De schaduw van imperialisme: waarom Namibië’s waterstofdroom niet enkel groen kleurt
Het kleur groen belooft de klimaatcrisis te bestrijden, maar niet iedereen plukt daar de vruchten van. Groene waterstof wordt wereldwijd geprezen als dé energie van de toekomst, en Namibië wil zich daarbij profileren als wereldleider. Mijn onderzoek toont echter dat het politieke discours, met zijn nadruk op groei, export en industrialisatie als enige weg naar vooruitgang, een patroon van afhankelijkheid blootlegt dat voortvloeit uit een hedendaagse vorm van imperialisme, beter bekend als kolonialiteit. In tegenstelling tot het vroegere kolonialisme is dit een meer subtiele en onzichtbare vorm van overheersing, die niet alleen van buitenaf wordt opgelegd, maar ook van binnenuit wordt versterkt door postkoloniale elites en overheden, zoals die van Namibië.
Waterstof wordt de “champagne van de energietransitie” genoemd. Je kan het zien als een batterij in gasvorm: je kunt er energie in bewaren en vervoeren. Afhankelijk van hoe die waterstof wordt gemaakt, krijgt ze een kleur. Zo ontstaat blauwe waterstof uit aardgas, gele uit kernenergie, en groene uit zon en wind. Alleen die laatste is echt schoon, volledig geproduceerd met hernieuwbare energie en zonder CO₂-uitstoot.
Maar er is een probleem: voor de productie is enorm veel zonne- en windenergie nodig. Landen in het Globale Noorden hebben dit niet, daarom focussen ze zich op partnerschappen met landen uit het Globale Zuiden. In 2024 reisden koning Filip en voormalig minister van Energie Tinne Van der Straeten naar Namibië, dat over ideale omstandigheden beschikt, om hun partnerschap rond groene waterstof te versterken. Die samenwerking is geen uitzondering, maar deel van een bredere trend: het Noorden kijkt opnieuw naar het Zuiden om zijn energiezekerheid te garanderen.
Namibië profileert zich de laatste jaren steeds sterker als toekomstige waterstofhub. Ze lanceerden ook hun eerste grote waterstof project, the Southern Corridor Development Initiative (SCDI) door Hyphen Hydrogen Namibia, in de woestijn, waar zon en wind praktisch onbeperkt aanwezig zijn. In hun waterstofambities spreekt de Namibische overheid spreekt daarbij in grootse termen. In de officiële strategie staat bijvoorbeeld dat groene waterstof “een motor zal worden voor economische groei en industrialisatie” en dat Namibië zichzelf ziet als “een wereldwijde voorloper in de waterstofeconomie”. Ook president Nangolo Mbumba benadrukte onlangs dat het land “klaar is om de wereld te voorzien van betaalbare, duurzame energie”
Maar wie profiteert echt?
Mijn onderzoek laat zien dat die strategie oude koloniale patronen herhaalt. Namibië mag dan wel onafhankelijk zijn sinds 1990, de manier waarop de waterstoftransitie wordt vormgegeven, roept vragen op.
1. Kolonialiteit van macht
Namibië stelt economische groei en export centraal, maar dat maakt het land afhankelijk van buitenlandse investeerders en buitenlandse vraag. Grote projecten worden gefinancierd door internationale fondsen, waarbij Namibië vaak enkel een minderheidsaandeel behoudt.
Een duidelijk voorbeeld is het SDG Namibia One Fund, een fonds van de overheid dat buitenlandse investeerders moet “ontzorgen” door financiële risico’s over te nemen. Achter die belofte schuilt een oud verhaal. De Namibische overheid draagt de risico’s zelf, terwijl de winsten naar buitenlandse partners vloeien.
2. Kolonialiteit van kennis
In de beleidsdocumenten wordt industrialisatie voorgesteld als dé weg naar ontwikkeling. Minister van Energie Tom Alweendo had het over “the dream of industrialisation” waardoor Namibische vooruitgang gelijkgesteld wordt aan een eenzijdig, groeimodel. Lokale kennis en alternatieve visies – bijvoorbeeld gericht op energiezekerheid voor Namibische burgers – worden nauwelijks genoemd.
3. Kolonialiteit van zijn
Tot slot positioneert Namibië zichzelf, en dit zelfbeeld wordt ook versterkt door buitenlandse actoren, vooral als leverancier van grondstoffen. De Namibische Green Hydrogen Commissioner James Mnyupe zei in 2023: “Namibia is set to emerge as a major global hydrogen producer and an early entrant in the hydrogen export market.”
