Klimmen zonder vangnet: De verborgen realiteit van sociale stijgers
- MikayDe Jaeger
Wie uit een gezin met weinig kansen naar een betere job klimt, draagt die afkomst vaak nog mee op de werkvloer. Dat stelden twee masterstudenten van de Universiteit Gent vast tijdens een onderzoek naar de ervaringen van zogenoemde sociale stijgers – mensen die opklimmen uit een lage socio-economische positie. 51 verschillende verhalen hadden toch veel gelijkenissen: De complexe mix van trots, stress en veerkracht. Hun verhalen tonen hoe trots en pijn vaak hand in hand gaan.
Meetmethode
In een wereld die vaak oordeelt op basis van cijfers, is het essentieel om ook te kijken naar het potentieel, de groei en de waarde van mensen. Aan de hand van 51 uitgebreide interviews, werd getracht om een duidelijker beeld te schetsen van de ervaringen van de sociale stijgers.
Het tweesnijdend zwaard
Wie opklimt naar een hogere sociale positie, laat zijn afkomst nooit helemaal achter. Uit interviews blijkt hoe sterk dat verleden blijft doorwerken: in hoe sociale stijgers zich voelen, hoe ze zichzelf zien en hoe ze functioneren op de werkvloer.
De gevolgen van die opwaartse mobiliteit uiten zich op drie vlakken. Gevoelsmatig kampen velen met minder zelfvertrouwen en een hoger stressniveau. In hun gedrag uit zich dat in een voortdurende bewijsdrang: de druk om steeds opnieuw hun plek te rechtvaardigen. Twijfel duikt geregeld op in hun overtuigingen, zelfs wanneer hun prestaties objectief bewezen zijn.
De keerzijde van opklimmen
Voor veel sociale stijgers is hun nieuwe positie op de arbeidsmarkt geen zorgeloos succesverhaal. Een hogere sociale positie gaat vaak gepaard met een laag zelfvertrouwen en een gevoel van voortdurende druk. In de gesprekken vertelden respondenten hoe ze zich vaker onzeker voelen dan collega’s die van huis uit al vertrouwd zijn met de ongeschreven regels van de werkvloer. Het besef dat zij “anders” zijn, legt extra gewicht op hun schouders.
“Ik voelde altijd dat ik dubbel zo hard moest werken om hetzelfde te bereiken. Het werd een gewoonte, maar ook een last.”
Uit de gesprekken blijkt dat sociale stijgers vaak botsen op het belang van netwerken. In omgevingen waar “ons kent ons” de norm is, voelen zij zich minder vanzelfsprekend opgenomen. Collega’s met een hogere socio-economische achtergrond beschikken vaak al over connecties of een netwerk waarop ze kunnen terugvallen. Voor sociale stijgers ontbreekt dat, waardoor ze zich sneller buitengesloten voelen of harder moeten werken om dezelfde toegang te krijgen.
De kracht van veerkracht
Toch is het verhaal van sociale mobiliteit niet uitsluitend negatief. Voor sommigen werkte diezelfde druk juist als een motor. Het besef dat ze zich moesten bewijzen, werd een bron van motivatie en doorzettingsvermogen. De moeilijke start gaf hun een scherp bewustzijn van wat ze wél konden bereiken.
“Ik ga nooit heel rijk zijn. Maar ik ga wel voor anderen iets kunnen betekenen, oprecht. Ik ben van mening: als je goed bent, ga ik heel goed terug zijn.”
De woorden van bovenstaande respondent tonen hoe sociale stijgers hun ervaringen niet alleen zien als een last, maar ook als brandstof om anderen te ondersteunen en betekenis te geven aan hun traject.
Een hobbelige weg
“Het feit dat we nog zo weinig daarover weten, zo weinig daarover zien, is voor mij ook een signaal dat dit veel te weinig naar de oppervlakte komt. Dus dat er misschien ook wel een bepaalde schaamte over aanwezig is.”
