Autismevriendelijk onderwijs, een thuis vol rust

“Beeld je in: je bent een kleuter in de klas spelend met je lievelingsspeelgoed. Ondertussen hoor je roepende kinderen buiten, ruik je de sterke verfgeur, en je voelt het kriebelende etiket van je trui in je nek. Naast je stuitert een kind met een lichtgevende botsbal: tik, bots, lichtflits. En dan… denk je weer aan het tandartsbezoek van morgen. Te veel prikkels met als gevolg een complete chaos in je hoofd.”

Deze chaos in het hoofd ervaart een kleuter met ASS (Autisme Spectrum Stoornis) tijdens een normale schooldag.

Voor mijn bachelorproef onderzocht ik hoe een volledige schoolomgeving er voor kan zorgen dat deze chaos in het hoofd wordt uitgeschakeld en leidt tot meer comfort en rust voor de kleuters met autisme. 

Vanwaar komt deze chaos?

Een autistisch brein heeft een gebrek aan sensorische filtering waardoor alle informatie en prikkels zoals geluiden, gedachten, geuren, …. tegelijk binnenkomen in de hersenen waardoor ze chaos in hun hoofd ervaren. Belangrijke en onbelangrijke prikkels worden niet of moeilijk van elkaar onderscheiden. 

Kleine aanpassingen, groot verschil 

Er zijn echter tal van mogelijkheden die schoolbreed kunnen worden ingezet om een omgeving met comfort te creëren of anders gezegd: te zorgen voor een autismevriendelijke omgeving.

Denk maar aan een rusttentje in de klas om even te ontspannen, een gestructureerde daglijn van een schooldag, een hoofdtelefoon die het lawaai dempt. De enige echte oplossing bestaat jammer genoeg niet. Vermits autisme een breed spectrum kent, dient er rekening gehouden te worden met heel veel factoren. Daarom lijkt het voor een school niet altijd realiseerbaar. Toch kunnen kleine haalbare aanpassingen al een groot verschil maken voor kleuters met ASS en hen helpen rust te vinden op school. 

Onderzoek naar een autismevriendelijke school

Om te weten te komen welke haalbare aanpassingen een school kan toepassen ging ik, gebaseerd op mijn literatuurstudie, van start met een onderzoek in de praktijk. 

Door middel van een enquête bij verschillende schooldirecties polste ik welke aanpassingen, strategieën of hulpmidden scholen reeds hanteren en haalbaar vinden om schoolbreed in te voeren zoals het gebruik van pictogrammen, kleuren, indeling speelplaats,… om zo een ASS-vriendelijke omgeving te creëren. Uit de resultaten blijkt dat kleuterscholen reeds redelijk actief inzetten op een ASS-vriendelijke omgeving. Toch zijn niet alle aanpassingen voor elke school even haalbaar omwille van budgetbeperkingen, beschikbare ruimte of infrastructuur. Wel zijn veel scholen gedreven om met kleine ingrepen een groot verschil te maken.

Daarnaast onderzocht ik in scholen welke mogelijkheden er zijn om een klasomgeving aan te passen die beter aansluit bij leerlingen met autisme. Hiervoor ging ik een kijkje nemen in verschillende kleuterklassen, zowel in het reguliere onderwijs als in het buitengewoon onderwijs voor kinderen met autisme. Hoe zorgen deze klassen voor structuur in de klas en hoe uit zich dit in de klasinrichting? Is er een rustruimte en welke rustgevende materialen zijn hier aanwezig?

Vier pijlers voor een autismevriendelijke school: van chaos naar comfort

Vanuit mijn onderzoek kwamen vier uitgangspunten naar voren die cruciaal zijn voor een autismevriendelijke school: structuur, zintuiglijk comfort, autisme begrijpen en zorg & ondersteuning. Elk uitgangspunt heeft bijhorende en haalbare aanpassingen, hulpmiddelen en strategieën die schoolbreed geïntegreerd kunnen worden om een ASS-vriendelijke omgeving te creëren.

1.  Zintuiglijk comfort

Zintuiglijk comfort gaat vooral over het creëren van de overgang van chaos naar rust in het hoofd. Om dit na te streven gaan we een prikkelarme omgeving creëren. Enkele van de onderzochte aanpassingen die zintuiglijk comfort bevorderen zijn:

• Maak gebruik van opberglades en/of -bakken om het overbodige materiaal uit het zicht te houden.
• Houdt rekening met het doel, aantal en plaats van klasdecoraties. Houdt het evenwichtig.

2. Structuur

Kinderen met autisme verwerken informatie als losse puzzelstukjes. Door structuur en duidelijkheid te bieden in de omgeving helpen we hen om de wereld te begrijpen. 

“Verhelderen is de kern van autismevriendelijkheid.“ (Vermeulen, Mertens & Vanroy, 2010)

Voorbeelden van structurele aanpassingen zijn o.a.:

• Zorg voor een duidelijke ruimtelijke klasindeling door het plaatsen van fysieke afbakening zoals kasten of tussenschotten.
• Maak gebruik van visuele aanwijzingen voor hoeken met daarbij het aantal toegelaten kinderen.

3. Kennis over autisme

Het is zeker belangrijk dat schoolpersoneel op de hoogte is van wat autisme is en juist inhoudt. Hierdoor kan het de focus meer leggen op de denkwijze van de kinderen in plaats van alleen het gedrag te bekijken.  
Schoolleidinggevenden moeten daarom aan hun personeel kansen en ruimte bieden om als school de kennis op het gebied van autisme te verbreden en op die manier autisme concreet te maken. 

Scholen kunnen dit o.a doen door:

• Het uitwisselen en bundelen van kennis en ervaringen met o.a ervaringsdeskundigen, scholen, professionals en/of experten.

• Stimuleer en faciliteer scholing over autisme aan leerkrachten en zorgcoördinatoren

   

4. Zorg & ondersteuning

Het is belangrijk om de nodige zorg te bieden om kinderen met autisme optimaal te kunnen ondersteunen. Samenwerking met het brede netwerk van het kind staat hier centraal en versterkt de effectiviteit van deze zorg. 

Aan de slag!

Met enkele eenvoudige, haalbare maatregelen die school breed kunnen worden ingezet, is al een stap richting een autismevriendelijke school gezet. Mijn bachelorproef geeft hiervoor zo veel mogelijk tips, handvaten en richtlijnen.

Het zijn kleine gebaren die voor een kleuter met autisme het verschil kunnen maken tussen chaos en rust en zo een veilige plek creëren om te spelen en te leren. Dit geldt niet enkel voor kleuters met autisme, maar eigenlijk voor élke leerling die wat meer rust en structuur kan gebruiken. Want zeg nu zelf: wie zou er niet af en toe een koptelefoon of een rusttentje kunnen gebruiken?