Dat klinkt ambitieus, maar bevestigt tegelijk een eeuwenoud patroon: landen in het Globale Zuiden worden gereduceerd tot exporteurs van grondstoffen, ten dienste van de industrie in het Noorden.
Waarom een dekoloniaal perspectief nodig is
Dit alles illustreert hoe belangrijk het is om de energietransitie niet enkel technisch en economisch te bekijken, maar ook sociaal en historisch. Zonder dekoloniaal perspectief riskeren we dat de groene transitie dezelfde ongelijkheden reproduceert als het fossiele tijdperk.
Of, zoals de Zimbabwaanse denker Sabelo Ndlovu-Gatsheni stelt: “dekolonisatie is een mythe”. Koloniale structuren blijven bestaan in nieuwe, vaak onzichtbare vormen – via financiële, culturele, politieke en sociale mechanismen. En zoals in mijn onderzoek duidelijk is één van de mechanismen ook discours, hoe gesproken wordt heeft een impact op hoe de realiteit zich vormt.
Een rechtvaardige energietransitie? De weg vooruit!
Een rechtvaardige energietransitie vraagt om meer dan zon en wind. Ze vraagt moed om bestaande structuren te herzien en ongelijkheden echt aan te pakken. Dat betekent een hervorming van de mondiale economische orde, zodat landen in het Globale Zuiden meer zeggenschap krijgen. Het vraagt ook ruimte voor lokale kennis en alternatieve ontwikkelingsmodellen, want een transitie die meer stemmen ernstig neemt, legt de basis voor een eerlijkere wereldorde. En bovenal vraagt het om een dekolonisatie van het denken, weg van het idee dat alleen Euro-Amerikaanse modellen de norm zijn.
Groene waterstof kan een cruciale rol spelen in de strijd tegen klimaatverandering. Maar zoals het voorbeeld van Namibië laat zien, is de vraag niet alleen hoe we groene energie produceren, maar ook voor wie. Als we niet oppassen, zetten we de geschiedenis van extractie en ongelijkheid simpelweg verder – dit keer onder een “groen” label.
De uitdaging is dus niet louter technisch of economisch, maar vooral sociaal en politiek: hoe maken we van de energietransitie geen herhaling van het koloniale verleden, maar een stap naar een echt rechtvaardige toekomst?
Bibliografie
Adow, M. (2020). Reviewing Africa's Renewable Energy Initiatives. Kenya: Power Shift Africa.
Ahmed, Y. (2021). Political discourse analysis: a decolonial approach. Critical Discourse Studies 18(1), pp. 140-155.
al-Sisi, A. F. (2024, June 29). President El-Sisi's Speech at the Opening of the Egypt-EU Investment Conference. Retrieved from https://www.presidency.eg/en/%D9%82%D8%B3%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%A…
Altenburg, T., & Kantel, A. (2024). Green Hydrogen in Namibia: Opportunities and Risks. IDOS discussion paper. doi:https://doi.org/10.23661/idp6.2024
Alweendo, T. (2021, September 24). Namibia: A green hydrogen hub for Africa. Atlantic Council. Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=644XyYq4Ev4
Alweendo, T. (2024, May 2). Inauguration | Cleanergy Green Hydrogen site by President Nangolo Mbumba and the King of Belgians. Walvis Bay, Namibia. Retrieved from https://www.facebook.com/NamibianPresidency/videos/806763020944830
Amin, S. (1978). Unequal Development: An Essay on the Social Formations of Peripheral Capitalism. Sussex: The Harvester Press.
Bhambra, G. K. (2014). Postcolonial and decolonial dialogues. Postcolonial Studies 17(2), pp. 115-121.
Browne, A. J., Bottorff, J. L., & Johnson, J. L. (2004). Othering and Being Othered in the Context of Health Care Services. Health Communication, pp. 255-271.
Bunker, S. G. (1985). Underdeveloping the Amazon: Extraction, Unequal Exchange, and the Failure of the Modern State. Urbana and Chicago: University of Illinois Press.
Capurso, T., Stefanizzi, M., Torresi, M., & Camporeale, S. M. (2022, January 1). Perspective of the role of hydrogen in the 21st century energy transition. Energy Conversion and Management 251.