Hoewel er vaak ruimte bestaat om achtergrond ter sprake te brengen, blijkt de drempel hoog. Niet iedereen wíl zijn afkomst delen. Sommigen vrezen dat extra begeleiding hen te veel zou vastpinnen op “die ene kwetsbaarheid”. Voor anderen voelt het net als een gemis dat er te weinig ondersteuning op maat is. Dat spanningsveld maakt duidelijk dat één standaardaanpak niet werkt. Diversiteit gaat verder dan afkomst of gender, maar ook over sociale klasse – iets wat nog te vaak vergeten wordt.
Nood aan structurele inspanningen
De onderzoekers benadrukken dat gelijke kansen niet vanzelf komen. “Iedereen gelijk behandelen” klinkt eenvoudig, maar de praktijk is veel complexer. Het vraagt structurele inspanningen – van beleid, organisaties én individuen – om een werkvloer écht inclusief te maken. Sociale stijgers maken duidelijk dat mobiliteit niet stopt bij een nieuwe baan: ook erkenning, begrip en steun zijn nodig om zich thuis te voelen. Dat kan door ruimte te creëren voor open gesprekken, maar ook door mentorprogramma’s, toegankelijke opleidingen en een cultuur waarin verschillende achtergronden echt gewaardeerd worden. Op maatschappelijk vlak is er nood aan beleid dat niet enkel inzet op instroom, maar ook op duurzame kansen voor wie doorstroomt.
Verandering begint bij erkenning
“Die zoektocht, het proberen, soms mislukken, opnieuw beginnen, steun zoeken, maar progressie maken—dat is de essentie. Er zijn inderdaad mensen die misschien jaloers zijn. Die zeggen: ‘Jij staat daar, jij hebt dat mogen doen’, ja, maar als ik gewoon in de hoek was blijven zitten, als ik in de kudde was gebleven, dan had ik ook gewoon gras gegeten zoals al die anderen. Je moet meegaan met de stroom, niet ertegenin. Maar die stroom heeft aftakkingen. En die aftakking? Die kies je zelf. Dáár kun je je eigen parcours uitstippelen.”
De kern van het gevoerde onderzoek schuilt achter de woorden van deze respondent. Achter elk traject van sociale mobiliteit zit een verhaal van vallen en opstaan, van kwetsbaarheid en kracht, maar vooral van keuze en veerkracht.
Sociale mobiliteit is meer dan klimmen op de ladder. Het is een voortdurende zoektocht naar plek, erkenning en balans. De verhalen van sociale stijgers maken duidelijk dat beleid en organisaties nog werk hebben: ondersteuning moet niet enkel beschikbaar zijn, maar ook aansluiten bij de realiteit van wie ze wil gebruiken.
“Not everything that is faced can be changed, but nothing can be changed until it is faced.” Deze woorden, van auteur James Baldwin (1962) blijken ook in deze context toepasbaar. Door deze verhalen onder ogen te zien en écht in gesprek te gaan met sociale stijgers, ontstaat er ruimte voor echte verandering. Niet door alles op te lossen, maar door te luisteren, te erkennen en te begrijpen.
