r&linkaccess=abs&issn=11884517&p=AONE&sw=w&userGroupName=anon%7E50a6342&aty=open-web-entry
Maso, I. (1987). Kwalitatief onderzoek. Boom.
McDonald, E., Gartland, D., Small, R., & Brown, S. (2015). Dyspareunia and childbirth. Obstetrical & Gynecological Survey, 70(5), 319–320. https://doi.org/10.1097/01.ogx.0000466340.51108.12
Meston, C. M., & Trapnell, P. D. (2005). ORIGINAL RESEARCH—OUTCOMES ASSESSMENT: Development and Validation of a Five‐Factor Sexual Satisfaction and Distress Scale for Women: The Sexual Satisfaction Scale for Women (SSS‐W). The Journal Of Sexual Medicine, 2(1), 66–81. https://doi.org/10.1111/j.1743-6109.2005.20107.x
Mooney, K. M., Poirier, É., & Pukall, C. F. (2021). Persistent Genital Arousal in Relationships: A Comparison of Relationship, Sexual, and Psychological Well-Being. The Journal Of Sexual Medicine, 19(2), 234–248. https://doi.org/10.1016/j.jsxm.2021.10.009
Moore, E., & Sitron, J. A. (2024). Sexual Self Discrepancies, Sexual Satisfaction, and Relationship Satisfaction in a Cross-Sectional Sample of Women Who Experience Chronic Vaginal Pain during Sexual Intercourse. Healthcare, 12(7), 798. https://doi.org/10.3390/healthcare12070798
Moyal‐Barracco, M., & Lynch, P. (2004). 2003 ISSVD Terminology and Classification of Vulvodynia: A historical perspective. Journal of Reproductive Medicine, 49(10), 772–777. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15568398
Park, C. L. (2010). Making sense of the meaning literature: An integrative review of meaning making and its effects on adjustment to stressful life events. Psychological Bulletin, 136(2), 257–301. https://doi.org/10.1037/a0018301
Patton, M. Q. (2015). Qualitative research & evaluation methods (4th ed.). SAGE Publications.
Pazmany, E., Bergeron, S., Verhaeghe, J., Van Oudenhove, L., & Enzlin, P. (2014). Sexual communication, dyadic adjustment, and psychosexual well-being in premenopausal women with self-reported dyspareunia and their partners: A controlled study. The Journal of Sexual Medicine, 11(7), 1786–1797. https://doi.org/10.1111/jsm.12518
Perel, E. (2014). Erotische intelligentie.
Peters, D. (2014). The application of systems thinking in health: Why use systems thinking? Health And Quality Of Life Outcomes, 12(1), 51. https://doi.org/10.1186/1478-4505-12-51_old
Reisman, Y., ESSM Executive Committee, & Educational Committee. (2012). Education Committee mission statement. European Society for Sexual Medicine. https://www.essm.org/wp-content/uploads/education/Education_Committee_Mission_Statement.pdf
Shepardson, R. L., Mitzel, L. D., Trabold, N., Crane, C. A., Crasta, D., & Funderburk, J. S. (2021). Sexual dysfunction and preferences for discussing sexual health concerns among veteran primary care patients. Journal of the American Board of Family Medicine, 34(2), 357–367. https://doi.org/10.3122/jabfm.2021.02.200326
Simon, W. H., & Gagnon, J. H. (1986). Sexual scripts: Permanence and change. Archives of Sexual Behavior, 15(2), 97–120. https://doi.org/10.1007/bf01542219
Stephenson, K. R., & Meston, C. M. (2010). Differentiating components of sexual well-being in women: Are sexual satisfaction and sexual distress independent constructs? The Journal of Sexual Medicine, 7(7), 2458–2468. https://doi.org/10.1111/j.1743-6109.2010.01836.x
Stroebe, M., Schüt, H., & Stroebe, W. (2007). Health outcomes of bereavement. Lancet, 370(9603), 1960–1973. https://doi.org/10.1016/s0140-6736(07)61816-9
Stroebe, M., Stroebe, W., Schüt, H., & Boerner, K. (2017). Grief is not a disease but bereavement merits medical awareness. Lancet, 389(10067), 347–349. https://doi.org/10.1016/s0140-6736(17)30189-7
Ussher, J. M. (1997). Fantasies of Femininity: Reframing the Boundaries of Sex. https://openlibrary.org/books/OL676576M/Fantasies_of_femininity
WAS Declaration on Sexual Rights 2014 | World Association for Sexual Health (WAS). (z.d.). World Association Fo. https://www.worldsexualhealth.net/was-declaration-on-sexual-rights
Watson, W. K., Stelle, C., & Bell, N. J. (2016). Older women in new romantic relationships. The International Journal of Aging and Human Development, 85(1), 33–43. https://doi.org/10.1177/0091415016680067
World Health Organization: WHO. (2019, 27 augustus). Sexual health. https://www.who.int/health-topics/sexual-health#tab=tab_1
Zaikman, Y., & Marks, M. J. (2016). Promoting theory-based perspectives in sexual double standard research. Sex Roles, 76(7–8), 407–420. https://doi.org/10.1007/s11199-016-0677-z