52
Chiderov, T. (2022). Civil Society Perspectives on Green Hydrogen Production and Power-to-X Products in Africa [Position Paper]. Retrieved from https://www.powershiftafrica.org/publications/civil-society-perspective…
Chiluwa, I. (2012). Social Media Networks and the Discourse of Resistance: A Sociolinguistic CDA of Biafra Online Discourses. Discourse and Society , pp. 217–244.
Climate Fund Managers. (2024). Blended Finance. Retrieved November 20, 2024, from climatefundmanagers: https://climatefundmanagers.com/blended-finance/
Crosby, A. (2004). Ecological Imperialism: The Biological Expansion of Europe 900–1900, 2nd ed. New York: Cambridge University Press: Cambridge University Press.
Diop, C. A. (1985). Le problème énergétique africain. La science, la technique et le développement de l'Afrique - l'Afrique et son avenir, (pp. 163-167). Kinshasa.
Dorn, F. M. (2022). Green colonialism in Latin America? Towards a new research agenda for the global energy transition . European Review of Latin American and Caribbean Studies, pp. 137-146.
Dorninger, C., Hornborg, A., Abson, D. J., von Wehrden, H., Schaffartzik, A., Giljum, S., . . . Wieland, H. (2021). Global patterns of ecologically unequal exchange: Implications for sustainability in the 21st century. Ecological Economics 179.
Emmanuel, A. (1972). Unequal Exchange: A Study of the Imperialism of Trade. New York: Monthly Review Press.
ETC. (2021). Making the hydrogen economy possible: accelerating clean hydrogen in an electrified economy. Retrieved from Energy Transition Commissions: www.energy-transitions.org/ publications/making-clean-hydrogen-possible
European Commission. (n.d.). Hydrogen. Retrieved from energy.ec.europa: https://energy.ec.europa.eu/topics/energy-systems-integration/hydrogen_…
European Union. (2023, October 24). ec.europa. Retrieved from Global Gateway: EU and Namibia agree on next steps of strategic partnership on sustainable raw materials and green hydrogen: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_5263
Fairclough, N. (1989). Language and Power. New York: Longman Inc.
53
Fairclough, N. (2016). A Dialectical-Relational Approach to Critical Discourse Analysis in Social Research. In R. Wodak, & M. Meyer, Methods of Discourse Studies, 3rd edition (pp. 86-108). London: Sage.
Fairclough, N., & Wodak, R. (1997). Critical Discourse Analysis. In T. Van Dijk, Discourse as Social Interaction (pp. 258-284). London: Sage.
Fanon, F. (1965). A Dying Colonialism . New York: Grove.
Fanon, F. (1967). Black Skin, White Masks. New York: Grove Press.
Fladvad, B. (2023). Infrastructuring environmental (in)justice: green hydrogen, Indigenous sovereignty and the political geographies of energy technologies . Geographica Helvetica 78(4).
Foucault, M. (1973). The Order of Things. New York: Pantheon.
Frame, M. L. (2022, May). Ecological Imperialism: A World-Systems Approach. The American Journal of Economics and Sociology 81(3), pp. 503-534.
Gabor, D. (2021). The Wall Street Consensus. Development and Change, pp. 429-459.
Gabor, D., & Sylla, N. S. (2023). Derisking Developmentalism: A Tale of Green Hydrogen. Developmen and Change, pp. 1169-1196.
Gabor, D., & Sylla, N. S. (2023, January 3). Dreams of Green Hydrogen. Retrieved from Boston Review: https://www.bostonreview.net/articles/dreams-of-green-hydrogen/
Green Hydrogen Organisation. (n.d.a.). Australia. Retrieved from gh2: https://gh2.org/countries/australia
Green Hydrogen Organisation. (n.d.b.). Namibia. Retrieved from gh2: https://gh2.org/countries/namibia
Haag, S., Tunn, J., Kalt , T., Müller, F., & Simon, J. (2024, February 9). Who profits from the green energy rush? Derisking and power relations in Africa’s renewable energy finance. Retrieved from TNI: https://www.tni.org/en/article/who-profits-from-the-green-energy-rush
Hanusch, F., & Schad, M. (2021). Hydrogen research: technology first, society second? . GAIA 30/2, pp. 82 – 86.
54
Hickel, J. (2021). What does degrowth mean? A few points of clarification. Globalizations 18(7), pp. 1105–1111.