Bibliografie
Andresen, M., & Stapf, J. (2022). Is career what you make it? A critical review of research on social origin
and career success. European Management Journal, 41(6), 1056–
1071. https://doi.org/10.1016/j.emj.2022.12.008
Baert, S., Clays, E., Derous, E., Kristen, D. B., Lippens, L., Mertens, S., Neyt, B., Rooman, C., Schollaert, E.,
Sterkens, P., Luc, V. O., & Verhofstadt, E. (2022). Welzijn op het werk in Vlaanderen : nieuwe
cijfers en duiding vanuit onderzoek. https://biblio.ugent.be/publication/8762586
Baker, A. C., Larcker, D. F., McCLURE, C. G., Saraph, D., & Watts, E. M. (2024). Diversity washing. Journal Of
Accounting Research, 62(5), 1661–1709. https://doi.org/10.1111/1475-679x.12542
Baker, A., Perreault, D., Reid, A., & Blanchard, C. M. (2013). Feedback and organizations: Feedback is
good, feedback-friendly culture is better. Canadian Psychology/Psychologie Canadienne, 54(4),
260–268. https://doi.org/10.1037/a0034691
Baker, E. H. (2014). Socioeconomic status, definition. The Wiley Blackwell Encyclopedia Of Health, Illness,
Behavior, And Society, 2210–2214. https://doi.org/10.1002/9781118410868.wbehibs395
Barakat, C., & Konstantinidis, T. (2023b). A Review of the Relationship between Socioeconomic Status
Change and Health. International Journal Of Environmental Research And Public Health, 20(13),
6249. https://doi.org/10.3390/ijerph20136249
Baum, A., Garofalo, J. P., & Yali, A. M. (1999). Socioeconomic Status and Chronic Stress: Does Stress
Account for SES Effects on Health? Annals Of The New York Academy Of Sciences, 896(1), 131–
144. https://doi.org/10.1111/j.1749-6632.1999.tb08111.x
Belmi, P., Raz, K., Neale, M., & Thomas-Hunt, M. (2023). The Consequences of Revealing First-
Generational Status. Organization Science, 35(2), 667–
697. https://doi.org/10.1287/orsc.2023.1682
XVIIBestuurscollege. (2023). GENERIEKE GEDRAGSCODE VOOR DE VERWERKING VAN PERSOONSGEGEVENS EN
ANDERE VERTROUWELIJKE INFORMATIE.
https://www.ugent.be/nl/univgent/privacy/gedragscode-persoonsgegevens.p…
Blommaert, L., & Coenders, M. (2023b). The effects of and support for anonymous job application
procedures: evidence from a large-scale, multi-faceted study in the Netherlands. Journal Of Ethnic
And Migration Studies, 50(10), 2468–2490. https://doi.org/10.1080/1369183x.2023.2282385
Bourdieu, Pierre. 1986. “The Forms of Capital.” Pp. 241-258 in Handbook of Theory and Research for the
Sociology of Education, edited by J. G. Richardson. New York: Greenwood Press.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in
Psychology, 3(2), 77–101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
Bronfenbrenner, U. (1977). Toward an experimental ecology of human development. American
psychologist, 32 (7), 513.
Brooks, J. T. (2023). Defining Stereotype Threat and Why It Matters. Journal Of The Pediatric Orthopaedic
Society Of North America, 5, 576. https://doi.org/10.55275/jposna-2023-576
Boyce, C. and Neale, P. (2006) Conducting In-Depth Interview: A Guide for Designing and Conducting In-
Depth Interviews for Evaluation Input. Pathfinder International Tool Series, Monitoring and
Evaluation-2.
http://www.pathfind.org/site/DocServer/m_e_tool_series_indepth_intervie…
Chiew, V., & Wang, N. Y. (2003). From cognitive psychology to cognitive informatics (pp. 114–
120). https://doi.org/10.1109/coginf.2003.1225967
Colding, J., & Barthel, S. (2019). Exploring the social-ecological systems discourse 20 years later. Ecology
And Society, 24(1). https://doi.org/10.5751/es-10598-240102
Crenshaw, Kimberle (1989) "Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A Black Feminist Critique of
Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory and Antiracist Politics," University of Chicago Legal
XVIIIForum: Vol. 1989, Article 8.
Available at: https://chicagounbound.uchicago.edu/uclf/vol1989/iss1/8
Cundiff, J. M., Boylan, J. M., Pardini, D. A., & Matthews, K. A. (2017). Moving up matters: Socioeconomic
mobility prospectively predicts better physical health. Health Psychology, 36(6), 609–
617. https://doi.org/10.1037/hea0000473
Damaske, S., Zawadzki, M. J., & Smyth, J. M. (2016). Stress at work: Differential experiences of high versus
low SES workers. Social Science & Medicine, 156, 125–
133. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2016.03.010
Davis, L. P., & Museus, S. D. (2019). What Is Deficit Thinking? An Analysis of Conceptualizations of Deficit
Thinking and Implications for Scholarly Research. Currents Journal Of Diversity Scholarship For
Social Change, 1(1). https://doi.org/10.3998/currents.17387731.0001.110
De Wispelaere, J. (2020). EXPLORATIEF ONDERZOEK NAAR HET STERKTEGERICHT WERKEN BIJ BRAKE-OUT.