Hickel, J., Dorninger, C., Wieland, H., & Suwandi, I. (2022). Imperialist appropriation in the world economy: drain from the global South through unequal exchange, 1990–2015. Glob. Environ. Change 73.
Hickel, J., Dorninger, C., Wieland, H., & Suwandi, I. (2022, March). Imperialist appropriation in the world economy: Drain from the global South through unequal exchange, 1990–2015. Global Environmental Change 73, pp. 1-13.
Hickel, J., Sullivan, D., & Huzaifa, Z. (2021). Hickel, Jason, Dylan Sullivan, and HuzaifPlunderin the Post-Colonial Era: Quantifying Drain from the Global SouthThrough Unequal Exchange, 1960–2018. New Political Economy 26(6), pp. 1030–1047.
Hornborg, A. (2006). Footprints in the cotton fields. Ecological Economies, pp. 74-81.
Hornborg, A. (2011). Global Ecology and Unequal Exchange: fetishism in a zero-sum world. New York: Routledge.
Howarth, R. W., & Jacobsen, M. (2021). How green is blue hydrogen? . Energy Science and Engineering , pp. 1676-1687.
Kalt, T., & Tunn, J. (2022). Shipping the sunshine? A critical research agenda on the global hydrogen transition. GAIA, pp. 72-76.
Macgilchrist, F. (2014). Media Discourse and De/Coloniality A Post-Foundational Approach. In C. Hart, & P. Cap, Contemporary Studies in Critical Discourse Analysis (pp. 387-407). London: Continuum.
Maldonado-Torres, N. (2007). On the coloniality of being. Cultural Studies 21, pp. 240-270.
Maldonado-Torres, N. (2020). What is Decolonial Critique? Graduate Faculty Philosophy Journal 41(1), pp. 157-183.
Mazrui, A. A. (1986). The Africans: A Triple Heritage. London: BBC Publications.
Mbumba, N. (2024a, May 17). Keynote adress by his excellency Dr. Nangolo Mbumba President of the Republic of Namibia at the World Hydrogen Summit. Rotterdam, The Netherlands: the World Hydrogen Summit.
55
Mbumba, N. (2024b, October 9). Namibia's president 'committed to green hydrogen program'. (J. Mahachi, Interviewer)
Mbumba, N. (2024c, October 17). Statement by His Excellency Dr Nangolo Mbumba President of The Republic of Namibia on The Occasion of The Press Briefing Following Participation in the 79th Session of The United Nations General Assembly and The Hamburg Sustainability Conference. Windhoek, Namibia.
Mignolo, W. (2003). Os esplendores e as misérias da ‘ciência’: colonialidade, geopolítica do conhecimento e pluri-versalidade epistémica. In B. Sousa Santos, Conhecimento prudente para uma vida decente: um discurso sobre as ‘ciências’ revistado. Lisboa: Edições Afrontamento.
Mignolo, W. D. (2007). El pensamiento decolonial: desprendimiento y apertura. Un manifesto. In S. Castro-Gómez, & R. Grosfoguel, El giro decolonial. Reflexiones para una diversidad epistémica más allá del capitalismo global. (pp. 25-46). Bogotá: Siglo del Hombre Editores.
Mignolo, W. D. (2011). The Darker Side of Western Modernity: Global Futures, Decolonial Options. Durham & London: Duke University Press.
Mnyupe, J. (2023, July 25). Gospel of Green Hydrogen by Mr.James Mnyupe - Green Hydrogen Commissioner and Presidential Adviser. Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=jEchCDg6xH8
Mnyupe, J. (2024, July 17). Namibia's Green Hydrogen - With James Mnyupe and Theopolina Kapani. (G. Joubert, Interviewer) Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=HyOsUDF44Vw
Mudimbe, V. Y. (1988). The Invention of Africa. London: Indiana University Press.
Müller, F. (2024). Energy Colonialism. Journal of Political Ecology (31), pp. 701-717.
Müller, F., Tunn, J., & Kalt, T. (2022). Hydrogen Justice. Environmental Research Letters.
Ndlovu-Gatsheni , S. J. (2013). Coloniality of Power in Postcolonial Africa: Myths of Decolonization. Dakar: CODESRIA Book Series.
Ndlovu-Gatsheni, S. J. (2015, October). Decoloniality as the future of Africa. History Compass 13, pp. 485-540.