In C. Claes, Masterproef voorgelegd voor het behalen van de graad master in de Pedagogische
Wetenschappen met afstudeerrichting Klinische Orthopedagogiek en Disability Studies.
https://libstore.ugent.be/fulltxt/RUG01/002/838/535/RUG01-002838535_202…
Dollah, S., Abduh, A., & Rosmaladewi. (2017). Benefits and Drawbacks of NVivo QSR Application. Journal
Of Geoscience And Environment Protection, Vol.11 No.5. https://doi.org/10.2991/icest-17.2017.21
Dreher, G. F., & Ash, R. A. (1990). A comparative study of mentoring among men and women in
managerial, professional, and technical positions. Journal of Applied Psychology, 75, 539–546.
Dweck, C. S. (2017). From needs to goals and representations: Foundations for a unified theory of
motivation, personality, and development. Psychological Review, 124(6), 689–
719. https://doi.org/10.1037/rev0000082
Etikan, I. (2016). Comparison of Convenience Sampling and Purposive Sampling. American Journal Of
Theoretical And Applied Statistics, 5(1), 1. https://doi.org/10.11648/j.ajtas.20160501.11
XIXEllis, A. (1991). The revised ABC’s of rational-emotive therapy (RET). Journal Of Rational-Emotive &
Cognitive-Behavior Therapy, 9(3), 139–172. https://doi.org/10.1007/bf01061227
Feigofsky, S. (2022). Imposter syndrome. HeartRhythm Case Reports, 8(12), 861–
862. https://doi.org/10.1016/j.hrcr.2022.11.001
Fusch, P., & Ness, L. (2015). Are we there yet? Data saturation in qualitative research. The Qualitative
Report. https://doi.org/10.46743/2160-3715/2015.2281
Geldstress doet iedereen pijn op de werkvloer. (2024b, september 19). Vrije Universiteit
Brussel. https://www.vub.be/nl/nieuws/geldstress-doet-iedereen-pijn-op-de-werkvl…
GIELEN, H., & MOREELS, A. (2005). Werken met een peter/meter? (p. 19). Acco.
https://www.mvovlaanderen.be/sites/default/files/media/talentontwikkela…-
peter-en-meter.pdf
Goodman, L. A. (1961). Snowball sampling. The Annals Of Mathematical Statistics, 32(1), 148–
170. https://doi.org/10.1214/aoms/1177705148
Grima, F., Paillé, P., Mejia, J. H., & Prud’homme, L. (2014). Exploring the benefits of mentoring activities
for the mentor. Career Development International, 19(4), 469–490. https://doi.org/10.1108/cdi-
Heijmans, M. J. W. M. (2006). Mensen met COPD met een lage sociaal - economische status - een
profielschets -. In nivel.nl(ISBN 90-6905-802-
2). https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Mensen-met-COPD-met-…-
economische%20status-2006.pdf
Hing, L. S. S., Bobocel, D. R., Zanna, M. P., Garcia, D. M., Gee, S. S., & Orazietti, K. (2011b). The merit of
meritocracy. Journal Of Personality And Social Psychology, 101(3), 433–
450. https://doi.org/10.1037/a0024618
XXJug, R., Jiang, X. “., & Bean, S. M. (2018). Giving and Receiving Effective Feedback: A Review Article and
How-To Guide. Archives Of Pathology & Laboratory Medicine, 143(2), 244–
250. https://doi.org/10.5858/arpa.2018-0058-ra
Koberg, C., Boss, R. W., & Goodman, E. (1998). Factors and outcomes associated with mentoring among
health-care professionals. Journal of Vocational Behavior, 53, 58–72.
Kram, K. E. (1988). Mentoring at work: Developmental relationships in organizational life. University Press
of America.
Life, J. (2013). Success in higher education: the challenge to achieve academic standing and social
position. Interactive Learning Environments, 23(6), 683–
695. https://doi.org/10.1080/10494820.2013.792843
Lincoln, Y.S. and Guba, E.G. (1985) Naturalistic Inquiry. SAGE, Thousand Oaks, 289-331.
http://dx.doi.org/10.1016/0147-1767(85)90062-8
Markle, G., & Stelzriede, D. D. (2020). Comparing First-Generation Students to Continuing-Generation
Students and the Impact of a First-Generation Learning Community. Innovative Higher
Education, 45(4), 285–298. https://doi.org/10.1007/s10755-020-09502-0
Mertens, S., & Schollaert, E. (2023). Performance Feedback During a Pandemic – (Social) Distancing from
Feedback? Journal Of Personnel Psychology, 22(3), 136–145. https://doi.org/10.1027/1866-
5888/a000317
Metadata: Bevolking in armoede of sociale uitsluiting. (z.d.).
Vlaanderen.be. https://www.vlaanderen.be/statistiek-vlaanderen/inkomen-en-
armoede/bevolking-in-armoede-of-sociale-uitsluiting/metadata-bevolking-in-armoede-of-sociale-
uitsluiting
Mortelmans, D. (2018). Handboek kwalitatieve onderzoeksmethoden (2 ed). Acco.
XXINguyen, B. M. D., & Nguyen, M. H. (2020). Extending cultural mismatch theory: in consideration of
race/ethnicity. International Studies in Sociology Of Education, 29(3), 224–
249. https://doi.org/10.1080/09620214.2020.1755881
Nmbrs. (2023, 18 oktober). Het belang van erkenning voor werknemerswelzijn en productiviteit. HR
Praktijk. https://www.hrpraktijk.nl/hr-tech/hybride-werken/het-belang-van-erkenni…-
werknemerswelzijn-en-productiviteit/
Noel, J. K., Lakhan, H. A., Sammartino, C. J., & Rosenthal, S. R. (2021). Depressive and anxiety symptoms in
first generation college students. Journal Of American College Health, 71(6), 1906–
1915. https://doi.org/10.1080/07448481.2021.1950727
OECD. (z.d.). Social mobility and equal opportunity. https://www.oecd.org/en/topics/social-mobility-and-
equal-opportunity.html
Oyserman, D., Lewis, N. A., Yan, V. X., Fisher, O., O’Donnell, S. C., & Horowitz, E. (2017). An Identity-Based
Motivation Framework for Self-Regulation. Psychological Inquiry, 28(2–3), 139–
147. https://doi.org/10.1080/1047840x.2017.1337406
Pharos. (2025, 17 januari). Sociaal economische Gezondheidsverschillen (SEGV).
https://www.pharos.nl/factsheets/sociaaleconomische-gezondheidsverschil…
Pharos. (2025b, januari 17). Sociaal economische Gezondheidsverschillen (SEGV).
https://www.pharos.nl/factsheets/sociaaleconomische-gezondheidsverschil…-
segv/#:~:text=Sociaal%20economische%20gezondheidsverschillen%20(SEGV)%20zijn,sociaal%20e
conomische%20status%20(SES)
Pitesa, M., & Pillutla, M. M. (2019). Socioeconomic Mobility and Talent Utilization of Workers from Poorer
Backgrounds: The Overlooked Importance of Within-Organization Dynamics. Academy Of
Management Annals, 13(2), 737–769. https://doi.org/10.5465/annals.2017.0115
XXIIPokrikyan, A. (2016). The Impact of Financial Literacy Workshops in Rural Areas of Armenia. Journal Of
Business, 5(1), 35–38. https://doi.org/10.31578/.v5i1.105
Preckel, D., Von Känel, R., Kudielka, B. M., & Fischer, J. E. (2005). Overcommitment to work is associated
with vital exhaustion. International Archives Of Occupational And Environmental Health, 78(2),
117–122. https://doi.org/10.1007/s00420-004-0572-8
Purdie-Vaughns, V., Steele, C. M., Davies, P. G., Ditlmann, R., & Crosby, J. R. (2008). Social identity
contingencies: How diversity cues signal threat or safety for African Americans in mainstream
institutions. Journal Of Personality And Social Psychology, 94(4), 615–
630. https://doi.org/10.1037/0022-3514.94.4.615
Raque-Bogdan, T. L., & Lucas, M. S. (2016). Career Aspirations and the First Generation Student:
Unraveling the Layers With Social Cognitive Career Theory. Journal Of College Student
Development, 57(3), 248–262. https://doi.org/10.1353/csd.2016.0026
Reiss, F., Meyrose, A., Otto, C., Lampert, T., Klasen, F., & Ravens-Sieberer, U. (2019). Socioeconomic
status, stressful life situations and mental health problems in children and adolescents: Results of
the German BELLA cohort-study. PLoS ONE, 14(3),
e0213700. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0213700
R Kerbo, H. (2003). Social Stratification and Inequality: class conflict in historical, comparative, and global
perspective. McGraw-Hill.