56
Nkrumah, K. (1965). Neo-Colonialism, the Last Stage of Imperialism. London: Thomas Nelson & Sons.
Nweke-Eze, C. (2023, November 24). Not just hot air: Realising the potential of the EU-Namibia green hydrogen partnership. Retrieved from ECFR: https://ecfr.eu/article/not-just-hot-air-realising-the-potential-of-the…
OECD. (2018). Making Blended Finance Work for the Sustainable Development Goals. Paris: OECD Publishing.
OECD. (2021). The OECD DAC Blended Finance Guidance. Paris: OECD Development Co-operation Directorate.
OECD. (2024). Foreign Direct Investment (FDI). Retrieved from OECD Ilibrary: https://www.oecd-ilibrary.org/finance-and-investment/foreign-direct-inv…
Passada, M. N. (2019). Discourses Analysis by a Decolonial Perspective. In L. Suciu, Advances in Discourse Analysis. Intechopen.
Quijano, A. (2000, June). Coloniality of Power and Eurocentrism in Latin America. International Sociology 15(2), pp. 215-232.
Quijano, A. (2007). Coloniality and modernity/rationality. Cultural Studies 21(2), pp. 168-178.
Quijano, A. (2007). Coloniality and Modernity/Rationality. Cultural Studies 21(2), pp. 168–178.
Quijano, A. (2010). Coloniality and modernity/rationality. Cultural Studies 21(2), pp. 168-178.
Republic of Namibia . (2024, August). A blueprint for Namibia's green industrialisation. Namibia: Government of the Republic of Namibia. Retrieved November 21, 2024, from https://gh2namibia.com/
Republic of Namibia. (n.d.a.). ‘Harambee Prosperity Plan 2021–2025. Namibian Government’s Action Plan towards Economic Recovery and Inclusive Growth’. Windhoek: Republic of Namibia.
57
Republic of Namibia. (n.d.b.). Green Hydrogen and Derivatives Strategy. Windhoek: Republic of Namibia.
Schulz, K. A. (2017). Decolonizing political ecology: ontology, technology and 'critical' enchantment. Journal of Political Ecology, pp. 125-143.
Spivak, G. C. (1990). The post-colonial critic. New York: Routledge.
Tenorio, E. H. (2011). Critical Discourse Analysis, An overview. Nordic Journal of English Studies 10(1), pp. 183-210.
Van de Graaf, T. (2022). Hydrogen's Decade. Finance and Development 59(4), pp. 21-23.
Van Dijk, T. (2013). CDA is NOT a method of critical discourse analysis. Retrieved from EDISO Debate – Asociacion de Estudios Sobre Discurso y Sociedad: https://www.edisoportal.org/es/cda-is-not-a-method-of-critical-discours…
vrtnws. (2024). King Filip in Namibia to promote cooperation on green energy. Retrieved from vrtnws: https://www.vrt.be/vrtnws/en/2024/04/30/king-filip-in-namibia-to-promot…
wa Thiong'o, N. (1986). Decolonizing the Mind: The Politics of Language in African Literature. Nairobi: Heinemann.
wa Thiong'o, N. (1993). Moving the Centre: The Struggles for Cultural Freedoms. London: James Currey.
Wallerstein, I. M. (2004). World-systems analysis : an introduction. London: Duke University.
Wemanya, A., Adow , M., Opfer, K., Nweke-Eze, C., Fernandez, J., Njamnshi, A. B., & Singer, S. (2022). Civil Society Perspectives on Green Hydrogen Production and Power-to-X Products in Africa. Bonn: Germanwatch e.V.
Wodak, R., & Meyer, M. (2001). Introducing Qualitative Methods: Methods of Critical Discourse Analysis (1st ed.). London: SAGE.
Wodak, R., & Meyer, M. (2016). Methods of Discourse Studies, 3rd edition. London : Sage.
World Economic Forum. (2024, April 10). Hydrogen is developing fast in Japan, edging nearer to wider use in society. Retrieved from weforum: https://www.weforum.org/stories/2024/04/hydrogen-japan/
58
Ziai, A. (2017). Post-development 25 years after The Development Dictionary. Third World Quarterly 38(12), pp. 2547–2558.
Ziai, A. (2020). Neocolonialism in the globalised economy of the 21st century: An overview. Zeitschrift für Sozialen Fortschritt 9(3), pp. 128-140.