Rossides, D. W. (1976). The American class system: An introduction to social stratification
[E-book]. Houghton Mifflin
Sáenz, V. B., Hurtado, S., Barrera, D., Wolf, D., & Yeung, F. (2007). First in my family: A profile of first-
generation college students at four-year institutions since 1971. Higher Education Research
Institute, UCLA.
XXIIISpiegler, T., & Bednarek, A. (2013). First-generation students: what we ask, what we know and what it
means: an international review of the state of research. International Studies in Sociology Of
Education, 23(4), 318–337. https://doi.org/10.1080/09620214.2013.815441
Steele, C. M., & Aronson, J. (1995). Stereotype threat and the intellectual test performance of African
Americans. Journal Of Personality And Social Psychology, 69(5), 797–
811. https://doi.org/10.1037/0022-3514.69.5.797
Stephens, N. M., & Townsend, S. S. M. (2015). The norms that drive behavior. Journal Of Cross-Cultural
Psychology, 46(10), 1304–1306. https://doi.org/10.1177/0022022115600264
Tajfel, H., & Turner, J. C. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. In W. G. Austin & S. Worchel
(Eds.), The social psychology of intergroup relations (pp. 33-47). Monterey, CA: Brooks Cole.
Trivedi, R., & Pattusamy, M. (2022c). Performance pressure and innovative work behaviour: The role of
problem-orientated daydreams. IIMB Management Review, 34(4), 333–
345. https://doi.org/10.1016/j.iimb.2022.12.005
Trusty, J. (1998). Family Influences on Educational Expectations of Late Adolescents. The Journal Of
Educational Research, 91(5), 260–271. https://doi.org/10.1080/00220679809597553
Tym, C., McMillion, R., Barone, S., & Webster, J. (2004). First-Generation College Students: A Literature
review. Research and Analytical Services. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED542505.pdf
Uyterlinde, M., Lub, V., de Groot, A. (2009). Meer dan een steuntje in de rug: succesfactoren van coaching
en mentoring onderzocht.
Van Dijk, H., Kooij, D., Karanika-Murray, M., De Vos, A., & Meyer, B. (2020). Meritocracy a myth? A
multilevel perspective of how social inequality accumulates through work. Organizational
Psychology Review, 10(3–4), 240–269. https://doi.org/10.1177/2041386620930063
XXIVHumblet, P. Verboden vragen. (2017, 26 september). Nieuwsbrief |
VDAB. https://www.vdab.be/nieuwsbrief/09-2017/verboden-vragen
VSNU-NOA. (2016). Competentie-Instrument voor de Nederlandse
Universiteiten. https://www.universiteitenvannederland.nl/files/publications/Vernieuwd%…
etentie%20Instrument%20Nederlandse%20Universiteiten%202016%20-
%20%20versie%202019.pdf
Weiner, B. (1985). An Attributional Theory of Achievement Motivation and Emotion. In Psychological
Review (Vol. 92, Nummer 4, pp. 548–573). American Psychological Association, Inc.
https://acmd615.pbworks.com/f/weinerAnattributionaltheory.pdf
Welzijn op het werk | Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid - Arbeid en Sociaal Overleg.
(z.d.). https://werk.belgie.be/nl/themas/welzijn-op-het-werk
